kolpe.
Tr. Al Sur, hasta finales del s. XVIII domina la forma golpe (aunque en AzkPo hay kolpe, que es tbn. la var. más frecuente en Lazarraga); a partir de principios del XIX, kolpe es más usual que golpe (aunque alternando en ocasiones ambas formas en un mismo autor). En la tradición labortana y bajo-navarra kolpe es general. Los autores suletinos y mixanos usan kolpu . En DFrec hay 77 ejs. de kolpe y 1 de golpe .
1.
(
V, G-azp-to; SP,
Urt I 29,
Ht VocGr,
Lar,
VP
22r,
Añ,
Arch VocGr,
Hb,
H),
kolpu (
Chaho,
Gèze,
H),
golpe (
V-ger-gip, AN-5vill; Lcc,
Volt 66,
Ht VocGr 341,
Lar,
VP
11v,
Añ,
Hb,
H)
Ref.:
A;
Iz
ArOñ
(oraingo);
Holmer ApuntV (golpe);
Elexp Berg (golpe);
Gte Erd 200;
ZestErret
.
Golpe.
"
Golpia tiratu nion biño ez arrapatu (AN-5vill)"
Gte Erd 200.
v. ukaldi.
Tr. Su uso disminuye al Sur en el s. XX, especialmente durante su primera mitad. Para 'dar un golpe', suele aparecer generalmente con
eman, aunque tbn. con
ezarri en Ubillos, Lardizabal y J.I. Arana (
SIgn 55), con
jo en Duhalde, Añibarro (
LoraS 57), Elissamburu, Txirrita (
B I 185) y Albeniz (259), con
erantsi en T. Agirre (
Uzt 289), Etxaide (
JJ 126), Erkiaga (
BatB 144), Basarri (103), M. Atxaga (
Gazt 76) e Insausti (212); cf. además
infra KOLPE EGIN, KOLPE EMAN.
Kolpeau ar nezanean.
AzkPo IV.
Iuduetarik rezebitu ukhan dut borz aldiz berrogeirá kolpe.
Lç 2 Cor 11, 24 (He azote kolpe, Dv azote ukhaldi, IBk, IBk zigorkada
).
Kolpeaz maltratadurik.
Lazarraga B21, 1200r.
Akojidu zan sagradura / ark emun baga kolperik.
Ib. B21, 1200r.
Audikarrok emun / deutsai golpea.
Ib. B6, 1165v.
Eskuez bularretan golpeak ematen.
Ber Trat 87r.
Ozpin kruelaren kolpea.
EZ Man I 90.
Kolpe handiz haragi haren azotatzen.
SP Phil 323.
Izango ezta neure ustean / ain golpe segurua.
BBizk 9.
Ez da behinere falta kolpe borthitza dela kausa inflamazionea.
Mong 590.
Golperen bat emateko.
OA 149.
Mihi gaixtoen kolpeak.
Ch III 45, 3.
Errezibitzen ditugun heriotzeko kolpeak.
He Gudu 169.
Zer golpea artuko du.
Cb Eg II 227.
Búrua kúrtus errezibitzeko gólpea.
LE Ong 73r.
Kolpe bakoitzean [aitzurrak] ukuitzen duan guztia.
AA III 359.
Kolpe gogorragoak jotzerat dohakola.
Dh 137.
Kolperik indartsubeenak airian geratuten dira.
fB Olg 34.
Bestek eraman derik hik behar kolpia.
Etch 80.
Kolpea ezartzera zijoala.
Lard 205 (25 golpe).
Buruko kasko ta bekokia biak lau zati / eginda deutsaz golpe bategaz ipiniten.
AB AmaE 455.
Gillotina bat kolpe bakhotx hogoi eta hamar bururen ebakitzekoa.
Elsb Fram 125.
Ez baitzen ageri norat zagon haren [pilotariaren] kolpe bihurria.
HU (
in
Ox 202
).
Amak eman ziozkan / hiltzeko lau kolpe.
Etcham 134.
Kulparik gabe eman ziyoten / zenbait kolpe itxusi ta.
Tx B II 121 (53 golpe).
Adixkidearen kolpeak hobe dire etsaiaren musu maltzurrak baino.
Zerb IxtS 57.
Beaztopa egin eta kolpe txarren bat artu.
Etxde AlosT 13.
Atabalean kolpe batzuk ematen ditu.
Arti Tobera 263.
Uste baino kolpe dorpheagokoa emanik.
Larz Senper 68.
Buruan bildu kolpe tzar baten ondotik hiltzerat zoan.
Ardoy SFran 274.
Lurra jo zuanean, une bat geldi egin, ez dakit golpearengatik edo zergatik.
JAzpiroz 152.
Kolpe bakoitza, ikara baten sinua da.
MEIG IX 121.
(en colab. con NEtx)
v. tbn. Ax 517 (V 333). Arg DevB 225. INav 83. Gç 152. Lg II 263. Mih 117. Brtc 97. Ub 18. Monho 100. Mg PAb 127. VMg 50. Añ EL1 192. MarIl 87. Jaur 403. Izt C 251. Gy 173. Hb Esk 37. ChantP 340. PE 83. Ud 66. Arrantz 13. EusJok II 87. Sor Bar 73. Elzb Po 203. Arr May 77. Apaol 27. Lap 147 (V 65). HU Aurp 58. Noe 128. EusJok 119. Zub 74. FIr 191. Or Eus 149. Iratz 100. Basarri 190. Anab Aprika 61. Salav 12. NEtx LBB 173. Mattin 143. Azurm HitzB 32. Berron Kijote 225. Ataño TxanKan 42. Onaind STeresa 70. BAyerbe 82. Kolpu: Tt Onsa 138. Egiat 226. AstLas 25. Xarlem 1230. Arch Fab 201. Golpe: Acto 441. Iraz 39. Lar SermAzc 56. Mb IArg I 152. Zuzaeta 61. Mg CO 54. It Fab 130. Ud 61. EusJok II 89. JanEd I 69. Sor Gabon 55. Bv AsL 95. Ag Serm 363. CatUlz 44. Iraola 108. EusJok II 147. Osk Kurl 216. Gerrika 36. Insausti 129.
(Lar, H) .
(Como segundo miembro de comp.).
"Cordonazo, kordoi kolpea
"
Lar.
"
Makhila-, ukhumilo-kolpea, coup de bâton, de poing"
H.
v. EZPATA-KOLPE, EZTEN-KOLPE.
Zihor kolpe bat eman ziezón Iesusi.
Lç Io 18, 22.
Saihetseko dardo kolpea.
Harb 52.
Orduan dira ezproin kolperik handienak.
Ax 427 (V 276).
Hil izan baitzuten hogoi eta hirur traketa kolpez.
ES 164.
Dügün egotx zañiala axkora kolpia.
Mst I 11, 4.
Orzanz kolpu izigarri batzureki.
AR 250.
Haren dardo kolpeen kontra.
MarIl 87.
Makil-golpe asko.
It Fab 129.
Hamairu nabela kholpü beitzin ükhen.
Etch 638.
Moko-kolpe kruelenak.
Gy 279.
Nola beztubak gelditu diran arri kolpiekiñ [udariak]
.
Sor Bar 23.
Ikharagarrizko martilu kolpe bat yotzen baitute komentuko athean.
Elzb PAd 84.
Entzun bitez aizkora kolpeak pagadian.
NEtx LBB 182.
Krisaillu-kolpearen miñez asperenka.
Berron Kijote 188.
v. tbn. Mat 213. Arg DevB 191. Lg II 282. Brtc 127. Mg CC 149. Dh 224. Jnn SBi 141. Azurm HitzB 62. Kolpu: Xarlem 426.
(Ref. a fenómenos naturales).
Arren tormentari ather diozozu kolpea.
EZ Man II 147.
Popa ordean hausten zioten itsaso kolp.
He Act 27, 41.
Egoaren kolpe andiak ditue oek [= 'están locos']
.
AA I 601.
Haizeak, kolpeak erredoblaturik.
Gy 173.
Aire kolpe gordin bat aski baita bildotsari herioaren emateko.
Dv Lab 272.
Betbetan itsas kolpe batek haizatu zuen untzia harroka bidetik.
Laph 60.
Begira nolako aize-kolpea sartzen dan.
Arr GB 37.
Esan dirate itxas golpiak onak dirala.
Iraola 55.
Iguzki-kolpe samina.
Etcham 107.
Ango itxas-kolpiak / ta urro-borroiak.
Tx (
in
Imaz Auspoa
24, 57
).
Denmendren haize kolpean.
JEtchep 55s.
Aize-kolpe ederrak.
Uzt Sas 93.
Laño-kolpe orrekin batera.
Alkain 76.
Euri-jasa edo euri-golpea botatzen duanean.
MMant 33.
v. tbn. SBaroj in FrantzesB II 122.
(Por ext.).
Hark aurtikhi duen pozoinak bere kolpea kasuz egin eztuelarik.
SP Phil 337 (tbn. He 339).
Zeinek izpiritu kolpe batez hainitz gauza diferent elkharri ezagutzera eta aditzera emaiten baitiotzate.
ES 90.
Xori baten hegal kolpeak.
He Gudu 140.
Zure fedearen argi golpe andi bat indazu.
Cb Eg III 302.
Bethe zituzten bi barkuak sare kolpe hartako arrainez.
Lg II 140.
Damubak [...] biar dau jaijo Espiritu Santubaren golpeti, ez munduko motibuetati.
Mg CO 58.
Jaungoikuagana biurtu arren grazijaren kolpe indartsu bategaz.
fB Ic III 274.
Arkadiako xantreak ez dio egiten kontu / hortz-kolpe xoil bat galtzeaz, zeren bailuke damu.
"Coup de dent"
.
Gy 37.
Ikhusi duenean [arrantzaleak] lehen amu-kolpea.
Ib. 46.
Hekin [eskriben] luma kolpea nola den egoten.
Hb Esk 210.
Onen [biyotzaren] kolpiak.
Bil 98.
Arraun-kolpia zorrotza.
Tx B II 180.
Hegal kolpe batez bezala.
Ardoy SFran 282.
Odolak kolperik ez du zaiñetan.
NEtx LBB 109.
Kamion batek arrasta kolpe bat eman zuen.
Etchebarne 116.
Gero asi giñan pusilla iru golpetan bizkarrera jasotzen.
BBarand 122.
Tiro (de arma de fuego).
Arkebusa makhurtu gabe [...] badute esperanza nork bere kolpia onsa eta huroski egiñen diala.
Tt Onsa 66.
Suesteratago halaber bertze musketa tiro kolpe bat kausituko duzu baia bat.
INav 130s.
Kanoiko ezpal-kolpe batek ukituagaitik.
Izt C 352.
Bazterrak iñarrusten ditu xispa kolpen harrabotsak.
Atheka 98.
Pistolet kolpe bat bereri tiratuz.
Elsb Fram 176.
Bi kolpetako suharrizko arma.
Const 32.
Lehenbiziko ezkilla kolpean.
He Gudu 143.
Hamabi zeiñü kolpüz.
Mercy 35.
2.
(Ht VocGr, Hb, H, Dv),
kolpu (S ap. Lh, Lrq
; Gèze).
Herida, contusión, resultado de un golpe.
"Blessure"
Ht VocGr, Gèze, y Dv.
"Contusion, blessure"
H.
Nork egian kolpeori / zure aragi ederretan?
Lazarraga A25, 1197r.
Non haren zauria eta kolpia baita inkurablia.
Tt Onsa 140.
Kolpia duen lekhua maiz freskatuko dio hur hotzez.
Mong 590.
Penitenzijak kenduten deutsa gatxaren kolpe nausija.
fB Ic III 272.
Ebakientzat, zaurientzat eta golpeentzat ez da ura baño osakai oberik.
It Dial 77 (Ur golpeentzat, Ip kolpientako; Dv kaskakoentzat).
Ez zaitugu atxikiko zure kolpeak galdatzen duen denbora baizik.
Laph 12.
Kolperik bazuela / Nork zuen pentsatzen?
LuzKant 68.
Biharamunean ezagutu zuten nolakoa zen kolpea.
Prop 1882, 255.
Gizon horrek othe zuen bedere martilu-kolpe bat nonbait.
Elzb PAd 5.
Ubelez eta kolpe txarrez josirik zaude.
Etxde JJ 128.
Aurrenekoak kolpe bat daduka begian, moratua.
Arti Tobera 277.
Gureak belaun bat txikitua ta bizkarrean ere kolpe aundiak zituan.
BAyerbe 82.
Golpe edo zain-tiratu edo ezur autsiak zauriarekin badira.
Ostolaiz 42.
3.
Acción inteligente y provechosa (generalmente criminal o inmoral).
"Action. Kolpe ederra egin duk hori, tu as fait là un beau coup!"
H.
Halatan deabruak ere orduan egitentu bere kolpeak.
Ax 283 (V 189).
Hala nola ohoiñak bere kolpia egiten baitu gutien uste dugunian.
Tt Onsa 57.
Ohoiñ hunek bere kolpea / egiten dik estalirik.
Gç 153.
Etsaia bere kolpea egin eta banatu baitzen.
ES 115.
Hain errexki eta nihortaz ikhusia izan gabe egin zezakelarik bere kolpea.
Lg I 290.
Hire kolpe itsusiak / jakin zituztenean.
Monho 44.
Arreba propiak kolpia muntatü.
Etch 324.
Bakotxak uste zuela / kolpe ona egiñ zezakela.
"Une fort bonne affaire"
.
Gy 295.
Demontretan eztezu kolpe txarra egin!
Urruz Zer 95.
Haritchabaleten kolpia! [...] herenegün Athoron sartü kontrebandaa Olorurako bidian da.
Const 31.
Diru hori apurka apurka ohostu beharrean, kolpe bat egin balu.
Arti Ipuin 37.
v. tbn.
Xarlem 1072.
4.
Salida, ocurrencia.
Anhitzek laudatzen du errege haren kolpe hura, baiña gutik segitzen.
Ax 289 (V 192).
Bere liburutan asko izpiritu kolpe alegera eta hirri eragiteko tretu ereiñ izan dutela.
Gy IX.
5.
kolpu.
Jugada.
Iokoa eta partida kolpu batez doa.
Tt Onsa 66.
6.
(Lar, Hb, H),
kolpu (H).
"Trago, de beber"
Lar.
"Coup de vin"
H.
"
Emozu kolpe bat edatera
"
Lh.
Cf. Ax 342 (V 228): Kolpe batez edaten du.
Emozue bi kolpez idiari edo behiari edatera.
Mong 587.
Alegera gaiten bethi kolpe onak edanez.
Monho 26.
Merexitü dügü ingoiti / bira kolpü edatera.
Mustafa (ap. DRA).
Plazan pilotan ari diren gizon gaztek artetan txorta edo kolpe zenbait edatea, deus zuzenagorik.
EskLAlm 1864, 5 (ap. DRA).
Har zak arno kolpe bat, Manex.
Elsb Fram 148.
Kolpe bana edan zuten xahatotik.
Barb Leg 144.
7.
Ataque (de una enfermedad).
Cf. ODOL-KOLPE.
Paralisia kolpü batez joik.
Ip Hil 195.
Zaldiz zoalarik apoplekzia kolpe batek hatzeman du.
HU Aurp 73.
Biotzeko kolpe batek ill zuala.
JAIraz Bizia 89.
Gotaren oiñaze-kolpeak baretzeko.
Ostolaiz 159.
Neu egon nitzen embolia-golpe maltzur aregaz.
Gerrika 283 (ib. 283 tronbosis-kolpe).
8.
"
Kolpia hartu, dirua irabazi (metaforikoki). Ardiyan diruak hartutakuan, orduun hartu huan kolpe dexentia
"
ZestErret.
9.
Enfado.
"
Golpe txikiyak izan, haserrealdi txikiak izan. Gero alkarrekin golpe txikiyake izate giñun
"
ZestErret (que para otras acepciones de la var. kolpe
).
HARRI BATEZ BI KOLPE EGIN.
Lograr dos cosas a la vez, matar dos pájaros de un tiro.
Nahi nuke harri batez egin bi kolpu, nahi nuke ezarri zure bihotzaren erdian eta neurian herioaren beldurra eta amorioa, herioaren oritmena eta menbria.
Tt Onsa 175.
BEGI-KOLPE.
v. begi.
BURU-KOLPE.
v. buru-kolpe.
HERIO-KOLPE,
ESKU-KOLPE.
v. herio, esku.
KOLPEAN.
a)
De golpe, súbitamente.
Golpean asmatu dezu.
Alz STFer 115.
Eztakikala golpian zergatik jaio intzan?
Iraola 98.
Orañ kolpian muatu zaigu / egun batetik bestea.
Tx B II 173.
Itz berri geiegi kolpean sartu nai badizkiogu.
NEtx Nola 6.
Bertso batzuek jarri-gogua / gogoratu zait golpian.
Auspoa 39, 59.
Orain suiet pollita daukat / kolpean aberasteko.
Mattin (
in
Xa EzinB 93
).
Golpean galdetuko nizuen.
Lazkano (
in
Xa EzinB 134
).
Begiak haundiz haundi ideki nituen / eta kolpean berriro hiriko / kalbario mendia agertu.
Lasa Poem 66.
Baiña alako batean eta kolpean, norbaitek egin zuan tiro otsera, ura zan tikirri-takarra eta dinbirri-danbarra sortu zana!
AZink 105.
v. tbn. Tx B I 82 (golpean).
b)
De un golpe, de una vez.
Amar usoren hiltzeko kolpian / ez da aski tiraria.
Mattin (
in
Xa EzinB 118
).
Beiren bat galtzen zanean andik pagatzeko, kolpean asko bota gabe, errexago pagatzeagatik.
BAyerbe 108.
KOLPE BATEAN.
a)
de golpe, de repente.
Kolpe batean il nagi.
Lazarraga A4, 1165r.
Eriotzaren berri illunak kolpe batean arritu zuen.
Cb Eg III 227.
Kolpe baten guztia galduta.
fB Ic III 267.
Baño bat-batean esnatuta, kolpe batean exeri.
Anab Aprika 49.
v. tbn.
Golpe b.: Cb Eg II 121. Uzt Auspoa 22, 144.
b)
A la vez, de una sola vez.
Au da aurrai denbora ta kolpe batean bi bizitza kendu nai izatea.
AA II 118.
KOLPE BATEZ.
a)
De golpe, de repente.
"Kolpe batez, d'un coup" SP. "Kolpe batez hil da (BN-arb, S)" Gte Erd 27.
Ez osoki, ez kolpe batez, baiña aphur bana eta egunetik egunera luzatuz atrapatzen gaitu.
Ax 65 (V 42).
Uhalde, nola aiz horla aberastu kolpe batez? Traidore izatez.
O Pr 450.
Maiz Jainkoak kolpe batez eta ahantz orduan ematen du denbora luzez eman nahi izatu eztuena.
Ch IV 15, 1.
Golpe batez [israeldar soldadu] guziak galdu-bukatu naiez.
Mb IArg I 384.
Xorta xorta beren bizia beren Jainkoa maitatuz eman dutenek ez ote dute kolpe batez beren odola Jainkoarentzat ixuri dutenek bezenbat egin eta eman?
Ardoy SFran 19.
b)
A la vez. "À la fois, kolpe batez" Volt 2.
Kolpu batez bi bekhatu handi eta grabe baitzutian kometitu.
Tt Onsa 43.
Damnatu gustiei kolpe batez.
Gç 167.
Dire igualak gauza guzietan eta golpe bates.
ES 33.
De una sola vez.
Kolpe batez pagatuko zitut.
Volt 191.
KOLPE-BELAR.
"Kolpe-bedarra (Symphytum tuberosum), consuelda menor (V-m)" Arzdi Plant1 277. "Golpebelarra, nombre de cierta hierba que utilizan para curar los golpes y contusiones (Regata)" VocNav.
KOLPE BEREZ.
A la vez.
Erran daiteke orduan [Bastilla aurthiki zuten egunean] berean uzkaili zutela, kolpe berez, munduan den tronurik ederrena.
Elsb Fram 81.
KOLPE-EGILE.
Sujeto gramatical.
Berboaren kolpe egilearekin.
"Sujet du verbe"
.
Arch Gram 152.
KOLPE EGIN.
a)
Herir; golpear.
Baldin bere haserre hartan kolperik egin badu.
Ax 282 (V 188).
Bere belaun gaiñean kolpe egiñaz.
Etxde JJ 46.
Keriz utsari kolpe egin da.
VMg 6.
Disparar.
Zure arkabusak herioaren kontra egiñen du kolpu.
Tt Onsa 67.
b)
Lograr, conseguir realizar una acción arriesgada.
Cf. supra (2).
Zure kabalia eta azienda oro galdu da, hil da, eta nik kolpe egin dut itzurziaz zuri berri hunen erraiteko.
Tt Onsa 52.
c)
"(Vc) [...]. Kolpe egin, agarrar, echar mano" A. "Kolpe, agarrar" Etxabu Ond 114.
Eskupeteri golpe eiteko astirik barik.
SM Zirik 86.
KOLPE-EMAILE.
Golpeador, dado a golpear.
Ez arnoari emana, ez kolpe emaillea, baiñan maltsoa eta moderatua.
He 1 Tim 3, 3 (Lç ukhaldikari, Dv joile
).
KOLPE EMAN.
Golpear.
Bularretan golpe emonakaz.
Bet 15.
Bularretan bere bekatues damu eta urrikimendu duela golpe emateas.
Ber Doc 94v.
Hunat hunat emazue kolpe ahal guztiaz.
EZ Man I 112.
Kheinatzea egin zuen, baina ez kolperik eman.
Ax 617 (V 397).
Bularretan golpe emonagaz.
Cap 18.
Bere bulharrer kolpü emaitez zoatzan.
Bp II 50.
Jaun berari egiten dio tiro ta ematen dio golpe.
Mb IArg I 142.
Kolpe ematen edo eman-arazten diotenek.
Brtc 62.
Onetan: Abran, Abran, / ez eman golperik!
It Fab 233.
Emak kolpe.
Or Eus 149.
v. tbn.
CatLav 178 (V 92). Mg CC 242. ChantP 340. Kolpu e.: Tt Onsa 132. UskLiB 39. Golpe e.: El 17. CatAe 58. CatSal 59. CatR 59.
KOLPE GURUTZEKO.
"
Kolpe gurutzekoik ez jo, lanik ez egin [...]. Eztik kolpe gurutzekoik jotzen
"
ZestErret.
"
Kolpe gurutzeko bat jo baño naiago lepua hautsi! Norbait oso-oso alferra dela adierazteko esapidea"
Ib.
KOLPE ITSU.
"Contre-coup" T-L.
KOLPE-KOLPEZ.
De golpe; de repente
Ethorri zitzaitan aitzinerat kolpe kolpez gizon bat.
He Act 10, 30 (Dv hara
).
Salbatzaille amulsuak kolpe kolpez bihurtu zioen sosegu dohatsu bat.
He Phil 507 (SP 500 berehalako aldi batez
).
Huna non kolpe kolpez aurkitzen naizen alarma berri batzutan.
Mih 99.
Jinkoak kolpekolpez Mariari adiarazten dio.
Ib. 103.
Guti-gutiak dire kolpe-kolpez eta bet-betan saindutzen direnak.
Brtc 110.
Ikhusten dautzu karroa / kolpe-kolpez gelditua.
Gy 131.
Komunioneak eman ziozkan bet-betan, edo kolpe-kolpez, barur egiten hasi aintzinetik zituen indar guziak.
Jnn SBi 85.
KOLPE MUTU
(Dv A). "Coup confus, dont on ne connaît pas tout d'abord la gravité" Dv.
KOLPE OROZ.
"À tout coup" H.
KOLPERA (G-azp).
De golpe.
Musika bizia ta bat-batetan kolpera gelditua.
NEtx LBB 173.
KOLPERIK EZ.
Nada. "Guk soldaduskan ezta kolpeik ee; ixkribiente-esku batzuk jarri zitzaizkigun, berriz, dana txuri einda!" Gketx Loiola (s.v. ixkribiente).
Luma biurritzen zaio, ta iñork ez dio kolperik konprenditzen.
Ldi IL 84.
Nada de trabajo.
v. KOLPE ZORRIK EZ, KOLPE ZURIRIK EZ.
Kolperik egin gabe / zortzi ordu bete.
Uzt ap. Zendoia 22.
Kolperik jo gabe, besteren bizkar jan da edanez.
Ataño
TxanKan
11.
Golperik ez dek joko! [...] Egun guztia jaten pasatuko dek!
Insausti 225.
KOLPERIK GABE.
Sin trabajo. Cf. supra KOLPERIK (EZ).
Laister lirake kolperik gabe / jostunak eta sastreak.
Basarri 100.
Milloika dira kolperik gabe / geldi diranak munduan, / makinak indar artu baitute / len gizona zan lekuan.
Ib. 133.
KOLPE-SEINALE.
"
Golpe-señalea, cardenal"
VP
34r.
KOLPETAN.
A golpes.
Zugatz gaztien adar sendoak / aizearen balantzetan, / ondoko zarren adar sendoak / beratzen dituz golpetan.
BEnb NereA 238.
KOLPETIK.
De golpe.
Indar aundiyan dijuala're / gelditutzen da kolpetik [se ref. al tren]
.
Tx B II 114.
Apaizera iritxi ez baña / kolpetik Aita-Santua.
(In SM Zirik 99
).
Baserritako bizi-poz dana / orra kolpetik itzali.
Basarri 130.
Onoko kontestazio auxe eman zidan kolpetik.
BAyerbe 164.
De un golpe.
"
Kolpetik lurrea bota du
"
ZestErret.
KOLPE HUTS EGIN,
KOLPEA HUTS EGIN.
Fracasar; fallar. Cf. Etxde JJ 77: Ik eman nai kolpeak uts egin dik.
Eta kolpea huts egin bada ere, eztela zure faltaz edo zu hartako ez gai izanez huts egin.
Ax 8s (V 4).
Ikhusi zuenean huts egin zuela bere kolpea, eta ezin yabetu zela errege sorthu berriaz.
Lg II 121.
Bere kolpea huts egin zutela egun hartan.
Elsb Fram 99.
Hiztegi lanetan, nik kolpe huts egin arren, aski aurreratu dugu.
MEIG VIII 103.
Lekuari dagokionez egin zuen kolpe huts.
MEIG IX 90.
KOLPEZ.
a)
A golpes; a heridas.
En AxN se explica tragazez zaurtuko (379) por kolpez erituko.
Elgian hillik kolpez eta masakraturik.
Tt Onsa 51.
Bere buria hilerazi zian kolpuz.
Ib. 133.
Kenzen zaizka [gariari azalak] bazter batzuetan iraburrez edo esku-trilluz ta golpez.
Mb IArg I 203.
Yotzen zuen, zion, hark gorphutza kolpez.
Gy 219.
Elizatik kanpora atera zuten, kolpez iltzer uzten zutela.
Lard 522.
Oreina hil dute kolpez ausikika.
Balad 173.
A golpes de.
Makila kolpez aranze puntak hezurrean barrena sarthurik.
Mat 200.
Nola [...] alferrak eta nagiak ezten kolpez egotzten dituzten bere konpaiñiatik [erlek]
.
Ax 35 (V 21).
Lanza kolpez hill ondoan.
Arg DevB 191.
Hustu dituk presondegi zokoak / sabre-kolpez edo peza-tiroz.
Iraultza 18.
Zuiñek krüdelki azote kolpüz phorrokarazi beitzüntian.
UskLiB 38.
Mandazaiaren esanak aizkora kolpez ito zituan.
NEtx LBB 182s.
v. tbn. Harb 297. Lg II 84. Brtc 95.
b)
(Lar, H; golpez Lar, Añ). De repente, de golpe. "(De) golpe" Lar, Añ.
Zenbat ikhusten ditugu ustekabean, laburzki kolpez edo estropuz, mintzatu ere gabe, finatzen direla?
Ax 237 (V 158).
Idia kolpez erori denean.
Mong 588.
Arkitu zuen bere burua golpez galdua.
Mb IArg I 329.
Eskuti dautsanak kolpez jaso artian.
fB Olg 69.
Kolpez saietsean sartu zion [ezpata]
.
Lard 203.
Argatik golpez galdetzen dizut / nerekin naizun ezkondu.
Bil 106.
Ez da zuur kolpez khentzea azpiko adar lodiak.
Dv Lab 362.
Etxe handi bat ez da ez betbetan eta kolpez erortzen.
Arb Igand 46.
Oro kolpez ixildu ziren.
Barb Sup 139.
Begietara datorkigu bat batean, kolpez.
Vill Jaink 152.
Orratx nun kolpez agertu zaigun.
AZink 175.
Mundu onetan bizi bakarra / ez dezagun galdu golpez.
Ostolaiz 40.
v. tbn. Gy 94. Hb Esk 155. EusJok 142. Etcham 142. Iratz 26. Uzt Noiz 117. Insausti 95. Golpez: JanEd I 30. Uzt Auspoa 22, 83.
c)
A la vez. Cf. Ht VocGr: "Fois, aldiz, kolpez".
Gurutzean aldi batez / ofritzeaz kontent gabez, / hanbat aldaretan kolpez / imolatzen zarela.
Monho 128.
KOLPEZKO.
Violento, producido por una acción violenta.
Eliz emengo bat zikinzen da eriotzez, golpezko odol-isurzez edo beste bekaturen batez.
Mb IArg I 141.
KOLPE ZORRIK EZ.
Ni golpe, nada de trabajo. "Golpe zorrik ez jo, lan apurrik ere ez egin. Eztau kurso guztian golpe zorrik jo" Elexp Berg (s.v. golpe). "Ez du kolpe zorrik egin (G-azp)" Gte Erd 13. "Egun guztiyan eztik kolpe zorrik jo" ZestErret.
KOLPE ZOTZIK EZ.
Ni golpe, nada de trabajo. "Ez du kolpe zotzik egin (G-azp)" Gte Erd 13.
KOLPE ZURIRIK EZ,
KOLPE ZURI BAT EZ.
Ni golpe, nada de trabajo. "Ez du kolpe zuririk egin (G-azp)" Gte Erd 13.
Orduak eta egunak kolpe zuri bat jo gabe pasatzen nituan.
AZink 138.
LEHEN KOLPEAN,
LEHENBIZIKO KOLPEAN.
En el primer intento.
"Lehenengo saioan; hasi orduko. Segan e probau zan baño lenengo kolpian puntaz bera lurrian sartu zun sega
"
ZestErret.
Edo gal, edo irabatz, lehen kolpian doa gauza oro.
Tt Onsa 66.
Ez da harritzeko lehen kolpean eta urratsean idazle garai agertzea.
MIH 47.
Lau aldaera horiek nik bitara sailkatuko nituzke lehenbiziko kolpean.
MEIG VI 154.
LEHEN KOLPETIK.
Al primer intento, desde la primera vez.
Baldin eta lehen kolpetik ez bada idia erremediatzen, emanen diozue zenbait aldiz erremedio hartarik.
Mong 588.
ODOL-KOLPE.
v. odol.