Harremana

    OEH - Bilaketa

    272 emaitza nabari bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (270)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zimur.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII, y al Norte en Etcheberri de Ziburu, en Oihenart y en textos de los ss. XIX y XX. La forma más extendida es zimur. Hay tximur en la mayoría de los autores vizcaínos. Hallamos ximur en Duvoisin, Lizardi, Zaitegi e Ibiñagabeitia; junto a zimur en Orixe, Iratzeder y Etxaniz, y junto a tximur en Erkiaga. Hemos encontrado además xümür en un texto suletino. En DFrec hay 7 ejs. de zimur y 3 de ximur.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V-m-gip, G, AN-ulz, L, B, BN, Ae; SP, Urt I 544, Lar, Añ (G), Hb, Dv, H), tximur (V, BN, S; Lcc, Añ (V)), txumur (R, S), ximur (V-gip, G-azp, AN-ulz, B, BN; Dv, H), zimar (Hb), tzimur (Sal), zumur (S; zümür Foix ap. Lh.) Ref.: VocPir 214; A (tximur, txumur, ximur, zimur); Lh (tximur, zümür); Iz Ulz; Etxba Eib; Elexp Berg (ximur); Izeta BHizt2 (ximur, zimur) .
     Arruga, pliegue, frunce. "Ride" SP. "Arruga, en el cuero", "pliegue" Lar y Añ. "Doblez en la ropa" Lar. "Rugosidad" Ib. "Bolsas en el vestido" Ib. "Xahar gaixo horrek zer naigabeak ukhan ahal tiin bere bizian begithartea hola zimurrez bethea ikhaiteko (BN-baig), ¡[...] para tener el rostro tan surcado de arrugas!" A. "Bekokixan zimurra agertu jako" Etxba Eib. "Kopetako ximurrek" Izeta BHizt2. "Aurpeien batuzu zimurrek" Ib. Cf. VocNav s.v. zimur. v. zimurdura.
    Fresko ta sendo, aurpegia zimurrik bage. Lar Carta a Gandara 162. Geien komun pintatzen diote (zarrei) burua ere illurdinez ta aurpegia zimurres . (103). LE-Ir. Eun zimurrek izurtzen dute bere aurpegia alde guzietatik. Otag EE 1882c, 447. Urre xarrez betia / boltsatxua dakat, / arpegi zimur gabe / nai ditanarentzat. Sor AuOst 103. Bere bekoki garbi zimur bagakoan munga, munga iagokola, maite dozu aita? Ag AL 153. Naikua lan daukate auek beren buruak apaintzen, illeak beltzitzen, arpegiak irintzen, zimurrak estaltzen, urteak gordetzen. Ag G 297. Bere arpegi ta bekokiko / Tximurrak dabe oso ezagun. Enb 135. Ire panak zartuta / zimur ta ziluak. Yanzi 118. Bekokija kunkurra ta tximurrez betia. Otx 11. Otza ta kopetean zimurra besterik etzan nabari bazterretan. Ldi IL 84. Errotazarko arbel leguna, / joskura soillik zimurra. "Frunce" . Or Eus 348. Xaharrak ez ditu bere kopetako ximurrak ikusten. Zerb GH 1936, 120. Irugarren egunerako, bigundu zitun zerbait Malentxok bekainarteko zimurrak. TAg Uzt 57. Ori dala-ta beren zimurrik agerienak igurtzi, aldakera bat edo beste egin [...] ta ona emen, liburu txiki ontan, oraingo nere langintza. EA OlBe 5. Zure apez-bisaiaren ximur lañoeri begiratuz. Iratz 171 (52 zimur). Masaileko zimur bakanetan leitzen nion garbai, akidura eta gizadiaren aldeko nazkaren berri. Mde Pr 119. Kopetteko zimurrak urteak geiagotzen bazizkioten ere, buruko ille naro ta urdingaitzak gazteagotzen zuten ezpai gabe. Etxde JJ 92. Maiz ikusten dira orietan itsasoak ondarrean egiten dituan bezelako zimurrak. Anab Aprika 9. Zeinek bait du ene arpegiaren eskultura beheraka zimurrez markatzen. Lasa Poem 61. Aide gorriaren azpian akre ta zimur, legor / urre desurretu / buztindua. Azurm HitzB 68. Eliza argitsu agerrerazoteko, ezetariko orban, tximur edo olako bagarik, santu ta garbi baiño. Ker Eph 5, 37 (Dv, Ol, Bibl, BiblE zimur; Lç, He, TB zimurdura). Jende xaharrak ez ditu bere kopetako ximurrak ikusten. EZBB II 13. Oraindik gazte dago, / bikain da mardula, / zimurrik ez dula. Insausti 274. [Bihotza] osorik gorde nahi nuke, zimurrik ere gabe ahal balitz. MEIG I 131. Tintaz betetako xipoak zimurrik gabeko zuritasun alorrean lerrotzen duen arraia. MEIG IX 122. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-1.1.1
    Daukat etzela iguzkiaren errai samurretarik arrotzearen idurirat osoki biribil eta leun jauzi pikorra, bianan ba ordukotz dena zimur eta konkor. JE Ber 52.
    azpiadiera-1.2
    2. tximur (A). "(G?), pellizco" A (que cita tximurka ari de Aq). v. atximur.
    azpiadiera-1.3
    3. " Tximur (V-oroz), pelo crespo y rizado" A.
    azpiadiera-1.4
    4. " Tximur (Sal, S, R), dobladillo de la ropa" A.
    azpiadiera-1.5
    5. (V-gip ap. A ), tximur (V-och ap. A ).
    "Castaña vacía" A. "Castaña huera" Ib.
    azpiadiera-1.6
    6. tximur (R ap. A), tximurri (Sal ap. A). "Enredijos de una cuerda" A.
    azpiadiera-1.7
    7. + xumur. " Ximur, anasarca (Donapaleu, Lacombe ms.)" DRA . "Lamparón, escrófula (Lacombe ms." Ib. DRA).
    Zaldikentiari aiher zaion eritarzun batez mintzatu zaiku ziberotar bat. Xümürra deitzen die haren gaintian. Eskual 10-9-1909 (ap. DRA ).
    sense-2
    II . (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (V-gip; Urt III 402, Lar, Dv, H, VocB, Lh), tximur, zumu r (Foix), txumur (S-saug), tzumur (S-saug), ximur (V-gip, B; Urt III 402, VocBN, H), xumur (H (S), Lh), tzimur (Sal). Ref.: A (tzimur, ximur); Lh (txümür); Iz ArOñ (simur, zimur); Etxba Eib; Elexp Berg (ximur). Arrugado, fruncido, rugoso. "La dicha demandante dijo [...] zimurra, que quiere decir arrugada" (Erro, 1554) ReinEusk 46. "Follados, unos calzones antiguos, galtza zimur auspo gisakoak" Lar. "Qui est ridé" VocBN. "Ridé, froissé" Dv. "Bekhurunde zimurra, figure renfrognée" Ib. "Rugoso" VocB. "Froissé" Foix. "Bekhokia ximur, le visage froncé" Lh. "Soñeku ori zimurra dago" Etxba Eib. "Arrugado. Zelako arpegi ximurra daukazun. / Nora zoiaz praka ximurrekin" Elexp Berg. Cf. Baraib RIEV 1907, 351: "Chimurrido, fruto cogido antes de estar en sazón. Fruta casi podrida", y VocNav s.v. zimurrido y cimurrido.
    Beren esku zimurrak emanik hanketan. Iraultza 74. Idi ura bezela bere azal ta larru zimurra betetzen bazuen nolabait. VMg 39. Ikhusi naueneko erhi zimur eta luze bat nere aldera hedatuz. Elzb PAd 50. Muturra zimur dauka, ipurdiya guri. JanEd I 62. Haren kopetak, haren ezpain zimurrek [...], bazuten halako basa molde borthitz bat. Arb Igand 75. Nai aragi tximurrak / euki, nai gordinak / ardien musturkadaak / guztiz dira minak. Azc PB 67s.
    ( s. XX) Atera zuan sudur-zapi urdin zimur bat. Ag G 53. Beti argal ta zimurra azala. Urruz Zer 104. Bere arpegi tximur zimela ta bere soñeko marroxak ikusi orduko asi ziran guztijak barre purruztadaka. Kk Ab I 25. Buru solla ta / bekoki tximur / bizkarra konkor / zamauta. GMant Goi 109. Sudurra meheago, kopeta zimurrago. Barb Sup 98. Agure zaar itzalgarriak esku zimurrarekin onespena ugari ekartzen zian. Or Mi 92. Sudur gorri luzia, / zimurra kokotza. MendaroTx 219. Agur [...] gorputz ximur maite! Agur amonatxoa! Ldi BB 94. Sabel zimur artatik, sarturik makilla. "Arrugado" . Or Eus 287. Herrestan ote haiz beti beilaz beila joaki, / ezpain zimurrak irri, barnea urriki. Iratz 188 (108 ximurrak). Ontan, arnas zabal, barrendik irtena, / kolko ximur au bein lasatzen didala. Or Poem 524. Urdaia ere zimurra eta babak urdai atal batekin latz egosita. And AUzta 46. Matrailla guztiak zurbil eta ezpanak tximur ta kolorga. Erkiag BatB 16. Orain mutilzartuta / aurpegia tximur. BEnb NereA 233. Lurpean arri egartsuak eta maskor ximurrak ere. Ibiñ Virgil 89. Aren sudur-kakoa ta aren arpegi azal ximurrak, etziran esatekoak. NEtx LBB 178 (261 zimur). Nik ikustean begi xorrotxez zuk duzun esku zimurra, / laster mundutik joanen zarela etortzen zeraut beldurra. Xa Odol 343. Nere gorputz ximur au. Ataño TxanKan 85. Atso zimurra aleena! Ib. 198. Hodei beltzak kopeta zimurrean jartzearekin. Larre ArtzainE 249. Paper zimur bakan horiek biltzen eta aztertzen. MEIG III 115. Marmarrean, bekaina zimur, ilea latz, aurpegia beltz. MEIG IX 107.
    azpiadiera-2.1.1
    (Como segundo miembro de compuestos exocéntricos).
    Atso azal tximur begi gorria / bizartsu baltza eta sur andia. Zav Fab, RIEV 1907, 95. Sagarrik berankorrena ta gozoena, ezta izaten azal-tximur ispilduna? A BGuzur 116. Sokrate begi-gorria, larru-ximur, lepo ta zango lodi. Zait Plat 99. Gorpuzkera azkarra, igarra, aurpegi zimurra, goiztarra ta eizezalea. "Enjuto de rostro" . Berron Kijote 31.
    azpiadiera-2.1.2
    (Tema nudo; uso pred.).
    Bekhokia zimur eta begia bihurririk. EZ Man I 44. Gizonezkoak kopetak zimur ta illun eta andreak txipiritona. Izt C 179. Orai hor ago, zimur arpegia, kokoriko, kokoriko yarria! Elzb Po 207. Jautsi ginen eta bide sahetsean jarri, sudurra zimur, harri meta batzuen gainean. StPierre 20. Kopeta zimur iduki arren ez daude oso mantsuak. Tx B I 60. Zerbait zirudian zorion-bola puztua, isil-isilik urrituaz, ibituaz, zimelduaz, aizez utsitu zimur ta zimel gelditu-arte. Erkiag Arran 93. Bekaizkeriak urtua, sudurra zimur, begia lauso, sofista an zegoen so. Zait Plat 151.
    azpiadiera-2.1.2.1
    (Como segundo miembro de compuestos exocéntricos).
    Arrapatzen dut ene gizona usaian baino kopeta zimurrago. Etchebarne 109. Naiz geldituak gauden / azal-ximur, lakar. Zendoia 147. Amonari esanez / naiko ezpain ximur. Insausti 284.
    azpiadiera-2.1.3
    (Con reduplicación intensiva).
    Orduan, bi hitz zuri erraiteko, / zur' eskuari banatxeko, / bertarik nola, samur-samurra, / belar hori zimur-zimurra. O Po 16.
    azpiadiera-2.1.4
    (Lar in Aq 1482), tximur (Lar in Aq 1482) .
    (Ref. a personas). "Viejo arrugado, agure tximurra, zimurra " Lar in Aq 1482.
    Dantzau begie atso sorgiñak, / tximur ziztriñak, / Akelarreko zelaian. AB AmaE 368. Neure ama, atso tximurra, / zorgin-landarea / da apurtuten deustana / biotz-koilarea. Azc PB 175s. Ikusi dezakete andretxo igar zimur bat. Ag G 365. Min artuko zuan ba Zabaletako atso zimurrak. Ib. 45. Loriarekin kasik besarkatuko zuen-eta atxo ximurra. Zerb Ipuinak 128. Maitatzen ditu lagunak eta guraso tximurrak. Laux BBa 34. Atso tximur arek legezko zana esan eban. Erkiag Arran 42 (187 ximur). Gaizki azitako nere buru antzu onek, zer sortu zezaken, ume zimur ta urritz-biur baten kondaira izan ezik? "Seco" . Berron Kijote 17.
    azpiadiera-2.1.5
    Vacío, arrugado. " Moltsa ximurra, bourse avare (plissée, ridée)" H (cf. infra (II, 2)).
    Bazkariya sartzeko tripa zimurrian. Echag 269. Eziñ atrebituz uztera xiloak, / zaudezen tripak zimurrak. Gy 302. Ostatua laster hustu ginuen beraz, hertzeak ximur. Zerb Metsiko 188. Orreikin dabillenak ixango dau sarri / Sakela tximur eta... biotza be larri. Enb 178.
    azpiadiera-2.1.6
    + tximur, ximur (Arch ap. DRA .).
    Marchito. v. 1 zimel.
    Zazpi galburu eder mardul [...] eta gero beste zazpi zimur. Lard 53. Bihi arrataila, edo errefusa, da ogirik txarrena. Nabarkara da, ximur eta [...]. Dv Lab 46. Txorijak itun, muturik dira, / Lore tximurrez baratzak. Enb 106. Aurten orbel zimurrak / sartu sakelera. MendaroTx 379. Gari ona kutxatik saldu-errez, gari zimurra eskeinka ere ez. EZBB I 122.
    azpiadiera-2.1.7
    (Tema nudo, uso pred.). Plegado, doblado.
    Aizerik ez ta oiala zimur, / arraunez doaz barnera. "Plegadas" . Or Eus 386.
    azpiadiera-2.1.8
    Escarpado.
    Doi-doi ikusten dira, Andia eta Aralar mendikate zimurretan, edur plaztada batzuek. Agur 12-5-1973 (ap. DRA ).
    azpiadiera-2.2
    2. (V-gip, G, AN, L, B; Dv, VocB), tximur (BN, Sal, R), ximur (V-gip, B; H). Ref.: A (tximur, ximur, zimur); Lh (tximur); Inza RIEV 1928, 155; Iz ArOñ (simur, zimur); Elexp Berg (ximur); Izeta BHizt2 (ximur, zimur). Tacaño, mezquino, miserable; ingrato; egoísta. "Chiche, avare, regardant" H. "Soil zimurra ezpada aitatxi, bataioetan izaten dire arrapulutxak (B), de no ser muy agarrado el padrino, en los bautizos suele haber reparto de dinero" A. "Gizon zimurra da ori, es (sic) hombre es mezquino, que escasea en agradecer" VocB. "Tacaño, roñoso. Gorantziaik pe eleukek emungo ximur orrek alakuorrek" Elexp Berg. "Zein zimurre zaren" Izeta BHizt2. "Ximur dago gure amatxi" Ib. "Tacaño" A. "(L, B), ingrato" Ib. Cf. VocNav s.v. zimurro, cimurrido y Baraib s.v. cimurro.
    Badira beste batzuek irabaziz edo bestela zerekin bizi duenak, baña etxean bear dana ateratzeko guziz zimurrak eta zekenak. AA II 98. Orotako berekoi eta zimurrena da Violette derizana. JE Bur 88. Beingoan zimur, txanponik atera nai ezta; beingoan jori, bere illobarentzat dana gutxi zalata. Ag G 316.
    azpiadiera-2.2.1
    (No ref. a personas).
    Gaistoak dira gaistoen begietan, ta asmo zimurrez galduak, nere gauzarik onenak ere. Mb OtGai III 226. Biotzak zimurrak dituztenak projimoarentzat. LE Urt 37. Kainek eskeñi ziozkan Jaunari bere doaiak, garia, frutak, eztia, matsak, baña dirudianez biotz zimurrarekin. AA II 41. Emendik dator espiritu zimur oek lagun urkoari beti kontra egitea batzarretan. AA III 605. Pasio nagusiena da enbidiaren griña zimur-lotsagarria. Ib. 630. Adirazten du ez duala mesedea egin, lagun urkoaren onagatik, baizik beste fin zimurren bategatik. Ib. 344. Lan-sari ximurrak biziro. AZink 129.
    azpiadiera-2.2.2
    (Empleado como apodo).
    Aurren-aurrena doaz "Zimur"-en etxera, / deus ez emanik ere loak astintzera. " Roñoso" . Or Eus 141.
    azpiadiera-2.3
    3. " Tximur (R), reñido. Tximur gaude, estamos reñidos" A.
    azpisarrera-1
    ZIMUR EGIN (Urt IV 168; tximur egin Lcc). "Arrugar" Lcc. "Caperare" Urt IV 168.
    azpisarrera-2
    ZIMUR ERAGIN (Urt IV 168). Arrugar, fruncir.
    Ene! ... zerk, ordea, zimur / eragin ezpañei? Ldi BB 32.
    azpisarrera-3
    ZIMURRIK (Estar, etc.) arrugado, fruncido.
    Hor ago orai, zimurrik arpegia / Kokoriko, kokoriko jarria. Elzb ( in Onaind MEOE 541 (tbn. en Or Eus 112) ). Ikuste labur / lepoa makur / gelditu barik eskua / eta tximurrik mosua. Azc PB 285.
    azpisarrerakoSense-3.1
    Hala ginduen ere sabela zimurrik. Balad 232.
    azpisarrera-4
    ZIMUR-XAMURTU.
    Zer uste bear zikan batek, bein 35 urtetaraño bizartu ezkero, onen tirtiri, onen txitxareki ximur-xamurtu zindekenik azkenagur baten gorabera dala-ta? (Interpr?). SMitx Arraun 87.
    azpisarrera-5
    ZIMURXEAGO.
    Ikutuxka bat eman zion zatoari eta bezpera-gauean baiño zimurxeago arkitu zuan. "Algo más flaca" . Berron Kijote 98.

    zimur

    zimur
    << zeru 0 / 0 ziztatu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper