OEH - Bilaketa

113 emaitza otsein bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
eroan.
tradizioa
Tr. De uso general en la trad. vizcaína, donde se documenta desde los primeros textos. Tbn. se encuentra en autores suletinos: en Belapeyre como única forma, en Oihenart junto con eraman; más adelante sólo lo encontramos en Mercy, Etchahun (irun), Inchauspe, ArmUs y Mirande, alternando con el más frecuente eraman en los dos últimos. Aparece tbn. en los alaveses Lazarraga y Gamiz. En obras del dialecto guipuzcoano, se encuentran ejs. aislados de Ochoa de Arin, y ya en el s. XX en Lhande (Yol 34), Olabide, Zaitegi, Ibiñagabeitia y Orixe. Tbn. es usado por M. Portal.
Aparte de las formas eroan y eruan, hay eran en Gamiz, y eron y erun en algunos textos del s. XX, si bien se encuentra eron ya en Zavala; Mirande emplea alguna vez iroan (Po 94). En DFrec hay 26 ejs. de eroan, 16 de ellos vizcaínos.
etimologikoa
Etim. De *e-ra-oa-n, causativo de joan; v. etim. de eraman.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (V; Lcc, Mic 7v, Lar, VocS 143, Mg Nom, , Gèze, Dv), eruan (V, S; Dv (S)), eruen, erun (V-ger-m-gip), iroan (S), iruan (V-gip, S), irun, eran, eron Ref.: VocS 143n; A (eroan, eruan); Etxba Eib (eruan); Iz ArOñ (erun, ezámarrenak); Holmer ApuntV; VocS 143n; EAEL 242 .
Llevar, conducir, transportar (sentidos prop. y fig.); llevar consigo; llevar (una prenda de vestir). "Prender, llevándolo a la cárcel, preso artu, eroan, lotu " . v. 1 eraman
Eroan ditu [arriak] ango jauna eta andrea. " Llevado, por decir muerto" . MLastur 29. Kalea bera burua baxu daroa. Salinas 3. Laztanagana joango bada, / ze beroake lagunik. Lazarraga A14, 1182v. Eroan dau Konfusioko Etsera. Ib. A, 1153v. Gure mandoa, urak engarren eta urak aroa. RG 1, 19. Zitel zirola, nok gudura aroa. RS 21. Kapitanzat daroela / Elias gizon santua. MPortal 69s. Txakurren amesagaz paluak asko / eroango dozuz Franziarako. EgiaK 87. Amaketan eroadazu zaldia Palaziora. Mic 14r. Kurutzea lepoan eroan ebana. Cap 134. Zeinek eskuan matoina, / Zeinek soina / Gaznaz bete daroa. " [Il] porte sa pleine charge de fromages" . O Po 59. Sazerdoteak daroeanean gora Hostiie. VJ 11. Haren eroaitera Ejiptarat. BP II 32. Karga andi aek eroateko. OA 76. Eroaten dogula pazienziagaz geure trabajuen kurutzea. Urqz 55. Atso ura eztegu erango / bakarrik joan bear gara. Gamiz 228. Bere gloriako Maira betiko eroan gagizala. Cb CatV 107. Pabilluaren eruaiteko. Mercy 30. Katigu eruateko. Mg PAb 191. Ai [zilijuak] baleruez. Mg CO 223. Lepoan jasorik eroatea. LoraS 126. Dantzara eruan. fB Olg 71. Zelako garbitasuna daruazun Jesu Kristoren gorputza artutera zuazanian. Astar II 236. Berrien iruitera baguatza Pettarrer. Etch 348. Amek kasola bedera ardu zeien irun. Ib. 374. Gosiak eruan eban ondarrera. Ur Dial 21. Zeugaz eroan baga lagun ain kokoak. AB AmaE 324. Autuak azatz okerra eroala. A BeinB 54. Eroan zien Italietara. Ip Hil 139. Neure zanetan neure anaia maiteen odola daroat. Ag AL 18. Gure erregu eta eskabideak eroan eta agerturik Jaungoikoari. Itz Azald 76. Galtzak daroazana. Echta Jos 181. Ezpatara eroan eban eskua. Or Tormes 107. Arrotxo ibilli zarie, baia zeuenak badaruazuez, gaztiek eta senduek izan arren. Kk Ab II 13. An narue aidian egaz eurakaz. Otx 158. Doitxerritik eroandako landara orrek. Eguzk GizAuz 72. Maitakeri hark noradino nau iroan. Mde Pr 94. Ark naroa noranai banoa. Or Aitork 385. Ta bai Yauberen kutxa, baita Itun-Etxola, ta Etxolako tresnak oro eroan zituten. Ol 3 Reg 8, 4. Demoniñoek eurekaz eroango baeben be. Bilbao IpuiB 230. Auzoko andra guztieri autua eruatera. SM Zirik 27. Nikanor-ek eroian burpilbikoa. Erkiag BatB 75. Japoneraño eruan zendun / napar izkuntza maitena. BEnb NereA 251. Kortean ziran ganadu danak / ezin genduzan eroan. FEtxeb 44.
v. tbn. CatAnz 1. BBizk 32. Oe 156. Zav Fab RIEV 1907, 92. CatLlo 96. CatBus 57. Azc PB 360. KIkV 87. Altuna 39. Laux BBa 84. Akes Ipiñ 29. Zait Plat 107. And AUzta 99. Gand Elorri 167. Osk Kurl 111. Ibiñ Virgil 118. Onaind STeresa 86. Ayesta 35. Gerrika 17. Eruan: DurPl 113. JJMg BasEsc 88. Enb 169. Etxba Ibilt 471. Alzola Atalak 71. Gerrika 19. Eruen: Kk Ab II 67. Alzola Atalak 44. Etxabu Kontu 13. Erun: Abraham (ap. DRA). Enb 151. Eron: EusJok II 108. Zav Fab RIEV 1907, 94.
azpiadiera-1.1.1
Llevar a (hacer algo), empujar a.
Jüstizia garratzaren lotseriak zertara eroan behar gütü? Bp II 15. Birtute naturalezaz gaiñetiko bat, zeinek garuazan sinistutera. Astar II 2. Arima fiyel guztiyak eroan egizuz zeu alabetan. CatLlo 99. Legea gauza handian austera eroaten bagaituz. Itz Azald 177. Endeari eutsi ta iraunazotera daroaz. Eguzk GizAuz 92. Gorrotoak eta ikusi-eziñak ara eroandakoak. Erkiag BatB 193.
azpiadiera-1.1.2
Llevarse, quitar, robar.
Exilik daroaez maestruok irureun bana. fJZ 99. Ez erabili / deretxo baga auzirik, / eroan ustez / inori aziendarik. Lazarraga A28, 1203r. O ze estratajamea / eroateko mea! BBizk 28. Gaiza eroana osoki, edo eskietan ezpada, haren balioa bühürtzen ezpada. Bp I 99. Gauza batzuk txarto eruanak. ZBulda 55. Oñaztarri bat edo edozein gauza asko da gure bizitzia eruateko. Mg CO 190. Aize txar batek eroan eustan. Azc PB 173. Euskalerriko Lorea eroan deuskuelako. Ag AL 135. Irabaziak izan gora, izan aphal, bethi bardin eroaiten deie beren hura gormandizak, ürgülliak, ezdeüskeriak. ArmUs 1903, 12. Zegaitik eruan dok nire txapela? Kk Ab II 69. Miruari txittak eruaten galerazo ezegijon. Otx 173.
azpiadiera-1.1.2.1
Llevarse, arrancar.
Ateratzean, [geziak] eurok erraiok zatika eroiatsazala iruditzen yakon. Onaind STeresa 56.
azpiadiera-1.1.3
(Con aurrera ). Llevar adelante (una obra, un proyecto, etc.). Cf. infra (4).
Aurrera ezin eruan al dabeenak. Astar II 136. Aurrera eroan egizuz [...] nigazko ardura alegiñezkook. EL2 14. Ezin aurrera eroan [...] salbaziñorako gauzarik. CatLlo 55. Ta euren baietzagaz aurrera arloa / eroanda, brebeaz zirean eskondu. AB AmaE 421. Nire asmoak aurrera eroateko. Ag AL 113 (asmua(k) tbn. en Azc PB 146, Enb 141 y Eguzk GizAuz 98). Bere bizimodua aurrera eroateko bildur bage gertuaz. Erkiag Arran 15. Bere intenziñua aurrera eruateko. Etxba Ibilt 484. Juan Gurutzekoak aurrera eroango dau Teresa amak eta berak asiriko lana. Onaind STeresa 88. Euren asmo ori aurrera eruan al izateko. Gerrika 281.
azpiadiera-1.1.4
Llevar (una marcha).
Artu eban len eroian abiadea. Ag Kr 13. Urrengo aldatz beeran eroian abiadeaz. Erkiag BatB 106.
azpiadiera-1.1.5
Conducir (un camino; sentidos prop. y fig.).
Bere elburura joteko daroazan bideak. Eguzk GizAuz 89. Iñora eroateko biderik ez era onik ez egoan-ezkero. Akes Ipiñ 23s.
azpiadiera-1.1.6
Llevar (un nombre).
Mendien izenak daroiez. Ag Kr 20n. Kistar-izena eroen ugazabok. Eguzk GizAuz 158. Abixenak eroaten eudiezan. Akes Ipiñ 19. Zumalakarregi jeneralaren izena daroa. Alzola Atalak 138.
azpiadiera-1.1.7
Amoinen hürrünago eruaiteko eta mündü orori hontarzün egiteko. Mercy 26.
azpiadiera-1.1.8
"(Tener) somnolencia, loak eroan " .
azpiadiera-1.2
2. (, H, A) .
(Con verbos trans.). Soler. Tr. Documentado desde Lazarraga, es propio de la tradición vizcaína. Generalmente el verbo al que acompaña está expresado en participio, aunque se da tbn. algún ej. con sust. vbal. en caso inesivo. Cf. algún uso incorrecto en autores no vizcaínos, p.ej. en Or Eus 274: artoa azi daroa 'el maíz suele crecer'.
Bai, baia daben zenzutxoori / gaxki daroae giadu. Lazarraga A9, 1175r. Alborotadu daroagu / birtuosooen bakea. Ib. B5, 1159v. Tenpora baten baneroean / dama eder bat serbidu. Ib. B12, 1179v. Balizko oleak burniarik egin eztaroa. RG A, 36. Triskan badabil atsoa, auts asko erigi daroa. RS 79. Otsailean urteiten daroa [a]rzak lezerean. "Suele salir" . Ib. 368. Ene errian esan daroena legez. Mic 12v. Zein iuramentu modu egin daroen. Cap 93. Kastigau daroa aen Majestadeak. Oe 113. Naigabe andia emon daruaka Jesu Kristo geure Jaunari. CrIc 144. Ate kisket baten otsak esnaatu narua ni. Mg PAb 130. Esan eroian Aita San Inaziok. EL2 72. Euren buruai ta besteenai bake ona emon daroioenak. CatLlo 87. Laster desegiñ daroen legez / aurrean dauken Odeitxua. AB AmaE 128. Guda bat amaitu orduko beste bat asi oi daroagu. Ag AL 13. Amak esan eroana. A BGuzur 108. Nozik nozera euki daroan ardurea. Itz Azald 139. Gaztegunetako gertaerak esan eroiezan. Ag Kr 79. Itz bakotxeko irakatsi barri bat emon daruadazunez. Otx 153. Legeak oñarritzat orixe artu daroa. Eguzk GizAuz 175. Asko-naiak, sarri, bapezera eroan daroa. Bilbao IpuiB 259. Asko dakusanak asko ikasi daroa. Zait Plat 12. Lurrera jaurti daruaz. BEnb NereA 54. Ipar otzak basoan egin daroan zurrumurrua. Ibiñ Virgil 112s. Mixeriz beterik ikusi eroian bere burua. Onaind STeresa 39.
v. tbn. CatBus 23. Azc PB 78. Echta Jos 12. EEs 1917, 38. Altuna 55. Enb 174. Laux BBa 78. Gand Elorri 216.
azpiadiera-1.3
3. Proferir.
Asko daroae / juduok alaridurik. Lazarraga A29, 1200v.
azpiadiera-1.4
4. Llevar, ocuparse de (un asunto, trabajo, etc.).
Daroeala laguneen haziendea iniustamente. Cap 109. Orain artian Bizkaiko nagusitasun edo Diputantzia edo eruan dabeen personeen listia. "Han desempeñado" . (1868) BBatzarN 243. Gauzak zuzen eroatearren. Echta Jos 223. Arlo osoa sallean eroan baneu. Eguzk GizAuz 5. Jaunan legian gura badoguz / eroan gauza guztiak. BEnb NereA 175. Etxeko gora-bera nagusiena eroanaren aulkia utsik bat-batian. Gerrika 145.
azpiadiera-1.4.1
" Bizitzea eroan, sostenerse, tirar (V-ger)" A Apend.
Etxeratu zan bizitzea eroateko beste diru irabazi ebanean. Echta Jos 166.
azpiadiera-1.5
5. (Sentidos prop. y fig.). Llevar (un camino).
Bide berri daroate. O Po 63. Eurak eruan eben zerurako bidetik ibilteko. Astar II 54. Ona izateko bidia daroian edo ez. fB Ic III 329. Adalbaldok eroan eban bidea bera. Ag AL 59. Besteak eroan eben bidea. Echta Jos 203. Ze bide daruak? Kk Ab I 13. Gizarteak eroan dauan baño beste biderik eroan egikeala. Eguzk GizAuz 47. Zoroetxerako bidia daroia. SM Zirik 67.
azpiadiera-1.6
6. Llevar (ventaja).
Bentaja romanoai / deroezu, Isasi. BBizk 17. Eruango deutsala [gabak] egunari baza. AB AmaE 345.
azpiadiera-1.6.1
(Sin obj. directo). Ganar, superar.
Diruari ondo begiratuten Arranondoko emakume zintzoari eruango deutsanik ezta iñun jaio. Ag Kr 131.
azpiadiera-1.7
7. (A).
Soportar, sufrir.
Atsakabak ta argaltasunak pazienziaz eroatea. Cb CatV 45. Gatzamalle gaixuak darua nekerik gogor ta gogaitgarrijena. Mg PAb 125. Kalte-gatx andiagoak eroan bear izaten ditu. LoraS 162. Urkuenaren injurijaak dirala gatxeenak eruaten. JJMg BasEsc 185. Ezin onian eruan al dabeela bestiak ainbeste salzeia. Astar II 25. Kaltegin txikia eroan diteke. Zav Fab, RIEV 1907, 540. Onak izanagaitik persekuziñoia daruenak. CatLlo 85. Ez dok gitxi eroan bizitzan beragaz. AB AmaE 321. Neke andiak eroiazan. Ag AL 151. Mutillak ezeban gogoz eroaten bera nagosi ez izan bearra. A BGuzur 109. Eruapen onagaz eroan ezkero. Itz Azald 136. Ori txarto eruan eben gazte aregaz. Kk Ab II 174. Nai badezu besteak zure utsegiteak eruatea. EgutAr 8-10-1956 (ap. DRA ). Atsekabe guzti aek berak bakarrik isilean eroatea. Erkiag Arran 172. Illabeteko kartzelia be eroan bear izan eban. Bilbao IpuiB 224. Erritar xumeen uztarri aztuna eroan ezinik. Zait Plat 31. Dukesiak ikusirik Zalduna senarran lengo begi onian ebillela, baketan ainbeste eruan eziñik, esan zetsan Dukiari: --Ondo merezitta izango zenduke illgo baziñuez, zeure etsaiari belarri obia dozunetik, ondo gura detsueneri baño. Etxba Ibilt 481.
azpiadiera-1.7.1
(Con sintagma con suf. -tzat ). Llevar (a bien, a mal).
Ontzat eruango dabee itandutia edozein gauza. Mg PAb 156. Ze deungerotzat eroango eztau amore baga eldu gaitezala amorezko Sakramentura? LoraS 54. Ara emen zegaitik ontzat eruan leitekian nire azartutasun laarregija. JJMg BasEsc I. Ontzat eroan eban gure onerako bateatua izatea, barau egitea. EL2 214.
azpiadiera-1.8
8. Costar (dinero, etc.).
Afari onek eruan deust / etsean neban guztia. Acto 437. Zeinbat diru daroian / urtean kabuan / gure arteti modeak / eztaukat buruan. Azc PB 203.
azpiadiera-1.8.1
Cobrar.
Ez leukee zubek legezkuak diru berezkorik eruan biarko. Mg PAb 49s. Euneko iru baño geijago ezin eruan leitekez. Astar II 172. Ijito batek itanduten eutsan erretore bati zenbat eroan bear eutsan bere aita zana lurreratzeko funziñoagaitik. AB Dic 84. Ostatüak [sic] hanitx eroaiten die. ArmUs 1902, 113. (ap. DRA)
azpiadiera-1.9
9. Llevar (una vida, un modo de vida).
Bitartian eroian bizitza larri ta estuba. Mg CO 184. Señorijo onek antxiñako denporetatik gozau edo daruan ondasun eta zorijonez beteriko bizitzia. (1868). BBatzarN 243. Zelako bizitzea eroan dan. Itz Azald 139. Olako biziera neroiala. Or Tormes 83. Olako biximodua penitentzijaz ete-eroian. Kk Ab II 99. Pozgarrizko bizitza, benetan, anai-arrebatxuok eroiena! Bilbao IpuiB 211. Udalak amaierea emon eutsan, bizitza lotsagarria eroian erriko musika taldeari. Etxabu Kontu 31. Osotasun bete-beteriko bizitza eroan nairik. Onaind STeresa 55. Jaungoiko onak esanda legez / bizimodua eruan. FEtxeb 148.
v. tbn. AB AmaE 236. And AUzta 99. Alzola Atalak 79.
azpiadiera-1.10
10. Pasar (un día, un tiempo, etc.).
Egun gozo bat ez darue. Mg PAb 102. Zeure gomutan daruat beti / neure bizitza osua. BEnb NereA 176.
azpiadiera-1.11
11. Con participio (de verbo trans.) con suf. instr.; expresa la continuidad de un proceso. v. joan.
Geitubaz eruateko [...] olgeeta galdubak. fB Olg 7s. Modu onetan eroien Kantauritarrak gitxitubagaz Erromatarren martitzdija. Astar II VI. Txorijan abestijak eta lora usañak / Geituaz eroiezan geure atsegiñak. Enb 32. Ark ekarri guzia bukatuz daroa. Or Eus 104.
azpiadiera-1.11.1
Esanik daroagun legez. Ur BulaAl 19 (tbn. en Ur BulaV 13).
azpiadiera-1.12
12. Llevar (un determinado tiempo).
Badaroazak emeretzi bat gizaldi iya. AB AmaE 127. Sei ilebete itxesoan eroanarren. A BGuzur 130. Urte asko eroazan Ondartzan otsein. Echta Jos 37. Abadeagaz iru aste edo neroiazala. Or Tormes 39. Ez eroian errian egun askorik. Erkiag BatB 74. Barriak iru illabete eroiezan instrumentua joten ikasten. Etxabu Kontu 23. Lau egun eroiezan eroan be bide zatarrak astindu ta astindu. Onaind STeresa 92. Irurogei urte an daroaz. Gerrika 241.
azpiadiera-1.13
13. Llevarse (un disgusto, alegría, etc.).
Leziño au ikasten badok ikasi, poz bat eroango ioat neugaz. Bilbao IpuiB 209. Lotsari ederra eruan juat. SM Zirik 28. Kuartuan sartu zanian, Joxe Mokok eruan eban atsekabia. Ib. 68.
azpiadiera-1.14
14. "(V), hablando de tiempo, reinar. Berdete andia daroa " A Apend.
azpiadiera-1.15
15. Devolver (la pelota). " Ogetak botatzen zittuan txostadak etxeuan eruateik " Elexp Berg s.v. txostada.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
(A Apend, que cita el msOch ), eruan (V-gip).
Paciencia. " Eruana, paciencia. Gure ama koittauak baeban eruana " , "eruan-onekua (adj.), pacienzudo, sufridor. Gerran eta baketan, etxian eta kanpuan, eruan onekua", "eruan-txarrekua (adj.), irascible, atrabiliario" Etxba Eib. v. eroapen.
Andra nasaia zan, eroan aundikoa. Erkiag BatB 92. Eskerrak emazte burugiñan eruan onari. Etxba Ibilt 467.
azpisarrera-1
EROAN-EKARRI. Transporte; acción de llevar y traer.
Len abade bakar bat izaten zan, geienetan Don Eujenio Usobiaga, bere eroan-ekarrirako. Etxabu Kontu 83. Bilbora-ta kargea eroan-ekarrian ibilten ziranetako bat. Ib. 156. Beste ontzi bat asi zan jendea ondartzara eroan-ekarrian. Ib. 195.
azpisarrera-2
EROAN-EKARRIKA. Transportando.
Porturik-portu eroan-ekarrika ibilli oi diranetakoak. Etxabu Kontu 147.
azpisarrera-3
EROAN-EKARTE. Acción de llevar y traer.
Zubi-zar-etik bertatik izaten zan eroanekarte ibildeuna. Etxabu Kontu 83.
azpisarrera-4
EROAN ERAGIN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) Hacer soportar.
[Sakramentu Santu Matrimoniokoak] eroan eragiten dituz pazienziatan estadu onek berez dakazan difikultade eta trabajuak. Oe 147.
azpisarrerakoSense-4.2
b) Hacer llevar. v. eroanarazi.
Alboko gela batera eruan eragin eutsen. Otx 71. Burdikada bete txatarra eroan eragin deutsa Nikanor-ek beste morroe gazteari. Erkiag BatB 154. Gañetikuen kupo bat errira eruan eragin. Gerrika 123.
eroan
<< epe 0 / 0 etoi >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper