OEH - Bilaketa

247 emaitza nagi bilaketarentzat

Sarrera buruan (17)


Sarrera osoan (230)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 tonto.
sense-1
1. (gral.; SP, Ht VocGr, VP 90r, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H), tontu Ref.: A; Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 387; ZestErret .
Tonto, estúpido. "Lourdaud, stupide" SP. "Fat", "sot" Ht VocGr. "Tonto" Lar. "Alma de cántaro, hombre incapaz, tonto, giza-tontoa" Ib. "Estúpido, torpe, tonto" Añ. "Maladroit, maladroite" Arch VocGr. "Le sot" Ib. (s.v. loloa). "Artzañ tontua, un mauvais berger" Arch Gram 121. "Inepte, esprit lourd" VocBN. "Étourdi", "sot, peu intelligent" Gèze. "Tonto batek tontoago bat aurkhi dezake eta irabaz, [...]. Ez da tontorik bere ona ezagutzen eztuenik, [...]" H. "Tontua, baña emoixozu atsa aora" Etxba Eib. "Tonto abarrian asi giñan alkarri bultzaka, jolasian, eta azkenian burrukan akabau giñuan" Elexp Berg. "Tonto xamarra (AN-gip), [...] tontotik gutxi du orrek (G-azp)" Gte Erd 387. v. 2 lelo, 3 lolo. Tr. Documentado al Norte ya desde Oihenart, y al Sur desde el s. XVIII, sobre todo en textos populares y bersolaris. En DFrec hay 28 ejs., 3 de ellos septentrionales.
Tontoak zer daki egiten? Onsa eginaren desegiten. "Le lourdaud" . O Pr 446. Ez tonto edo torpe baten gisa, bainan arima libro eta ideki baten abantaillaz. SP Imit III 26, 1 (Ch tontotasunezko indiferenzia batez). Erhoa da, gauza guztiak dakitzala uste duena, tontoa jeusik eztakiela uste duena. ES 194. [Bentzutuko ditugula] flakoak eta tontoak bezain aiseki borthitzak eta fineziosak ere. He Gudu 54. Tontoegiak ziren ezagutzekotzat bere kondemnamendua bere hitz beretan. Lg II 230. Erratea injuriak norbaiti [...] nola deitzea gezurtia, tontoa, ladrona, etc. FamInst 804. Zuhurtzia ematen daroela tontoenei. Mih 90. Ezi tonto bátek ezpáda nork naiko dú emastéki [...] ibildária ta danzária? LE Prog 118. Il dute zenbait frantzes / buru andi tonto. FrantzesB I 120. Guraso tonto ta Jangoikuaren billdur bagaak. JJMg BasEsc 223. Alako erokerija arruak, dira bada, tontueen engañagarrijak. Ib. 173. Tontoak eta itsuak! Zóin dá baliozago [...]? EvAN Mt 23, 17. Garbiki ageri den arren, hain gare tontoak non bethi huts bera egiten baitugu. Dv Lab 349. Yakin eta tontoek, gazte eta zaharrek. Hb Egia 145. A tontoa! Ez dik esan konde baizik donde . Urruz Urz 33. Jornalik aundienak / frantzesak dauzkate, / nunbait español danok / tontotzat gauzkate. Xe 224. Piro bat bezain tontoa baitzen. Elzb PAd 46.
( s. XX) Eskual-Herrian oro gibelerat gauden tonto batzu girela derasatelakotz. HU Zez 119. Tontua izateko, eztu bada eskola biarrik. Iraola 30. Eder, itsusi, gizen, mehe, tonto, erne oso. JE Bur 94. Bai, nausia, Eskualdunek [asmatu]. Holakoetako ez dire batere bertzeak baino tontoago. Zerb Ipuinak 328. Ai tontua, ta onera etorri? Anab Poli 86. Mutil potoloak klarineta jotzen zuan, tonto-papera egiten zuanak giltzakiko kornetiña. Ib. 82. Eta batari deitzen zioten gure tontoa, gizajoa zalako. And AUzta 49. Listo usteko asko oi dira / tonto ontzira erori. And Auspoa 52-53, 146. Ikast'ezpadet esango dute / maixu tontoa gendula. Lizaso ( in Uzt Noiz 96 ). Erdi tontuak lana / egin dezatela. Auspoa 22, 83. Listo listo nintzen; denen bearrian nintzen. Tonto tonto nintzen, alere bizitzen nintzen. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1775. Ez gaituk tonto makalak izan! TxGarm BordaB 162. Etor adi neugaz, bardin dok euk egin edo nik. Ez adi izen tontu. Gerrika 130. Denetatik bada Euskal herrian, Galizian edo nonnahi bezala, bizkorrik eta tontorik. MIH 271. Mitxelenak ez du tontotik parterik. (In MEIG IX 61 ).

v. tbn. AstLas 31. VMg 17. Arch Fab 163. Gy 57. Zab Gabon 70. Ud 17. AB AmaE 231. JanEd I 38. Moc Damu 25. Goñi 41. EusJok 103. EusJok II 23. Mdg 164. Ox 136. Tx B II 160. Etxde JJ 148. Osk Kurl 66. Arti Tobera 282. Xa Odol 150. Ataño TxanKan 11. Albeniz 241.
azpiadiera-1.1
(Con egon ).
Manuel Urtxaleko / ez dago tontua [...] ezaguera ona ta / joera prontua. Ud 59. Jendia ernaia ta etzeguen tonto. JanEd I 76. Neroni ere, tontoena bostak inguru ortan egoten nauk. Alkain 145.
azpiadiera-1.2
(Ref. a cosas).
Gizonaren bihotz tontoa eta gogorra. SP Imit I 23, 1 (Ch bihotz gogor eta sentimendu gabeak). Errenda dezagun [gure izpiritua] hurren-tontoa ezagutza mundano edo Jaiñkozkoa ez den guzientzat. He Gudu 62. Oitura tonto bat. JJMg BasEsc 255. Gauzarik ezaiñ ta tontueenakaz. Ib. 109. Zer heriotze tontoa! Gy 20. Ezta gauza tontuagorik. Iraola 115. Sarri maldiziyua ta arrazoi tontua. JanEd II 119.
azpiadiera-1.3
tonta. (Forma de fem.).
v. 2 tuntun.
Bortzak baziren prudentak eta bertze bortzak, fatuak, tontak, sinpleak. FamInst 908. Aisa entendatu dú aguda dénak: tontaindáko explikatuko dút. LE Prog 118. Ta oh, neskatilla tonta, sinple ta gatz bagakueen kondizinoia! JJMg BasEsc 249. Axeri zar bat txituak zaitzen / ollotxo kolka tontari. MendaroTx 116. Neska ori tonta garbi bat dok. Gerrika 131.
sense-2
2. (S ap. Lrq ; Urt, Dv, H) Torpe, lento, pesado (ref. a acciones físicas). "Torporem, [...] tonto, ttontto egitea" Urt I 388 (v. tbn. IV 254). "Engourdi" Dv. "Lourd, pesant, lent, sans vivacité. Mando tontoa, mulet lourd, lent dans sa marche. Lodiago eta tontoago goaz, [...]" H. "À la démarche pesante" Lrq.
Hain tonto zure orenen irakurtzean, hain epel meza erraitean. SP Imit IV 7, 2 (Ch haiñ ansikabea elizako ofiziotan). Hire besoaren haunditasunaz, tonto egingo dituk [Kanaango habitant guziak] harri bat bezala, hire poblua [...] iragan dadiñ artean. Urt Ex 15, 16 (Bibl ixil daude harria bezala). Haren idiak, nekhearen ondotik heldu dira [...] beren urhats dorpe eta tontoan, akuloak sistatzen dituen arren. Dv Telem (ed. 1996) 204. Asto hau zertako haiñ tonto eta nagi? Gy 154. Kasik sendimendurik gabe galdatzen baitut zure eskua. Jauna, horrela tonto eta sorhaio zure bidetan nago, bainan ez munduarenetan. Dv LEd 101s. Diote [...] idi beltza ona dela bethi, xuririk balinbadu hatzetan edo buruan; bertzenaz tontoa eta gogo hilekoa dela. Dv Lab 237. Batzu arizan ziren joko bera egin nahiz. Bainan sobera tonto ziren oraino. JEtchep 105.
azpisarrera-1
TONTOARENA EGIN. a) Hacer el tonto.
Ikustekoa zen Jakulet, zehe bat aho idekiz, tontoarena egiten zuela. Lf Murtuts 34.
b) Hacerse el tonto, fingir ser tonto.
Tontoarena egiten du [trikuak], baiñan ez dira tontoak. BBarand 52.
azpisarrera-2
TONTO-HARRO (V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). "Tontoarrua, [...] tonto y arrogante. Kazari ori tontoarro majua dok" Elexp Berg.
Arek zituan medikuak, arek, da ez beste tonto arro onek. SM Zirik 52.
azpisarrera-3
TONTO-LISTO. "Tontolistua, espabilado, aprovechón, que se hace pasar por tonto o despistado. Etxok ez rondarik pagauko, tontolisto ederra dok ori" Elexp Berg.
azpisarrera-4
TONTO-MONTO. a) "Kokolo edo inozo itxurako pertsona azkarra" (V-ger) X. Kintana Iker 10 (1997), 160. "Bai oso tonto-montoa da baina azkenean nahi dauana egiten dau beti" Ib. 160. "Tonto-monto ibili zan, ezer ulertzen ez ebalako plantak eginez, baina ederto atara euskun jakin nahi ebana" Ib. 160. v. TONTO-LISTO.
b) Tontamente.
Goiz aretan beintzat, mutikoak egunkari asko saldu egiala, orixe gura eban [Tutuluk]. [...] Tutulu ez egoan, beraz, tontomonto lo. Erkiag BatB 64.
azpisarrera-5
TONTO-PILATUS. a) Tonto, necio.
Lehen erranak gero ukatuz, / Bere burua ezin garbituz: / Hura zen, hura, tonto-Pilatus! Dib 29.
b) Torpe.
Airetik aski goiz hartu ez ginuen tontopilatus guzientzat akabo kintzea! Larre ArtzainE 243.
azpisarrera-6
TONTO-PLANTA.
Pinta de tonto. " Tonto-planta earra zakak! " ZestErret.
azpisarrera-7
TONTO-PLANTAN.
Sin darse cuenta. " Tonto plantan atxurra earra harrapau ta etxea " ZestErret.
azpisarrera-8
TONTORIK.
a) (Estar...) atontado, alelado.
Zeren dirudielarik gure arima lo datzala eta logalez edo unhez tontorik dagoela. SP Phil 499 (He 506 hagorandua eta tontotua dagoela).
b) Tontamente, estúpidamente. v. tontoki.
Argi hastian ohetik jaikirik / emazte hau aski tontorik, / lasterrez doa / bere aizoaren etxera / erraitera. "L'épouse, indiscrète et peu fine". Arch Fab 133.
azpisarrera-9
TONTO-USAIN. a) "Tonto usaiña, tontería. [...] Auzi a be, bere tonto usaiñ bat, aquel pleito también fue una tontería suya" Etxba Eib. "Tonto-usaiñak kendu, joan... Quitar o írsele la tontería a alguien. Ikusikok, soldauxkara joate aizenian an kendukoske tonto-usaiñok" Elexp Berg. "Tonto usaiak alde batea utzi, seriyo ai gea ta" ZestErret.
b) "Tonto usaiña, [...] facha de tonto. [...] Dotore jantzi arren, tonto usaiña beti, aunque bien vestido, siempre facha de tonto" Etxba Eib.
azpisarrera-10
TONTOXEAGO. Algo más pesado, más lento, más torpe.
Ellande badoa kanpora; [...] zangoak tontoxago menturaz [...] bainan larrua zoin fresko. Barb Sup 72. Pilotak ere tontoxago baitziren eta botean ala jozka, khintzeak nekezago egiten. Herr 22-12-1955 (ap. DRA ).
azpisarrera-11
TONTOZ.
Xirimiri txanka meia, / nora barik ta bustia, / baso aldetik agertu da gaur, / artzaiek, tontoz, jaurtia. 'Empujado como pelele por pastores' . Gand Elorri 60.
azpisarrera-12
TTONTTO. (Forma con palat. expr.). a) Torpe. "Torporem, [...] tonto, ttontto egitea" Urt I 388. v. supra (2).
Atxo zinez pollita da gure Amatto, / Xahar izana gatik ez oraino ttontto. Barb RIEV 1908, 125. Haur ttipi hainitzek begitartea hits zutela, larrua zurpil, ttontto zangoak. Herr 15-8-1957, 4. Hemeretzigarren mendea hastean, heien sor-herriko mintzairea xokoan zagon oraino, ttontto-aire, eskas-aire, atheratzeko herabe. Lf ELit 308.
b) Tonto, lelo. "Jobard, [...] sinesbera, ttontto" T-L. v. supra (1).
Senar-emazteak beren papera ederki egiñ zuten. [...] Erretorea atera zitzaien eta ttonttoa ez bazan ere, larritu zan. Ezale 1899, 7b. Gure ziminokeria ta zorokerietan parte hartzen zuelarik, ez zen segur ttonttoenetarirk. Herr 5-1-1961, 4. Nola ez oroit aitzitik lehenago ere izan direla hor guarda eta errientak euskara ikasi zutenak. Ez ahal da oraiko jendea ttonttoago! Larre ArtzainE 67.
tonto
<< toldetu 0 / 0 totel >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper