Harremana

    OEH - Bilaketa

    52 emaitza madura bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zimeldu.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur desde mediados del s. XVIII. La forma más usual al Sur es zimeldu. Hay tximeldu en R.M. Azkue, Barandiaran y Orixe (en éste último junto a zimeldu y ximeldu ). Al Norte, en Leiçarraga, Oihenart y Eguiateguy hallamos ximaldu; en Barbier, Iratzeder y Othoizlari ximeldu; en Haramburu, Landerretche y Propzimaildu, en Zerbitzari y Herria ximaildu, y en Pouvreau zimeldu. En DFrec hay 5 ejs. de zimeldu.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN; Añ (V)), zimildu (B; SP), tximeldu (V-ple, G-goi; Añ (V)), tximaldu (Sal), tximaltu (S; Gèze, Dv, Foix), tximildu (V; Añ (V)), txumiltu (R), ximeldu (V-gip, BN; VocBN ), ximaldu (A (que cita a Lç), H (que cita a O)), ximaildu, ximildu (B), zimaildu (L-ain; Dv, H), zimailtu (S), zumailtu (R-uzt) Ref.: A (tximeldu, tximaldu, tximaltü, tximildu, txumiltu, ximeldu, ximildu, zimaildu, zimeldu, zimildu); Lh (tximaldu); Lrq (tximaltü); Iz Als (lastuausiin) ArOñ (simeldu); Etxba Eib; Asp Leiz2 (zerbeldu); JMB At (tximeldu); Izeta BHizt2 (zimildu); Elexp Berg (ximeldu) .
     Marchitar(se); arrugar(se). "Marchitar" Añ. "Arrugarse, medio secarse la fruta" Ib. "Rider" Gèze. "Se rider" Dv. "Se faner, en parlant de plantes coupées et qui perdent leur première verdeur" Ib. "Marchitarse, principiar a secarse. Urritz-makila ori suan zimildu-ondoan aisago zuzenduko dut, después de secar este palo de avellano al fuego, [...]. Egun iguzkiak fierki berotzen dik, belarra ebaki-orduko zimiltzen dik, [...] la hierba empieza a marchitar en cuanto se corta. Iduzkian bereala zimiltzen dira loreak, las flores se marchitan enseguida al sol" A. "Flétrir" Foix. "Lorea bezin erreza da zimiltzeko garbitasunezko birtutea, la virtud de la pureza es tan fácil de marchitarse como la flor" Ib. "Txumiltu (R), abarquillarse, marchitarse" Ib. "Zumailtu (R-uzt), secarse la fruta por demasiado madura" Ib. "Gaztetan eder askua izandakua, baña urtiak a be zimeldu dabe" Etxba Eib. "Urtiegaz, ederrenari be, azala zimeldutzia datorkixo" Ib. "Lastuausiin ber zeen eta lastuausteko denboria ózten bazán ézin lastúrausí, garilastura; zimeltzen zán eta lan aundíyak" Iz Als (s.v. lastuausiin). "Simeldu, humedecerse una cosa que ha estado seca, como: trigo, hierba. Secarse un poco lo que antes estaba fresco" Iz ArOñ. "Mizpilliak zimeltzia biar izaten dau ona egoteko" Etxba Eib. "Landare zerbeldua itsasten da; zimeldue berriz, ez" Asp Leiz2 (s.v. zerbeldu). "Hacerse pilongo" JMB At. "Marchito, tximaldrik" ZMoso 69.
    Ezen nola iguzkia beroarekin goratu eta, erre baita belharra, eta haren lilia erori, eta haren irudi ederra galdu: hala abratsa ere bere bide guzietan ximalduren da. "[Le riche] flétrira" . Lç Iac 1, 11 (HeH ihartu, TB histu). Ene egunak ioan dira eta zuhaina bezala zimaildu naiz. Harb 341. Nola baratze lantzekoan jirosleiak [...] ur-peituz lehenik ximaltzen baitir', eta net gero galtzen. O Po 51. Lurrean landaturik eder diren loreak zimeltzen eta ihartzen dira eskuztatuz. SP Phil 201 (He 203 ximurzen). Nekeak eta urteak makurtzen dituzte zañ-ezurrak [...], zikintzen ta zimeltzen dute larrua. Mb OtGai I 19. Bizia atzenkidatzen, khorpitza abartzen, ximaltzen ta nekatzen. Egiat 189. Ostro argi egiten zutenak zimeltzen asi dira. VMg 80. Izotz andi batek igartu, zimeldu ta ezainduten dituanean lorak. Añ LoraS 148. Gorputzaren edertasunari, baratzako loreari bezela, eguzkiak ikutzen dionetik, laster etortzen zaio zimeltzeko ta simurtzeko ordua. Ag Serm 483.
    ( s. XX) Zimaildurik iratzea, / egiten du ohatzea. Lander Eskual 692 (1900) 4 (ap. DRA ). Haren burua bethiereko ihara batek hartua da eta haren larrua dena zimaildua eta zimurtua. Prop 1903, 18. [Andra Maria] zargoriak ez eban iñoz zimeldu, gorriñak ez eban iñoz marguldu. Eguzk LorIl 3s. Orenetik orenera ximeltzen ari zitzaizkola ezpain hek. Barb Sup 102. Txopo gaixue domatu dabe, ostruak zimeldu zaizko. Noe 75. Ixotzak zimeldu daustaz lorak. Altuna 34. Orri ta lorak zimeldu daustaz. Enb 137. Nere arrebari aurpegi-lepoa ximeldu zaizkion eguzkitan. Or Mi 19. Zimelduko ez diran lorak. Y 1933, 83. Zimel ziteken belarra, lêngo / besoen bagez da geldi. Or Eus 296. Zeure matrail-lorea zimeldubaz dua. Laux AB 68. Azala zimeldu, gogortu ta oriskatu dakion. TAg Uzt 89. Loitu edo zimeldu ustez, esku-artean artzeko bildurra damain lili zuri kutsugabeak deritzaizkio. Ib. 27. [Etxe zaharra] mendeek jana, paretak zilo / Atxoa baino ximelduago. Iratz 52. Ez zen eiki txit ederra horrela apaingarririk gabe, aurpegia engoitik zimeldua. Mde Pr 148. Etxeko lanakin lenengo gaztetasunaren mardultasuna zimeldu bazitzaion ere, oraindik emakume itxurazkoa ta gordiña zegon. Etxde JJ 98. Samintasunak zimeldutako agure igarra zen. Ib. 274. Ezaigu lilluraren lorea beñere zimelduko. Txill Let 119. Eskein-liliak elkortu, zimeldu ta zitu bage deuseztuteko! Erkiag Arran 178. Landare-orpotik ebaki zuten, eta or dijoa ugolde nastu baten basetan lardaztua; neke ta gaitzak zimeldua. NEtx Antz 83. Joan ziten hirirat, joan ziten kanpañarat, denetan ikusiko duzu jendea xinaurria bezela kurri, arrunt gogoetatua, kopeta ximeldua. Othoizlari 1958, 172. Aphezpikutegiko erhauts eta paperietan badela irrisku bat: gazterik xahartzeko eta ximailtzeko irriskua. Zerb GH 1959, 208 (ap. DRA). Mugitu ezineko itxura hartu zuten herio geldiaren mustur zimeldua. Arti MaldanB 191. Zimeldu yaka aragia; bizi-iturria agortu. Erkiag BatB 138s. Mundu ontako izaki oro, analizatu ezkero, eta gure sentimenduak eman oi dion ideal-kutsu ortaz erantzi ezkero, igartu egin oi da, zimeldu ta utseratu. Vill Jaink 128. Inguruko lora, ira ta bedarrak be zimeldu. Alzola Atalak 37. Gaztetasun-lorea bereala zimeltzen zaigu. NEtx LBB 62. Ze aurrerapide atarako dogu gizon gaztea zimelduaz eta batez bere zimelketa au lau ormaren barruan egiten danean? Agur 15-10-1971 (ap. DRA ). Garoa berderik ebaki eta zimeldua ardientzat. JAzpiroz 199. Diz-diz egiten zizuten luma / politak ere ximeldu. Zendoia 156. Aizeak lepoa zimeldu diete eta jarri dira buruz beera. Ib. 194. Fruitu mardulik eta oraintxe ere zimeldu ez denik. MEIG III 86.
    azpiadiera-1.1
    (Part. en función de adj.).
    Ozpiñetako piper berdeak gordiñik jateko ta gorri-beltz zimelduak zukua berotzeko. Ag G 324. Lora zimelduben ganian ikatzarri oztiña ikusi eban. Altuna 20. Xutik gelditu lasto ondo ximaildua. Herr 20-7-1961, 4.
    azpiadiera-1.2
    (Fig., ref. sobre todo a cosas inmateriales).
    Heretaje korrunpi ezin daitenera, ez makula, ez ximal, zeruetan zuenzát konserbatura. "Qui ne se peut contaminer, ni flétrir" . Lç 1 Petr 1, 4 (HeH zimurtu, TB histu ). Ez igartu, ez zimeldu leitian koroia zeruban. Mg CO 283. Inoiz zimurtu, ez tximeldu, ez gutxitu, ez aituko eztan sari ederra. A EEs 1916, 307. Duro eder bat bialdu digu zimelduba ta onduba. Tx B II 187. Orain berriro kemenak galdu zituan. Mirelek ere igarri ta biak zimeldu ez ote ziran. Anab Usauri 131. Arlandu-garaiko gogolantze guztia, bere erti eta langintzaekin, tximeldu eta lurjotzeraño etorri zan. JMB ELG 55. Hitz hoik aditzearekin, Matalasek zimeltzerat egin zuen lehenik. Lf Murtuts 50. Lagunik gabe, nire bizia zimeldu arte. Zait Sof 32. Gure ohidurak, euskara, fedea larre joaki, kanpoko haizek zimeldurik. Lf ELit 293. Oi hitz zimeldu hori, lehen larros-urrina zeriona! Mde Pr 307. Laister zimeldu ta iraungituko dira zure lillurak. Txill Let 93. Zerbait zirudian zorion-bola puztua, isil-isilik urrituaz, ibituaz, zimelduaz, aizez utsitu zimur ta zimel gelditu-arte. Erkiag Arran 95. Euskaldun askoren aotan, euskerea ez ete doa gaur makalduaz, zimelduaz, kolorea galduaz. Vill ( in Bilbao IpuiB 8 ). Guk uste baiño kalte geiago ekarten dabe irakurgaiak, adimena dardaratu ta biotza zimeldu. Onaind STeresa 23.
    azpiadiera-1.3
    "Enflaquecer" A Apend. .
    azpiadiera-1.4
    Vaciarse, secarse (los bolsillos).
    Zarpa ori ezagunean zimeldu da, zeragi emonkorraren antzean. Erkiag BatB 171. Sakela errime zimeldu dala konturatu da. Ib. 110.
    sense-2
    2. (AN-5vill ap. A ), tximildu (AN-araq ap. A ).
    "Chamuscar" A.
    Txerri-tximeltzea da urren zeregiña. "Chamuscarlo" . Or Eus 137. Negu gorrian lastargiekin / ala zimeltzen txerria. "Chamuscan" . Ib. 390.
    sense-3
    3. Fortalecer(se).
    Nekearen bitartez / indar ondo bilduak, / gizon oiek [arraunlariak] junturak / dauzkate zimelduak. MendaroTx 374. Ibiliaren ibiliz, soin atalak zimeldu egiten dira, eta orduan urrengo egunerako len bezin gogotsu jartzen zera. AZink 169.
    azpisarrera-1
    EZIN ZIMELDUZKO. Inmarchitable.
    Aien koroia zimelgarri da, gurea berriz ezin zimelduzkoa. Or MB 144.
    azpisarrera-2
    ZIMELDUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Politak dira, izan ere, baina esku gehiegik marruskatu dituelako edo, zimelduxeak daude. MIH 138. Erramu hostoak zimelduxe baitzituen aspaldidanik. MEIG VIII 85.

    zimeldu

    zimeldu
    << 1 zimel 0 / 0 zoritu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper