OEH - Bilaketa

220 emaitza nahasi bilaketarentzat

Sarrera buruan (15)


Sarrera osoan (205)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
kargu.
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. Responsabilidad, culpa. v. karga.
Zuretako har nazazu, bizi nahi banuzu; / ni zugatik hil banadi, kargu handi dukezu. E 217.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip, S; SP, Urt I 192, Ht VocGr 392, VP 82v, Lar, Añ, Arch VocGr 192, VocBN, Dv, Géze, H) Ref.: Lrq; Elexp Berg .
Cargo, empleo, oficio. "Charge, office" SP. " Enplegua, kargua, l'emploi, la fonction" Arch VocGr 192. "Emploi pour le service public" , "fonction public", "commission" VocBN. " Kargu onen bat dauka Gobierno Baskuan " Elexp Berg. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, aunque son escasos los ejs. vizcaínos. En DFrec hay 90 ejs. de kargu y 1 de kargo .
Elizán irakasteko kargu publikoa dutenei. Ins F, 6r. Halako kargu lejitimo eta saindu baten exerzitzeko eta gobernatzeko. Ib. G, 8r. Neure errege iauna zerbützatü düt kargü huntan [...] ahalik fidelkiena. Etchart 5.1r. Errege Iauna, Prinze Giristinoak, herrietan kargu dutenak. Mat 220s. Republika gobernatzen dutenek egin dezaten justizia ongi, arrazioaren konforme ofizioa eta kargu duten bezala. Ber Trat 76r. Bortxa handiz zerotzuten / har arazi kargua, / zergatik baitziñakien / zela karga pisua. EZ Noel 150. Iuratuak edo berze kargu edo esku duten presunak. EZ Eliç 147. Herriko kargudun bati [...] edeki zekiola berehala bere kargua. Ax 405 (V 264). Berek bere borondatez, agertu zuten [...] estalirik eduki zuten gaixtakeria. Haur da konzientziaren kargua eta ofizioa. Ib. 440 (V 286). Ez desira ere ohoreak eta karguak. SP Phil 386 (He 390 karguak). Eztiela ogen egiten Jesüs Jaunaren kargiari, zoin baita güzien gañeko gure Arartegoa. Bp I 88. Klaudiok jujetasuneko kargutik athera eta khendu zuela Greziako Printze bat. ES 169. Kristaubak berak deban estaduaren eta ofizio edo karguaren obligazio aetatik. OA 69s. Ukho egiten zioten aberastasunei, karguei, ohoreei, adiskideei. Ch I 18, 3 (Mst, Ip, Leon kargu; SP gradu, Pi aundikeri). Autoritate beharkitua mezprezatzen eta kargu handitan direnez gaizki erasten. He Iud 1, 8. [Jaunaren ministroak] onra ta kargu guzia jainkozkoa, ta berekin karga andi ta pisua duena. Cb Eg III 276. Kargu uhurezko hau / uken dut akisitu. AstLas 28. Heietarik ethorriko den ona izan dadin partitua Laphurdiko herri guzien artean, bere karguen arabera. "Fût réparti proportionnellement entre les Paroisses du Labourt" . Revol 113. Terroristak kargutarik / apartatuak jadanik / [...] doluan dire sartu. 'Des charges publiques' . Monho 66. Bakoitzak bere estadu, kargu, ofizio edo bizimoduan dituan obligazio [...] partikularrak. Gco II 5. Erriko agintearekin edo karguarekin egon zeran bitartean. AA II 123. Jakiñ behar ditu artu duan kargu ta enpleoari dagozkan gauzak. AA III 591. Parisen tie kargüti, depütatiak idoki. Etch 580. Ezarteko khargü dienen gora, / gü taula petan girate, jente gradoz aphala! 'Pour mettre à l'honneur les nantis' . Ib. 482. Ez duk ez on bethi, / ohore eta karguz izaitea handi. Gy 8. Kargu bat hartzen duenak, karguak manatzen diozkien eginbideak bethe behar lituzkeela. Dv Lab 313. Duke bezala ziren agertzen kargutan. Hb Esk 64. Zelan elejiduko diran Diputaziño barriko kargu batzuk. (1864). BBatzarN 201. Lagundi guziko buru izatearen kargua. Aran SIgn 113. Gizaixua bere kargua / galdu bildurrez. Xe 238. Guziak kargu gose eta nausi nahi. Zby RIEV 1909, 230.
( s. XX) Lizarragak karguak eta bizibideak eman aiei. Or SCruz 68. Lapurdiko biltzarrean bere kargua atxikitzeko. Zerb Azk 16. Zure kargutik dimititzen duzu. Arti Tobera 275. Edozein ministru edo Estaduko kargu bat duanaren aurrean. Vill Jaink 129. Sinistu kargu gogor bat / zuk gaurtik artzen dezula, / ikast'ezpadet esango dute / maixu tontoa gendula. Uzt Noiz 96. Aita Sainduak eman zion besterik ere: "Nunzio Apostoliko" kargua! "La fonction de Nonce Apostolique" . Ardoy SFran 149. Egin izan zira baigorriarren apez, / geroztik zure kargua kontzientziaz betez. Xa Odol 157. Itzultzen deie deabrueri pastorala zaharretan zuten tentatzaile kargua. Lf ( in Casve SGrazi 17 ). Bestiak olako kargu baterako ez eban balio, zarra batetik eta gorra bestetik. Gerrika 200. Oro beren kargu, egiteko eta erantzukizunekin. Larre ArtzainE 85. Maixu kargua eman zidaten. Insausti 27. Donapaleun, [...] izan zituen bere karguak: Nafarroako Parlamentuko eta hiriko zinegotzi. MIH 236. Zenbait lanbide eta kargutarako behar zen jakitea (eta titulua). MEIG VI 58. Patroiaren eta pilotuaren kargua eta egitekoa. MEIG III 57.

v. tbn. Harb 315. Mb IArg I 285. Lg I 275. Mercy 37. Brtc 123. Mg CC 169s. Xarlem 1408. Dh 170. JesBih 422. Jaur 180. Lard 476. Laph 139. Balad 244. Ud 85. Bv AsL 205. Jnn SBi 168. Elsb Fram 95. HU Aurp 69. Xikito 3. JE Bur 52. Ox 191. Const 35. Zub 81. Etcham 92. Dass in Zerb Azk 61. Mde Pr 50. SM Zirik 32. Erkiag BatB 67. Gazt MusIx 143. Xa Odol 26. Etxabu Kontu 111.
azpiadiera-1.3
3. Encargo; obligación, responsabilidad, función. "Cargos, los oficios durarán un año, urte bateko diru karguak " Izt. Cf. infra KARGU(A) HARTU, K. EDUKI, K. EGIN, K. EMAN, K. ERAMAN, K. IZAN. Tr. Documentado en autores septentrionales desde Leiçarraga. Hay algunos ejs. aislados al Sur (DurPl, Aguirre de Asteasu y Lardizabal).
Itzul zitezen Ierusalemetik, kargua konpliturik. Act 12, 25 (He mezua, TB aldimaitza, Dv eginbidea, Ol, BiblE egitekoa, Ker eginbearra, IBk zerbitzua). Guri zerokun / utzi gomendatua / haren izena munduan / banatzeko kargua. EZ Noel 36. Ordena sakraturik eztutenak, bere kargua konplitzeagatik Birjinaren ofizioa erraitera tenitu dira. Harb 430. Ezta asko ondokoei kargu utztea. 'No basta dejar el encargo a los herederos' . Ax 243 (V 163). Senharra eta emaztia ere eskusatzen dira baruretik, ezkonziaren kargiak ezin egarten badira, eta batak bertziari ezin rendatzen baditu bere eginbidiak. Tt Arima 73. Jainkoak eta gizonak / kargu diferentak tuste. 65. Noek gelditu zuen beretzat hei [bere semei] irakasteko kargua eta eginbidea. ES 389. Baldin akhaba badezat ene kortsua eta bethe Jesus Jaunaganik errezibitu izan dudan kargua, Jainkoaren graziaren Ebanjelioa predikatzekoa. He Act 20, 24. [Krijadiaren] kargubak dira / sustanzijakuak / sisen, okela, urdaiki / gobernetakuak. DurPl 49. Handi beita / ziek eman kargia. 'La charge confiée par vous' . Xarlem 21. Prest arkitzen zan gizon andi onen biotza, ezergatik ere egin gabe ez utzitzeko Jaunak bere gañean ipiñi zion karguari zegokana. AA III 506s. President ordearen kargu premiazkoa da laguntzea presidenta bere eginbidetan. JesBih 420. Horla printze zuhur batek, erresuman badaki, / emaiten doakioken kargua bakotxari. Gy 154. Betiko zoriona mundu guziari erakusteko karguarekin Apostoluak gelditu ziran. Lard 480. Ez aingeruen kargua, bainan debruena bethe izan dut. Dv LEd 51. [Komentuko lagunek] aise fidatuko ziozkaten etxeko kargu handienak. Zerb Azk 55. Buruak behar ditugu xuxen atxiki, gure kargua ontsa bethetzeko egungo phestan! Larz Iru 124. Zure Aitaren eskuetatik badut kargu bat ukana; / bertutearen predikatzea gizonen artean barna. Xa Odol 265 (v. tbn. 274). Ez zitzaien gelditzen türk hilen ehorzteko kargua baizik. Lf ( in Casve SGrazi 13 ). Nik pelukeriaren kargua, eta Mariano Harok tabernarena. Albeniz 119.
azpiadiera-1.4
4. Cargo (de conciencia).
Beretzen eta iraizten ditugu [...] konszienzién kargutan eta suiekzionetan ezarri nahi litukeen [...] lege guziak. Ins G, 6v.
azpiadiera-1.5
5. "Cargo, cuidado" Lar, . Cf. infra KARGU(A) HARTU, K. EDUKI, K. EGIN, K. EMAN, K. ERAMAN, K. IZAN, KARGUKO, KARGURA, KARGU(T)AN (b), KARGUZ.
O Espiritu dohatsua, zure karguaren eta gomendioaren azpian Iainkoak [...] ene arima [...] ezarri [du] . Mat 297. Enekin ezkontzeko / arrañatia zela // Errepostu eman nion: / [...] --Ene kargurik gabe / trankil egon zite. Bordel 125.
azpiadiera-1.6
6. Cargo, acusación, imputación. Cf. infra KARGU(A) HARTU (b), K. EGIN (b).
Jesüsen [...] adixkidek Jinkua zerbütxatü ükhen die gosian eta egarrian, [...] hanitx falsün kargü eta mesperetxü igurzten zielarik. Mst I 18, 1 (SP gaizki eta laidozki zerabiltzala). Nola respondituko duzute ainberze karguri, nola zeren exenplo gaistos okasionatu duzuten? (Munarriz, 1743). FLV 1989, 101s. Zer eranzun errazoe ta kargu oni? Mg CO 176. Andiago ta estuagoak izango dira kontuak, karguak ta juizioa. LoraS 71. Bekataria, zer eranzungo diezu kargu oei? AA III 462. Ez deutsagula opa biar arerijuari, Jaungoikuaren begijeetan kargurik euki dagijan, geuri egin deutskun kaltia gaiti. fB Ic I 104. Iruditzen zaio beaz, kulpa detala? [...] denborarekin erantzungo dio arpegira jendeak, orain neri iratxi nai dian kargu izugarri ori! Ill Testim 22.
sense-2
II . (Tema nudo usado como posposición).
azpiadiera-2.1
1. (Tras ines.). Poseer.
Eta iñoen gauzatan kargu bagara, artean bakotxari berea emon. Oe 83.
azpiadiera-2.2
2. (Tras gen.). A cargo (de). " Zure kargu geratzen da etxia " Elexp Berg. v. KARGUAN, KARGURA.
Itzaldia zan Aita / Zabalaren kargu. Uzt Sas 315. Amona palta zanean, etxeko lan [...], arropa garbitze, dana, seme baten kargu geratu uan. Ataño TxanKan 186. Trinidadeko iru Pertsonak / beren kargu juizioa. Ayesta 104. Kristala ordaintzea / gero gure kargu. Insausti 58.
azpiadiera-2.3
3. (Tras gen.). (Estar, etc.) encargado (de).
Igaratzan dago etxe bat. Eiztariak dirala uste det beraren kargu diranak. BBarand 97. Bi aiton zebiltzala / bein billoben kargu. Insausti 344.
azpisarrera-1
KARGUA ERAMAN. Estar a cargo (de), encargarse (de). v. KARGU(A) HARTU, K. EDUKI, K. EGIN, K. EMAN, K. IZAN.
Esan zion gobernariak ontzien kargua zeramanari etzedilla [...] urrundu. Mb IArg II 291.
azpisarrera-2
KARGUA KARGA (Lh). "Kargua karga, 'honor onus'" Lh.
Kargudunak dira izanen: buruzagiak erregearekin manatzale; soldadoak herrizain. Bainan kargua karga: bizi bitxi harrigarri bat eremanen dute. Lf ( in Zait Plat XVII ).
azpisarrera-3
KARGUAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (Precedido de gen.). A cargo (de), al cuidado (de). v. KARGUTAN (b).
Gomendatzen deratzut neure burua [...], zure karguan gelditzen naizela. Harb 412. Etzaitezila sar zure karguan eztiren egitekoetan. SP Imit III 25, 1 (Mst zuri fidatü ezteitzien, Ol zure bizkar ez diran garatzetan ). Zenbatenaz gogotikago aitaren bezalako bihotz batek bere karguan hartuko du [...] arima? SP Phil ẽ, 3v. Bere haurer edo bere zerbutzarier, haren gidan eta haren kargian direner [...]. Tt Arima 74. Zure kargian eta esküpian den [diozesa] . Mst III. Gure Jainkua izan dedilla / anima oien karguan. Imaz ( in FrantzesB II 145 ). Gurasuak daude gaur / neskatxen karguan. Uzt Sas 259 (v. tbn. 328). Gero aita lotzen da / maletan karguan. FEtxeb 128.
azpiadiera-1.1
(No precedido de gen.).
Zarela bada arthatsu eta erne, Philotea, karguan ditutzun egiteko guzietan. SP Phil 241 (He 243 zure karguko ditutzun egiteko guzietan ).
azpisarrerakoSense-3.2
b) (Con izan, sartu, jarri...). (Estar, entrar...) en posesión de un cargo, un oficio. v. KARGUTAN.
Musde Chaho behar düzü, aldi huntan kargin sarthü / bestela Üskal-Herri hunek behar dü düpe baratü. ' Entrer en charge' . Etch 582. Zuhaurek botua emanik / Karguan sartu ginen. (1920). LuzKant 85. Jose eman diote / Mariari esposo / biak izan deitezen / Jesusen guraso. // Karguan jarri dira / Jose ta Maria / anparatzeko Seme / estimagarria. (V-ger). Balad 197.
azpiadiera-2.1
Gizon gazte batek hagitz desiratzen badu kargu batetan sartzera [...]. SP Phil 386s (He 391 kargu baten izatea ).
azpiadiera-2.2
Presondegian baziren erregearen tropetako bi aintzindari. [...] Lehenari erran zion hirur egunen buruko berritz bere karguan sartuko zela. Zerb IxtS 26.
azpisarrera-4
KARGUAN HARTU. Pedir cuentas. v. KARGU(A) HARTU (b).
Alabantza emonez / Jesus goraltzeko, / ta bere iltzailleak / karguan artzeko. Ayesta 64.
azpisarrera-5
KARGU HANDI.
azpisarrerakoSense-5.1
a) Alto cargo, cargo importante. Tr. Propio de la tradición septentrional. Al Sur se documenta en Mendiburu, Guerrico y Erkiaga.
Pilatusek ez galtzeko / bere kargu handia, / gurutze gorara zuen / kondemnatu Mesia. EZ Noel 97. Ohoreak, graduak, kargu handiak safrana bezalakoak dire. SP Phil 200 (He 202 kargu handiak ). Apostol, profet eta patriark bakoitzak dituen kargu ta honr andiak. Mb IArg I 285. Salomonek berak bere erresumako kargu handi batean ezarria. Lg I 337. Salomonek berak bere erresumako kargu handi batean ezarria. Egiat 218. Salomonek berak bere erresumako kargu handi batean ezarria. Gco II 67. Osaba Jaunak kargu handi bat emaiten dio bere armadan. Lap 4s. Bere gogo eta borondateaz bestera, kargurik andienak Erlijioan idukiaz egin zuen biziera. Arr May 169. Hor ziagok kargu handitan jarririk. Zby RIEV 1909, 227. [Kardinalea] bere kargu eta karga handiek emaiten ziozkaten buru-haustek higatua zen. HU Aurp 53. Herriko kargu handienetan direnaz geroz orai ere zenbeit. Zerb Azk 30. Alduna izanaz ganera, kargu aundi bat emon deutse laterri-arazoetan. Erkiag BatB 159. Zu, amatzerat deitu andrea, eta zu, senar gaztea, / kargu haundiko lagunkideak, hala bat nola bestea. Xa Odol 221.
v. tbn. Xarlem 45. Dh 177. Zub 46.
azpisarrerakoSense-5.2
b) (El) que desempeña un alto cargo.
Abadea izana zen, ordian Elizako kargu haundia, Apezpikuaren ondokoa. Zub 45.
azpisarrera-6
KARGU HARTU, KARGUA HARTU.
azpisarrerakoSense-6.1
a) (Aux. trans. bipers.). Hacerse cargo (de), encargarse (de). (Lleva como complemento un sintagma gen., un sust. vbal. con suf. -t(z)eko, y con menor frec., un sintagma nominal con suf. instr. o -ko. Generalmente det.; hau un único ej. de plural en Etcheberri de Ziburu y dos ejs. de indet., uno en Gasteluçar (junto a det.) y otro en Xalbador). Cf. supra (I, 3), (I, 5), KARGU(A) EDUKI, K. EGIN, K. EMAN, K. ERAMAN, K. IZAN.
Paulen salbura heltzeko kargua hartu zutenék, eraman zezaten hura Atheneserano. Act 17, 15 (He Paulo gidatzen zutenek, TB, Dv Paulo laguntzen zutenek, BiblE Paulori laguntzera joan zirenek ). Aingeru saindua, ene begiratzeko kargua Iainkoaren pietatez hartu duzuna. Mat 352s (v. tbn. en contexto similar Harb 398 ene begiratzeko kargua hartu duzuna ). Nitzaz kargu hartuz geroztik, / bethi nauzu sustengatu. 189. O Birjina! / Harzazu beraz kargua / gu Erregeri ofritzeko, / gal eztezagun zerua. Ib. 202. Artzen du emaztearen, ume ta etxekoen kargua. AA I 587. Askoren kontuba emon biarko dabela arimeen karguba artuten dabenak. JJMg BasEsc 217. Jaungoikuak berak artu dau karguba, geuri bera nor dan erakusteko. fB Ic I 18. Guk Jaungoikoa amatutzeko / kargua artu genduan. Auspoa 68-69-70, 142. Ar zazute kargua / nere animaren. Xe 162. Bere eskuetan hartuko balu alaba besoetakoaren eskolatzeko kargu hori. Mde HaurB 28. Gure soldadotzak herri honetako kargua hartu duela. Arti Tobera 274. Piñudi bat zan, da bota ta zuritu egiteko kargua zuten artua. Uzt Sas 337. Danen kargua nik artu bear. Ataño TxanKan 175.
azpiadiera-1.1
Gure izeneko Sainduak, / zeuen Seme-bitxien har etzatzue karguak. EZ Man II 143. Baiña alare zuzen artutzen / ditut danaren karguak. Auspoa 39, 108.
azpiadiera-1.2
Jaungoikoari guk eskatzeko hauxet dezagun har kargu: / arantza hoiek gutxi ditzala eta lorea ugaldu. Xa Odol 340.
azpisarrerakoSense-6.2
b) (V-gip, G-azp, AN-gip-larr). Ref.: Asp Gehi; Elexp Berg; Gte Erd 27 y 63; ZestErret. (Aux. trans. bipers. o tripers.). Pedir cuentas, pedir explicaciones. "Kargua hartu, pedir explicaciones, exigir responsabilidades" Asp Gehi. "Ik eztaukak zetan neri kargu artuik" Elexp Berg. "Kargu egin behar diogu (AN-5vill), esan egin behar diogu (G-goi-azp), orri kargu artu bear diogu (G-azp, AN-gip), kargu artu bear zaio (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 27. "Ez dio inori kargurik artzen (G-azp), ez da zelatan egoten" Ib. 63. Cf. Añ: "Residencia, cuenta que se toma a alguno: (c.) kontua, kargua". Cf. supra (I, 6), KARGU EGIN (b). Tr. Documentado en la trad. meridional a partir de principios del s. XIX, sobre todo en autores populares o bersolaris. Es empleado más frecuentemente indet.; hay además sendos ejs. de pl., en AzpPr y en EusJok.
Lengo Konfesoriak kargurik artu ez dagijuen, duaz bere barri ez dakijan Konfesoriagana. Mg CO 162 ( CC 115 estutu ez dezan ). Jangoikuak ez deusku guri bestiak zer egiten dabeen kargurik artuko, geuk zer egiten dogun baño. JJMg BascEsc 16. [Jesus] andik eraman zuten / Anasen etxera; / [...] zer dotriña zedukan / kargu artutzera. Xe 355. [Konfesiyuan] ark kargu artuko du / zorrotz edo estu, / zeñek bere kontuba / eman biagu justu. Ud 129. Nik kargu artuko nizunikan / zuk etzenduen pentsatzen / [...] gaur etzera zu gauza neretzat / plazan aizkora dantzatzen. EusJok 137. Erri batian buru jartzeko / ai zer nolako gizona! / Kargu artzeko beldur ezpanitz / esango nuke izena. Tx B I 181. Bi aguazillak kargu artuta / bere papera ta guzi, / preso sartuko ez baldin bazan / larri juan zan igesi. Ib. 100. Kargua artu nai duenik bada / nigana etorri dedilla. Ib. 182. Erriko jaunari / deitzen dizut zuri: / noizik eta beiñ kargu / artu daneri. MendaroTx 84. Donosti ontan ikuste ditut / gizon zarrak insultatzen, / kargu artzia zeladoriak / ez dirala atrebitzen. Ib. 69. Or etorri duk [...] Pideleri kargo artzeko asmotan. Anab Usauri 8. A mutilla ezebillela bide onetatik, kargu artu daioela. Kk Ab II 122. Nire esanari jaramonik egin bage berarekin gauez alkartzen asi intzan. Gudaritzara joan bezperetan intzalako ez nikan kargurik artu. Etxde JJ 69. Obeto egingo zenduke zerorren etxeari kargu artzea. NEtx LBB 143. Mutil danak alkartuta / jarri dira indartuta / [...] irabazirik ez da iñondik / oieri kargu artuta. Uzt Sas 240. Neuk ots egin nien Federaziokoei, eta orduan kargu artu zioten nere aurrean. Albeniz 106. Irakurlerik gehienek ez diote noski horregatik kargurik hartuko. MEIG II 106. Badirudi, [...] kargu hartzen datorkidala Amale, [...] bere aitaz esan nituen zenbait gauza direla medio. MEIG VIII 31.
v. tbn. Auspoa 76, 122, Auspoa 114, 78 y Auspoa 115, 55 (ap. ELok 239). Ataño TxanKan 196. JAzpiroz 126.
azpiadiera-2.1
[Juezak] ekusiko ditu zuk bekatu txikitzat artzen zinduan ergelkeriak, [...] eta guzien kargua artuko dizu. AA III 460. Nere kabo Arturo Aragón-ek laster artu zidan nere orazioen kargua. AZink 115.
azpiadiera-2.2
(Pl.).
Kargubak artuko'itu / goiko Juezak. AzpPr 69. Tolosara joan da / egin det erronka, / gero kargubak artzen / asi zan Labaka / lau milla duro siñale / nai baditue bota. EusJok II 31.
azpisarrerakoSense-6.3
c) Sufrir, pagar las consecuencias de algo.
Errekak benenuak / dituela galdu, / [...] geuk daukagu damu. / Kulparik gabe askok / artzen dute kargu. Uzt Noiz 40.
azpisarrerakoSense-6.4
d) "Kargutu: gauza baten kargu artu, konturatu" (V-ple). v. KARGU(A) EGIN (c), kargutu (2).
Ez du euskaldun gutxi / zurrut orrek galdu. / Gaurtik aurrera artu / dezaiogun kargu. Basarri 149.
azpisarrera-7
KARGU-HARTZAILE.
"Norbaiten erantzukinzun edo ardura hartzen duena; kontu-egilea, zaintzailea. Ni geldittu nitzan ume haien kargu-hartzalle " ZestErret.
azpisarrera-8
KARGU EDUKI, KARGUA EDUKI.
azpisarrerakoSense-8.1
a) (V-gip ap. Etxba Eib). Encargarse (de), tener el cuidado (de). (Acompañado gralmte. de complemento en gen. o instr.). "Cargo, encomienda. Gure Aittak Urkiko ermittian kargua euki eban ango arboladixan proba batzuk eitian kontura" Etxba Eib. v. KARGU(A) HARTU, K. EGIN, K. EMAN, K. ERAMAN, K. IZAN.
O Iainko, se[n]joraleen kargu dadukazuna. EZ Man II 117. Arren, zure biziaren / orhoitzapen onetan, / ene kargua <kargia> iduki / zazu, othoi, zeruetan. EZ Noel 174. Ezpaitira osoki Jainkoa baitan fidatzen, hargatik bere buruaz oraino kargua dadukate. SP Imit III 37, 2 (Mst bere bürier arranküra handirik begiratzen die). Bertako kargu zeukan serora zan, neskazaar agurgarri bat. Ataño MLanak 28.
azpiadiera-1.1
Iainkoak berak gorputzeko garbitasuna nahi du [...] debozioneaz kargu prinzipala dadukaten gizonetan. SP Phil 331 (He 333 kargu ).
azpisarrerakoSense-8.2
b) Apropiarse.
--Ze frutu atera beardogu leziñoe onetarik? -- Lelengo, artu odio mortal bat abariziari [...]. Bigarrena, inoen gauzagaz ez kargurik euki. --Irugarrena, emon bakotxari berea bertati. Oe 12s.
azpisarrera-9
KARGU EGIN, KARGUA EGIN.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (Aux. trans. bipers. o tripers.). Hacerse cargo (de), encargar(se) (de). "(Tener) incumbencia, iñoen gauzaz kargu egin" Izt. "Suai kargu eixok" Elexp Berg. v. KARGU(A) HARTU, K. EDUKI, K. EMAN, K. ERAMAN, K. IZAN.
Apezek edo edozein personek arimes kargu egin bezate. Ber Trat 126v. Juanesi leporatu zitzaion abereen kargu egitea. Etxde JJ 232. Gau osoan sua egoten zan. Arrantxeroak egiten zion kargua suari. BasoM 87 (97 suari eta beste gauzai kargu egiteko ).
azpiadiera-1.1
(Sin complemento).
Zuek emakumiak, / emen egin kargu, / [txerria] abiatzen danian / gogotikan eldu. Auspoa 95, 42.
azpiadiera-1.2
(Aux. intrans.).
Ez dizugu ukatuko [...] arreta geiagorekin oraindik obeto [arrazoi] oietzaz kargu egingo gerala. AJauregi EE 1895b, 214. Ni egiten nauk gazte onen kargu! Ataño TxanKan 111. Bederatzi semeren kargu egiñaz. Ib. 179.
azpisarrerakoSense-9.2
b) (AN-5vill ap. Gte Erd 27), KARGUAK EGIN. Acusar, hacer cargos a alguien; pedir cuentas, pedir explicaciones. "Kargu egin behar diogu (AN-5vill), esan egin behar diogu (G-goi-azp)" Gte Erd 27. Cf. supra (I, 6), y KARGU HARTU (b). Tr. Documentado en algunos autores guipuzcoanos de los ss. XVIII y XIX, en el baztanés Echenique y en Lizarraga de Elcano. El uso más frecuente es el indeterminado, excepto Cardaberaz y Aguirre de Asteasu que emplean el plural.
Karguak egitean zure kejaz lotsatuko zera, ikusirik zure kulpa zenbatez andiago dan. Cb Eg II 150. [Jauna] asten badá kóntu ártzen, ta kárgu egíten, ez dezóket millaetáik bati errespónda. LE Ong 83v. Bego ikasirik mundu guzia, ez garadela bizi nior bere burugain, [...] badela nork artu kontu ta egin kargu. (278). LE-Ir (s.v. burugain ). Faraonek kargu egin zien emagiñai, eta esan zioben, Israelgo emakumeak etzirala besteak bezela. Gco I 113. Aditu bear dituzu Juezak egingo dizkitzun karguak. AA III 460. Aditu bear dituzu Juezak egingo dizkitzun karguak. Izt Po 64. Kargu 'iteagatik, galdetu zioten [...]. Echn Mt 12, 10 (Hual erdeiteko motibo ari akusatako, BiblE zertan salatuko ). Kargu egiñ biayot / Pello Errotari, / zergatikan dabillen / gezur kontari. AzpPr 46.
azpiadiera-2.1
Demonioak [...] akusatzen ta kargu andiak egiten asi ziran. Cb Eg II 198.
azpisarrerakoSense-9.3
c) Hacerse cargo, darse cuenta, comprender. v. KARGU(A) HARTU, kargutu (2).
Obeto aren dotriñaz kargu egiteko, galdetu zion: adiskidea, nundik onera etorri zera? Gco I 421. Zein dira prudenziatik jaiotzen diran birtuteak? [...] Orain gertatzen diran gauzaz ondo kargu egitea. Gco II 84. Erraz da orduan kargu egiten nola itsasoa eta eguzkia beti estadu batean dauden. It Dial 110 (Ur ezagututen, Dv aditzea, Ip ezagützia ). Euskadi guretzako / izango al dogu? / Nondik etorria dan / danok ein kargu. FEtxeb 118.
azpisarrera-10
KARGU-EMAILE (El) que da, otorga un cargo, un oficio.
Badut uste kausi litezken zenbait [...] gogotik lihoazkenik, baldin kausi baledi bertze halako kargu eta present emaille bat. ES 169.
azpisarrera-11
KARGU EMAN, KARGUA EMAN (Aux. trans. bipers. o tripers.). Encargar; dar el encargo (de); dar el cuidado (de). (Lleva como complemento un sintagma nominal con gen. o instr., o sust. vbal. con -t(z)eko; hay tbn. un ej. de subordinada con subjuntivo en Tartas). Tr. Documentado en algunos autores septentrionales de los ss. XVI y XVII y en Guerrico.
Ezen eskribatua duk, bere Aingeruei kargu emanen drauela hizaz, hire begiratzeko. "Il donnera charge de toi à ses Anges pour te garder" . Lc 4, 10 (He zutaz gomendatu daroela, BiblE aginduko die zu zaintzeko). Iesus Iaunak, [...] bere graziaren publikatzeko kargu eta manamendu eman ukhan draue [apostoluei] . Adv ** 3v. Gure Iaunak batheiatzeko kargua espezialki bere apostoluei eman ukhan zerauen. Ins F, 6r. O Glorioso Patroña, zeñi ene kargua, / Iaun puxantak baitarotzu eman berezitua. EZ Man II 31. Zuei Iaunak darautzue / eman hunen kargua, / zuen ontasuna zeren / baitzuen frogatua. EZ Noel 63. Etzeratzun zuri ere, Aingiru saindua, begiratzeko kargua eman? 'El encargo de cuidarla' . Ax 561s (V 359). Apezkupu hark [...] hil baino lehen, eman zian kargu exprez bere domestikoer, [...] tonbalat ezar lezaten. Tt Arima 118. Prinze bati eman zaio / armada baten kargua; / emanen zaio bertze bati / hiri baten gobernua. 113. Faraonen alabak kargua eman zion aur ura azitzeko. Gco I 113.
azpisarrerakoSense-11.1
(Sin complemento).
Gutarik ilkhi diraden batzuk, zenbeit proposez trublatu ukhan zaituztela, [...] zeinei ezpaikendrauen kargurik eman. Act 15, 24 (He gureganik mezurik batere izan gabe, Dv guk manatu izan gabetarik, IBk, BiblE guk agindu gabe). Zertako ibili behar zara seiñalatzeketan eta bertzeri kargu emanketan? Paga ezazu zerorrek, zeurk zor duzunaz geroztik. 'Dando encargos a otros' . Ax 242 (V 162).
azpisarrera-12
KARGU IZAN, KARGUA IZAN (Trans.). Encargarse (de), tener el cuidado (de). (Lleva como complemento un sintagma nominal con gen. o instr., o sust. vbal. con -t(z)eko. Hay tbn. hartarako en Baratciart y Guerrico). "Incumbencia, kargu izan" Izt. v. KARGU(A) HARTU, K. EDUKI, K. EGIN, K. EMAN, K. ERAMAN. Tr. Documentado ya desde Dechepare, en autores septentrionales principalmente. Al Sur lo emplean Beriayn, Mendiburu, Ubillos, Guerrico, Moguel y Orixe. Se emplea más frecuentemente det.; hay indet. en Dechepare, Haramburu (junto a det.), Axular, Pouvreau, Haraneder y FPrBN . Hay tbn. un ej. de plural en Etcheberri de Ziburu.
Gure arimaz kargu dugu Iangoikuak emanik. E 29. Badugula sakrifikadore handi bat Iainkoaren etxearen kargua duenik. He 10, 21. Kargua eta obligazioa duten bezala ongi egiteko. Ber Trat 75v. Errezibitzeko kargua duena informatuko da ordenan sarthu nahi denaren kondizinoaz. Harb 423. Arimes kuidado eta kargu dutenak. Ib. 125r. Bertzeren eskolatzeko eta gobernatzeko kargu dutenek. Ax 277 (V 186). Bai etxeko mainadan, bai herrian bertzeez kargu dutenak. SP Phil 350 (He 353 bertzen karga edo artha dutenak). Duzun zerork bethiere, / zeure obren kargua. Arg DevB 170. [Zeruetako] erregiñak du / gomendatzeko kargua / eta guztiei zeruaren / idekitzeko eskua. 202. [Bekhatu egiten dute] bidegabeak, hartako botherea edo kargua dutelarik, gibelatzen ez dituzten guziek. Brtc 65s. Erakusteko kargua duenetara. Ub 108. Gure kargua eta kuidadua duen agintarien mandamentuak. Gco II 8 (v. tbn. 6 artarako kargua eta obligazioa duelarik). Badeia Aingürürik gure batbederaren begiratzeko kargia dianik? CatS 22. Oihu egiten zioten ere basa-ihizien kargua zuenari. Jnn SBi 160. Ebanjelioa predikatzeko kargua [dute] . Lap 343 (V 157). Jakizu Zanpantzarrek duela kargua, / gaiso idukitzeko erri-ingurua. Or Eus 108.
v. tbn. Mb IArg II 290. Ox 190. Xa Odol 239.
azpisarrerakoSense-12.1
(Pl.).
Zuek [aingeruak] ditutzue mundu / eder hunen karguak, / zuek itzultzen ordena / eder batez zeruak. EZ Noel 157.
azpisarrerakoSense-12.2
(Con suf. de comparación).
Aitaren goithiatzeko baino, hark zure Aita hunen desohoratzeko indar gehiago du? Zuk ene salbatzeko baino hark ene galzeko karguago du? Harb 376.
azpisarrerakoSense-12.3
Nihor ere ezin libra diteke erran ditudan Superioren obeditzeko eginbidetik, ikusirik Iainkoak eman derauela esku [...] gobernatzeko, batbederak gure gainean kargu duen arauera. SP Phil 247 (He 249 gure gainean kargu duen arabera ).
azpisarrerakoSense-12.4
Erretor eta berze arima kargu duten guziegatik. FPrBN 10 (v. tbn. en contexto similar, Mg CC 214 Anima Kargua duteenak ).
azpisarrera-13
KARGUKO (SP) (Precedido de gen.). Que está a cargo (de); subordinado. "Ene kargukoa da, il est en ma charge" SP. Cf. karguko. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Axular y Haraneder, y al Sur en Guerrico, J.J. Moguel y EusJok .
Bere karguko dituen jendei, Ebanjelioan dion dotrina [aditzera eman] . Ber Trat 56r (v. tbn. 126v). Orhoit zaite / ene kargukoenez, / ume sehi berze ene / gomendiokoenez. EZ Eliç 53s. [Aingiru begirailleak] edukitzen duela bere kargukoaz kontu. Ax 557 (V 356; 276 (V 184) bere kargukoen kontra). Izan zaite beraz arthatsu eta erne, Philotea, zure karguko ditutzun egiteko guzietan. He Phil 243s (SP 241 karguan ditutzun egiteko guzietan ). Ebaki behar ditugu [...] gure karguko ditugunen bizioak. Ib. 233 (SP 231 gure karguan dadutzagunen bizioak). Superiorék ta kargudúnek dute obligázio erakustekó beren kargukoéi. LE ( in BOEanm 70 ). Beirátzea Aingiru edér edérra [...] nondik ibilikodén óngi bere kargúko pobregúra. LE JMSB 412. Bada beste pekatu motarik gure kontuko edo karguko danik? Gco II 6. Guraso eskarmentaubak [...] iges eragiñ biar deutsee euretatik seme, ta bere kargukuei. JJMg BasEsc 14. Kuidado gabe segitu nuben nere karguko lanetan. EusJok II 58.
azpisarrerakoSense-13.1
(Sin que le preceda gen.). " Kargukoen kontra, contre ceux qu'on a en charge" SP.
azpisarrera-14
KARGURA.
azpisarrerakoSense-14.1
a) (Precedido de gen.). A cargo (de), al cuidado (de). "Soin d'une chose. Ene kargura dago, j'en ai [le soin], c'est à ma charge" H. Cf. supra (II, 2), KARGUKO, KARGUAN, KARGUZ.
Kristoren odola zuen eskuetan ta zuen kargura dago. Cb Eg II 6. Berarén piedádes orrén kargurá nago ní: árgi ta kida benáza. LE Ong 93v (133v bere kargurá nauka ní ). [Jesus-Kristok] euren kargura larga zituban arimak. Mg CO 29. Ze tesoru andija geldituten dan gure kargura. JJMg BasEsc 23. Soldado guztion alimentua, ostatua eta libersioa zuen kargura korrituko da. Arti Tobera 265.
azpisarrerakoSense-14.2
b) Acusando (a), pidiendo cuentas (a).
Apaiz jaun ori len asia da / alkatiaren kargura, / konfesatzera beregana ez ta / orrek dadukan ardura! Uzt Noiz 44.
azpisarrera-15
KARGUTAKO (Tras gen.). Que está a cargo (de).
Zuek ere ene lagun trabaillu berekoak / arren atzar detzatzue zuen kargutakoak. EZ Man I 125.
azpisarrera-16
KARGUTAN.
azpisarrerakoSense-16.1
a) (BN, S ap. Lh; H). (Con izan, sartu, jarri...). (Estar, entrar...) en posesión de un cargo, un oficio. "Kargutan izatea, sartzea, être, entrer en charge" H.
Eliza-gizonak eta kargutan diren guztiak, hala espiritualekoak nola tenporalekoak. Mat 113 (v. tbn. en contexto similar Bp I 93 kargütan direnak oro ). Antioko sofista deitzen zen hark, [...] etzuen behin ere [...] herriko kargutan ere sarthu nahi. Ax 287 (V 192). Kargütan diratienetarik zonbait hilzera jiten bada, laur Konfraiek eruanen dütie. Mercy 35. [Denek] zuzen berak dituzte, berdin gei direlarik kargutan sartzeko. JE Bur 51. Gaixtaginak kargutan / ditugu ikusi; / gure bake gozoa / hek dute nahasi. Etcham 167.
azpisarrerakoSense-16.2
b) (Precedido de gen.). A cargo (de), al cuidado (de). Cf. supra (II, 2), KARGUAN, KARGUKO, KARGURA, KARGUZ.
[Aingeru begirailleak] bere kargutan duena, bekhatutik ilkitzeko. Ax 562 (V 359). [Erretorek] bere kargutan dituzten arimak. FPrBN 10.
azpiadiera-2.1
(Sin que le preceda gen.). "(O) en charge, en administration, en surveillance" Lh.
Ene arima, gorputza eta bizitzea [...] eduki kargutan eta gomendiotan. Mat 297. [Iongoiko] gauza ungi gordea da zuk kargutan hartua. EZ Man II 135. Beki on eta gaitzaren berri, / kargutan duenak zenbait herri. O Pr 73. Elizako Artzañak [...] kargütan dütien arimak bethi eskolatzen ezpadütie [...]. Bp I 17.
azpisarrera-17
KARGUTAN EDUKI. Cuidarse (de), tener cuidado (de). Cf. KARGU(A) EDUKI.
Ezkondu eta lenaengoa / ona dau ilabetea; / badanik bere, bertati dauko / kargutan aziendea. Lazarraga A24, 1196r. Gehiago bekhaturik ez egitera kargutan edukiko dut. Harb 330. Elizako barurak barurzea kargutan edukiko dute. Ib. 427.
azpisarrera-18
KARGUTAN EMAN. Encargar; dar el cargo (de), el cuidado (de). v. KARGU(A) EMAN.
Zein doktrina baitha Iainko benedikatuaren Ebanjelio gloriazko, niri kargutan eman izan zaitadanaren araura. 1 Tim 1, 11 (He mezua fidatua izan baitzait niri ). Bazka ezazue Iainkoaren arthalde kargutan eman zaizuena, harzaz artha duzuelarik. 1 Petr 5, 2 (He kargutan eman zaitzuekena; TB fidatua izan zauzuena, Dv zuen eskuetan dena, BiblE zuen esku jarri duen ). Iosef, / Iainkoaren maitea: / zuri darotzu kargutan / eman bere Semea. EZ Noel 68.
azpisarrera-19
KARGUZ (Con izan, hartu, utzi, eman...). (Estar, dejar...) a cargo (de), al cuidado (de); encargar(se) (de). "Karguz dadukat, je tiens en charge" SP. Cf. supra (II, 2), KARGUKO, KARGURA, KARGU(T)AN (b).
O arima lastimoso larrañetik ilkhia / eta formatuz geroztik niri karguz utzia! EZ Man I 123. Egizu othoi kargudunei grazia, / gobernatzeko zuzenki karguz duten herria. EZ Man II 106. Mariak izan ahal bezain perfetki bethetzen zituen [...] karguz hartu zituen lanak. Mih 13. Ezen nola bere begiak zarratuak iduk zetzaken [...] karguz eman zarotzun altxagarri sakratuaren gañean? Ib. 106.
azpisarrerakoSense-19.1
(Precedido de gen.).
Zeure karguz hartzen / duzu emaxurtx probea. EZ Noel 139.
kargu
<< kapela 0 / 0 karta >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper