OEH - Bilaketa
231 emaitza ozta bilaketarentzat
Sarrera buruan (9)
Sarrera osoan (222)
- adikatu
- adimentar
- adina
- agertoihal
- agin
- agirakatasun
- agor
- agur
- agure
- ahal
- ahape
- aho
- ainbe
- alabatasun
- alde eragin
- aldi
- amatatu
- amestu
- amorratu
- anega
- anta
- antxitu
- antzina
- 1 argitu
- arima
- arin
- arnasestu
- arnasestuka
- aroikeria
- 1 arrain
- arrazoigabe
- 1 arretu
- ase
- asmo
- asperkunde
- astalar
- atera
- atoi
- atsegin
- 1 atxiki
- 1 atze
- aukera
- aurreratu
- 1 azkon
- aztarren
- babarrun
- bada
- bahitukari
- bake
- balakatu
- barano
- barreiatu
- 1 barren
- basoratu
- bataiagile
- beharreko
- beharrezko
- behe
- behin
- behor
- bekoki
- belaun
- beldur
- belztu
- berba
- berbaro
- berehalaxe
- berregin
- bertan
- bertso
- bertute
- besaburu
- beste
- betaurreko
- bete
- beti
- birloratu
- 1 bizar
- bostehun
- burugintza
- 1 dena
- dina
- doi
- dote
- duin
- edo
- egin
- egon
- 1 egun
- eldekoi
- elkar
- eltxotxo
- erosle
- 2 erromero
- errotu
- esker
- etxegite
- etzan
- euliteria
- ezer
- ezinbeste
- ezingarri
- firmatu
- flakatu
- gainargitu
- gaixoaldi
- gose
- gustu
- haizebe
- han
- har
- haratol
- hari
- harritsu
- hauts
- hautsi
- 1 hazi
- hegaztitzar
- herrestatu
- hiztun
- hodei
- horra
- hortz
- 2 hur
- ibili
- igarobide
- igarri
- igo
- ihartu
- ijitoko
- ilki
- inozokeria
- iritsi
- 1 itu
- 1 itzuri
- izkaro
- jasoera
- kabriola
- karramarro
- karu
- kasi
- konorte
- konpas
- kontent
- korrokoildu
- lagunzale
- leku
- lerro
- lodun
- lotsarren
- lurpetu
- 1 makal
- mando
- marmariza
- marraztatu
- meko
- mendi
- 1 mila
- 1 mira
- 1 motel
- nahasi
- nahaspila
- nahigura
- 1 nahiko
- nano
- negar
- negarbide
- nekatu
- nekez
- 1 non
- 1 oinatz
- 1 ontza
- ordukoz
- osorik
- osta
- ostostan
- otzta
- oxta-oxta
- oztozta
- pozarnosta
- pozarren
- pozbide
- pozoitu
- presentatu
- sabel
- sabeltxo
- saihets
- salda
- salmenta
- 1 sarrera
- segitu
- sen
- senargura
- sikatu
- sinetsi
- soin
- soroskun
- sorta
- sotilki
- 1 tai
- tindatu
- txiki
- txikitasun
- txindidun
- txinditze
- 2 txinta
- ugarikadun
- ugaritsu
- ur
- urruntsu
- uste
- zabal
- zabaldu
- zehatu
- zentzun
- 1 zerratu
- zintzilika
- ziur
- zorabio
- zorne
- 1 zutik
- zutunik
goiburua
ilki.
tradizioa
Tr. Documentado desde la segunda mitad del s. XVI en autores septentrionales y salacencos. Se encuentra tbn. en Azkue y autores meridionales modernos. Ilk(h)i es la forma más extendida. Emplean elk(h)i los autores suletinos, salacencos, Laphitz, Arbelbide (éste junto con ilki ), Azkue (Ardi 41) y Orixe (Aitork 142). Hay además iltki en Axular, que tbn. emplea ilkhi (cf. tbn. Ax 362 ilkitko (iltkiko en la ed. de Villasante pág. 239), si no es errata por iltkiko ). En cuanto al sust. vbal. la forma más documentada es ilkitze-,
elkitze-; hay ilkite-,
elkite- en Leiçarraga, Tartas, Pouvreau, Belapeyre e Inchauspe (en éste junto con elkhitze- ). En DFrec hay 4 ejs.
etimologikoa
Etim. Para su relación con jalgi, etc., v. FHV 63, n. 7, y 515.
sense-1
1.
(L, BN (-kh-); Volt 116, SP, Lar; -kh- Urt I 46, Lecl, VocBN , Dv, H (s.v. ialgite)),
elki (Sal, S (-kh-); Lecl; -kh- VocS 142, Lecl, Gèze, Dv (S), H (s.v. ialgite)),
iltki,
ilkitu (Lar)
Ref.:
A (ilki, elki); Lrq (elkhi); EAEL 28 y 252; Gte Erd 212 y 213.
(Aux. intrans.). Salir. " Ilkitzea, ilkitea, sortir, ialgitea " SP. "Apartarse de algún lugar" Lar. " Ilkhiberri, nouvellement sorti. Etxetik ilkhiberri, il est sorti tout à l'heure de la maison" Dv. " Etxe onetik ilkhia da, il est sorti de bonne famille. [...] Iauna galdegiten duzu? Ilkhia da, vous demandez monsieur? Il est sorti" H. " Herotsak lotik elki nüzü (S)" Gte Erd 213. AxN explica ateratzeko (141) y linburtzen (598), por ilkitzeko. v. 2 erkin, irten.
Gizonén bihotzetik ilkhiten dirade pensamendu gaixtoak. Lç Mc 7, 21. Etxetik ilkhirik. Lç Mt 13, 1 (He, Dv, Leon ilkhi, Samper elki, Ip elkhi; TB, Echn at(h)era, SalabBN yalgi). Iguzkia sar zedinetik ilkhi arterano. Lç Decl ã 7r. Beldurrez gauzá ez ledin moldez burutan ilkhi. Lç Dedic * 6v. Nonbait ilkiko duzu, baldinba. (Sal, 1598). FLV 2015, 126. (hablando de un animal supuestamente robado) Odolezko izerdia gorputzetik ilki zeikanean. Mat 189. Tormenta hunetarik salborik ilkitzeko. Ib. 358 (v. tbn. Harb 101 salborik ilkhi, Garral EEs 1917, 139 bizirik elki). Halaber du Antekristek kontrario izanen / ezen Henok eta Helias kontra zaizko illkhiren. EZ Man I 70. Su handitik illkhitzea bizirik. EZ Man II 83. Bere egitekoak hari / ungi illkhiren zaizko. EZ Eliç 175. Nahi eztuenak ilkhi dadin kherik, eztagiela surik. Ax 403 (V 262). Dudatarik iltki. Ib. 209 (V 140). Biktorios ilki dira. Hm 100 (v. tbn. 212). Apezaren ahotik ezta ilki behar hitz ederrik [...] baizen. SP Imit IV 11, 6. Bekhatutik ilki delarik. SP Phil 28. Eztira pazienziatik ilkhiten. Ib. 191. Ez direla hemen gauzak nik pensatuak, bainan bai ilkhiak lehenagoko auktor handi eta oraiko moderno famatuietarik. Mong 587. Jesüs Jaunari nor elkhi zaion aitziniala? Bp II 45. Eskual-herritik herri arrotzetarat ilkhi diren [...] hainitzek. ES 121. Nahi lukete bada, esklabotasun hartarik ilkhi. He Gudu 161 (v. tbn. 39). Ilki zitzaion biderat. Lg I 272 (II 282 -khi). Ezagutzen du bere estatua eta hartarik ilkhi nahi da. Jaur 125. Andre batzuek ere / ihizira illkitzen dire. Gy 23. Nere arima gorphutzetik ilkhi dakidan baino lehen. Dv LEd 176. Haukietarik ilkhitzen dira harrak. Dv Dial 20 (Ip elkhitzen; It irteten). Etziren nihoiz bere herritik ilkhiak, deus guti zakiten. Hb Egia 97s (v. tbn. Esk 58). Xoriek nahi dute kaiolatik ilki. Arb Igand 21 (80 elkhi). Amodioaz dugunaz geroz solasa, hartan gauden [...]. Ez giten ilki gure hatzetik. JE Bur 96. Lehen gusua bere onetik ilkitzera zoan. Mde HaurB 79. Zuin-hobe elkhitzeko partidetan, gure gaztiak ederki bürüzagitü dira Hazpandarreri. Herr 10-7-1958, 4. Barbarotasunetik ozta-ozta ilkiak gera. Vill Jaink 181.
v. tbn. Volt 220. Tt Onsa 17. INav 57. Ch I 19, 6. CatLav 395 (V 190). Mih 63. Iraultza 74. Monho 134. Zby RIEV 1909, 227. Lap 42 (V 23). Balad 137. Iratz 86. Or BM 138. Ol Lc 8, 38. Zait Sof 70. Ibiñ Virgil 116. Ilkhi: Arg DevB III. Gç 56. Brtc 155. Dh 263. MarIl 110. Elzb PAd 57. CatJauf 23. Elk(h)i: Mst III 58, 5. ZarSerm 164. Egiat 251. Etch 580. Bon OOV III 250 (Sal). Arch Gram 57. Ax 96 (ed. 1864: -k-). CatS 23. Laph 45. UNLilia 11. ChantP 300. Lrq Larraja RIEV 1935, 143. Casve SGrazi 100.
(Aux. intrans.). Salir. " Ilkitzea, ilkitea, sortir, ialgitea " SP. "Apartarse de algún lugar" Lar. " Ilkhiberri, nouvellement sorti. Etxetik ilkhiberri, il est sorti tout à l'heure de la maison" Dv. " Etxe onetik ilkhia da, il est sorti de bonne famille. [...] Iauna galdegiten duzu? Ilkhia da, vous demandez monsieur? Il est sorti" H. " Herotsak lotik elki nüzü (S)" Gte Erd 213. AxN explica ateratzeko (141) y linburtzen (598), por ilkitzeko. v. 2 erkin, irten.
Gizonén bihotzetik ilkhiten dirade pensamendu gaixtoak. Lç Mc 7, 21. Etxetik ilkhirik. Lç Mt 13, 1 (He, Dv, Leon ilkhi, Samper elki, Ip elkhi; TB, Echn at(h)era, SalabBN yalgi). Iguzkia sar zedinetik ilkhi arterano. Lç Decl ã 7r. Beldurrez gauzá ez ledin moldez burutan ilkhi. Lç Dedic * 6v. Nonbait ilkiko duzu, baldinba. (Sal, 1598). FLV 2015, 126. (hablando de un animal supuestamente robado) Odolezko izerdia gorputzetik ilki zeikanean. Mat 189. Tormenta hunetarik salborik ilkitzeko. Ib. 358 (v. tbn. Harb 101 salborik ilkhi, Garral EEs 1917, 139 bizirik elki). Halaber du Antekristek kontrario izanen / ezen Henok eta Helias kontra zaizko illkhiren. EZ Man I 70. Su handitik illkhitzea bizirik. EZ Man II 83. Bere egitekoak hari / ungi illkhiren zaizko. EZ Eliç 175. Nahi eztuenak ilkhi dadin kherik, eztagiela surik. Ax 403 (V 262). Dudatarik iltki. Ib. 209 (V 140). Biktorios ilki dira. Hm 100 (v. tbn. 212). Apezaren ahotik ezta ilki behar hitz ederrik [...] baizen. SP Imit IV 11, 6. Bekhatutik ilki delarik. SP Phil 28. Eztira pazienziatik ilkhiten. Ib. 191. Ez direla hemen gauzak nik pensatuak, bainan bai ilkhiak lehenagoko auktor handi eta oraiko moderno famatuietarik. Mong 587. Jesüs Jaunari nor elkhi zaion aitziniala? Bp II 45. Eskual-herritik herri arrotzetarat ilkhi diren [...] hainitzek. ES 121. Nahi lukete bada, esklabotasun hartarik ilkhi. He Gudu 161 (v. tbn. 39). Ilki zitzaion biderat. Lg I 272 (II 282 -khi). Ezagutzen du bere estatua eta hartarik ilkhi nahi da. Jaur 125. Andre batzuek ere / ihizira illkitzen dire. Gy 23. Nere arima gorphutzetik ilkhi dakidan baino lehen. Dv LEd 176. Haukietarik ilkhitzen dira harrak. Dv Dial 20 (Ip elkhitzen; It irteten). Etziren nihoiz bere herritik ilkhiak, deus guti zakiten. Hb Egia 97s (v. tbn. Esk 58). Xoriek nahi dute kaiolatik ilki. Arb Igand 21 (80 elkhi). Amodioaz dugunaz geroz solasa, hartan gauden [...]. Ez giten ilki gure hatzetik. JE Bur 96. Lehen gusua bere onetik ilkitzera zoan. Mde HaurB 79. Zuin-hobe elkhitzeko partidetan, gure gaztiak ederki bürüzagitü dira Hazpandarreri. Herr 10-7-1958, 4. Barbarotasunetik ozta-ozta ilkiak gera. Vill Jaink 181.
v. tbn. Volt 220. Tt Onsa 17. INav 57. Ch I 19, 6. CatLav 395 (V 190). Mih 63. Iraultza 74. Monho 134. Zby RIEV 1909, 227. Lap 42 (V 23). Balad 137. Iratz 86. Or BM 138. Ol Lc 8, 38. Zait Sof 70. Ibiñ Virgil 116. Ilkhi: Arg DevB III. Gç 56. Brtc 155. Dh 263. MarIl 110. Elzb PAd 57. CatJauf 23. Elk(h)i: Mst III 58, 5. ZarSerm 164. Egiat 251. Etch 580. Bon OOV III 250 (Sal). Arch Gram 57. Ax 96 (ed. 1864: -k-). CatS 23. Laph 45. UNLilia 11. ChantP 300. Lrq Larraja RIEV 1935, 143. Casve SGrazi 100.
sense-2
2.
(L; Lar, -kh- Dv, H),
elki (Sal, S (-kh-))
Ref.:
A (ilki, elki);
Lrq (elkhi);
EAEL
28;
Gte Erd 235
.
(Aux. trans.). Sacar. "Desobligar, librar de la obligación, [...] premesetik ateratu, ilki " Lar. " Hagin bat ilkhitzea, iaulgitzea, extraire un gross dent" H (s.v. ialgitea). " Kori azen petik zopen elkitzen ari dun, ése con mucho disimulo está averiguando lo que pasa (Sal)" A EY III 279. " Ideia hori ez du pentsamentutik elkitzen ahal (S)" Gte Erd 235. Cf. Hm 38: zatozte, dugun adora / belhauriko debotki, / eta nigarrez dezagun / bekatutarik ilki, de sentido incierto; tal vez error por intrans. (v. ib. 138 gure bekatutarik ilki gaitezin). v. ilkiarazi.
Ifernuko bidetarik ilkhi nauzu. Dv LEd 246s. Galmenta horretarik ilkhiko zintudan orai. Ib. 211. Erranen daukute, Jesusen gorphutza [...] ilki zutela thonbatik. Lap 286 (V 130). Sen Dominikak aithormen horik elkhi ondoan debrien ahotik [...]. Ip Hil 218 (v. tbn. Dial 6). [Zer kastigu eman biar zaio?] Sabelak bizirik elki. Garral EEs 1917, 88. Ezpata ilki zun. Zait Sof 195. Lurretik sortutako gizonek alor gogorretik buruak ilki zitutenean. Ibiñ Virgil 89. Horietarik herriak / dü huntarzünak elkhitzen. Casve SGrazi 22.
v. tbn. Elki: CatSal 13. PierKat 61. Mde Pr 77.
(Aux. trans.). Sacar. "Desobligar, librar de la obligación, [...] premesetik ateratu, ilki " Lar. " Hagin bat ilkhitzea, iaulgitzea, extraire un gross dent" H (s.v. ialgitea). " Kori azen petik zopen elkitzen ari dun, ése con mucho disimulo está averiguando lo que pasa (Sal)" A EY III 279. " Ideia hori ez du pentsamentutik elkitzen ahal (S)" Gte Erd 235. Cf. Hm 38: zatozte, dugun adora / belhauriko debotki, / eta nigarrez dezagun / bekatutarik ilki, de sentido incierto; tal vez error por intrans. (v. ib. 138 gure bekatutarik ilki gaitezin). v. ilkiarazi.
Ifernuko bidetarik ilkhi nauzu. Dv LEd 246s. Galmenta horretarik ilkhiko zintudan orai. Ib. 211. Erranen daukute, Jesusen gorphutza [...] ilki zutela thonbatik. Lap 286 (V 130). Sen Dominikak aithormen horik elkhi ondoan debrien ahotik [...]. Ip Hil 218 (v. tbn. Dial 6). [Zer kastigu eman biar zaio?] Sabelak bizirik elki. Garral EEs 1917, 88. Ezpata ilki zun. Zait Sof 195. Lurretik sortutako gizonek alor gogorretik buruak ilki zitutenean. Ibiñ Virgil 89. Horietarik herriak / dü huntarzünak elkhitzen. Casve SGrazi 22.
v. tbn. Elki: CatSal 13. PierKat 61. Mde Pr 77.
azpiadiera-2.1
Belzebüti zor düzü zük düzün kargia / aphezik ez lükezü elkhiz ifernia.Xikito 3.
azpiadiera-2.2
"
Elkhi, enlever (S)"
Lrq.
Hori da Jinkuaren axuria, mündüko bekhatiak elkitzen dütiana. EvS Io 1, 29.
Hori da Jinkuaren axuria, mündüko bekhatiak elkitzen dütiana. EvS Io 1, 29.
sense-3
3.
(Lar, Añ).
Levantarse.
Levantarse.
azpisarrera-1
EZIN ILKIZKO.
Athera nazazu basatik han sarthua eznagoen, eziñ nihoiz ilkhizko maneran. Ch III 20, 2.
Athera nazazu basatik han sarthua eznagoen, eziñ nihoiz ilkhizko maneran. Ch III 20, 2.
ilki
-
ilki. Tr. Documentado desde la segunda m...
-
Etim. Para su relación con jalgi, etc.,...
-
1. (L, BN (-kh-); Volt 116, SP, Lar; -kh...
-
2. (L; Lar, -kh- Dv, H), elki (Sal, S (-...
-
Belzebüti zor düzü zük düzün kargi...
-
" Elkhi, enlever (S)" Lrq. Hori da Jinku...
-
3. (Lar, Añ). Levantarse....
-
EZIN ILKIZKO. Athera nazazu basatik han ...
<< ijitoko 0 / 0 inozokeria >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
