OEH - Bilaketa

329 emaitza mahats bilaketarentzat

Sarrera buruan (113)


Sarrera osoan (216)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
lehertu.
sense-1
1. (L, BN, S; SP, Urt V 339, Ht VocGr 344, VocBN , Gèze, Dv, H; -ee- B, Sal; VocB ), lertu (V, G, AN-ulz-egüés-ilzarb-olza, R-uzt; Lar, (G, AN), Dv (G), H), llertu Ref.: Bon-Ond 157; A ( leertu, lertu ); Lrq; Iz Ulz ( lertu ); Iz Als ( lertu ); Iz R 292 .
(Aux. intrans.). Reventar, explotar. " Odolkia lehertuko da su bizian ezpada xixtatua " H. " Biak zeuden gizenez lertzeko zorian " Ib. " Arroltzetokie lertu eta il nuén " Iz Ulz. " Ase zeá eta lértu zeá (R-uzt), se hartó y se reventó" Iz R 392. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, pero escaso entre los vizcaínos y suletinos. En la tradición meridional los únicos testimonios de leertu corresponden a F. Irigaray (170), Orixe y Berrondo; los demás emplean lertu . En DFrec hay 50 ejs. (6 meridionales) de lehertu y 3 de lertu .
Eztute ezarten mahatsarno berria zahagi zarretan, ezpere lehertzen dirade zahagiak. Mt 9, 17 (SalabBN, Dv, BiblE lehertu, Samper, Ol lertu; He hausten, Ur (V) urratuten, TB zapartatzen, Leon zartatzen ). Handitsua irazten denean, eta kanporat lehertzen. Ax 530 (V 341). Bethegiz zorroa lehertu doa. O Pr 511 (tbn. lehertzen da para el mismo refrán en Saug 179). Lehertu denean [anditxia] garbi zazue zauri hura. Mong 591. Haren gorputza lehertu da erditik. TB Act 1, 18 (Dv, BiblE lehertu, Ol, Ker lertu; Lç, He leher egin ). Errapea bete-bete, lertzeko zorian zeukan. Arr GB 44. Itsas zolatik atheratzen da ur mendoi bat [...] eta orro ikharagarri batekin untziaren aldean lehertzen da. Laph 223. Lertan da zagia. Hual Mt 9, 17. Ortxe illik geldituko alaiz, lertuko alaiz. Legaz 28. Beldur naiz etxea leher dadin heretiko gaixto horren gatik. Jnn SBi 155. Ojala lertuko balitzake zapua bezela. Iraola 19. Azala, zartatuta, lertuta ikusi nion. Ag G 208. Suge flamendar ori aztalaz lertzea gogoan asmatzen zualarik. Lh Yol 45. Xahakoak lehertzeko heinean betherik. Barb Sup 163s. Gure buruetan lertzen da ugiñ aundi bat. 'Se renverse' . Or Mi 130. Geiegi estutakoa lertu egiten bai da. Lab EEguna 114. Esterik lêr ez daiten, erne da arakiña. Or Eus 136. Negar-aspertu bat nai ta malkorik ezin leertu. Or Poem 543. Uste izan zuen zerbait lehertzen zitzaiola buruan. Mde Pr 151. Pagoen kimu lertu berriak. Etxde JJ 10. Ta negarra lertu zitzaion Mayanari. Ib. 229 (v. tbn. negarra lertu Ldi BB 48). Guztiek aldegiten zuten lergaiak lertu bear zuaneko. Anab Poli 18. Eztarriz lertu artean kanta / gaur Itziarko Amari. Basarri 9. Pipilak lertuz ostoak oro zalbatzen ditu. Ibiñ Virgil 89. Anai-arteko gerratea lertu zan. NEtx LBB 66. Goiza loretan lertzen. Ib. 266. Ur barria emotean, ur-bide edo odiak [...] lertu be egin eitekezala esaten zan. Etxabu Kontu 211. Azpitik zetozenak [bonbak], gañera baño len, mendia jota lertzen itun. Ataño TxanKan 38. Aurreko kurpillen bat lertuko omen zitzaion. TxGarm BordaB 58. Este sobrea lertuta nengoan. Albeniz 219. Lehorrez, itsasoz eta airez darabilzkiten bonbatxoak ordurako lehertzen hasi ez badira. MIH 338.
