OEH - Bilaketa

26 emaitza ostikatu bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
jazarri.
sense-1
I. (Vb.). Tr. Propio de la tradición septentrional no suletina, desde principios del s. XVII. Lo emplean algunos autores meridionales a partir de mediados del s. XIX (v. infra (5)). En los testimonios más antiguos se documenta el empleo del aux. trans. tripersonal, aunque a partir del segundo tercio del s. XIX, el aux. intransitivo pasa a ser el más utilizado. También hay algunos ejemplos de aux. transitivo bipersonal (en el único ej. de Chourio, y más tarde en Lardizabal, Iraizoz y Mirande,en los dos últimos junto al aux. intrans.). En cuanto al sust. verbal, la forma general es jazartze-; hay jazarte- en Orixe (Aitork 132) y en Larreguy (II 190, junto al frec. jazartze-). Hay jasarri en Pouvreau, Mihura, D. Aguirre y en Duvoisin (LEd 243, junto al frec. jazarri). En DFrec hay 4 ejs. de jazarri y 3 de jazartu.
azpiadiera-1.1
1. (SP ( ias- ), Urt Gram 6, H), jazartu (Lar).
Pegar, golpear, asestar; herir. "Frapper, battre. Iasarri dio, il l'a battu" SP. " Jazartzea, frapper fort" Urt Gram 6. Tr. La construcción más empleada es la tripersonal, excepto Chourio, que emplea aux. trans. bipersonal, y Laphitz e Iratzeder, que utilizan el aux. intrans.
Atalaietik egotzten du buruaz behera [...]. // Hatsez ezin dagoela asez doloratua, / hala ere iazartzera heldu zaio [Sathan] . EZ Man I 106. Deihadar egin narotzun / Iaun ona zeruraño. / Ezen iazartzen zerotan / hala zure eskuak, / non bortxaz batzerozkidan / eragiten oihuak. EZ Eliç 320. Heldu da Arzain ona legez, ez bere makilaz zuri iazartzeko, baina bai zu bizi eternalera tiratzeko. Hm 207. Aitzin-ikusiek maiz ere zaurtzen badute, zer eginen dute ustegabekoek garratzki iasartziaz bertzerik? SP Imit III 45, 3 (Mst, Ip mingarki zaurt(üren) baizik? ). Bilduko dituk bada ene kontra eta jazarriko ziarotatek. "Percutient me" . Urt Gen 34, 30. Jazar zazu ene bizkarraren gaiñean. "Percutere dorsum meum" . Ch III 50, 6 (SP erauntsi, Mst zaflatü, Echve, Ip, Leon jo, Ol (az-), Pi astindu ). Uholde abiaturik, ibaiak jazarri dio etxe hari eta ezin higitu duke. "Illisum est" . He Lc 6, 48 (Lç erezarri, Dv, BiblE jo, Ol erauntsi, Leon zafratu ). [Balaamek] dio yazartzen bere asto gaizoari. He Phil 324 (SP 322 xehatzen ). Jan gab[e] egoteak eta gorphutzari iazarzeak akhabatzen zuten. Ib. 507. Manatu zuen yazartzeaz azoteekin Jesusen gorphutzari. Lg II 272. Badakit merezi ditudala zure yustiziaren kolpe dorpenak, ah! yasar diezadazu. Mih 117. Hemen jazar diezadazu, zathika nazazu, erre nazazu. Dh 168. Ostikatu duela bere jujearen odol adoragarria, [...] etzaiola gelditu jazartzetik [...]. Ib. 137. Txahalaren aita da athera farrastan / ez daki nori yazar, ahurin zurrutan. Hb Esk 221. Heien fedea zoin zen bizia, zoin zen borthitza, jazarri zitzaizkotenean burreboen tresna lazgarriak. Laph 218. Zer nahi zakur oldarka zaizkit salbaiki ari: / gaixtagin-oste izigarriak, / oro aztapar, jazartzen zaizkit, jazartzen niri. Iratz 103.
azpiadiera-1.2
2. (H), jasarri.
Castigar. "Punir, châtier" H.
Iauna, iazar diazadazu, ungi den bezala nik zu zerbitzatzeagatik. Harb 276. Jainkoa bera damnatu hekien punitzen hari da, bethi jazartzen diote urrikalmendurik batere gabe. Brtc 147. Bara zaite bara, hei [su-lametan daudezen arimei] jazartzetik. 'Cessez de les tourmenter' . Monho 128. [Jainkoak] punitu izan ditu [...]; zenbatez bada, [...] ezteraie dorphekiago jazarriko gauzaren eta egiaren alderat hain errespetu guti erakhusten duten [...] kristau hekiei? Dh 225. Salbatzeko zen bezain lehiatua dela orai hari jazartzeko. Ib. 136 (v. tbn. 152). Zoin miragarria izan den zure ontasuna, [...] mement dohakabe hetan ezpaitautazu jazarri. Ib. 189 (v. tbn. 159). Errex da eskapatzen lurreko legeri; / zeruak yazarriren enganatzaileri. Hb Esk 209. [Luther eta Calvinek] zertako yazarri nahi zioten [Carlstadt-i], Testamenta aski bazen eta han atzeman bazuen zioena? Hb Egia 119. Orotaz gaitetsia, zathitua, oinpean erabilia [...]. Niri horrela jasartzea, merezi dudan baino fagore handiagoa egitea da. Dv LEd 243. Behin ere baino garrazkiago jazarri zion bere buruari; janharitzat ogi beltza eta idorra, ohetzat taula edo lurra. Laph 150.
azpiadiera-1.3
3. Infligir (un castigo), causar (un dolor).
Eskerrak Jauna, [...] zeren sensatu nauzun azote garratzez, dolore kolpeka iasarriz. "Infligens dolores" . SP Imit III 50, 5 (Ch dolorea dolorearen gainean egorririk, Mst doloriak emaiten, Ip phenaz üngüratzez, Ol miñak eta kezkak igorri, Pi zigorkada samiñakaz birrindu, Leon min eta hersturak igorriz ). [Jinkoak] bere Populua salbatzeko Egiptoari yasarri ziotzan zigorraden mirakullua. Mih 104.
azpiadiera-1.4
4. (SP, H).
" Uriari iasarri dio, erauntsi dio, il a plu à flabe, dru & menu" SP. "En parlant de la pluie, de la neige, de la grêle qui tombe dru et semble attaquer. Euriari, elhurrari, harriari iazarri dio (SP)" H.
azpiadiera-1.5
5. (AN; Dv, H (G, L, BN); jazartu BN-arb; H (G)), jazarritu Ref.: A; Gte Erd 240 .
Atacar; perseguir. "(msLond), perseguir" A. " Bere etsaiari jazartu zaio (ataquer) (BN-arb)" Gte Erd 240. v. jazarkatu, jazarrikatu, jazarmendatu. Tr. Documentado en la tradición septentrional no suletina desde el s. XVIII; su uso se extiende tbn. a algunos autores meridionales a partir de la segunda mitad del s. XIX (Lardizabal, Arana, Iraizoz y Zaitegi). Aunque los autores más antiguos utilizan el aux. transitivo tripersonal (Larreguy, HeH, Monho, Duhalde, un ej. de MarIl (junto con otro de aux. intrans.), Duvoisin, Goyhetche y Joannateguy), a partir de mediados del s. XIX, es el aux. intransitivo el más empleado. Hay aux. trans. bipersonal en Lardizabal y en dos ej. de Iraizoz y uno de Mirande (en éstos dos últimos junto con el más frec. aux. intrans.).
azpiadiera-1.5.1
(Aux. trans. tripersonal). "Les anciens construisaient comme behatu les verbes iguriki, attendre; jazarri, attaquer; lagundu, aider. Etsaiek Jesusi iguriki zioten, jazarri zioten eta nehork ez zion lagundu, les ennemis attendirent Jésus, l'attaquèrent et personne ne le secourut" Lf Gram 412.
Sebaen ondoan nabilha: hari nahi diot yazarri, zeren hartu dituen armak bere erregeren kontra. Lg I 319. Etsaiek bethi yazarriren darokutela, [...] ez direla behinere baratuko gu persekutatzetik. Ib. 230. Gizonek enegatik yazarriren darotzuetenean. (Mt 5, 11) "Persecuti vos fuerint" . Lg II 146 (HeH iazartzen zarozkitzuenean; Dv jazarrika erabiliren zaituztenean ). Zer gertatuko da beraz ohiko usantzari / Teillary-k nahi badio mutiriki jazarri? Monho 48. Persekuzionez / jazartzen darotzuten. 'Vous persécutant, ils s'attaquent à vous' . Ib. 146. Hetaz baliatu naiz harmatzat zuri jazartzeko, zuri gerlarik gogorrena egiteko. Dh 189 (v. tbn. 137). Zer da debrua? [...], bethi Jainkoak jazartzen dioena. Ib. 184. Debruari jazarri behar dioen eta hura bentzutu behar duen emazte hazkar eta borthitza. MarIl 94. Batak bertzeari zeren / irabaz-bide berean / nahi baitio yazarri, / ez dadiñ yalgi hobeki. Gy 185. Etsai bati bezala jazarri darotazu; eta etsaia izan banintz, gogorkiago ezin jazarriko zinarotan. Dv LEd 95 (Cb Eg II 48 tratatu ).
azpiadiera-1.5.1.1
Zenbat ere zuek, heiki yazarriago, / hanbatez heien ospeak du distiatzenago. Gy 136.
azpiadiera-1.5.2
(Aux. intrans.). "Actuellement, iguriki et lagundu sont transitifs directs, jazarri a la forme intransitive" Lf Gram 412.
Hura jazarri zangon enganioari. MarIl 121. Pagano bat karrika bethean jazartzen zaio. Laph 218. [Zure anaier] jazarriz, Izpiritu Sainduari jazartzen zare. Ib. 185. Holako ihizier / nol eta nor jazar? Zby RIEV 1908, 762. Gaixtaginak zitzaizkon / Jesusi jazarri. Ib. 208. Hola mintzo direnak gezurrez jazartzen zaizkigu. Lap 351 (V 161). [Oraiko minixtro eta deputatuak] guziz jazarri dire Igandeari. Arb Igand 71. Jazarri gogo baitzazkon, hura kendurik ahal bazuten, haren ordain ezartzeko bertze bat. HU Aurp 153s. Legeko Dotorrak jazartzen zazkon Jesusi jelosiaz. CatJauf 29. Herraz edo aiherkundez ondoko egunetan jazar dakiokela. JE Bur 45. Herriko jende xeheak xinaurriak bezala jazartzen dituzu elgarri. Ib. 36. Baiña len-bait-len jazar zatzakizkio, berak nere anaya il eztezan. Lh Yol 41. Urdanibitar gudariak jazartu ziezten, aizkorka, makilk. Ib. 43. Lehoin, puma eta tigreak, orroaz, [...] bata bertzeari hola jazartzen dira. Barb Sup 182. Anaia, ustegabean, tiroka zaio jazarri. Iratz 26. Judu herratsuak. / Zertako zitzaizkote salbaiki jazarri / [...] Jainko maite horri? Ib. 138. Xakhurra ondotik duenari ez da jazartzen otsoa. Zerb GH 1936, 120. [Israelitei] Amonitak lehenik, Philistindarrak gero jazarri zitzaizkoten eta nausitu. Zerb IxtS 47. Zueri zer-nahi gisetarat jazarriko dena Niri jazarriko da! (Io 15, 20) "Si me persecuti sunt, et vos persequentur" . Ib. 92s (Ir YKBiz 455 yazarri bazaizkit; Lç, He persekutatu, Ol esetsi, Arriand jazarrikatu, IBk eraso, Or, IBe, BiblE per(t)segitu ). Hiltzen ari den bati, nola nahi duk jazar gaiten? Larz Senper 122. Nafarra etzela [...] jazarri behar zitzaion erresumaren [Castillako kortearen] etsaia! "S'attaquer à elle" . Ardoy SFran 65s. Literatura berria sortzearekin, [...] buru zenbait bederen jazarri ziren Frantzian "mystère"-en aurka. Lf ( in Casve SGrazi 9 ). Elgarri direlakotz bi gizon jazarri, / gauza bat bera dute bi pusketan zarri. Xa Odol 180. Sasipeko soldado zahar eta berriak jazarririk aleman militarreri. Larre ArtzainE 141.
azpiadiera-1.5.2.1
Aditua nakon [...] berdin gogorra zela zakurrentzat. [...]. Zakur gaixtoer jazarri zen araberan loth zakitan niri ere. JE Bur 11.
azpiadiera-1.5.3
(Aux. trans. bipers.).
Kristauak jazarri edo persegitzen zituenetik asita. Lard 523. Saulo, Saulo zertako jazartzen edo persegitzen nazu? Ib. 494. Zuek oietako batzuek il ta gurutzean yosi egingo dituzue, beste batzuek [...] erri batetik bestera yazarri. (Mt 23, 34) "Persequemini de civitate in civitatem" . Ir YKBiz 403 (Dv jazarriren diozuete; HeH, Leon gaizki erabili, Ol, Or esetsi, Arriand iges-erazo ). Onetsi zuen gaitzesleak, otoitz egin yazartzen ta beltzen zaituztenen alde. (Mt 5, 44) "Orate pro persequentibus" . Ir YKBiz 125 (Dv jazartzen darotzuetenentzat; Arriand jazarrika egitten ).
azpiadiera-1.5.3.1
Haur hoiek jazarriko dute jendeen aitzinean, behar ez den bezalako ipuin baten eske. Mde Pr 94.
azpiadiera-1.5.4
(Ejs. ambiguos con respecto al aux.).
Gibeletik heldu zirenei jazarririk, iriyoarazi zioten mendia behera. ES 114. Iñaziok kolpeak hartu zituen moroer batere jazarri gabe. Laph 74. Jaunaren amorez desonratuba ta jazarrituba bazan, pozik zeraman dana. 'Afrentado y perseguido' . Aran SIgn 111. Etzutela oraino Alemanek aski odol erakutsi heieri jazartzeko. StPierre 14. Ez izan uzkur, ez herabe. Jazar etsaiari. HU Zez 80. [Kabalak] ez dira gu bezala nekatzen gogoeta. Lehia heldu zeien ber, jazar: ez dute bertze legerik. JE Bur 94. Fraide eta serorak / kendu nahi tuzte. / Horier jazartzeko / hobena nun dute? Etcham 167. Izialdurak baino areago, ustegaberik jazarria izateak atera erazi zion orroa bat. Mde Pr 156. Errespeta eta maita elgar --ez elgarri jazar--. Larz Senper 34. Naizta besteren bat beti ibilli igesi doan etsaiari iazartzen. "Egerit hostis" . Ibiñ Virgil 96. Gau batez norbait jin omen zitzaion jazartzerat, puska askoren ebasterat, eta [...] begi bat galdu zuen borrokan. Lf ELit 180.
azpiadiera-1.5.5
(Radical con valor adverbial).
Sahetsetik norbait jazar ikhusten baduzue arthalde berari [...] hau zuen gerizan hartzen duzue. Larz Senper 22.
azpiadiera-1.6
6. (Dv, H, A), azarri (BN ap. A ; VocBN Dv, H).
Reprochar, acusar; atribuir, imputar (una falta, culpa...); reprender; recriminar, criticar. "Excéder de reproches ou de mauvais traitements" VocBN . "Répondre, riposter, accuser. Arthaldetik zikhiro bat galtzen denean, artzainari jazartzen dio nausiak, [...] le maître s'en prend au berger. Norbaitek jazar balezazu gizon bat hil duzula, si quelqu'un vous accusait d'avoir tué un homme" Dv. Tr. Documentado únicamente en autores septentrionales no suletinos. Emplean aux. intrans. Goyhetche, HeH, Hiriart-Urruty, Larzabal y Lafitte, y aux. trans. tripersonal Larreguy, Duvoisin e Hiribarren.
Hainak dira ene adiskide itxurazko batzuek ene hutsei jazartzeko mihiak sufle eta arin tuztenak. ES 196. [Jesu-Kristori] ezin erran bezanbat arbuiorekin yazarriren diotenean, hil-araziren dute. Lg II 210. Baiña yazar dakioten / itzal goxo bat dematen / zuhaitz maithe batzueri! / Barbaria hortaz nor ez laite pleiñi? 'Que de doux ombrages soient exposés à ces outrages' . Gy 291. Iesus itzulirik [...] iazarri zitzaioen Piarresi garrazki. "Comminatus est Petro" . HeH Mc 8, 33 (Lç reprotxa, He, TB erreprenitu, Or eraso, Dv, Ol, Leon larderiatu, Arriand estikatu, IBk haserre egin, BiblE gogor eraso ). Aitak etzaroen behinere jazarri. "Nec corripuit" . Dv 3 Reg 1, 6 (Ur agirikarik egin, Ol agirika esan, BiblE haserrerik egin ). Ez dudala hunen baithan aurkhitu zuek jazartzen diozuen hobenetarik batere. "In quibus eum accusatis" . Dv Lc 23, 14. Populuak Moisi jazarriz, erran zioen: iguzu ura edatera. "Qui iurgatus contra Moysen" . Dv Ex 17, 2. Nori jazartzen diot? Noren kontra su hartzen dut? Nor da seme hori, ez banaiz ni neroni? Dv LEd 112 (Cb Eg II 58 nor akusatzen det? ). Oi mihi zorigaixtokoa, Aita onari jazarri diozuna! Ib. 75 (Cb Eg II 36 -ren kontra itzegin ). Ongi begiratzen badugu gure bizi-moldeari, kausituko dugu zertaz jazar gerorren buruei. Dv Lab 293s. Aphez bezala gehiago yazarriren derautet: ez dakite zer den apheza! Hb Egia 153. Noren falta izanen da? Nori beharko zaio jazarri? Lap 410 (V 187). Emaztea emaztekin samurtu eta, azkenean gizonak gizonari jazartzen zitzazkon, iduri-ta hura zen orotaz hobendun, gizagaizoa! HU Zez 54. Ez dut nik holakorik aiphatu. Saltsa egileri jazar zaite eta ez eni. Larz Senper 48 (v. tbn. Iru 32). [Topet-Etxahun] 1859an Barkoxeko eliza kantorean herriko erretorari jazartzen zaio, jaunen alkitik meza denboran ilki-arazi duelakotz. Lf ELit 181.
azpiadiera-1.7
7. Resistirse, oponerse, hacer frente. " Langileak usinan jazarri egin dira (BN-ciz), oldartu dira (BN-arb), gaiztotü (S)" Gte Erd 264.
Frantses gazteak ere izatu zituen beraz tentazioneak, eta jazarri zioten gehienei aski errexki. Jnn SBi 164. Nere ariman, jazarri behar natzaiote tentazionerik borthitzenei. Ib. 80. Etzela ongi Jainkoaren borondateari jazartzea. Ib. 166. Nere ariman, jazarri behar natzaiote tentazionerik borthitzenei. Jnn SBi 80. Zer tentaziori iazar. Or Aitork 248. Gaitzaren sendagillea Zu zera, arroeri iazarriz eta apalari grazi emanez. (1 Petr 5, 5) "Resistis superbis" . Ib. 78. Jazartzen baitziren hainbat bedats aldiari aitzi Jakesen haragizko soina eta bihotza oro. Mde Pr 141.
azpiadiera-1.7.1
Rebelarse, sublevarse.
Aitzindariei ziren multzuka yazartzen. Hb ( in BOEl 699 ). Gaizkiaren kontra jazarri niz. Berriz haste balitz, bardin jazar nindaiteke. Lf Murtuts 51 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Jazarri nitzaio Luis erregeari. Ib. 50. Hok etziren beldur, beharrez, borthizki ere jazartzeko beren errege edo nagusieri. Othoizlari 1961, 344. Español gobernuaren manuak ezin jasanez jazarriak ziren herrien hezteko. "Certaines régions s'étaient soulevées" . Ardoy SFran 77.
azpiadiera-1.7.1.1
(Part. en función de adj.). Rebelde, sublevado. "Insoumis" T-L.
Luis XIV-garrenari atxikiak, erregetiar suharrak, Xuberotar jazarrien etsai errabiatuak. Lf Murtuts 48.
azpiadiera-1.7.2
Gaxuxaren zuzentasuna bat-batean yazartzen da eta xutiturik erraiten dako: --Debru franximent lizuna! Zub 106.
azpiadiera-1.8
8. jazartu (Lar, Izt), jasartu.
"Chocar, pelear", "combatir" Lar. "Chocar de un modo sobresaliente, nabarben jazartu " Izt.
[Arrantzale batzuk] jasartu ziran gogotik truxu ta bisuts. Ag Kr 198.
azpiadiera-1.9
9. "Se venger. Niri dagot iazartzea " H.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. Combate, pelea, batalla; conflicto, lucha. "Accusation, attaque, agression, riposte, reproche" Dv.
Ene bihotzaren barreneko iazarria bortitza da eta neure indarrak utzi nau. Harb 328. Gogorrak dira menditarrak, [...] iasarrirako (combate, pelea) gu baizen ausardi ta indar andikoak. Ag AL 144. Suak sua dakar, [...] esetsi bat iasarri askoren iturburua izan oi da. Ib. 150. Belate mendiko jasarrean. Bertsol 11-9-1932, 314.
azpiadiera-2.2
2. Persecución. v. jazarpen.
Iñor ere ez dago [...] eunetan beste ainbeste artzen ez dunik [...] yazarriekin bada ere. "Cum persecutionibus" . Ol Mc 10, 30 (ed. 1958 yazarpen ). Egun berean yazarri aundi bat Yerusalengo Elizaren aurka sortu zan; [...] guziak barreiatu ziran. "Persecutio magna" . Ol Act 8, 1. [Senarra] ebillen astoratua neskamian ondoren. [...] Neskame koittaua, bakerik ez da, [...] etxeko-andriari eskatu zetsan baimena gurasuetara itxulitzeko, ango jazarri aretan bizi ezin zalako. Etxba Ibilt 456s.
azpiadiera-2.3
3. Tempestad, borrasca. v. 1 erazarri (4), jazar (3).
Españako hegian egoitia gaitz da, / iazarria denian bustirik bizkarra. Etch 618.
azpisarrera-1
EDO JAZART EDO ZAPART.
O atacar o reventar.
Egungo egunean bere burua zaintzen ez duena egonen da, hortzak iguzkira, deus zaintzailerik gabe. Edo jazart, edo zapart, hara gure denbora borthitzeko lege zorrotza. SoEg Herr 31-3-1955 (ap. DRA ).
azpisarrera-2
EZIN JAZARRIZKO.
"Inattaquable" Dv.
jazarri
<< ilaunkeria 0 / 0 kiskilsa >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper