Tr. Jarri es la forma general. Se documenta xarri en CatAe y en OrorbSerm 97, y hay xarririk en los versos alto-navarros de OrrAmaB (2), donde la grafía <x->, si no es consecuencia de la confusión contemporánea de x y j (o g ante e e i) en castellano, puede representar la fricativa prepalatal sorda. En SermAN y Lizarraga de Elcano hay tanto jarri como xarri y en el alto-navarro CredoZan (6) se documenta la forma jarrerik. En Moguel hay además jaarteko (CO 130) y jaartzen (CC 174), junto a numerosos ejs. de vocal simple. El sust. vbal. es jartze- en autores guipuzcoanos, alto-navarros y septentrionales no suletinos (aunque tbn. hay algún ej. en Arrese Beitia (AmaE 400), Agirre (AL 5), Bilbao (IpuiB 276), Erkiaga (BatB 35), B. Enbeita (NereA 91) y única forma en S. Martin (Zirik 52) y Etxebarria (Ibilt 459)). Se documenta jarte- en autores vizcaínos, suletinos (tbn. en Leiçarraga y Oihenart (Pr 558)), en Haramburu (39), CatLan (103) y en algunos ejs. de textos guipuzcoanos: Cardaberaz (Eg II 163), Ubillos (183), Guerrico (II 23), Iztueta (C 149), Arrue (May 90), P. Errota (19), Beovide (AsL 56), Aresti (Ipuin 48), Zaitegi (Plat 140) e Ibiñagabeitia (Virgil 98); tbn. en LakSerm. Pouvreau emplea tanto jarte- (Phil 350) como jartze- (Phil 233). Hay jarritze- en Beriayn (Trat 29r), Lizarraga de Elcano (Ong 16v) y algunos bersolaris y autores populares guipuzcoanos desde la segunda mitad del s. XIX (Bilintx (59), Noe (35), Arrantz (31), P. Errota (109), Udarregi (60), AzpPr (124), Illarramendi (Pill 13), in Txirrita (B III 68) y Uztapide (Sas 234)). Hay jarrite- en Arrese Beitia (AmaE 439, junto a jartze-/jarte-), EusJok II (98) y Echeita (Jos 252). Hallamos la forma sintética zarriz en Lazarraga (A26 1199r, A26 1199v). En DFrec hay 1148 ejs. de jarri y 1 de yarri.
sense-1
1.
(V, G, AN, L, BN, S; Volt 50, Mic (+ x-), SP, Urt I 15, Ht VocGr 329, Lar, Añ (V, AN), Mg Nom , Izt, Gèze, Dv, H; y- Lecl, Izt, Arch VocGr, VocBN),
xarri (AN-araq-egüés-arce-erro-olza, Ae, R-urz; Dv (Ae))
Ref.:
Bon-Ond 156; A (jarri, xarri); EI 348s; Lrq; Iz Als, Ulz (yarri), UrrAnz, ArOñ, R 313; Etxba Eib ; Elexp Berg; Gte Erd 237. Sentarse, tomar asiento. "Asentarse" Mic 5v. "Sentarse" Ib. 9r. "Iartzea, iartea, s'asseoir [...] Iarria, assis. Iarririk dago, il demeure assis" SP. "Al sentarse, jartean, esertzean" Lar. "Ponerse de asiento, yarri", "sentar, jarri. Aginduten deustazu yarten, me mandas que me siente" Izt. "Alkian jartzea, s'asseoir sur le banc" Dv. "Jarri, jarte (V, S). [...] Jarri, jarritze (G)" Ib. "Haur bat, eri bat iartzea, asseoir un enfant, un malade. [...] Iaunak, iar zaitezte, messieurs, asseyez-vous" H. "Jarri (V, G, AN), colocarse, acomodarse. Generalmente se toma por 'sentarse', pero lo mismo se dice belauniko jarri 'ponerse de rodillas'; etzunda jarri 'ponerse tumbado'; zutunik jarri 'ponerse de pie'. 'Sentarse' propiamente es jezarri (V), eseri (G), xaseri (Sal), etc." A. "Xás adi, siéntate; xási nun, me he sentado" Iz R 313. v. eseri, jesarri. Tr. De uso general en autores septentrionales, baztaneses y alto-navarros; lo emplean tbn. Lazarraga y gran parte de los vizcaínos (ya en RS ); su uso es menos frecuente en autores guipuzcoanos (v. eseri ).
Populua belhar gainean iartera manaturik.LçMt 14, 19 (He, Dv, Leon jarri, TB, SalabBN yarri; Ip jar erazi; Ur (G), Sal, IBe, BiblE eseri, Hual xaseri, Ker jesarri, IBk eser erazi
).
Igan izan da zeruetara, iarria da Iainko Aita bothere guzitakoaren eskuinean. LçIns B, 2r (tbn. jarri en Bet 6, Mat 62 (i-), Harb 6 (i-), EZ Eliç 46 (i-), Hm 76 (i-), Tt Onsa 178 (i-), Gç 38, Bp I 40 (i-), VJ 8, El 11, CatBurg 5, Cb CatV 12, Oe 8, CatLan 48, Lg II 262 (y-), Ub 105, Mg PAb 158, Añ CatAN 5, CatB 11 (y-), CatLlo 5 (y-), UskLiB 14, CatLuz 13 (i-), Jaur 186, CatBus 5, Dv LEd 8, Hb Egia 96 (y-), CatS 5, Legaz 17 (y-), Jnn SBi 32, Itz Azald 159, CatJauf 2, CatUlz 4 (y-), Inza Azalp 79; OA 36 jarririk edo eseririk, CatAe 6 xarri
).
Ene jauna, / jarri zatez sillaetan. Lazarraga A25, 1197r.
Erori zidin jarririk egoan silla baterean. Ib. A, 1143r.
Arrien ganean jarri dina. "Quien se sentare sobre piedra"
.RS 385.
Aingiruen erregina / Orierriagan xarririk.
OrrAmaB
1s.
Ene gorputza xutik edo iarririk dagoen lekuan. "Sto aut sedeo"
.SPImit III 48, 5 (Mst, Ip, Leon jarririk; Ol exerita, Pi yezarrita
).
Bere tronuan jarririk. Gç 107.
Zuti zagoela eta ez iarririk. TtArima 128.
Ene eskuian xarri bear duenak. SermAN 2v (tbn. en la misma pág. jarri
).
Artu egizu aulki au ta jarri zaite. MgPAb 118.
Eztaukanak nun jarri dago zutunik. Astar II 198.
Jarri omen zan mutilla bere esertoki arrizkoan. IztC 252.
Aulkian jarri zan. Lard 161.
Silla batean jarrita. ArrGB 17.
Bere zaldiyan jarririk joan zan. BvAsL 43.
Eta han zagon, nihoiz jarri ez belhaunikatu gabe. JnnSBi 86.
Brodatzen ari nintzen / ene salan jarririk. Balad 137.
Asto gañian / [...] jarri. Noe 91.
Beraren gañean jarri edo exeri zan. InzaAzalp 75.
Kaderan jarri. Etcham 151.
Arkaitzean jarri naiz. "Me he sentado"
.OrPoem 535.
Andere xaharra jarri zen parkeko aulki bazter batean. MdePr 152.
Jarri zan gero zaldi-gaiñean. BerronKijote 189.
Badut uste xutik baino denbora gehiago pasatzen zuen jarririk.Etchebarne 40.
Jarri adi or.JAzpiroz 35.
Ni be, neska erdian zala, jarten asi nintzan. Gerrika 132.
Aulkian jarria. MEIG IV 109.
v. tbn.
MPortal 59. Volt 164. Bp II 34. Acto 431. Lar DT LVI. Mb IArg I 386. AstLas 12. Egiat 191. Xarlem 79. Monho 34. Añ EL1 202. LE Ong 16v. Dh 179. fB Ic II 164. TB 1 Cor 10, 7. Echag 161. Etch 606. It Fab 235. Gy 305 (y-). Hb Esk 71 (y-). Echn Apoc 4, 4. ChantP 300. Laph 151. AB AmaE 292. Xe 282. Ud 117. Zby RIEV 1908, 604. Elzb PAd 69 (y-). Azc PB 175 (i-). Arb Igand 90. Ip Hil 215. HU Zez 55. A BGuzur 121 (i-). Itz Azald 171. Xikito 4. Ag G 343. Barb Sup 158. StPierre 17. Ox 41. Altuna 20. Alz Bern 57. Zub 54 (y-). JE Ber 60. Ir YKBiz 305. FIr 191. TAg Uzt 233. Iratz 33. Lf Murtuts 41. Zait Sof 111 (y-). NEtx Nola 50. Bilbao IpuiB 71. Othoizlari 1955, 48. Akes Ipiñ 22. Zerb Azk 25. SM Zirik 88. And AUzta 45. Erkiag BatB 72. JEtchep 103. Larz Senper 104. Salav 46. Xa Odol 68. Azurm HitzB 34. Etxabu Kontu 9.
azpiadiera-1.1
(Con alativo). [Gizona] iarririk zegoela Iesusen oinetara. LçLc 8, 35 (He, Dv oinetan jarria; v. tbn. Lç Lc 10, 39).
Haren oinetara jarri zen haurra, aulki apal batean. MdeHaurB 27.
azpiadiera-1.2
Sentarse (a la mesa)."Asentarse a la mesa, maian jarri <g->
"Lcc.
"
Onelako gizonakin maian ere jarri biar ez da
"VP 73r.
"
Mahainean jartzerakoan, au moment de s'asseoir à table"Dv.
Iar zedin mahainean. LçLc 7, 36 (He, Dv, Ker, IBk, IBe, BiblE mahaian jarri; Oteiza, Brunet eseri, TB, Leon eman
).
Noiz iarriko naiz ni loriazko mahai hartan?Mat 256.
D. Juan jauna, jarri bidi mapuruan. Mic 13v.
Amaika lagun jarten giñean / maitxo batean gustura. Ayesta 27.
v. tbn. Ber Doc 97. Ax 257 (V 171, i-). Arg DevB 133 (i-). Mb IArg I 127. Cb Eg III 338. Lg II 253 (y-). Brtc 14 (i-). Xarlem 1469. LE Prog 106. Mg PAb 189. VMg 87. AA I 453. Astar II 234. Jaur 251. It Fab 255. Ur Dial 11. Gy 50 (i-). Arr GB 94. Laph 72. Bv AsL 195. Elzb Po 212 (y-). Arb Igand 204. HU Aurp 215. Kk Ab I 10. Barb Sup 104. Enb 194. Zub 106 (y-). Mde HaurB 68. Etxde JJ 202. NEtx LBB 63.
azpiadiera-1.2.1
(Precedido de alativo). Maitara yarri zan. OlLc 7, 36.
Maiera yarri ziran. IrYKBiz 92 (v. tbn. 272 y 436).
azpiadiera-1.2.2
Sentarse (a comer). Jarri ditez zeure mesedeok almorzetan. Mic 13v.
Jarri zaite bada emen geugaz jaaten. MgPAb 191.
Utzi pakete ta erropa oiek eta jarri apaltzen. TxGarmBordaB 106.
sense-2
2.
(V-gip, G, AN-5vill, L; Lar, Añ, Dv, H)
Ref.:
A; Iz ArOñ (lurkateia); Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 110. Poner(se), colocar(se)."Púsose a la entrada, sarreran jarri zan
"Lar(s.v. a
).
"Acodarse, [...] besagañean jarri
"Ib."Cabalgar [...] zamarian [...] jarri
","cargarse, aldebateratu, aldebatera jarri
"Ib."Antojársele a uno: [...] (V) otu, buruan jarri
"Añ.
"
Zure gogoa ez da nihon jartzen, votre esprit ne se fixe nulle part"Dv.
"Poser, placer. Eskua iarri zion buruaren gainean. [...]. Harria harriaren gainean iarririk
"H.
"Colocar, afianzar"A.
"
Gaur jarri dogu etxe barrixan lenengo arrixa
"EtxbaEib.
v. ezarri, ipini. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos salvo en vizcaíno, donde a pesar de documentarse ya en RS, su uso parece menos frecuente y no se vuelve a encontrar en los textos hasta principios del s. XIX. Al Norte, disminuye su empleo en autores del s. XX. Con el sdo. de 'ponerse (un tocado, calzado, gafas...)' es más frecuente jantzi (q.v.); con todo, usan jarri Soroa (Bar 84), D. Agirre, Alzaga (Bern 70), Erkiaga (BatB 91), Bilbao, Anabitarte y Alzola; apenas hallamos algún ej. con el de 'ponerse (una prenda de vestir)' (BBarand 126).
Belauriko jarri ninzan alderean aurrean. AzkPo IV.
Jarri banadi sugatean, / beroetan jat iturria. Lazarraga A19, 1190r.
Gradu andian jarririk nago, / ene egitafedea. Ib. A24, 1196v.
Zegaiti ez dot nik erosiko / an jarri didin frutea.Ib. B5, 1164v.
Guardak jarri direla barnerat deusik sar eztadin.
CartEsp
453.
O Iesus-Krist enegatik gurutzean iarria. EZMan I 40.
Begietan iartzen zaizte tela ilhunbezkoak. Ib. 110.
Athea bere erroetan eta uhaletan ongi iarria eta pausatua dagoenean erraxki hertsten da eta idekitzen. Ax 45s (V 29).
Jesus Jauna, bizi zaite eta iar zaite gure bihotzetan. SPPhil b, 3v.
Jinkoaren azotiaren pian jarri. Bp II 59.
Jinkuaren presenzian jarri onduan. CatLan 77.
Agertu jakozan [animalijak] [...] Adani ta jarri aurrian morroe batzuk legez. MgPAb 184.
Ez bada [...] kofesoraren oinetan jar [...] erreflexione horietan egon gabe. Dh 60.
Izerditu ondorean ez da jarri bear onelako aizetan. ItDial 77 (Ur, Ip jarri, Dv yarri).
Ez niteke ni holako karga baten pean jar. Laph 184.
Jar zak mai-zapiya. SorAuOst 70.
Jarri zen, hura ere, bertze ama bekhatorosen herronkan. JnnSBi 40.
Pentsatu det gauza oiek / paperan jartzia. AzpPr 113.
Jantziak soñean jarri. AgG 81.
Bi banderillak zezenari jarri bearrean, bat jarri dio. UrruzZer 139.
Zuk jarri paperan / gezurrak aukeran. ImazAuspoa 24, 143.
Mendixkaren mazelan azkarki jarria [...] aurkitzen dugu jauregi zabal eder bat. JEBer 11.
Etxeko atean jarri bear da eguzki-lore bat. JMBELG 80.
Or baño obeto non jarri dirua?ABarGoi 36.
Jarri zaite bere tokin eta esan zaidazu zer egingo zenduan. JAIrazBizia 60.
Xalbatek suzko begiak jartzen zizkion Engraziri. EtxdeJJ 109.
Bi sailetan jar ditzakegu: [...]. MdePr 340.
Orren arpegi itxusia jarri al det?NEtxAntz 104.
Oiñetakoak jarri. BilbaoIpuiB 52.
Jarri itzak galtzetin txukunak. AnabPoli 53.
Irabazi garbiak, ezer jarri ez eta guztia jaso. ErkiagBatB 154.
Katuari zintzarria jarri. AndAUzta 83.
Ontziak apaletan jarri ditu. NEtxLBB 104.
Buru ganean txapela jarri. AlzolaAtalak 85.
Lagunak, / ez jarri bekozko. UztNoiz 47.
Bein papeletan jarritako bertsoak saldu egiten dira gañera jeneralean. UztSas 20.
Ongi begiratzen duela oina non jarri. MEIG II 128.
v. tbn. (Sólo para autores vizcaínos): Oe 134. Añ EL1 158. Zav Fab RIEV 1907, 531. Ur MarIl 127. Kk Ab I 102. Etxabu Kontu 81. FEtxeb 154. Gerrika 136.
azpiadiera-2.1
(Precedido de alativo). [Elbarriak] aren oñetara yarri zituzten ta Yesusek sendatu zituen. IrYKBiz 231.
Iguzkitarat jarri ziren. JEtchep 101.
Posarse. An xarri ze txorittoa arbola batean. (341). LE-Ir.
Zuhain baten kukulan jarririk / bele jauna zagon gazna bat moskoan. ArchFab 75.
Goi galdorrean ikusi zutela / katagorri bat jarrita. "Posada"
.OrEus 421.
Xoria berriz ohe muturrean jartzerat heldu da. JEtchep 26.
azpiadiera-2.4
(Urt II 194, H, EtxbaEib). Establecer (una ley, regla, teoría, creencia...)."
Legarrak badira gauza guzien gainean iarriak, il y a des impôts assis sur toute chose"H.
"
Lege barri bat jarri dogu, danontzako bardiña
"EtxbaEib.
Elizán ordenatu eta iarri izan den diszipliná. LçIns G, 5v.
Legea eztela iustoagatik iarri, baina gaistoakgatik. Lç1 Tim 1, 9 (Ol yarri, BiblE ezarri
).
Uste duzu zuretzat lege berri bat iarriko dela?Ax 142 (V 93).
Hippodamak, hirur adiskidegoa dütü mündian jarten: bata [...]. Egiat 211.
Erresuma hartan jarri zen usaiaren arabera [...]. MarIl 105.
Eta agintari ta buruzariak jarri ditzatela berpertatik aginde oek. IztC 140.
Elizak jarriya dakar Errezurreziyoko Pazkua ezin izan litekela Epailla edo Martxuaren ogei ta biya baño lenago. SorBar 70.
Ordenak jartzen ziozkan egin-bidiak betetzeko. BvAsL 197.
Elizak artarako jarririk dauzkan oraziuak errezatzen. Ib. 40.
Usariyo zarra da, / ez oraiñ jarriya. AlzSTFer 144.
Arauak jartzen dizka bere artaldeari. AgG 151.
Nundik du Elizak bere aginduak jarri ta aldatzeko eskua?KIkG 60.
Zertarako jarria da Bataioa?Ib. 68.
Sakramentu au jarri baño len il ziran. ArgiDL 126.
Aita Santuak jarritako jaiegunak edo barau egunak. InzaAzalp 102.
Ortarako jarritako Sakramentuak. Ib. 109.
Elizak kristauei jartzen dizkien egin-bear guztiak betetzen. ArgiDL 59.
Jakitun bati gomutau yakon / sariketa bat jartia. Enb 172.
[Ama Birjiñak] sinistamen bat egiyazkua / jarri nai luke. TxB II 121 (v. tbn. 86).
Anparatuko degu / lege onak jarririk. MendaroTx 312.
Legea amestu zuten, eraiki, jarri beren eta lagunen arteko. JEBer 82.
Erromarrak Yuduen artean yarritako zergak. IrYKBiz 41n.
Ez naiz etorri pakea yartzera. Ib. 201.
Bizi-bideak gizakumeoi jarri digun legea. NEtxAntz 126 (v. tbn. 74).
Egille berak jarri dizkieen legeeri jarraituaz. MAtxGazt 25.
Divorzioa jarri izan den tokietan badakigu zer gertatu den. VillJaink 161.
Padre Ugartek deitu zigun bein auzoko gizonei Irugarren Ordena jartzeko erakutsiak ematera. AndAUzta 73 (v. tbn. 132).
Andik urrengo urterako / jarria zuten ordena. UztSas 295.
Ez zaio nonbait iruditzen legeak ongi jarriak daudenik. MIH 320.
Egun jakinak jarri behar lituzkete horretarako. MEIG I 131.
v. tbn. Bil 179. AB AmaE 86. Elzb Po 215 (y-). Xe 411. Lab EEguna 111. Ldi IL 101 (y-). TAg Uzt 251. Zait Sof 26 (y-). Etxde JJ 263. BEnb NereA 53. Etxabu Kontu 65. Ayesta 84.
azpiadiera-2.4.1
"Établir, mettre hors de discussion, du doute. Lehenik iar dezagun Iainko bat badela. [...] Demagun eta iar dezagun gezurra dioela
"H.
azpiadiera-2.5
Establecer(se), fundar(se), instaurar(se), instalar(se). Monesterio santu debotoa / Jaunaren graziaz eben jarria. Lazarraga B15, 1180v.
Lürrian infernia litzirio jar, potere bat ezpaliz zelian. Egiat 265.
Biotz ezain onetan jarriko zara Zu, Jangoikoaren Seme maitea!AñEL1 158.
Gurari gaistuak eztakatu ta liortu egiten dabee geure bijotza zeruko berba ta abisubak an jarteko. fBIc II 273 (v. tbn. 267).
Jar dadintzat lekhu guzietan erreinu hori. Jaur 185.
Etxe andra onek berak jarri ere zeban Donostian Jesuitaen dakiregia. IztC 477.
Armeniatik etorri bezin prest mendi ondoetan txabolatxoak egiñik, jarri izan ziran beretan gure asaba maitagarriak. Ib. 3.
Gastu gutiago ukhaiteko, elgarrekin jarri ziren etxe eta ganbara berean. Laph 99.
Larritu nintzan nire Errian / jarri etezan Linbua. ABAmaE 19.
Asabak jarritako bertako ermitak. Ib. 379.
Toki aietan ere jarri ziran Ordenako praile-etxiak. BvAsL 129.
Eta eman zioten etxe bat, nun ere jarri zan beste batzuekin. Ib. 204.
Onen balioarekin jarriko dut denda koxkor bat. Apaol 83.
Ezpeitzien nahi Karmesen ordre hori Europan jar ledin. IpHil 145.
Zeinbat Eliza jarri zituan Jesukristok?KIkG 24.
Ogei ta amairu urtez erakutsia ez giñezan aztu jarri du Eliza. InzaAzalp 18.
Euzkel-ikastolia emen jarri dedin. Enb 86.
Mugak kendu ta jarri dezagun / Aberri oso bakar bat. Ib. 139.
Mirenen basatxono mendijan jarrija. "Cimentada en la cumbre"
.LauxBBa 24.
Andikan laister jarri zituzten / eskola erderazkuak. TxB II 169.
Batzorde edo komisio bat jarri dezagun. LabEEguna 79.
Diru-bilketarako Batzorde bat yartzea. LdiIL 147.
Folletoak banatzen, gael-eskolak yartzen eta abar. Ib. 169.
Gogoratzen al aiz aroztegi txiki ura jarri ukanian, bi txanponekin?ABarGoi 23.
Lantegitxo bat jarri zun Zarautzen. TAgUzt 36.
Kale Nagusian [...] jarri zien aitak [...] pasteleri polit txukun bat. AnabPoli 139.
Makiña bat cooperativa ta sindikato jarri omen zuan. AZavala(
inGoñi 11
).
[Diputazioak] Mikeleteak bertan jarri [...] kontrabandoa zainketako. AndAUzta 95.
Mondragoeko Zerrajerak jarri zituan Jaturaben makina-etxeak. Ib. 97.
Mozanbikatik Japoniaraino emeki emeki jartzen ari zuten Eliza. "Qu'on établissait"
.ArdoySFran 317.
Higanot jar dadin Eüskal Herrian. 'Pour que le Huguenot s'installe en maître au Pays Basque'
.CasveSGrazi 80.
azpiadiera-2.6
(Contrapuesto a 'improvisar').Componer versos.
Bada nipere jarri badagit / sekula barriz koplarik. Lazarraga A23, 1195v.
Bertso oik argatika / nai diozkat jarri. FrantzesB II 47.
Berso berriak / eiztari ustekoak / tabernan jarriak. IztPo 62.
Bertso berriyak jartzera nua / euskera eder batian. EusJok II 57.
Bertso txarrak jarri. AzpPr 85.
Bertso berri polit bat / biar nuke jarri. TxB III 36.
Ausuntu ortaz / kantak jarri al banitza. TxB II 119.
Gaztien jazkeren aurka / bertsoak dituzuz jarri. BEnbNereA 82.
Urte ari Txirritak jarri zion bertso bat esanaz: [...]. AndAUzta 108.
Gillermo Areizagari jarritako bertsoak. Insausti 277.
v. tbn. Bil 172. Noe 54. Arrantz 98. Ud 87. PE 118. Xe 250. EusJok 107. JanEd II 84. Moc Damu 26. Balad 224. Enb 79. MendaroTx 363. SMitx Aranz 195. SM Zirik 96. Uzt Sas 23. Ataño TxanKan 272. FEtxeb 87. BAyerbe 187.
azpiadiera-2.7
Poner(se) (en camino). Konberti zaitezte, bide onean iar zaitezte. Ax 505 (V 326).
Borondate askogaz jarten naiz bidean. Acto 94.
Au da jartia [...] egiteko bidian. MgCO 21.
Egin zan alegiña, Zerurako bidean jarri zediñ. AA II 212.
Galduteko bidean yarri. AñEL2 143.
Ekhiaren jelkh'phüntin / jarri ginandin bidin. Etch 388.
Bidean jarri zan eta bereala topatu zuen gizon bat. Lard 492.
Laister jarriko zerala uste det / zedori ara bidian. EusJok II 139.
Zaarren bidean jarria. Enb 50.
Ameriketako bidean jarri zuten neska gajoa. NEtxLBB 17s.
v. tbn. Echag 38. Arch Fab 211. Ur MarIl 69. Laph 145. Bv AsL 165. Ir YKBiz 138. Erkiag BatB 81. JAIraz Bizia 79.
azpiadiera-2.7.1
(Con dat.
)."Suivre. Bideari jartzea, suivre la route"Lh.
Zela bedi zaldi hori [...] / jar gitian bide horri. Balad 177.
azpiadiera-2.8
Poner, asignar (un nombre, un apodo...). Sagar oei izena jarri zaiote: Aldamar-sagarrak. IztC 145.
Jarri zioten izengoitia Markesa. Ib. 193.
Pepa-negar jarri bear zizuten izena. Apaol 118.
Euzkel-ixenak jarri / Euzkotar umetxuai. Enb 200.
Izen bat jarri didazute eta izen ori eztagokit ondo. VillJaink 93.
"Tertzero" gaitzizena jarri zion. NEtxLBB 124 (v. tbn. Antz 83).
Lau egun joan zitzaizkion zer izen jarri asmatu naiean. BerronKijote 36.
Alaxe egingo balu, Meltxor jarriko genioke izena. AZink 19.
v. tbn. AB AmaE 310. Bv AsL 106. Iraola 102. Urruz Urz 29. MendaroTx 352. Or Eus 192. Markiegi in Ldi UO 7 (y-). Ir YKBiz 23 (y-). Etxde AlosT 45. Anab Poli 55. Arti MaldanB 208. Mattin 73.
azpiadiera-2.9
Plantar. Jarri zeban landarea baratzan arkitzen zan tokirik alaienean. IztC 163.
Ba omen dira toki arritsuak eta landare jartzerik ez omen dago. Munita 132.
Maasti berriak jarri ta [...] etekin geiago izango zutela. Ib. 129.
Azia erein, landarak jarri / eta zabaldu frutua. BEnbNereA 212.
Piñu-landara jartzen digute / itxiturarikan gabe. AndAUzta 131.
v. tbn. Sor Bar 59. Ibiñ Virgil 82 (i-). Uzt Sas 246.
azpiadiera-2.10
Poner (la mesa). Jarri zazu maia lau lagunentzat. LabSuEm 193.
v. tbn. Sor AuOst 84. Zab Gabon 48.
azpiadiera-2.11
Poner, preparar (comida). Bazkaririk jarri gabe / dauka erdiyetan. JanEd I 64.
Jarri zitzaizten janariak ukitu gabe arkitu zituzten. BvAsL 125.
Bazkari ederrak jartzen. Goñi 22.
Mari-Teresek bakallaoa ederki jartzen dualata. AgG 350.
Zer bazkari jarri nezakizue orain?TAgUzt 154s.
--Betor Gabon-aparia. Zer jarri dezu? --Olio-azak. NEtxAntz 122.
Gustatzen al zaidan [ate-jakia]? Neri? Nola jarria dagon ikusi bear. LabSuEm 197.
Ark apari goxoa jarriko zuala. JAzpiroz 144.
v. tbn. Moc Damu 5.
azpiadiera-2.12
Poner (huevos). Txepetxak eta jartzen ditu amabi edo amalau arrautz. SorBar 17.
Orrek errun dik (arraultza jarri). OrEus 306.
[Oilloak] eguerdirako jarri ere bai / arrautza txuri eder bana. AndAUzta 138.
Arrautza geiago jartzen omen zuten aren oilloak. BBarand 107.
azpiadiera-2.13
(Ref. al tiempo atmosférico)."
Hau egualdi ona jarri duena (G-azp)"GteErd 86.
Au denbora jartzen ari du!IllTestim 18.
A zer gaba jarri duen!AlzRam 33 (v. tbn. 123).
azpiadiera-2.14
(Con sust. no material)."
Burutazio ori jarri zaio (G-azp, AN-gip)"GteErd 235.
Jarri zitzatan buruan ikasi bear nuela nik ere. VMg 10.
Baña aurrean asko eragozpen jartzen zitzaiozkan. Lard 39.
Nork ez du arreta jartzen?Bil 47.
Dibersiyo bat jartzera nua / gazte jendien artian. Xe 311.
Jaungoikuagan jarri biar du konfiantza osua. BvAsL 135.
Preziyua jartzeko. Iraola 60.
Jarriko ditu traba franko. IllTestim 6.
Pensamentua dauka / jarria arduan. JanEd II 144.
Zeuk jarri dozue ixkanbill au!AlzBern 79.
Negurririk jarri gabe. InzaAzalp 153.
Ez, bada, aitzakirik jarri. ArgiDL 43.
Jaungoikoagan itxaropena jarri du. Ib. 118.
Etzion oztoporik jarri. OrSCruz 27.
Eztakienak ikasitzeko / atentzioa jar beza. TxB 164.
Errespetua jarri nai luke. Ib. 171.
Jarri digute aukera. TxB I 92.
Lan ederra jarri diguzute. LabEEguna 98.
Gogoa jarri bear. ABarGoi 28.
Osabidea jartzea. TAgUzt 120.
Azkeneko itzetan uste aundirik jarri gabe. EtxdeAlosT 64.
Baldintza koxkor bat jarriko diat. Ib. 70.
Aitak etzion eragozpenik jarri. EtxdeJJ 9.
Emakumea, zuk jartzen duzu / mundu ontan nahasmena. Ib. 174.
Jarri ditugun ejenplu oietan. VillJaink 114.
Kontu aundia jarri oi da. Ib. 130.
Jarriko al dizkiogu / alkarri puntuak?Lasarte(
inUztNoiz 118
).
Hilko zutela, ta jateko besta jarri behar zutela. Mattin 106.
Eziñ dezaioke jarri ezeren akatsik. BerronKijote 158.
Ezkontzari luzapenak jarrita. Ib. 138.
Aisa sendatzeko erremioa jarriko ziola. Ib. 131.
Dudarikan ez degu jartzen. UztSas 130.
Al baldin bada, jarri diraten / gaiari zuzen eltzera. UztLEG I 197.
Argatik jartzen dute / oinbeste izbide. Ib. 216.
Irazuk desafioa jarri duala Iruntxiberriri jokatzeko.Albeniz 135.
Eragozpenik jarri gabe. MEIG VIII 92.
sense-3
3.
(V-gip, G-azp-goi, AN-gip, B, S; Lar, Añ, Izt, Dv, H),
xarri (R-is)
Ref.:
Iz ArOñ, R 401; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 114 y 278. Poner(se) algo o alguien de cierta manera."(Sacar) fuerzas de flaqueza, [...] alai jarri
"Lar.
"Arrodillarse, [...] belauriko jarri
","agonizar [...] hiltzer egon, jarri
","afrontarse, ponerse frente a frente, aurkez aurke [...] jarri
"Ib."Enarmonarse, [...] zutinik jarri
","emboscarse, zelatan jarri
"Ib."Llegar a los últimos lances [...] men menean jarri
","montar en cuidado, kezkan jarri
"Ib."Pensativo, gogoan jarria
","(ponerse en) salvo, [...] seguruan jarri
"Ib."Repantigarse, [...] zabar jarri
"Ib."Ovillarse, encogiéndose [...] kukurio jarri
"Añ.
"Ponerse, yarri. Yarri pellaburuan, en peligro"Izt.
"
Xutik jartzea, se mettre debout, littér., s'asseoir debout. [...] Zure alde jarri da, il a pris votre parti. Nigarrez jarri zen, il se mit à pleurer. Bozkario guzietan jarri zen, il entra dans la jubilation. Zergatik jartzen zaizko horren garrazki?, pourquoi vous montrez-vous aussi sévère envers lui? [...] Egiteko hortan hastetik gaizki jarri zare, [...] vous vous êtes mal posé dans des le début. Ez naiteke hobeki jar, je ne peux pas me montrer mieux disposé"Dv.
"5. être dans une certaine disposition d'esprit. [...] 6. se livrer à une action, se mettre à. Nigarrez, oihuz, irriz iartzea, [...]. Azkenean, utzirik gaztekeriak, iarri zen gogotik lanean, [...] 13. se placer, se mettre en une situation, en une position. Ahuspez iarri zitzaion
"H.
"
Xás adí gúrgurra, ponte bien encogida"IzR 401.
"
Gure argitxo, altan jarri da laugarren umegintzarako
"EtxbaEib.
"
Aspaldixan polizia jarri da bedarren letxe
"ElexpBerg.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos, aunque menos frecuente en vizcaíno.
Lotsaturik iarri nuzu, ezpaitakit zegatik. E 179.
Oihuz iar zitezen. LçAct 19, 28.
Zerren bertati jarri zirean / sospetxa gatxez beterik. Lazarraga A11, 1179r.
Akorda zatez, / oi eta zarriz kontuan.Ib. A26, 1199r.
Bear da jarri belauriko. BerTrat 124r.
Zerren perikuluan jarten da. Cap(ed. 1893) 45.
Zü jar zinteke ene kuntre. Mst III 52, 2.
Orazioan jarri. CbEg II 187 (v. tbn. CatV 91).
Ezkiribüz jarririk. Egiat 238.
Ikharan jarri dire. Dh 214.
Airaturik jarri dire. Prot 70.
Horrela [...] eskuara orthografa jar laiteke den naturalena eta xinpleena. MarIl XVI.
Badoha haren oinetara eta ahuspez jartzen zaio. Jaur 125.
Harmetan yarriz. HbEsk 29.
Zoratua bezela jarri. ArrGB 142.
Eta othoitzean jarri zen. Laph 236.
Preso jarri. JanEd I 88.
Juiziyoko eguna / egun bat larriya, / aspalditik oi nago / bildurrak jarriya. Ud 110.
Erri libre eder au / lotuta dabe gaur jarri. ABAmaE 82.
Ez nuke dudan jarri nai. BvAsL 120.
Jakiñen gañian jartzen da. AlzSTFer 125.
Atoz arpegiya garbitzera. Non jarri zera orla?Iraola 67.
Ez-ontsa jartzen zenean, manatzen zuen [...]. JEBur 62.
Oso merke salgai jarri da. ArgiDL 7.
Poz pozik dirala jarri. Enb 130.
Biyak mayian giñan / exerita jarri. TxB II 58.
Euskaldun anitz Ameriketan / artzaingoan dira jartzen. Etcham 228.
Negarrez jarri zun gaxoa. TAgUzt 261.
Erne jarri. Munita 115.
Urduri jarri nau. TxillLet 129.
Adi-adi ta begira jartzen zitzaion. AnabPoli 129.
Sutan jarri. ErkiagBatB 147.
Ar-emanetan jartzera. VillJaink 72.
Gibelerat so jartzen [dena]. ArdoySFran 340.
Etxera laster etortzeko itxaropenetan jarri nintzan.AZink 113.
Estuasun larrian jarri naute. MEIG VIII 106.
v. tbn. (Sólo para autores vizcaínos): Acto 298. Mg PAb 218. Añ EL2 220. fB Ic I 102. JJMg BasEsc 72. Astar II 46. Zav Fab RIEV 1907, 533. CatBus 48. CatLlo 71. Ur MarIl 62. Azc PB 97. Ag AL 31. Echta Jos 288. Kk Ab I 112. Etxabu Kontu 75. Gerrika 52.
azpiadiera-3.1
(Con tema nominal nudo).Poner(se) (de, como); nombrar (ref. a un cargo, título...)."
Urdain iartzea, se faire porcher"SP.
"
Armadako buruzagi jarri zuten Jephthe, ils établirent Jephthé chef de l'armée. Muthil jartzeko gogoa du, il a le dessein de se faire domestique"Dv.
"
Buruzagi jartzeko manatzen jakin behar da, pour prendre la place de chef, il faut savoir commander"Ib."Se placer, prendre une condition. Mithil iartzea, se placer garçon, domestique (SGrat)"H.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Ararteko iarri behar izan dena. LçAdv ** 2r.
Nahi baduzu enekin errege iarri, iasan ezazu gurutzea enekin. SPImit III 56, 2.
Gu jartzen garenean juje. Gç 202.
Bitartekozale jarritzen dela guregatik. BerDoc 133v.
Etzaitezela iar bertzeen akzioneen iuie. Ch I 14 (tít.).
Nahi nüzü [...] / jarri ermitain / desertü baten gaiñian. Xarlem 1462.
Absalon Hebronen Errege jarri zala. Lard 196.
Esklabo jartzia. Bordel 182.
Nahi badu zuen buruzagi jar nadin, jarriko naiz. Laph 185.
Iñaziorekin adixkide handi jarri ziren. Ib. 116.
Manatu zion San Frantsesi, bera jar zadiela Jenebako apezpiku. JnnSBi 168.
Aita Saintia bera prosesioniaren bürü jarri zen. IpHil 180.
Beharko da han [...] deputatu jarri. HUAurp 93.
Gero bertze Faraon bat jarri zen errege. CatJauf 26.
Herriko artzain jartzera zoanak. JEBur 184.
Maizter edo errenteru jarri zan erriko basetxe baten. KkAb I 40.
Ez naiteke zure emazte jar. OxGH 1923, 163.
Ni harentzat lekuko / nahi nintzen jarri. Etcham 79.
Nork yarri nau ni zuen arteko epaile ta banatzale?IrYKBiz 279.
Apaiza eta alkatea jar dira maiburu. OrEus 16.
Aita Saindu bakhar jarri zen Martin V. ZerbIxtS 108.
Ainbat urtean morroi izanda, / jarri baitira nagusi. Basarri 19.
Jarri zuten alkate. AndAUzta 61.
Mikolas jarri bearko zuten basarriko nagusi. NEtxLBB 35.
Jarri behar naiz orai denen irrigarri!XaOdol 341.
Eta antxen bertako gobernadore jarriko lukeala. BerronKijote 87.
Lau traje berri egin dituzu / alkate jarri ezkero. Lizaso(
inUztNoiz 43
).
Soziedadeko aministradore jarri nindutenean.JAzpiroz 222.
azpiadiera-3.1.1
Esleitua izan zan Toledoko Arzopispotarako, bañan etzeban jarri nai izan. IztC 485.
azpiadiera-3.1.2
(Acompañado de sust. con suf. -tzat
). Akordadu eben arzai aberaspatekin jarten arzaitzat. Lazarraga A, 1146v.
[Andre dena Maria] Zeruetan ene zaren / adbokatzat iarria. ArgDevB 229.
Hurbil dakizkitzula jujetzat jarriak daudezen apostolu handiak. Brtc 264.
Nai izan du gure ongilletzat jarri. AA III 340.
Jose Napoleon erregetzat jarri zanean. IztC 507.
Mundu guziko erregetzat jarri. Lard 424.
[Gaztetxuak] jarten zituan txikiagoen maisu txikertzat. ErkiagBatB 41.
v. tbn. AB AmaE 152. Ag AL 13 (i-). KIkG 51. Berron Kijote 88.
azpiadiera-3.2
"
Nausi batekin iartea, se mettre avec un maître"SP.
sense-4
4.
(L ap. A
; VP, Lar). Ponerse, disponerse; inclinarse."
Jarri besteagana, inclinarse a otro"VP 49r.
"Ponerse a hacer algo, jarri, jazarri
"Lar.
"Ponerse a, llegar a"A.
azpiadiera-4.1
(Izt, Dv, H) . (Con alativo)."Decidir, resolver, erabaki, artara emon, jarri
"Izt.
"
Zuk nahi duzun guzietara jarria naiz, je suis disposé à tout ce que vous voudrez. Zernahitara jarria dago, il est prêt à tout"Dv.
Ene gogoa nola baita zuzen iarri hargana, / haren' ere Iangoikoak dakarrela nigana. E 149.
Hortara behar duzu jarri gogo onez. He(ap. Dv: "vous devez-vous y accommoder de bon cœur").
Aragikortu zan, emakume galgarrietara jarri zan. Ub 45.
Utzi zuen alde bat eren Jainko egiazkoa ta jarri ziran [...] gezurrezko jainkoetara. Ib. 14.
Buru gogorra [...] edukitzea, eta jakinsuagoaren iritzi edo juiziora jarri nai ez izatea. Gco II 22s.
Guzia gaizkirat jarria da; eztu bertzerik bilhatzen gu gaitzez lehertzea baizen. Dh 187.
Ekusten zaituet [...] superstizio edo bear ez diran adorazioetara jarriak. AA III 310s (v. tbn. 277).
Probinzia onetako jaiotarrak [...] dira neke izerdizkoetara gogoz jarriak eta saiatuak. IztC 219.
Guk nai degunera jarri zaite, bestela [...]. Lard 303.
Beste asko ere Jesusgana jarri ziran eta bataiatu zituzten. Ib. 515.
Huna bada ni ere zuk nahi duzun guzietara jarria. DvLEd 58 (Cb Eg II 25 Zuk naizun guzirako).
Artara jartzen bazan [...] ondo prestatuba joan zedilla. AranSIgn 59.
Ignazio andia aurkez-aurke balazoetara jarri zan [...] eriotza igarotzeraño ere eskeñi zan. Ib. 13.
Salbazioaz etsitzea, infernura jartea da.
LakSerm
321.
Neronek ere pentsatu nuen / aien eskura jartzia. Xe 266.
Amak eskatzen zionera jarri zan. ArrMay 128.
Portunek esaten dabenera iarrita dagoz danak. AgAL 139.
Ez gera aren borondatera jarriko. InzaAzalp 139.
Beste batzuek [...] gaiztakeri guzietara jartzen dira. Ib. 12.
Eta aien esanera ta egiñera jarri zenetik [...]. OrSCruz 15.
Yesus bereala yartzen da Yainkoaren naiera, aragiaren bortxa bada ere. IrYKBiz 425n.
Etzan besterik bear lanera / jartzeko euskal-jendea. SMitxAranz 85.
Nere lantxo onek [...] ortara jarri dituala jakingo banu, zer poza nerea!Munita 14.
Esku-oñak jarri ete zirean sabelaren konsejura?BilbaoIpuiB 209.
Oiek gogo zutenera iarrita, bake ugari ta urre-gorrian bizi ziran. ZaitPlat 117.
Gogo bizia ekintza oietara jarria izanik. "A semejantes fazañas es inclinado"
.BerronKijote 49.
Onelako edozertara jarriak gaude Zaldungo Ordena estuan itz-eman dugunok. "Estamos sujetos"
.Ib. 204.
Horretara [maitasunera] jarri den bihotza ezin luzaro bakean bizi. MIH 247.
azpiadiera-4.1.1
Etxekoek danetara jartzen zuten bertako semea balitz bezela. AnabPoli 127.
azpiadiera-4.2
(Con -t(z)era
)."Se determiner à, se condamner à, se soumettre à. Hala iarri behar naiz pairatzerat [...] (Ch)"H.
Iainkoaren eta gizonen artean akordu ezartera iar leiten ararteko [...] baten beharra izan da. LçAdv ** 2r.
Hunetan irakasten zaizunaz berzalde silaba baten ere irakastera iarten lizatena, behar da maradikatutan eduki. Ib. *** 1r.
Hartarakotz ontasunen egitera iarria. EZMan II 22.
Gure banitateakgatik, zeure aiuta denegatzera iarri zara. Harb 367.
[Ikusiko baituzu] batzutan ikhastera iarria, bertzetan nagia. SPImit III 33, 1 (Mst estüdiuari emana).
Natüraz gaintiko gaizen egitera iarten direnak. Bp I 87.
Argatik zaite jarri / santiguatzera sarri. Iraz 2s.
Zeiñak etsi etsia eman baitzaizko lohikeriari eta jarri baidire akzione lizun guzien egiterat lehiakarrean bezala. HeEph 4, 19.
Eta bereala Aita eta Semea jarri ziran Jaungoikoari obedezitzera. Gco I 439.
--Noiz da pekatu mortala? [...] --Erabage jateagatik Kristaua jarten danean pekatu mortal egitera. Gco II 58.
Jarri da nere biotza beti beti zuk agintzen dezuna egitera. AA III 510.
Han ziren artzañeki jarri mintzatzera. Etch 348.
[Euskara] ikasitzera nai debanak jarri. IztC 10.
Entzun zebanean [...], pozkidaturik, jarri zatekean gogoz joatera. Ib. 248.
Jarri ziran, il edo bizi, berari jarraitzera. Lard 198.
Jarri zan onek esana egitera. Ib. 163.
Jarri zan [...] eskatzera [...]. Ib. 69.
[Nikodemo] osotoro jarri zan Jesus mesiastzat [...] ezagutzera. Ib. 375.
Aita etzan beingoan jarri Amnoni joaten uztera. Ib. 195.
Nola oro yarri dire haren sinhesterat?HbEgia 144.
Gaitz egiñ zegion beldurrez, jatera ezin jarri zan. ArrGB 115.
Gogo txarrean bazan ere aitzera jarri zitzaion erlijiosoa. AranSIgn 70.
Jarduntza santuak egitera jarri zan unetik bertatik [...]. Ib. 89.
Baiezkotzat sinistatzera jarri ziraden. 'Se inclinaron a creer que sí'
.Ib. 52.
Ea, jarri nadiñ penitenzia egitera. ArrMay 77.
--Zein da alferrik yuramentu ez egiteko erremedioa? --Yartzea ez edo bai erratera, Kristok erakusten digun bezala. Legaz 26s.
Utsa dala bakarrik gure alegiña / sinistzera jarri da Pedro ogigiña. ABAmaE 297 (v. tbn. 300).
Baldin [...] prueba au egitera jarri ez banitzan [...]. MocDamu 33.
Bainan berexkuntza horren egitera nekez jartzen da apeza. JEBur 55.
Bildurtzen naiz, jarriko etzeralako nik nai nuken gauza egitera. IllTestim 19.
Orrelakorik egitera jarriko banitz, ama, barkatuko zenidake?AlzRam 79.
Yesu-Kristoren esanak egitera yartzen balira [...]. IrYKBiz 285n.
[Etzait iduri] gure ama alako oitura uztera iarriko zanik. OrAitork 128.
Eskatu zaidan [...] ori egitera jarri naiz borondaterik onenakin. Vill(
inGandElorri 9
).
Jakintsu danak jarriak daude / buruz ondo nekatzera. Basarri 189.
Zelemon egitera jarriko litzake ori. (AN-larr)'Guziz lotsagabea da'
.InzaNaEsZarr 548.
azpiadiera-4.3
(Con -t(z)eko
). Jabok bereala jarri zan Jainkoaren esana egiteko. Lard 39.
[Herodes] jarri zan juduak eskatzen ziotena egiteko. Ib. 502.
azpiadiera-4.4
(Con dativo o -t(z)eari
)."
Gathuak lemamia ian, gogoetari iarri eta ohera etzin
"SP(s.v. gathua; Archu copia erróneamente gogoetarik jar
)"
Zure semeak ez du lanari jartzerako abiadurarik, votre fils ne montre pas de disposition pour se mettre au travail"Dv(s.v. jartzerako
).
"
Haurkeriak utzirik, lanari jarri da, laissant les enfantillages, il s'est mis au travail"Ib.(s.v. jar
).
"S'abandonner, se laisser aller à"H.
[Dabit] astiari eta aisiari iarririk, [...] erori [zen] bertzeren emaztearekin. Ax 380s, V 250.
Gero Iaungoikoak, ikhusirik iarri zeitzala gaixtakeriari iendeak, erran zuen: [...]. "Se habían entregado a la maldad"
.Ib. 121 (V 80).
Bertze alde oraiño alferkeriari jarririk. He1 Tim 5, 13.
Konpainia [...] [Aita sainduaren] urrhatsari jarria [ikusi nahi nuen]. Laph 248.
Bizente gaztea gai zen lan hari buruz jartzeko. JnnSBi 148.
Zer ere ikusten baitugu bertzeer egiten, hari jartzen gare. HUZez 12.
Nahikundea baginuke [...] langileak geroago gehiago ohartuko diren eta jarriko elgarren laguntzeari. JEBur 201.
Lehenbiziko oto gurea [...] aitaso baten urrats zuhurrari jarri da tanpez; bigarrena badarraio gibeletik, berdin eme. JEBer 77.
Aski zaiotek jakitea zer eginbide duten, hari berehala jartzeko. LfMurtuts 4.
azpiadiera-4.5
(Con -t(z)en
).Poner(se) a. Fraidea predikatzen jarri. Lazarraga B27, 1204r.
Ethorkizunean pensatzen iartzen da. Ax 187 (V 127).
Ene soberaren doitzen / iarririk. 'S'était mise à régler'
.OPo 50.
Iar zaite orazione eta meditazione egiten. SPPhil 380.
Ikhasteko bide ona da ikhasten iartea. Ib. ẽ, 4r.
Jar zaitezke dudatzen ala diren [...] ala [...]. ES 167.
Gazteai ABC-tik asi ta erakusten jarri zan. CbEBO 15.
Jaten jarri zan. CbJust 46.
Orai emen xar[r]i baledi Sn. Paulo predikatzen?SermAN 2r.
Jarten da berba egiten modu onian. MgCO 50.
Orrekin itzegiten jartzen bazera [...] jartzen zerala perill andian. AA III 552.
Jarri zan errezetan. UrMarIl 25.
Jarri zan Jainkoari eskerrak ematen. Lard 366.
Mendi batean jarri zan atsedeten. Ib. 404.
Jarri zaite aditzen. Bil 160.
Jarri [zen] phentsatzen salütazione harek zer erran nahi othe zian. CatS 101.
Konsideratzen jarri ezkero. Xe 372.
Apostolu santuen onduan jarri zan Jaunari errezatzen. BvAsL 39.
Liburu bat irakurten jarri zan. ArrMay 77.
Nik zer esaten dedan / jar zaitez aditzen. AzpPr 73.
Pensatzen jarri ezkero. Arrantz 143.
Nere semea arotz ikasten jarria neukan. AlzRam 27.
Baba egosten jarri bear diat. LekEunD 22.
Datorkion asmo bat oldozten jartzen da. ABarGoi 58.
Nere poz-agurra bialtzeko idazten jarri naun. NEtxNola 27.
Egindako gaztak ketzen jarri. EtxdeJJ 10.
Entzuten jarri. ErkiagArran 20.
Jartzak bakallua beratzen. AnabPoli 42.
Danak esaten jartzen dira / eta iñor ez aditzen. AndAUzta 120.
Semeak karrerak ikasten jarri. Ib. 78.
Parka eskatzen jarri zan. EtxbaIbilt 468.
Emen bizitzen jarri baño len. UztSas 168.
v. tbn. Arg DevB 95 (i-). Ch III 58, 2 (i-). LasBer 12. He Gudu 72 (y-). Gco II 70. Jaur 380. Hb Esk 23 (y-). Aran SIgn 19. Ud 25. AzpPr 43. EusJok II 72. Noe 17. Goñi 62. Ag G 347. Altuna 33. Enb 135. Tx B 114. JAIraz Bizia 99. Erkiag BatB 37. Vill in Gand Elorri 9. Zait Plat 88 (i-). Etxba Ibilt 469. NEtx LBB 168.
(Con sintagma en dativo). "Bizitze berri horri ezin jarri zaio, il n'a pu s'habituer à cette nouvelle vie. [...]. Ene idiak ez dire oraino lanari jarriak, mes bœufs ne sont pas encore faits au travail" Dv. "Nekeari jarria nago, estoy hecho al trabajo" Bon. "Accéder, donner son assentiment, accepter. Esau bereala Iakoben galdeari jarri zan (Lard) [...] Ebanjelioari jarri eta kristaututen ziran (Lard)" H (cf. infra Lard 532, con alativo). "Acomodarse a cierto género de vida. Jarri niz lan horri (BN-baig), me he acostumbrado a ese trabajo" A. "Berehala galdeari jarri zion, il accéda sur-le-champ à sa demande" Lh. Nahiago gaitzaitza ethorkizuneko peril handiari eta gaitz bortitzari iarri, presenteko trabaillu aphurrari baiño. Ax 147 (V 96).
Edanari jarritako gizon bat. AA III 374.
Bena solamente lehenik / behar düzü hitz eman / jarriren ziradiela / gure relijioniari. Mustafa 64 (ap. DRA
).
Nahiz jarria zen [Iñazio] ospitaleko lan gehiener, eritasun batzuer ezin jarriz zagon oraino. Laph 121.
Utz ditzagun elgarren arteko makurrak eta jar gaiten oro Errepublikari. HUAurp 54.
Lege berriaren uztarriari jartzeko. HUZez 151.
Bizkitartean emeki emeki jarri nintzan argi hari, nahiz min egiten zaundan begietan. JEBur 73.
Hemen, adimendurat heldu orduko, erdarari behar du jarri haurrak, eskuara ez dezakelakotz eskola-emaileak onets. Ib. 179.
Aita saintiak etzian onetsi Constitution Civile zelako lege berria. Apez zunbait aldiz hari jarri ziren. Const 23.
Alferra / ernarazi nahi: / etzadien lokhar / ez geroari jar / ez lerra. Ox 85.
Ni ardauari yarria nengoan eta. "Estaba hecho al vino"
.OrTormes 19.
[Olio] urrinari gizonki edozoin jarria zaioke zortzi egunik barne. JEBer 29.
Bai, eskualdunak jarri dira arrotzen legeri. LfMurtuts 50.
azpiadiera-5.2
(Con -t(z)eari
). Hunat etorri zenean [...] ez zuen berehala hartu hemengo ara; bainan azkenean jarria zen osoki gurekilakoaren ahalik hobekiena egiteari. HUAurp 69.
Akiturik bazagon aste bat osoa [...]. Azkenekotz arrunt jarria zen Aldudarat igaiteari. JEBur 156.
azpiadiera-5.3
(V-gip, G-azp, AN-gip-ulz, B; Lar, H, A Apend)
Ref.:
A Apend; SM EiTec1 (lotu); Elexp Berg; Gte Erd 236. (Con alativo)."Acomodarse al gusto, al genio de otro, besteren erara jarri
"Lar.
"S'accoutumer, se faire à. Zer nahi lanetara ohitua eta iarria, habitué et fait à toute sorte d'ouvrages"H.
"
Edozein uskaratara berealaxe iarten gara, nos acostumbramos muy pronto a cualquier vascuence (AN-ulz)"AApend.
"
Oin azaltzen diran makiña barrixak lotzeko bertara jarritxa dagon tenikua biar
"SMEiTec1(s.v. lotu).
"
Asieran gaizki ibilli nitzan, baiña edozertara jartzen da bat
"ElexpBerg.
"
Bizi berrira jarria da (B), oingo bizimodura jarrita dago (V-gip, G-azp) [...] ango bizitzara jarri da (G-azp, AN-gip), arako jarri da (AN-gip)"GteErd 236.
Sagasti jabeen gutiziak kaltarkitu ez dezan, sagardo edarira jarriak dauden guztien ona. IztC 139.
Jesu-Kristoren ebanjeliora jarri eta kristaututzen ziran. Lard 532 (v. tbn. 527).
Baditu bi izate [...]. Azken izate horrekin orotarat yartzen da: mainguekin maingu, okherrekin okher. HbEgia 63s.
Zenbat eta gaztiago sartuko diran [...] askozaz errazago jarriko dira gure bizi-modura. BvAsL 195.
Zer egingo da bada! Nola diran oiturak, artara jarriyak. SorBar 25.
Senar-emazteak sekulan eskuaraz, non ez duten ahoa frantsesean hortara jarria. HUAurp 211.
--Neke asko eraman bear izan al dituk? --Bai, ama; baña, guzitara jartzen da. AlzRam 73.
Neri kalte egiten diranak ez ote dio ari ere kalterik egiten? [...] Ez da arat-unatik: ortara jarria dela ura eta ni ez. FIr 175.
Guzitara jartzen bai da gizona. Ib. 137.
Nere eskura utzi bear ditun [...] gauzak eta nere erabakietara jarri. TAgUzt 126s.
Joañixio datorrela, [beia] bere eskuetara jarria zeok eta. JAIrazJoañixio 11.
--Aizazu, Andoni; Bixenta ta Miren jarri ditzazu oituera oietara. --Ez litzake erreza izango. JAIrazBizia 29.
Sobera edanak ordea, onik ez, batez ere gorputza ortara jarri gabe dagonean. EtxdeJJ 187.
Jendea, izan ere, danera jartzen da. Ib. 237.
Oitutzen zijoala, egonean-egonaz artara jartzen ari zala. AnabPoli 43.
Poli, bizibide berrira ia jarrita zegoan. Ib. 43.
Gazteak ezin ziran egoera artara jarri. NEtxLBB 32.
Burua ere, jakiña, erderara jartzen dela eta oiek euskeraz esan ezinda ibiltzen gerala. VillJaink 8.
Bereala jarri nintzan ortara ere.JAzpiroz 49.
Aisa jartzen gara horratik horrelako "erdarakadetara". MIH 254.
Ohituko dira euskaldunen belarriak, artean larre-soinuetara bakarrik jarriak, musika berri ederrago honetara. Ib. 241.
Bestelako bideetara ohitua eta jarria dagoen gurea bezalako hizkuntza batean. MEIG III 113.
Baina pozoi horretara jarriak gaude eta pozoi horretatik har-alditxo bat [...] hartu gabe ezin gaitezke bizi. MEIG I 123.
azpiadiera-5.4
(Sin complemento). Sartzearekin, gogoa den gutien bat ilhuntzen zaizu; laster jartzen zira bizkitartean. JEBer 10.
sense-6
6.(Part. en función de adj.).Dispuesto; acostumbrado.
Ez xoilki sobera iarria bainan are thematua zela bere gorputzeko mortifikazionetan. SPPhil 184.
Gure gogoaren kontra iarriago direnak. Ib. 219.
Zeren dirudielarik bizitzeko azken manera hori hersiago dela, badarik ere bertzea iarriago da orobatasunean. Ib. 319.
Zenbatenaz bilduago, iuntatuago eta iarriago baita nihor bere buruarekin [...]. SPImit I 3, 3 (Ch bere barrenean sarthuago; v. tbn. I 19, 5).
sense-7
7."Se fixer, en parlant du temps, se mettre au beau. Ezta oraino denbora iartzen, le temps ne se fixe pas encore"H.
sense-8
8."Tomar tierra, arraigar. Juan zan astian sartu genduzen asa-landarak, jarri dira eta ederrak datoz
"EtxbaEib.
"
Sartu dittuzun landara guztiak jartzia millagrua izango litzateke
"Ib."
Lenguan sartutako letxuga-landarak eztie jarri
"ElexpBerg.
sense-9
9.(Part. en función de adj.)."Asentado. Gizon jarria, hombre sensato, juicioso, asentado (V)"DRA.
ELKAR JARRI.
Convenir. Alkar jarri zan bere lagunakin ara joan da otsegingo ziela. AranSIgn 63.
azpisarrera-2
EZIN JARRIZKO.
"Qu'on ne peut asseoir; qui ne peut s'habituer" Dv.
azpisarrera-3
JAR-EGON.
Iar-egon eta ioan-ethorri banaloriazkoek. "Les vains amussements et passetemps"
.SPPhil 431.
azpisarrera-4
JARRI-BERRI.
Recién puesto, colocado; recién establecido; recién compuesto. Iarri berria zenean Iainkoaren serbitzuan. SPPhil 495.
Agoko jarriberria agin-artean karrazkatuz [...] zai dagon zaldi eziberriak. TAgUzt 229.
Orduan taberna jarri berri samarra zan.BAyerbe 109.
Oraingo bertso-sailla ere jarri berria det.Insausti 269.
azpisarrera-5
JARRI ERAGIN.
Hacer sentarse. Jarri erain detsa silla batian. SMZirik 56.
azpisarrera-6
JARRITAKO.
"Zutiñeko biarra edo jarrittakua izan, zer ikusi aundixa dago, tiene mucho que ver que el trabajo sea de pie o sentado" Etxba Eib.
azpisarrera-7
JARRITXORIK.
"Sentadillas, a sentadillas, no a horcajadas, jarritxorik, esertxorik" Lar.
azpisarrera-8
JARRI-ZALE.
Aficionado a componer. Ez naiz, al dala, negar eragiteko bertsoak jarri-zalea. Insausti 115.
azpisarrera-9
JARTZEKE.
Sin poner. Lan errez ta domurik jarteke. ErkiagBatB 181.