OEH - Bilaketa
27 emaitza nagitu bilaketarentzat
goiburua
laxatu.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición septentrional desde Dechepare; su uso disminuye en el s. XX. Al Sur sólo se documenta en los navarros Beriayn, Lizarraga de Elcano y Mendigacha, y en Gandiaga y Villasante. La forma mejor documentada es laxatu . Hay lazatu (que aparece ya en un testimonio medieval guipuzcoano) en Lizarraga de Elcano, Hiriart Urruty, Zerbitzari, J.B. Etcheberry, en un ej. de Prop y Gandiaga, y, junto a laxatu , en Duhalde, Hiribarren y Joannateguy; lexatu se encuentra en Etcheberri de Ziburu (junto a laxatu y lixatu ), Pouvreau (Phil 308), Chourio (tbn. laxatu ), Haraneder y Goyhetche. Hay además laxotu en Duvoisin (junto a laxatu ) y Villasante. Parece ser que la variante lazatu se ha especializado para el sentido de la acepción (3) , como se puede ver en el caso de Duhalde, Hiribarren y Joannateguy, que emplean laxatu para la acepción 'soltar, aflojar' y lazatu para 'descuidarse, volverse negligente'.
etimologikoa
Etim. Préstamo románico. Para el carácter secundario de lazatu, v. FHV 183s.
sense-1
1.
(L, B, BN, S, R; Urt IV 452, Lar, Aq 901 (AN), Izt, VocBN
, Dv, Gèze 328, H),
lazatu (V-ple-arr-oroz, G-goi, L, B, Sal, S, R; H, VocB
),
laxotu (SP (sin trad.), Lar, Aq 901 (AN), H),
lazotu (H),
lexatu (AN-5vill-araq; Volt 72, SP, Hb, H),
lisatu (AN-5vill, B),
lixatu (AN-5vill; H (L, BN, S)),
laxutu (H),
latxatu (Lar),
latxotu (Lar),
luxatu (AN-5vill)
Ref.:
A (laxatu, lazatu, lazau, lexatu, lisatu);
A Apend (luxatu, lixatu);
Lrq;
Iz R 404;
Izeta BHizt
.
Soltar(se), aflojar(se), desatar(se). "Le dixo: Pero, laça al que dava los dichos golpes [...] e estonçes que dexo un poco" (Segura, 1448). ASJU 1992 (3), 818. "Délier, dénouer, détacher" SP. "Aflojar" Lar. "Ensancharse" Izt. "1. lâcher, rendre moins tendu. Sokha hautsi hurran da, laxa zazu, la corde est sur le point de se casser, lâchez-la. Lâcher, rendre moins serré. Lephokoak herstenegi zaitu, aphur bat laxatu behar duzu, votre cravatte vous serre trop, vous devez la desserrer un peu; 2. délier. [...] Dénouer. [...]. 4. v. intrans., devenir moins tendu, moins serré. Sokha, korapiloa laxatzen da, la corde se lâche, le nœud se desserre. Se détacher. Aratxea laxatu da, le veau s'est détaché. Xalanta laxatu da eta urak darama, le chaland s'est détaché [...]" H. "Laxatu koropiloa. Soka laxatu zitzaion. Laxa zazu ongi" Izeta BHizt.
[Amoriak] arnoak bano gaizkiago ordi diro persona; / sarri estaka, berant laxa, hark hatzeman dezana. E 141. Ireki zedin bertan haren ahoa eta haren mihia laxa zedin. Lç Lc 1, 64 (He libratu, TB, Leon zalhutu, Dv deskoropilatu, HeH deslothu, Ol, BiblE askatu, Ker zabaldu). Biziaren diozozu lixa korapilloa, / zure begitarte ikhus dezan gloriosoa. EZ Man II 95 (v. tbn. Man I 45, Noel 166 y Eliç 391 lexatu). Etzitian laxa orazioniaren estekamentütik. Mst III 7, 1 (Ip laxatü; SP, Pi, Leon nagitu). Behar lizateke [Ostia seindia ahosabaitik] [...] laxatü eztiki mihiaz. CatLan 140. Oñetákoen lotzákia lazátzeko. LE Io 1, 27 (TB laxatzeko; He lexatzeko, EvS desegiteko, Dv urratzeko, HeH desegitekotzat, Leon barreiatzeko, Or, Ker, BiblE askatzeko). Arima laxatu eta desamarratu. Jaur 165. Trabailla sukria amandetarik laxatu arte. ECocin 44. Jesus Jaun harrek berak laxa dezautzula mihia eta eman dezautzula mintzoa. Jnn SBi 131. Hik laxatuak edo / lothurikakoak. Zby RIEV 1908, 412. Edaten bada aldi bakotxian gatulu baten dina laxatan dra burarrak. Mdg 131. Soinekoak laxaturik. JE Bur 93. Gure ezkontza laxatu ta autsi [daukezu] . A Aezk 202. Hasi zen pijama-botoiak laxatzen. Mde HaurB 18. Infirmiertsak besoa hartu zuen [...]. --Laxa ukamiloa! erran zion. JEtchep 105. Lokarria laxotu nai dutenek eztute ez erriaren zoriona billatzen. Vill Jaink 162. Bazen gauza bat haren karguaren eta ene eginbidearen arteko korropiloa laxatzen zuena. Xa Odol 26. Berak ikusi heldua zuela uztarriaren laxatzeko aldia. Larre ArtzainE 276.
v. tbn. Ber Trat 114r. Tt Onsa 146. Brtc 271. Lap 201 (V 89).TB Mc 1, 7.
Soltar(se), aflojar(se), desatar(se). "Le dixo: Pero, laça al que dava los dichos golpes [...] e estonçes que dexo un poco" (Segura, 1448). ASJU 1992 (3), 818. "Délier, dénouer, détacher" SP. "Aflojar" Lar. "Ensancharse" Izt. "1. lâcher, rendre moins tendu. Sokha hautsi hurran da, laxa zazu, la corde est sur le point de se casser, lâchez-la. Lâcher, rendre moins serré. Lephokoak herstenegi zaitu, aphur bat laxatu behar duzu, votre cravatte vous serre trop, vous devez la desserrer un peu; 2. délier. [...] Dénouer. [...]. 4. v. intrans., devenir moins tendu, moins serré. Sokha, korapiloa laxatzen da, la corde se lâche, le nœud se desserre. Se détacher. Aratxea laxatu da, le veau s'est détaché. Xalanta laxatu da eta urak darama, le chaland s'est détaché [...]" H. "Laxatu koropiloa. Soka laxatu zitzaion. Laxa zazu ongi" Izeta BHizt.
[Amoriak] arnoak bano gaizkiago ordi diro persona; / sarri estaka, berant laxa, hark hatzeman dezana. E 141. Ireki zedin bertan haren ahoa eta haren mihia laxa zedin. Lç Lc 1, 64 (He libratu, TB, Leon zalhutu, Dv deskoropilatu, HeH deslothu, Ol, BiblE askatu, Ker zabaldu). Biziaren diozozu lixa korapilloa, / zure begitarte ikhus dezan gloriosoa. EZ Man II 95 (v. tbn. Man I 45, Noel 166 y Eliç 391 lexatu). Etzitian laxa orazioniaren estekamentütik. Mst III 7, 1 (Ip laxatü; SP, Pi, Leon nagitu). Behar lizateke [Ostia seindia ahosabaitik] [...] laxatü eztiki mihiaz. CatLan 140. Oñetákoen lotzákia lazátzeko. LE Io 1, 27 (TB laxatzeko; He lexatzeko, EvS desegiteko, Dv urratzeko, HeH desegitekotzat, Leon barreiatzeko, Or, Ker, BiblE askatzeko). Arima laxatu eta desamarratu. Jaur 165. Trabailla sukria amandetarik laxatu arte. ECocin 44. Jesus Jaun harrek berak laxa dezautzula mihia eta eman dezautzula mintzoa. Jnn SBi 131. Hik laxatuak edo / lothurikakoak. Zby RIEV 1908, 412. Edaten bada aldi bakotxian gatulu baten dina laxatan dra burarrak. Mdg 131. Soinekoak laxaturik. JE Bur 93. Gure ezkontza laxatu ta autsi [daukezu] . A Aezk 202. Hasi zen pijama-botoiak laxatzen. Mde HaurB 18. Infirmiertsak besoa hartu zuen [...]. --Laxa ukamiloa! erran zion. JEtchep 105. Lokarria laxotu nai dutenek eztute ez erriaren zoriona billatzen. Vill Jaink 162. Bazen gauza bat haren karguaren eta ene eginbidearen arteko korropiloa laxatzen zuena. Xa Odol 26. Berak ikusi heldua zuela uztarriaren laxatzeko aldia. Larre ArtzainE 276.
v. tbn. Ber Trat 114r. Tt Onsa 146. Brtc 271. Lap 201 (V 89).TB Mc 1, 7.
azpiadiera-1.1
(VocBN),
latxatu
(Lar),
lazatu,
latxotu
(Lar).
(Part. en función de adj.).
Aflojado.
"Aflojado"
Lar.
"Détaché"
VocBN
.
Bilduko ditue / nire esku lazatuak / beti estutu neban / gurutzari lotuz. Gand Elorri 171.
Bilduko ditue / nire esku lazatuak / beti estutu neban / gurutzari lotuz. Gand Elorri 171.
sense-2
2.
(G-nav, B, BN-arb ap. Gte Erd
; Ht VocGr 380, H),
lexatu (Urt I 48),
lixatu (AN-5vill ap. Gte Erd
).
Soltar(se), librar(se), liberar(se). "Livrer, délivrer" Ht VocGr. " Idiak uztarritik laxatzea, laisser aller les bœufs (les détacher) du joug. Abereak laxazkitzak, détachez (mets dehors) les animaux (de l'étable). [...] Lâcher sur, laisser aller après, à l'attaque" H. " Zakur ori eskazue ortikan (AN-gip), lixatu zakurra (AN-5vill), zakurre laxatue dago (B), laxatürik da (BN-arb, S), [...] txakurra lazatu (G-nav)" Gte Erd 212.
Emaztea, laxatu aiz eure eritasunetik. Lç Lc 13, 12 (He enparatua zare, TB sendatua zare, Oteiza, Brunet libre zaude, Ol yaregiña, Ker askatuta zagoz, BiblE geldi zaite libre). Sathan gathetik laxaturen da. EZ Man I 69. Eraman zituen [txakur] biak treilla batetan Lazedemoniako iende heken aitzinera eta han laxatu eta largatu zituen. Ax 87 (V 59). Mundupea etzen oraino lexatu eta barraiatu bere nahastekamendutik. SP POB 52. Arima [...] lurreko gauzetarik lexatua. Ch III 31, 1. Munduko gauzen eta plazerren duten amoriotik laxa edo parthi arazitzeko. AR 323. Iduki beraz bethiere bihotza gauza eginetarik laxatua. Dh 75. Bizitze huntako miseriek behar gaituzte mundu hunentzateko estekamendutik laxatu. Jaur 180. Athor, herioa athorkit honera, / bizi gaitz huntarik nere lexatzera. Gy 5. Berehala atzemanen duzue asto urrixa bat bere umearekin eta laxaturik, erakhar daroztatzue niri. Dv Mt 21, 2 (Echn, SalabBN, Leon laxa, He lexa; TB, EvL libra, Samper, Hual, Ip solta, HeH deslothu, Ur, Or, Ker, BiblE askatu). Nik eramanen zütüt xedera laxatürik / ohiko bortütik. ChantP 24. Idiak ditu laxatzen. Etcham 201. Gizonek ileak moztu eta aratsalde berean laxatzen baitziren arindurik ardiak han goiti. Larre ArtzainE 34.
Soltar(se), librar(se), liberar(se). "Livrer, délivrer" Ht VocGr. " Idiak uztarritik laxatzea, laisser aller les bœufs (les détacher) du joug. Abereak laxazkitzak, détachez (mets dehors) les animaux (de l'étable). [...] Lâcher sur, laisser aller après, à l'attaque" H. " Zakur ori eskazue ortikan (AN-gip), lixatu zakurra (AN-5vill), zakurre laxatue dago (B), laxatürik da (BN-arb, S), [...] txakurra lazatu (G-nav)" Gte Erd 212.
Emaztea, laxatu aiz eure eritasunetik. Lç Lc 13, 12 (He enparatua zare, TB sendatua zare, Oteiza, Brunet libre zaude, Ol yaregiña, Ker askatuta zagoz, BiblE geldi zaite libre). Sathan gathetik laxaturen da. EZ Man I 69. Eraman zituen [txakur] biak treilla batetan Lazedemoniako iende heken aitzinera eta han laxatu eta largatu zituen. Ax 87 (V 59). Mundupea etzen oraino lexatu eta barraiatu bere nahastekamendutik. SP POB 52. Arima [...] lurreko gauzetarik lexatua. Ch III 31, 1. Munduko gauzen eta plazerren duten amoriotik laxa edo parthi arazitzeko. AR 323. Iduki beraz bethiere bihotza gauza eginetarik laxatua. Dh 75. Bizitze huntako miseriek behar gaituzte mundu hunentzateko estekamendutik laxatu. Jaur 180. Athor, herioa athorkit honera, / bizi gaitz huntarik nere lexatzera. Gy 5. Berehala atzemanen duzue asto urrixa bat bere umearekin eta laxaturik, erakhar daroztatzue niri. Dv Mt 21, 2 (Echn, SalabBN, Leon laxa, He lexa; TB, EvL libra, Samper, Hual, Ip solta, HeH deslothu, Ur, Or, Ker, BiblE askatu). Nik eramanen zütüt xedera laxatürik / ohiko bortütik. ChantP 24. Idiak ditu laxatzen. Etcham 201. Gizonek ileak moztu eta aratsalde berean laxatzen baitziren arindurik ardiak han goiti. Larre ArtzainE 34.
azpiadiera-2.1
Dejar (un objeto).
Gau artan zarriak trenpan / Laxatu diuzte gostaikan. LuzKant 102.
Gau artan zarriak trenpan / Laxatu diuzte gostaikan. LuzKant 102.
sense-3
3.
(Dv, H),
laxotu ( VocBN
→A, H (L)),
lazatu (L, BN, R ap. A; VocBN, Dv),
lazutu (Sc ap. A).
Descuidarse, volverse negligente, relajarse (en sentido negativo). "Se négliger sur un devoir, sur l'exercice d'un droit, d'une fonction" VocBN . " Lazatu (augment. de laxatze), se relâcher, se négliger" Dv. " Lazutu, entorpecerse" A.
Ezpanauzu kanpotik laguntzen eta barnetik borthizten, laxatzen bainaiz berehala eta erortzen epheltasunerat. Ch III 40, 1 (Mst laxatzen; SP flakatzen, Ip, Ol zabartzen, Pi zabarra egiten, Leon nagitzen). Etzitian osoki laxa, idortarzün edo erreustarzün ezpiritian senditzen düzüna dela kausa. Mst III 7, 1 (Ch, Ip laxa(tu); SP flakatzera, Ol zabartzeke, Pi alpertu). Ez othe zare bada hasi izatu [Jesusen] [...] zerbitzuan laxatzen. Mih 121. Behinere lazatu gabe, egin dezadantzat maithagune sakratu hartan bethi aitzinatzerat. Dh 244. Ez direnei lazatzen herstura minetan, / esker diote yendek, nola Yainkoari. Hb Esk 205. Etsaia ihesi igorria zuen arren, Antonio saindua etzen lazatu. Jnn SBi 122. Erre dit erlejiusen komentia, aberatsegi izanez laxatzen beitziren eta orai praubezian erlejiusago izanen beitira. Ip Hil 158. Jendea lazatzen da, igandearen lege sainduari buruz. HU Zez 12. Lazatu ziren eta Jaunaren manuaren kontrako batasunak egin zituzten inguruetako paganoekin. Zerb IxtS 44. Agian ez diogu ondoko egunetan ahantzaraziko... sobera lazatuz. Lazakeria batere, batere ez doako girixtinoari! Herr 27-2-1958, 1.
v. tbn. AR 14. Lazatu: Etcheb MGaric 45 (ap. DRA). Lazotu: EOnAlm 1927, 26 (ap. DRA).
Descuidarse, volverse negligente, relajarse (en sentido negativo). "Se négliger sur un devoir, sur l'exercice d'un droit, d'une fonction" VocBN . " Lazatu (augment. de laxatze), se relâcher, se négliger" Dv. " Lazutu, entorpecerse" A.
Ezpanauzu kanpotik laguntzen eta barnetik borthizten, laxatzen bainaiz berehala eta erortzen epheltasunerat. Ch III 40, 1 (Mst laxatzen; SP flakatzen, Ip, Ol zabartzen, Pi zabarra egiten, Leon nagitzen). Etzitian osoki laxa, idortarzün edo erreustarzün ezpiritian senditzen düzüna dela kausa. Mst III 7, 1 (Ch, Ip laxa(tu); SP flakatzera, Ol zabartzeke, Pi alpertu). Ez othe zare bada hasi izatu [Jesusen] [...] zerbitzuan laxatzen. Mih 121. Behinere lazatu gabe, egin dezadantzat maithagune sakratu hartan bethi aitzinatzerat. Dh 244. Ez direnei lazatzen herstura minetan, / esker diote yendek, nola Yainkoari. Hb Esk 205. Etsaia ihesi igorria zuen arren, Antonio saindua etzen lazatu. Jnn SBi 122. Erre dit erlejiusen komentia, aberatsegi izanez laxatzen beitziren eta orai praubezian erlejiusago izanen beitira. Ip Hil 158. Jendea lazatzen da, igandearen lege sainduari buruz. HU Zez 12. Lazatu ziren eta Jaunaren manuaren kontrako batasunak egin zituzten inguruetako paganoekin. Zerb IxtS 44. Agian ez diogu ondoko egunetan ahantzaraziko... sobera lazatuz. Lazakeria batere, batere ez doako girixtinoari! Herr 27-2-1958, 1.
v. tbn. AR 14. Lazatu: Etcheb MGaric 45 (ap. DRA). Lazotu: EOnAlm 1927, 26 (ap. DRA).
azpiadiera-3.1
Relajarse, descansar.
En AxN se explica laxatzen (464) por laxotzen.
Eztira portuan sar arteraino laxatzen eta ez ezansiatzen. Ax 462 (V 300).
Eztira portuan sar arteraino laxatzen eta ez ezansiatzen. Ax 462 (V 300).
azpiadiera-3.2
(Aux. trans.).
"
Lazatu (L-ain, BN, R-uzt), descuidar un deber"
A.
Ez solamente lazatzen-zuén larunbáta, baitaré erráten bere aita zéla Jangoikoa. LE Io 5, 18 (He, TB, Dv, Leon hautsi, EvS ez [...] begiratzen, Or, Ker ausi, BiblE ez errespetatu).
Ez solamente lazatzen-zuén larunbáta, baitaré erráten bere aita zéla Jangoikoa. LE Io 5, 18 (He, TB, Dv, Leon hautsi, EvS ez [...] begiratzen, Or, Ker ausi, BiblE ez errespetatu).
azpiadiera-3.3
(Part. en función de adj.).
Negligente, descuidado.
Protestant horiek hala nola giristino lazatu guziek baituzte gure Erlisionearen kontrako solas batzu. Prop 1903, 162.
Protestant horiek hala nola giristino lazatu guziek baituzte gure Erlisionearen kontrako solas batzu. Prop 1903, 162.
sense-4
4.
+
lasotu
(V, G ap. A).
"Satisfacerse, desahogarse"
A.
Oker etorriagaz nagoanean [...] erraiak yaten edo atseginakaz eta ondo yazonagaz laxaturik, [...] esango deutsat ene buruari [...]. Añ EL2 71.
Oker etorriagaz nagoanean [...] erraiak yaten edo atseginakaz eta ondo yazonagaz laxaturik, [...] esango deutsat ene buruari [...]. Añ EL2 71.
azpiadiera-4.1
Desahogar, liberar.
Ez balitz hoinbertze jende ostatu huntan, gogotik laxa nezake ene bihotza, zuretako. JEtchep 88.
Ez balitz hoinbertze jende ostatu huntan, gogotik laxa nezake ene bihotza, zuretako. JEtchep 88.
laxatu
-
laxatu. Tr. Propio de la tradición sept...
-
Etim. Préstamo románico. Para el cará...
-
1. (L, B, BN, S, R; Urt IV 452, Lar, Aq ...
-
(VocBN), latxatu (Lar), lazatu, latxotu ...
-
2. (G-nav, B, BN-arb ap. Gte Erd ; Ht Vo...
-
Dejar (un objeto). Gau artan zarriak tre...
-
3. (Dv, H), laxotu ( VocBN →A, H (L)),...
-
Relajarse, descansar. En AxN se explica ...
-
(Aux. trans.). " Lazatu (L-ain, BN, R-uz...
-
(Part. en función de adj.). Negligente,...
-
4. + lasotu (V, G ap. A). "Satisfacerse,...
-
Desahogar, liberar. Ez balitz hoinbertze...
<< irabiatu 0 / 0 maskaldu >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