v. tbn. SP Phil 313. Tt Arima 59. Lg I 234. Egiat 245. Hb Esk 29. Arb Igand 157. Zerb IxtS 102. Lf Murtuts 17. JEtchep 22. Lertu: Mb IArg I 255. It Fab 185. Lard 146. Xe 383. Sor AuOst 101. A Ardi 94. GMant Goi 101. Altuna 79. Tx B II 165. Enb 61. Ir YKBiz 94. TAg Uzt 262. EA OlBe 74. Zait Sof 96. SMitx Aranz 212. Mde Po 85. Txill Let 52. Ugalde Iltz 15. Izeta DirG 46. Olea 161. Uzt Sas 266. Ayesta 143.
azpiadiera-1.1
(Trans.). Hacer reventar.
Zezenak zaldieri adar ukaldika tripak lehertzen zazkotela. Zub 111. Lehertzen baginio / haintzurraz kabeza? Etcham 62. Hermita hau leher / bezate trumoiek! Arti MaldanB 229. Hil behar garratz sentimen honek / malko latzik lehertu dio. Azurm HitzB 28. Lur mokorrak lehertuz. Larre ArtzainE 196. Ainbeste urtez ixil-bearrak / ia ia lertu zaitu. MEIG I 42.
azpiadiera-1.2
Ler badeza esangiak / dakusa oraño etsaiak / dirala Fernando aurten. Lar Gram 395.
azpiadiera-1.3
(Ref. a tormentas, nubes...). " Hedoia lehertzen denean, uri edo harri " H.
Odeia bat-batetan lertu. Lard 74. Hedoi bat oiesa lehertzerat doha gure gainean. Laph 175. Hedoia lehertu zen herriaren gainera. Barb Sup 142. Xahu hintazke, mendi-gainerat lehert baladi lanhoa! Ox 20. Ekaitza bazijoan lertu gabe. Anab Usauri 37. Kalerna lehertu zitzaukun gainera. Barb Leg 149. Duela bi urthe lanho baten lehertzez goititu zen uhalde izigarriaren herexak. JE Ber 13. Gaur erasoko, biar lêrtuko, / ostotsa alako batean. Or Eus 170. Turmoiaren burrunba-ots izugarria lertu da Ernio-mendiaren galdorrean. TAg Uzt 131. Boskarren illabetera lertu zan senarraren trumoia. NEtx LBB 25.
azpiadiera-1.4
(Fig.; gralmente. con instr.). Reventar de risa, enfado, dolor... "Au fig., crever de rire, de jalousie... Bekhaizkoz, herraz, haserrez edo bertze holako gaitz batez lehertu beharra da " H. " Erriz lehertu (Sc), reventar de risa" A. " Parrez lertzekoa izaten da " Gketx Loiola (s.v. -renak egin ). " Barrez lehertu (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 41.
Baldin dolorez eta tristeziaz hondatua eta lehertua bazare. He Gudu 140. Ez eskurik eta ez oñik eta ez heri-behatzik igi zezaken oñazez lertzeko tranzeren bat ekusi bage. Mb IArg II 333. Ahalkez lehert' laiteke uste balü jende güziak lakikila nontik den jalkitü. Egiat 261s. Batzuek ipintzen ditu algaraz lertzeko zorian. AA III 378. Agertzerat doazin tribunal ikharagarriari behatzeak guziak izialduraz lehertzen ditu. Dh 195. Zeren bestela lertu / nai zituen farrak. It Fab 117. Hirriz ohi da lehertzen. Gy 295. Lertuko ezpazan urten bear izan eban gelatik. Ag AL 87. Penarekin lerturik / Antonio il zan. Balad 231. Leertzeko zorian dabilkio biotza. Mok 11. Ots, / ots! / Ler adi biotz! Ldi BB 94. Ua izan zan ikusleen parrezka lertu bearra! TAg Uzt 64. Pozaren pozez biotza lertu etxakonean! Bilbao IpuiB 36. Pozez lehertzen zen. Arti Ipuin 25. Lertu bear naizela parrez. NEtx LBB 174. Amaiñ emoteko bere lertu biarreko illetiari. Etxba Ibilt 487. Aserreak utzi balio, farrez leertuko zan, nik uste. Berron Kijote 191. Parrez lertu nuan barrena. Alkain 110. Guk esteak bota genizkin parrez; baña gurasoak [...] etzekit nola etziran lertu. Ataño TxanKan 98.
v. tbn. Zendoia 177. Lertu: JanEd I 57. Aran SIgn 69. PE 83. Sor Bar 75. Urruz Urz 30. Iraola 15. A Ardi 71. JanEd II 123. Lh Yol 10. ArgiDL 31. Muj PAm 178. Enb 52. Otx 173. JAIraz Bizia 55. Etxde JJ 263. Gand Elorri 49. Anab Aprika 101. Basarri 128. Zait Plat 53. Salav 103. Onaind STeresa 28. Albeniz 61.
azpiadiera-1.4.1
Gaur galderaz lertu naute. NEtx LBB 116.
azpiadiera-1.5
(Urt I 432, H; lertu Sal, R ap. A ).
Reventar del esfuerzo; (trans.) hacer reventar del esfuerzo. "Crever de fatigue. Hanbat nekhatu da non lehertu baita " H. "Crever, faire mourir une bête en la surmenant. Eztaut bada muthil zoroak zaldia lehertu! " Ib. "Hacer toda clase de esfuerzos hasta quedarse casi derrengado" A.
Arako ninzan noski anitz luzatu bage ta an nenzan gaur betiko nekez lertu-amurratua. Mb IArg I 97. Lanez gaindi ta egitekoz lehertua izan behar liteke. Dh 95. Ene Jainkoa, ene gaitzak lehertua nauka, eta ez dakit zer bihur. JesBih 451. Askotan biurtzen naiz / zulora lerturik, / aletxo bat bakarra / bildu gabetanik. It Fab 34. Idi gaixoak lertzeko zorian zerabiltzatela. Izt C 178s. Lehertzen gira lanian bethi. Arch Fab 121. Unhatua ibili, lehertu luzeki, / etsaien izitzeko egin gabe aski. Hb Esk 30. Benizerat akhitua, lehertua, ezindua. Laph 162. Dantzan lehertua zelakotz. Elzb PAd 56. Etzezakela egin urratsik ere gehiago, lehertua zela. Jnn SBi 62. Ongi biziz, eta lanean baitezpada lehertu gabe. HU Zez 68. Sorbaldak kargaren azpian lehertuak. Barb Sup 93. Bide horrek nu lehertzen. Etcham 163. Bizpahiru egun hola ibili ondoan lehertua [...]. Zub 50. Ez ginen hainitz lehertu Cote 77 deithu mendixka hartzeko. Zerb Gerlan 105. Nahiago zuen bere burua lanean lehertu. JEtchep 22. Akitua, lehertua, iduri jadanik higatua. Ardoy SFran 136. Zendako zira hola leherturik ari, / ez duena atera beharrez lurrari? Xa Odol 147. Ez dezu ezer irabaziko / egun batian lertuta. Uzt Sas 234. Urrun nahi duenak heldu, ez du behar zaldia lehertu. EZBB II 128. Gu ur tanta barik, karreoan lertu bearrean! Etxabu Kontu 211. Nork daki zenbat [beilari] diren gure mendietan, leherturik, eriturik, azken hatsa eman zutenak? Larre ArtzainE 322. Zortzi urtean bazera ere / galdua billatzen lertu. Insausti 147.
v. tbn. Jaur 163. Zby RIEV 1908, 85. Arb Igand 187. JE Bur 16. Ox 183. Zub 64. Erkiag Arran 82 (leer-). Larz Iru 52. Berron Kijote 72 (leer-). Lertu: Apaol 83. Iraola 25. Anab Aprika 118. Basarri 127. Ugalde Iltz 25. Auspoa 77-78, 248. Ataño TxanKan 11. Ayesta 85. Albeniz 191.
azpiadiera-1.6
(Part. en función de adj.).
Higikera lehertuen anatomia bihurri honek badu bere baitan munduko mekanika-laburpena. "Ritmos estallados" . MEIG IX 127 (en colab. con NEtx)
sense-2
2. (S ap. Lrq ; VocBN , Gèze, Dv, H), lertu.
(Aux. trans-). Pisar, aplastar, reventar; (fig.) oprimir; derrotar. " Oinen azpian lehertzea bare bat, belhar bat edo bertze zerbait, [...]. Oina lehertu dautazu, [...]. Zama handiegi da, lehertuko nau, [...]. Biak gainera iganik lehertu duzue asto gaxoa " H. Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales.
Dragonak elefanta du / egozten asikirik, / berak, ordea, lehertzen du / gañera eroririk. EZ Noel 72. Eta erran zaroen bere dizipuluei iduk ziozotela han barku bat zerbitza ahal zekioena, jendetze hark leher ez zezan. He Mc 3, 9 (Lç hers ). Eroriko dire gure gainerat eta lehertuak izanen gara. Lg I 192s. Naiago izango zenduke, une onetan, mendi guziak zure gañera erortzea, eta oen artean lerturik ezer ezera biurtzea. AA III 459. Lehertuak dauzkatziten gisa guzietako thormentak. Dh 201 (v. tbn. 146). Ifernuko suge zaharraren burua lehertu behar zuen emazte borthitza. MarIl 84. Bertze erregeek bere sujetak lehertzen dituzte karga handien azpian. Jaur 149. Dorretik emakume batek bota zion errotarri-puska batek muñak lertu ziozkan. Lard 133. Berari ere emakumeak burua noizbait lertuko ziola. Ib. 5. Hobe nuke mendiek azpian lehertu banindute. Dv LEd 205 (Cb Eg II 114 ondatzea ). Ai, ai, Jauna! Nere kontzienziako kargak lehertzen nau! Ib. 195. Arrantzale pobre batzu dire, moroek lehertuak dagozkatenak. Laph 201. Botha ditzagun mendiaren patarra behera [arroka horiek], / hein buruen gaineraino, / leher ditzagun, herioaz jo ditzagun . Balad 262. Hek dakote populua lehertua zergen azpian. Elsb Fram 177. Izatia ükhen dian mementotik lehertü dü süge infernükoaren büria. Ip Hil 14s. Goseak garait etzezazkenak eritasunak lehertzen. JE Bur 119 (v. tbn. 31). Lertuko nak. Laga nazak. Alz Bern 61. [Kaput-ek] erran nahi du hila, funditua, lehertua, xehatua, herrautsia, galdua eta holako. StPierre 13. Gure gañean degun gaitzetik, azpian artu gaituenetik, edo lertzen ari zaigunetik atera gaitzazu. Inza Azalp 151. Han leertua kausitu dute karrosa uzkailduaren pean. Zub 61s. [Labezomorro] ekin egiten dunena, irekin ere egin bear litzaken: zango pean lertu! TP Kattalin 188. Ura jo edo ez dakit nola gure mutiko doakabea tarrantak leertu zuen. FIr 132. Atsegabek lehertua. Zerb IxtS 61 (v. tbn. 49). Zigarrilloa patxadan itzali eta punta hauts-ontzian lehertu ondoren. Mde HaurB 37. Budapest hiriak ezagun du etsaiak zango-aztalaz leherturik daukan etxalde haundi gaixoa dagola. SoEg Herr 21-3-1957, 1. Etzuen frango beltzek bezala sudurra matatua, lehertua. JEtchep 84. Iguiñez lertu ditu [zorriak] atzapar artean. Erkiag BatB 115. Ehüjarreko arrolletan / behar tügü lehertü. Casve SGrazi 134. Borroka makhila gorriekin, etsaiak lehertürik Santa Graztar zunbait hilik. Ib. 154. Gaizo Mattin ttipia lehertu bezala zuten haundiagoek. Larre ArtzainE 246.
v. tbn. Urt Gen 3, 15. TB Mt 21, 44. UskLiB 39. Camoussarry ASJU 1988, 422. Bordel 108. Gy 10. Hb Egia 146. Jnn SBi 34. Zby RIEV 1908, 287. Laph 23. Elsb Fram 170. Lap 262 (V 119). HU Aurp 102. Ox 172.
azpiadiera-2.1
(H), lertu (G ap. A ), lehartu (L-ain, BN-baig ap. A ).
"Écraser, fouler une vendange. Mahatsa lehertzea " H. "Exprimir", "calcar, oprimir la uva en el lagar" A.
Iru bikor oiek eldutakoan lertu eta zumua erregearen edanontzira bota zuela. Lard 52. Atzitu nituen, bada, matsak eta lertu eskuan nuen edanontzian eta eman nion edaten Faraoni. Ur Gen 40, 11 (Dv lehertu; Urt hersten, Ol urtu, Ker uriña atara, Bibl tinkatu, BiblE zukutu ). Leher zaitzu [mahats] bihiak. ECocin 53. Nola baita lehertuz / arnotzen mahatsa. Zby RIEV 1908, 211. Oliben aldi eta amanden, bata ala bertzea lehertzen ohi baitira olio egiteko. JE Bur 82. Aurkixe zanpatuko, lertuko ta txikituko ditu [sagarrak] sagar-jotzalleak tolarean. TAg Uzt 280. Oi, zer azkeneraiño / zabiltzan triskari, / nire pozaren matsa / lertu eta iresi! Gand Elorri 105. Errotarriak arto aliak berriz eta berriz lertu ta txetzen dituan eran. Ugalde Iltz 19. Sikion-eko alea (olio-arana) dolarean lertzen da. Ibiñ Virgil 92.
azpiadiera-2.1.1
Emazu kullera bat irin, bertze hainbertze sukre eta arroltze gorringo bat, leher zaitzu eta nahas ongi elgarrekin. ECocin 43s. Bi unza eta erdi xokolate leher eta yoiten tuzu sei unza sukrerekin. Ib. 42.
sense-3
3. Hincharse, inflarse (el arroz).
Athera zazu sutik [irrisa] ontsa lehertu denian. ECocin 35. Lehertu denian [irrisa] emaitzu zortzi arroltze gorringo. Ib. 35. Sobera idortzen bada, emozu salda edo ura eta utz zazu ontsa lehertzerat. Ib. 44.
sense-4
4. Llenar.
Lurrin ederrez, usai zabalez / lêrtua du sukaldea. "Se han difundido por toda la cocina" . Or Eus 235.
azpisarrera-1
LEHERTU-HOTS.
Estruendo.
Amildu aiz goitik, atereaz lertu-ots gaitza. Ldi BB 102.
azpisarrera-2
LEHERTU-ZALE.
Gizon begi-goritu, / gizon lertu-zale. "Anhelante de evasión" . Gand Elorri 160.
azpisarrera-3
LEHERTZEAR.
A punto de reventar.
Eskuka juduak eta okabilka lertzear diote Jesus maitagarriari bere aurpegia. Mb OtGai II 309. Atx! Harri handi bat lehertzer dut. Barb Sup 19. Zugatz-niniak lêrtzear daude. "A punto de reventar" . Or Eus 220. Nongo ormak geldi leza lêrtzer dagon ibai? Ib. 132. Lertzear jarri zait biotza. Txill Let 88.
azpisarrera-4
LEHERTZEKE.
Sin reventar.
Ez bait-zan, izan ere, egokitasun gutxi bear zeremoni aietan edonun farrez leertzeke irauteko. Berron Kijote 55.
lehertu
<< leherkizun 0 / 0 lehortu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper