OEH - Bilaketa

266 emaitza oilo bilaketarentzat

Sarrera buruan (76)


Sarrera osoan (190)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
oilo.
tradizioa
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 16 ejs. de oilo, 3 de oillo y 2 de ollo.
etimologikoa
Etim. Para su origen latino o románico (pullus ?, pollo ?), v. FHV 1974, 118.
sense-1
1. (gral.; Lecl, Dv, H; oillo SP, Urt II 218, Ht VocGr, ollo Lcc, Mic 7r, Deen I 279, VP 69r, Lar, , Izt C 199, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB, Zam Voc), ullo (V-arrig) Ref.: Bon-Ond 143; VocPir 475; A; Inza EEs 1915, 210, 211; Lrq ( ollo ); Iz Ulz ( ollo ); Iz ArOñ ( oillo ); Etxba Eib ( ollua ); Holmer ApuntV; JMB At; EAEL 88; Gte Erd 20s, 156, 291 .
Gallina. "Corral de gallinas, olloan korralea " Lcc. "Cloquear gallina, klokea egon olloa " Ib. " Oilloa xitatzen dago, la poule couve" SP. "Enclocarse la gallina, olloa lokatu " Lar. " Oilua, gallina, sueño en alto" Mg PAb 181 (en una serie de explicaciones etimológicas; tbn. en VMg 14). " Oiloa eta emaztea galtzen dira, etxetik urhun ebilten badira (S)" A. " Ólluan píkua, el pico de la gallina" Iz Ulz. " Ollua berez da izukia, la gallina es tímida por naturaleza" Etxba Eib. " Olloa lokatu egin da (G-azp-goi), oiloa kolokatu da (B, BN-arb), olloa loka dago (V-gip, G-azp-goi), [...] oiloa kolokan da (Armendaritz)" Gte Erd 291.
Olloa lumaz estari. AzkPo II. Bildu nahi ukhan ditut hire haurrak, oilloak bere xitoak hegalen azpira biltzen dituen bezala. Mt 23, 37 (He oillo, TB, Dv, BiblE oilo, Ip, SalabBN, Ur, Ur (V), Echn, Hual, Samper ollo ). Olloari oloa, astoari lastoa. RS 346. Arratsean oake ollokin afaritara. PasqTo 36. Hazteintu osoki oilloak bere xito guztiak. Ax 350 (V 232). Oilo ebildari, axeriaren ianhari. O Pr 358. Oilo zaharrak salda ona du egiten. Ib. 359. Austruxak eztira behin ere hegaldatzen, oilloak bai. SP Phil 4 (He 4 oilloak ). Oilar kruel, oilar bortitz / o oilar fanfarruna! / Gure oiloak bi aldiz / alargundu tuana. Monho 44. Oiloak igon darue lotara al dabenian egur gain edo otaan. Mg PAb 175 (110 ollo ). Etxean / zedukan zori onean / ollo arrautzaria. Mg ( in VMg 92 (v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 97 ollo arrautzaria y ollo arrautzagillea ) ). Aizeriak irten zuen ollo billa. VMg 53. Urrezko arraultze egille oilloa. Gy 93. Oillo eihar baten trunkoa. "Un vieux coq" . Ib. 281. Oilo harro, haize edo basek ez dituzte xitoak ongi atheratzen. Dv Lab 289. Oiloa irrisian. ECocin 12. Ekar zazkik bi ollo erriak. Sor AuOst 95 (v. tbn. Tx B 127 ollo erria ). Oilo egosiaren [usainean] . Elzb PAd 78 (v. tbn. Po 214). Oiloak arroltzea, eta arroltzetik oiloa. Lap 58 (V 30). Olloaren saldia. Azc ( in Ur PoBasc 186 ). Aphaindu zen oilloa eta bere irrizarekin egosi. Prop 1907, 226. Ollo erdin bat eraman zioten. EusJok II 73. Ollo nabarra, ollanda zuria... Ag G 335 (v. tbn. ollo nabar en TAg Uzt 117). Oilo ilak lumatzen ari nintzan. A Ardi 43. Kataluñiatik oilo beltz batzuk [ekarri] . Ib. 141 (v. tbn. ollo beltz en Bv AsL 177, Otx 38; oillo b. en Or Eus 108). [Gure ollarrak] etxeko ollo txuriya baño / kanpoko beltxa naiago. Noe 126 (v. tbn. oilo xuri en Lap 57 (V 30); ollo zuri en Or Mi 72). Oilloekin jeiki eta oilloekin etzan, sendo izateko. Lander Eusk 1925 (IV) 43. Zein izandu zan aurrenekoa, arraultza ala olloa? Inza Azalp 35. Oilo, oilasko, ahate eta pekada moko luze. Barb Sup 2. Olloaren karaka entzuten zen. Or Mi 72. Iru txito izan, eta ama, lau; / oiek oillo egiteak pozten nau. Or Eus 169. Olloentzako orea. TAg Uzt 111. Oilo eta lapinen ebasteko. Larz Senper 30. Ollo gangar baten antzera karkar da karkar, barre algaraka. Bilbao IpuiB 121. Oilloen tegiraiño sartu zan. Erkiag BatB 95. Ollo zarrak salda ona. (AN-araq). Inza EsZarr 165. Ollo-parea otarrean dualarik. MAtx Gazt 19. Oillo lepa gorriarena. NEtx LBB 92. Ebatsi zazkoien amabi olloak. ZMoso 48. Apaizak esan zidan oilloak jarriko genituala biok erdibana. BBarand 106. Osabie be oilluekin batera lotara oituta dago. Gerrika 212. Bere ahizpa xaharra Leoni han utzirik xakurrarekin eta oiloekin. Larre ArtzainE 276. Oiloa eta arraultzarekiko hauzi hura. MIH 138.
v. tbn. Saug 25. FórmElg 492. AstLas 35. Hb Egia 141. Zby RIEV 1909, 108. HU Zez 59. Prop 1896, 195. JE Bur 70. Lh Yol 23. Zerb Ipuinak 278. Ox 103. Arti MaldanB 201. Osk Kurl 75 (102 ollo). Oillo: Volt 168. Harb 377. Bela 22. Tt Onsa 31. JJMg BasEsc 97. Arch Fab 175. Urruz Zer 61 (62 ollo). Const 37. Zub 82. LuzKant 138. Ldi UO 16. And AUzta 69. Erkiag Arran 121. Vill Jaink 37. Ollo: Acto 135. Mb IArg I 115. AA I 530. fB Olg 69. LE Kop 176. Zav Fab RIEV 1907, 532. It Fab 18. Izt C 238. Balad 47. AB AmaE 235. Apaol 36. Echta Jos 17. Iraola 31. Elzo EEs 1916, 322. Kk Ab I 13. JanEd II 73. Tx B II 101. JMB ELG 87. Eguzk GizAuz 133. SMitx Aranz 197. TAg Uzt 113. Bilbao IpuiB 51. Anab Poli 48. Etxde AlosT 45. SM Zirik 124. Gand Elorri 62. BEnb NereA 170. Salav 27. Uzt Sas 197. In Xa EzinB 126. Ataño TxanKan 149.
azpiadiera-1.1
(En expresiones de sentido temporal). " Oilo beltzak arrautza beltza egin artean ago isilik (G-azp), se dice a niños charlatanes" A EY III 256. " Umiak ixilik oilluak txixa eiñ arte. Umeei isilik egoteko esateko modu bastoa. Oiloek ez dute txixarik egiten" Elexp Berg (s.v. ixilik ).
Asarre dok ori igaz. Adiskidatuko dok oiloak arrautza baltza egin-orduko. (V-och). A EY III 330. Adiskidatuko dira, oiloak txiz egin baiño lenago. (G-goi). Ib. 319. Oilo zuriak arrautz beltza errun artean, etsai iraungo dute. Zait Plat 16.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.). "La pisada de la gallina, que se llama ollo astaparra " (Aóiz, 1607). ReinEusk 118. " Oilo lapurra (V-arr, G-azp-goi), oilo ohoina da (BN-arb)" Gte Erd 236.
Eztirela askotan xitoak ollo-arrapatzalleak. (206). LE-Ir. Oilo ongarria etxe guzietan bada. Dv Lab 175 (138 xori eta oila ongarria ). [Arranoak] arturik ollo-txituak bere ego-tzarren azpian, miruaren arriskutik libro zituan. Bv AsL 177. Huiatzen dute lanera, / doan oilo haizatzera. Zby RIEV 1909, 103. Eskintokia oillo-lekua da. A BeinB 60. Ollotegira sartu omen zan mutill gazte bat ollo-lapurreta egiteko asmoarekin. Moc Ezale 1899, 3b (v. tbn. en la misma pág. ollo-arrapatzeko ustean ). Oilo-bipiltzen. A Ardi 43. Sasiyetako oialak eta / ollo kojitzen atsuak. Tx B II 66. Oillargabeko oillo-lerro. Markiegi ( in Ldi IL 8 ). Bi testigu, oillo ostutzen ikusi zaituztenak. Urruz Zer 61. Bazien behi ñabar eznadün bat, etxurde bat, tzakür bat, ollo saldo bat, [...]. GH 1930, 51. Etxetik asko urrindu gabe zebillen artean ollo-taldea. TAg Uzt 111 (v. tbn. ollo taldiak en EG 1952 (11-12), 4). Ollo andana bat batu zien. Mde Pr 125. Idi-parea, astoa, txerria eta ollo-mordo bat ere bai. Salav 11s. Ollo arrautz batzuek / jarri bizkarrian, / an dijoa astoa / andrien aurrian. Uzt Sas 101. Ollo-mordo bat etxearen jiran. TxGarm BordaB 9. Egun hartakoa mermizela salda zen, oilo jusean egina. Larre ArtzainE 94.
azpiadiera-1.3
(Ref. a la mujer). " Oilloa oillar da hemen, la femme commande ici; la poule est le coq" SP (s.v. oillarra ).
Amorantea zen nabusi: [...] emaztea gizon, oilloa oillar. Ax 343 (V 228). Berrondoko anderia emazteki zilarra: / kraxturutik baderama beldur gabe senarra. / [...] / Etxe hortan gurtzen zaio oiloari oilarra. (In Lf ELit 87 ). Biotz-ikutua izaten zuanean, maitalea zan; gizona eme, ollarra ollo. Anab Poli 8.
azpiadiera-1.3.1
Mari Joxepa ta Peillo, ez oillar eta ez oillo. Ta okerrago zana: ez alabarik eta ez semerik... NEtx LBB 176.
azpiadiera-1.4
Gazte ta eskarmentu bagea aiz; ez dakik ollo zuriaren arraultza eskatzen ari aizela. " C'est là l'œuf de la poule blanche!" . Or Mi 85 (v. OILO-ERRE).
azpiadiera-1.5
Jokatuta galdu ditu / ollar da olloak. Auspoa 131, 77 ( ELok 219 lo interpreta como 'perderlo todo').
sense-2
2. (gral.; H) Ref.: A; Lrq; Inza EsZarr 177; Iz ArOñ .
(Usos sust. y adj.). Gallina, cobarde. " Hori da gizon oiloa " H. "Poltron. Gizun ollua hiz hi hati, hou! " Lrq. " Oillua izatia dok, ser cobarde, apocado" Iz ArOñ.
Esteka oro eta azotiaz jo eta minza. / Ollo bugre saldua / bertan pharti zitie. "Bande de bougres" . Xarlem 1164. Gauza ezténa sufritzekó zerbáit, óllo dá. LE Ong 17v. Au egiten ezpeban ezagun zala ollo bat zana. Astar II XII. Au ez dok koldar eta ollo izatea. AB AmaE 268. Onelango oillorik! A BeinB 58. Kaltzaduna izanarren / da gizon oiloa. Azc PB 327. Baketsuenak ezetsi bizian, ixillenak oiuaka, ollo irudikoak aseri eginda, [...]. Ag Kr 173. Gurean emasteak darabiltzala galtzak, eta ni ollo bat nazala. Echta Jos 183. Olloak! Txepelak! Neskatiko baten aurka ausartzen zerate ala! TP Kattalin 194. Berak koldarrak, berak olloak? Anab Usauri 67. Oilo batzu bezala iziturik lasterka bailoazke ihes, jende handien hogoietarik hemeretziak! JE Ber 59. Ollo arraiue, prakaik yanztie merezidu yok ala? Kk Ab II 61. Ia datozala ona mutil ollo orreek, bixerrik badabe! Ib. 166. Iltzera dijoa, ta eztu batere bildurrik... Ni au baño olloago izango al-naiz? NEtx Antz 106. Lo egin nasai, oera sartu oilloa lez? Ezin ba, bere burua koldartzat jo. Erkiag BatB 142.
v. tbn. Ollo: Etxde JJ 14.
azpiadiera-2.1
"[Oilloa] baiño gauza utsaren urrengoagorik ezta, eta orrentxengatik ezertako eztan bati ere, au oilloa! esan oi zaio" Iñarra Ezale 1897, 340a.
Baiña nogaz diardut buru bagako onek? Oilloen ekiñak oillotu enaien, nagoan geldi geldi. A BeinB 54s.
sense-3
3. " Oilo (L-sar), ramera" JMB At.
--Senar bat bere andreak enganatzen baldin badu... [...] --Gizon batek oiloa bezalakoa baldin badaduka andrea... Arti Tobera 269s.
azpisarrera-1
BOST-OILO, JAINKOAREN OILO v. bost, jainko.
azpisarrera-2
OILO-HABIA (ollo-abi V-gip, ollo-kafi B, ollo-kafira BN-baig) Ref.: A ( oillo-kafi ); Urkia EEs 1920, 30 .
"Nidal, huevo que se deposita en el nido para excitar a la gallina a que ponga" A. "Olloak arrautza erroteko otzara" Urkia EEs 1930, 30.
Orzantzak xitak hil ezditzan, oilokafia-ondoan erramu benedikatua ezartzen da. (BN-ciz). A EY I 97.
azpisarrera-3
OILO-HAGA.
"(BN-ciz, S), var. de oillategi-haga " A.
azpisarrera-4
OILO AMA.
Gallina madre.
Dirudizula ollo ama bat erdi erdian, / korro egiña txitatxo polit edo umez. AB AmaE 191. Herria han zuen bere oinetan, oilo-amaren ondoan txitoak bezala. Barb Piar I 137. Oillo-amak, bereak ez txito denak. EZBB II 76.
azpisarrera-5
OILO AMALOKA.
Gallina clueca. v. oilaloka.
Aate alper-nagien umeak oilo amaloka baten egapean arrautze-koskoletik irten. A Ardi VII.
azpisarrera-6
OILO-HARRI v. oilarri.
azpisarrera-7
OILO-ASKA (ollo- V-gip ap. Urkia , ollaska AN-gip ap. JMB ).
"Olloai jaten emateko egur-aska" Urkia EEs 1930, 29. "Pesebre de las gallinas" JMB Mund I 151. v. OILO-ONTZI.
azpisarrera-8
OILO-AUSIKI.
"Anagallis, berdolaga, oillo ausikia, ollo ausiki belharra " Urt II 72. "Bipinnella, oillausikia, oillausiki-belharra " Ib. III 346.
azpisarrera-9
OILO-AZPI v. oilope.
Oilo-azpirako arrautzak irunaka ipinten dira. "Los huevos destinados a la incubación" . A EY I 95.
azpisarrera-10
OILO-AZTARKA BEZALA.
" Ollo-aztarka bezela ibilli, norbait mika, jangartxua dela adierazteko erabiltzen da. Jana sailean hartu eta jaten ez dakiena deskribatzen du esapideak. Jana aurrea atea ta ollo-aztarka bezela ibiltzea " ZestErret.
azpisarrera-11
OILO-BARRU.
"Menudos de la gallina. Ollo-barruegaz janari ederrak ipintzen zituan " Etxba Eib.
azpisarrera-12
OILO-BEGI (L-ain ap. A ; Dv, H; ollo- H, ollabegi Lar).
"Alhorre, enfermedad en los niños recién nacidos" Lar. "Œil-de-perdrix" Dv. "Cierta ampolla maligna" A.
azpisarrera-13
OILA-BELAR (oilla belhar Urt II 7, olla- Lar ( Lcq 138, H ), oilo-belhar L ap. Lh , ollaberar Izt C 46).
"Amaracus, marjoran emea, baratze marjorana, oilla belharra " Urt II 7. "Cenizo, planta, olla belarra. Lat. cunila gallinacea " Lar. " Ollaberarra, cenizo" Izt C 46. "Gremil (bot.)" Lh.
azpisarrera-14
OILO BUSTI.
"(L, BN, S, R), cobarde; litm., gallina mojada" A.
Badira [...] haur gazte [...] eskarnioen beldurrez beren fedea hanbat agertzen eztutenak [...]. Eztira hargatik guziak hain oilo bustiak. Etcheberry Maiatceco 96. Egungo burhasoak dira agertzen beren haurren alderat sobera flako, eta erran daiteke direla heier buruz egiazko uliak edo oilo-bustiak. Elsb LehE 26s. Etsairik ez duelako hura ez da gizona. Oilo busti bat da hura. [...] Oilo bustia ikaran dago, berak ez dakiela zeren beldurrez, kokoriko. HU Zez 84.
v. tbn. Ollo busti: ArmUs 1892, 135. Oillo busti: Prop 1910, 250 (ap. DRA).
azpisarrera-15
OILO-EGUN.
Día de las gallinas.
Oillakunde, geienez, / astelen-iaute-egunez. / Izenak berak dion bezala, / oillo-eguna da biltzez. Or Eus 174.
azpisarrera-16
OILOEN EZTEI v. OILO-EZTEI.
azpisarrera-17
OILO ERRE (Sólo citamos aquí ejs. de su uso fig., como símbolo de buena comida, riqueza, comodidad)
Pedro Migelek erabilli zituan ots-bero ta istillu larriak, [...]. Etzuan bereala ollo errerik billatu. Ag G 254. Eztek an ere [Ameriketan] ollo errerik danentzat izango. Ib. 251.
azpisarrera-18
OILO-HERRI.
Tierra habitada, habitable. v. OILO-LUR (b).
Ixraeldarrek mana berrogei urtez yanaritzat izan zuten, ollo-errira eldu arte. Ol Ex 16, 35 (Ur lur bizigarri, Ker biziterri, Bibl lurralde egoiliardun, BiblE jendedun lurralde ).
azpisarrera-19
OILO ERRULE (Lar; ollo erroile B ap. Izeta BHizt2 ).
"Gallina, que pone, ollo errulea " Lar. "Gallina ponedora. Ollo-erroileak tugu. Ollo-erroile, ollo ona " Izeta BHizt2.
Trumoiagaitik kaltzairu-zati bat ifinten ddako ondoan oilo erruleari. A EY I 96.
azpisarrerakoSense-19.1
Oillo urhe-arraultze errulia. Arch Fab 173.
azpisarrerakoSense-19.2
" Emazte kura oilo errule gaiztoa da (Sal), errile gaiztoa (R-uzt), aquella mujer (la andariega) es gallina mala ponedora de huevos; es decir, no se sosiega" A (s.v. errule ).
azpiadiera-2.1
" Oilo kanpoan errule (BN-mix), andariego, poco asentado; litm., gallina que pone fuera de casa los huevos" A.
azpisarrera-20
OILO ERRUNUSTU, OILO ERRAUSTU.
"Gallina que ya no pone, ollo erraustua " Lar.
azpisarrera-21
OILO-ESNE v. oilesne.
azpisarrera-22
OILO-EZTEGU (V-gip).
"Antzinan eztegu bezperan ezkongaiei egiten zitzaien erregaloa, oiloak batik bat. Iru eguneko bodia izete zan, bai. Oillo-eztegua esate jakon. Aurreko egunian umiak eta andrak oilluak artu zestuan da, oilluak eruan da; bodarako erregalua " Elexp Berg.
azpisarrera-23
OILO-EZTEI, OILOEN EZTEI.
Celebración de despedida de soltero.
Bezperatik mutillek artu senargaia / gau-erdian zioten oilloen eztaia. / Jan, edan eta kanta, biltzerako mâia / mutillaren begira zegon andregaia. "Para obsequiarle con la boda de gallinas" . Or Eus 360. Senargaiak ez ditu betondoak illun, / oillo-eztaiak ez du utzi buru-astun. Ib. 360.
azpisarrera-24
OILO-HEZUR.
Hueso de gallina.
Jateko zuk dukezu asia, / oillo eta urzo ezurrez. Arch Fab 83. Ollo ezurrez eta lapiko zar apurtuz betea. Urruz Zer 70.
azpisarrera-25
OILO-GANTZ (ollo- V-gip) Ref.: A; Iz ArOñ ( gantz ) .
"Grasa de gallina a la que se hace durar en una olla de barro" Etxba Eib. " Zenbat gantz, gantzak, ollógantza, txarrígantza, también de las personas: las mantecas" Iz ArOñ.
azpisarrera-26
OILO-GARI.
"Fagopiro, ollogarija (Poligonum Fagopirum)" LandHizt 371. "Fago piro; litm., trigo de gallinas" A (que cita el msLond ).
azpisarrera-27
OILO GIZEN.
"Pavada, ollo gizena " Lar.
Salda begidunaren ondotik, ethorri ziren oilo gizenak. Barb Piar I 206. Oillo gizen alperrik bada, [...]. Or Eus 158.
azpisarrera-28
OILO GOSE.
" Oillo gosea kantari, neska gosea dantzari (V-gip, Gc, B, R-uzt), la gallina hambrienta (es) cantora; la muchacha hambrienta, bailarina" A (tbn. en Iz ArOñ oillo gosia ).
Ollo gosia beti soñulari. Mg PAb 122 (en una lista de refranes). Erran zahar bat bada eskuaraz: / "Oilo gosea kantari!". Etcham 235.
azpisarrera-29
OILO-IPURDI.
" Ollo-ipurdi, beldurra, hotza, etab.ek eraginda, larruazaleko ilea tente-tente jartzea. Ollo-ipurdiya jarri zat " ZestErret.
azpisarrera-30
OILO-IPURDIA JAN (V-gip, AN-lar) Ref.: A EY III 272; Elexp Berg .
" Oilo-ipurdia yan dun ik (AN-larr), se le dice a una charlatana; litm., tú has comido trasero de gallina" A EY III 272. "Se suele preguntar al que habla sin parar si ha comido culo de gallina, por razones que ignoro. Etorri ezkero ez aiz ixildu; zer, oillo-ipurdixa jan dok ala? Arek jaukan barriketia; emute juan oilloipurdixa jan zebala " Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-30.1
Nai duzuna galde egidazu; oilloaren ipurdia ian bide baituzu. Zait Sof II 76.
azpisarrera-31
OILO-IRRINTZI.
" Oillo-irrintzi (G-goi), cacareo de la gallina" A.
azpisarrera-32
OILO ITSU v. oilitsu.
azpisarrera-33
OILO-IZTER.
Muslo de gallina.
Ta orra non arlo berria abora etorri, ollo ixtar baten atzetik. Anab Usauri 48. Amaikatxo ollo-iztar jandakoak. Bilbao IpuiB 255.
azpisarrera-34
OILO-JALE.
azpisarrerakoSense-34.1
a) (El) que come gallinas. v. oilozale.
Axeria nehork borhostago eta hura oillo-ialeago. O Pr 510. [Haxeri bat] oillo jale handienetarik. Arch Fab 159. Axeri zar bat bainan ernia, / ladron eta ollo jalia. LuzKant 25. Jatunak alderdi guztietan dira, baña egingo nuke eztala iñon Euskalerrian beste ollo-jale ta Txanton Piperri. Ag G 348.
v. tbn. Tx B I 114 (ollo-jale).
azpisarrerakoSense-34.2
b) (oill- Sal, R-vid, oll- Aq 31 (R)) Ref.: VocPir 437; A .
"Gavilán, ollojalea " Aq 31. "Milano. Oilloak oillojalearen uxtuaren senditeari ezkapatan dra, las gallinas huyen al sentir el silbido del milano" A. "Épervier, txorizale? (Ae), olloxale [sic] (Sal)" VocPir 437.
azpisarrera-35
OILO-JANTZAILE.
" Ollojantzalea, el que come gallinas (AN-ulz)" Iz IzG.
azpisarrera-36
OILO-KAKA.
azpisarrerakoSense-36.1
a) (L, BN, S, R-uzt; H; ollo- H, oila- H, olla- Lar, H) Ref.: Lh; Iz R 396 .
"Gallinaza, ollakaka " Lar. "Fiente de poule. Il se dit grossièrement et par mépris" H. " Ollokáka (R-uzt), excremento de gallina" Iz R 396. Cf. VocNav: "Ollacaca, excremento de gallina [Salazar]".
Oillo-kakak, ondo igortzita be kaka-autsak. (V-m). EZBB II 76. Oillo-kakaz ezpanik ez baltzitu; urteak berez gizonduko zaitu. (V-m). Ib. II 77.
azpisarrerakoSense-36.2
b) " Oilo kaka sagarra, pomme d'excrément de poule, fruit du pommier sauvage" H (s.v. sagarra ). " Oilokaka sagar, variété de pomme peu savoureuse" Lh. "Con la [manzana] de sidra se mezclaba una de calidad inferior llamada ollo-kaka (AN-5vill)" Caro CEEN 1969, 224. Azkue (s.v. sagar), remite oillokaka (L-sar) a basasagar, que define como "manzana bravía".
azpisarrera-37
OILO-KARAKA (B), OILO-KOROKA Ref.: A; Izeta BHizt2 .
"Cacareo de la gallina" A. " Ollo-karaka unekin aspertu naiz " Izeta BHizt2.
Sitxak oillo korokarekin hazkabozkan ikhasten. (BN). Lander Eusk 1925 (IV) 39.
azpisarrera-38
OILO-KARANKA.
"Caquet (poule), oilo karanka " Foix (Lhande transcribe erróneamente karranka ).
azpisarrera-39
OILO-KENTE.
"(S; Foix), volaille" Lh.
azpisarrera-40
OILA-KOLKA.
azpisarrerakoSense-40.1
a) (H; oilla- A, olla- Lar, , Dv (G, s.v. ollaloka ), H, oilo-koloka L, AN, BN-ar; H, oillo- SP, o.-koroka BN, S; Dv, H, olloklueka AN-5vill, ollo-kloka Lcc) Ref.: A ( oilo-koloka ); Lrq ( ollo ); Caro Vera 221; Gte Erd 291; ZestErret ( ollo ) .
"Clueca gallina, ollo klokea " Lcc. "Poule qui glousse" SP. "Poule qui glousse et veut couver" Dv. " Oilo koloka bezain nahasia, personne brouillonne autant qu'une poule qui glousse" H. v. oilaloka.
Begira zaiozu olla-kolka bati, nola bazkatzen dituan bere txitak. AA II 74. Oilo korroka bere xituekin. (S). Michel LPB 414 (en el párrafo siguiente trae oilo koroka ) Bi arroltze, ez erran [sic] berriak: nik uste oilo kooka zenbeiten azpitik. Prop 1895, 16. [Atharratzek] idüri zikia ollo koroka bere txitxekin. GH 1925, 568. Ollo kolokak bere hegalpeko beroarekin bizitza emaiten du. Zub 122. Dündak txitxak hil eztitzan, oilo-kolkaren pean atxeirüa ezari behar da. (S). A EY I 97. Saski pean xitoekin, khexatzen oilo kooka. Herr 22-3-1956 (ap. DRA , s.v. kooka ). Irria ezpainetan ginuela eta ez zintzurraren zolan oilo kolokaren karkaila! JEtchep 87. Oillo kloka txitak ateratzen egon oi dan bezela. AZink 91.
v. tbn. Oila-koroka: Or Eus 21. Oilo-koroka: Arch Fab 187 (oillo). A EY IV 355 (BN). Oilo koloka: Larz Senper 26.
azpiadiera-1.1
" Oillo-korokaxitxak, constelación de las Pléyades o cabrillas (BN)" Lander (ap. DRA ). "Los nombres de las constelaciones son: [...] Ollo koroka bere txituekin (BN-baig), suelen señalar un grupo de seis" Satr VocP (s.v. izar ). " Ollokoloka bere xituekin (BN-arb), la gallina clueca con sus chitos, pléyades" JMB Mund IV 105.
"Oilo-koloka" nere gibelean utzirik bere xitoekin, batto lehertu ere gabe, izar-erhautsez estalia, izerdiz pelatua banindoan. GH 1923, 714. Azkenean, Oilo-koloka nere gibelean utzirik bere xitoekin, [...] han, nere aintzinean ikusten baitut... parabisua... Barb Sup 14.
azpisarrerakoSense-40.2
b) " Oillo-koroka, cacareo de las gallinas" A (dice tomarlo de Dv, pero no lo encontramos en éste). v. OILO-KARAKA.
azpisarrera-41
OILO-KOLKETAN v. kolka.
azpisarrera-42
OILO-KOTA.
Zona de palos del gallinero.
Pensatu gendun ollo-kotako / iskallera ote zuan. Auspoa 39, 11.
azpisarrera-43
OILO-LAPIKO.
"Cocido de gallina. Ollo-lapikua etxe guztietan, orrañok eldu gura eban Frantziako Errege Nafarruarrak " Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-43.1
(Fig.).
Gizonezkuen sarrittango argalunia, egunero ollo-lapikuagaz aspertzia, eta ala zan kaletar au, etxeko ederragaz aspertuta, baserriko andrakume [...] bategaz aiskide. Etxba Ibilt 465.
azpisarrera-44
OILO-LAPUR.
Ladrón de gallinas.
Ollo lapurren batzuk. Gerrika 230.
azpisarrera-45
OILO-LARRU (ollo- B, oillo-narru V-gip, G-azp) Ref.: Izeta BHizt2; Elexp Berg .
"Carne de gallina, producto del frío. Otzakin ollolarrue iten zait " Izeta BHizt2. " Oillo-narrúa eiñ, ponerse la carne de gallina, sea por miedo, frío, etc. [...] Aura ikustera: suzko kotxia. Gero ugeldu zien, baiña orduan auraxe bakarrik emen. Billurtuta, zera, oillonarrua eindda; aura zala billurgarrixa ta " Elexp Berg.
Ixtorio hori aditzen zuen guziez, oilo-larria [sic] zuen senditzen gorphutzean hedatzen. Herr 12-11-1959, 3. Paparra zabal-da, oilla-narru; uste gabean aizerik aski badu. EZBB II 90.
azpisarrera-46
OILA-LOKATU.
Gallina clueca. Cf. oilaloka.
Zenbat alditan arrapatu diozkak olla lokatuari bere txitatxoak? VMg 15.
azpisarrera-47
OILO-LUMA.
Pluma de gallina. "Plumón de gallina. Ollo-lumia [sic] bigunagaz neban arrotuta buru-azpikua " Etxba Eib.
Emasteki garren aurpegia guzia ollo-lumas josirik. (206). LE-Ir. Nolako ile legunak zituen; iduri zauzkidan oilo lumak zirela. Prop 1896, 234. Beharriak zirika eta zirika oilo luma handi batekin. Zerb BiGo 308. Mutilla bultzada indartsuz ormagainetik andiko aldera bota zun ollo-luma bezelaxe. TAg Uzt 168.
v. tbn. Prop 1907, 170.
azpisarrera-48
OILO-LUMAZTATU
Zenbat aldittoz ez ote leizke ager zenbait ollo-lumastaturik errietan. 'Cubiertas de plumas de gallina ' . (206) LE-Ir.
azpisarrera-49
OILO-LUR.
azpisarrerakoSense-49.1
a) (oillo- V, G, oillalur V-gip) Ref.: A; Iz ArOñ ( oillalurra ); Elexp Berg .
"Pueblo natal" A. "La cercanía de la casa. Oillalurrian bizi izan gaa, etxe onduan. Emen geraketan gaa oilla-lurrian, cerca de casa" Iz ArOñ. " 'Norberaren oillolurra', ori esan izan da; kanpuan egondako bat etortzen danian, 'oillolurrera orraittio etorri da' ero. Sekula bere oillolurretik urten barekua zan " Elexp Berg.
Nere ollo lurrera, onezkero osaba zartua egongo da, eta nai det bere ondoan bizi. Apaol 34. Balego iñor / [bakia] gura ez dabena, / laster ikusiko dau / buruban egurra, / ta gordeko dogu guk / geure ollalurra. (1824) Gaboneko kantak (ap. DRA ). Basilik ain dau maite bere olo-lurre [sic, por ollo-lurre] . Enb 86.
azpisarrerakoSense-49.2
b) "(BN-ciz), tierra habitada, no desierta" A. v. OILO-HERRI.
azpisarrera-50
OILO-MIKA (V, G, L, BN, S) Ref.: A; Lh; Iz ArOñ ( mika ); Elexp Berg .
"Gallina enferma" A. " Ollómikia, la [gallina] que está de muda" Iz ArOñ. " Iri jarri jan arpegixa, oillo-mikia emuten don " Elexp Berg.
azpisarrera-51
OILO-OILOKA.
" Oillo-oilloka (Vc, ...), juego infantil, jugar a las gallinas" A.
Oillo oilloka iñarduezkero, bera izaten zan oillo lokea edo Amalokea. A BGuzur 109. Baetozan oillo-oilloka, alkarren jarraian. Erkiag Arran 49.
azpisarrera-52
OILO-OLO.
"Avena, olua, ollolua " LandHizt 366.
azpisarrera-53
OILO-ONTZI (G-to).
"Las Ollôntzia (vasija de las gallinas) de Bidania, donde algunas tienen tres hoyos o cazoletas; las Ollôntziya de Andoain y las Ollaska (pesebre de las gallinas) de Oyartzun" JMB Mund I 151.
azpisarrera-54
OILO-OTARRA.
"Gallinero, cesto en que se llevan, ollotarra " Lar.
azpisarrera-55
OILO-OTA.
" Ollo-ote (V-gip), olloak gabaz lo-egiteko oltza" Urkia EEs 1930, 29.
azpisarrera-56
OILA-PABO (Hb; olla- Lar, Izt C 199).
"Gallipavo de Indias, ollapaboa " Lar. Harriet da, seguramente por error, la forma oilar-paboa
azpisarrera-57
OILOPEAN.
Debajo de la gallina, incubando.
Barikua ezta egun ona arrautzak oilopean ezarteko. A EY I 95.
azpisarrera-58
OILO-PUZKER.
" Ollopuzker (S), huevo (Lacombe)" DRA .
azpisarrera-59
OILO-SALDA (V-gip; A (s.v. salda )), OILA-SALDA Ref.: Etxba Eib ( ollo-salda ); Elexp Berg ( oillo-salda ); ZestErret ( ollo-salda ) .
"Caldo de gallina. Ollo-saldia amarretan arrautza gorringuakin eta txiki bat zuri " Etxba Eib.
Lotsa beitira oillo saldak behar deikien mankatü. Etch 580. Oilo salda hori hori, begidun batez hasten dela aphairua. GH 1922, 185s. Jadanik oilo salda mahainaren gainean zen. Leon GH 1924, 9. Bazinuten oilo salda at ahotik ezin utzia! GAlm 1931, 89. Oilo-salda, ogi-axal gogorño batzuekin. JE Ber 35. Oilla-saldatzat lokaren salda / eman ziotek gosari. Or Eus 306. Oillo-saldiakin zopa koipetsua. And AUzta 70. Il da gero, oillo-salda. EZBB II 16. Ollo-salda ederra egongo da. TxGarm BordaB 109.
v. tbn. Barb Piar I 206. Ollo-salda: Ag G 374. EusJok 123.
azpisarrerakoSense-59.1
Ollo-saldia edo dalako orrek iztarri guztia pikatzen jok [...] ta barriz, beste Txesterrok [=los cigarrillos Chester] azkarriagoak ditxuk oindiok. SM Zirik 114.
azpisarrerakoSense-59.2
Mundu huntako saldarik hoberena dela oilo salda. [...] Haur batek apezteko zerbeit abiadura duenean, ahaide, auzo, adixkide, oro, berehala hitz bereko dira: oilo saldan biziko dela. HU Eskual 4-9-1911 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-59.3
(Con suf. dim.).
Ollo-saldatxo, egazti, arrai, / arraultza, talo, gaztaña. Echag 107.
azpisarrera-60
OILO-SALTEGI.
"Gallinería, donde se venden, ollosaltegia " Lar.
azpisarrera-61
OILO-TXABOLA.
" Oillo-txabola, gallinero" Elexp Berg.
azpisarrera-62
OILO-TXITO (AN-5vill; -xito L, -xitxa BN-mix), OILA-XITO (SP ( vEys, H (L) )) Ref.: A ( oillo-xitoak ) .
(Pl.). " Oilla xitoak, les sept étoils" SP. "Grupo de cinco estrellas; litm., la gallina y los polluelos" A. v. OILA-KOLKA.
azpisarrera-63
OILO-ZIRIN (V-gip, G-azp) Ref.: Elexp Berg; ZestErret ( ollo-zirin ) .
" Oillo-ziríña, oilo-kaka. Bizarrak urtetzeko oillo-ziriña emun bia zala esaten zoskuen mutikotan " Elexp Berg.
azpisarrera-64
OILO-ZOPA.
Sopa de gallina.
Ollo zopa kutsugarria. Etxde JJ 53. Oillo-zopa fideorekin. JAzpiroz 135.
azpisarrera-65
OILO-ZORRI.
"Piojo de la gallina. Ollo-zorrixak jan biarrian dauke gure lokia " Etxba Eib.
azpisarrera-66
OILO-ZULO.
" Ollo-zulo, agujero pequeño en las puertas de las cuadras para que puedan pasar las gallinas" Asp Leiz.
oilo
<< OILO-HABIA 0 / 0 OILO-HARRI >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper