1. (c. sg. A; SP, Añ, Dv, H), jauntu.
Adueñarse; dominar. " Eritasuna iaundu gabe " SP. " Iaundu natzaio, je suis devenu maître de lui" Ib. " Jaundu, dominer" Dv. Tr. La construcción más frecuente es intransitiva con dativo (así en Etcheberri de Ziburu, Axular, Pouvreau y Duvoisin). Con aux. trans. lo hallamos en Pouvreau y Lizardi. Este último, así como S. Mitxelena, emplean la construcción intransitiva con compl. en instrumental.
[Baldin] gehiago ez bazait / berze faltarik iauntzen, / orduan da guztiz ene / arima xahutuko. EZ Eliç 375. Egidazu grazia / ez iauntzeko tristezia. Ib. 417. Nola baitira eritasun batzuk [...] eriari hain iauntzen zaitzanak non [...]. Ax 99 (V 68). Orai bada [...] sukharrak nahasi gabe eta eritasuna iaundu gabe, egintzatzu gero egin gogo ditutzun ongiak. Ib. 218 (V 145). Behin behar ezten amorioa iaunduz gero, eztela legerik begiratzen. Ib. 351 (V 233). Spiritua haragiari iaunduz gero. Ib. 490 (V 317; tbn. aragiari jaundu Añ GGero 317). [Gazteko usantzak zahartzean] kargatzenago, iauntzenago eta lehiatzenago zaitza. Ib. 175 (V 117). Baina zu, itsasoaren bothereari [...] jauntzen zaizkona. SP Imit III 34, 4 (Ch itsasoaren furia guziaren nausi zarena). Ezta zuzenik bekhatorearen gaixtarasunak iaun dezan zure botherea. SP POB 70. Filistindarra jaundua zabilan Israeli. Dv Iud 14, 4. Egiñal latz askoen bidez yaundu ginduzun geron buruez. Ldi IL 62. Gaua darraikio ludiaz yauntzera. Ldi UO 21. [Komentu] artaz jauntzen saia ziran. SMitx Aranz 88. Baietzak eza garaituko du / nik zu. Banator jauntzera. Ib. 21.

2. (V, G, AN ap. A ; SP, Lar, Añ, Izt (y-), Dv, H), jauntu (S ap. Lrq ).
Hacer(se) señor, convertir(se) en señor. " Iauntzea, rendre ou devenir maître, seigneur" SP. "Señorearse, afectar majestad" Lar. "Señorearse, hacerse señorear" Añ. "Señorearse" Izt. " Jaundu, prendre des airs de grand seigneur" Dv. " Sehi iaundua, domestique qui s'arroge l'autorité sur son maître, qui prendre des airs de maîtreb. Deus edo guti zenetik iaundua, devenu un personnage, un Monsieur de rien ou de peut qu'il était" H.
Iaunetan zein da latzena? Ezdeuseti iauntzera heldu dena. O Pr 259 (Mg PAb 172 jauntzera). Jauna bilaunturik eta bilauna jaunturik. Ib. 688. Sendoaren sendo hutsez / salbatu du mundua. / Huna bere bothereaz / nahi bezain iaundua. Hm 65. Hastetik ezarri zeitzun, / Iauna zuri tronua. / Oraino menderik etzen / eta bai zu iaundua. Ib. 84. [Jesu-Kristo] jende beharretan da gure urrikalpena bereganatzeko ta gutaz hazia ta jauntua izateko. Dh 227. Ez ikhastean aski erdara yauntzeko / oihu egiten lanek, gosea khentzeko. Hb Esk 167. Pattin aberasteak / hola badu jaundu, / nola gerhatzen zaio / ez baita gizondu? Zby RIEV 1929, 226. [Nago harritua] basak izanez, zendako beren buruaren jauntzera diren atxikiak. JE Bur 195. [Sabinek] bere bixija opaldu eban / aberri-aldez pozarren. / [...] Euzkelerrija osatzeko duin / jauntzen da uste baño len. Enb 121. Gure gizona bat batian [...] aberastia, eta futxo! soberaxko laster yaundua. Zub 65. Yaundu berri horiek. Ib. 67. Ain yaundua ikustean, burutik ere ez nikan pasatuko nor intzan. Ib. 86. Itzuli zen Pariserat moltsa doi bat hanpatua eta itxura ere nolazpeit jauntua. "L'air d'un monsieur". Ardoy SFran 103. En DFrec hay 2 ejs. de jaundu.