Harremana

    OEH - Bilaketa

    70 emaitza laburki bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 unatu.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga, no se encuentra en textos suletinos (aunque sí en Oihenart; v. einhetu ) y es escaso en los bajo-navarros, al menos hasta finales del s. XIX. Al Sur, hasta el s. XX, sólo se documenta en los guipuzcoanos Aguirre de Asteasu, Iztueta, Lardizabal, Iturriaga, DicM, Arrue y A. Jauregui. Unhatu es la forma propia de los autores labortanos y bajo-navarros (onhatu en Voltoire y TB ). Hay sendos ejs. de unhez geroz y unhe-hurran (junto a unhatu ) en Oihenart. En la tradición meridional, si exceptuamos unos versos vizcaínos de principios del s. XIX, hasta el s. XX se documenta sólo aunatu; sin embargo, a partir de esta época, salvo Tolosa, Olabide, Zaitegi y N. Etxaniz, que emplean tbn. aunatu, y Orixe que utiliza ambas formas, en el resto de los autores hay unatu. En DFrec hay 3 ejs. de unatu.
    etimologikoa
    Etim. Quizá de bajo lat. caumare.
    sense-1
    (Lar, Añ (G), A; -nh- L, BN; SP, Urt I 147, VocBN .(L)Lecl, Dv, H), aunatu (G-goi-to, AN-gip-egüés; Lar, Dv (G), H), onhatu (Ht VocGr), aunotu (Lar DVC 158), anutu (Lar, H), anotu (B), unetu (ünhetü VocS; H (-nh-)), unhaiatu (H, que cita a ES) Ref.: A (aunatu, anotu, unatu); EAEL 276 .
     Cansar(se), fatigar(se), agotar(se), extenuar(se); hastiar(se), aburrir(se). "Lasser" SP y VocS. "Ennuyer, se lasser" Ht VocGr. "Aperrearse, nekatu, arikatu, aunatu, unatu" Lar. "Aporrearse, fatigarse demasiado, geiegi nekatzea, larregi arikatzea, aunatzea" Ib. "Reventar, cansarse demasiado" Ib. (tbn. en Añ). "Cobardear" Ib. "Cansar, -se mucho" Lar DVC 158. "Unhatugabe, avec persévérance" Lecl. "Ennuyer, s'ennuyer; se fatiguer" Dv. "Fatiguer, lasser. [...] Lanak unhatzen ohi gaitu, le travail a costume de nous fatiguer. [...] Utz nazazu, unhatzen nauzu, laissez-moi, vous m'ennuyez" H. "Anutzea, devenir, rendre poltron" Ib. "Unatu (V-gip? FSeg), unhatu (L, BN), cansarse, fatigarse" A. "Anotu, asparse" Ib. v. einhetu, ANU EGIN, oinatu.
    Iesus bada bidean unhatua berehala iar zedin ithur bazterrean. Lç Io 4, 6 (He unhatu; Dv, Ol, BiblE nekatu). Hainbat onhatu nago ezen [...]. "Hállome tan corrido y amohinado" . Volt 270. Arren unha etzaitela gure othoitzak entzuten. EZ Man II 51. O Iesus, Calvariara unhaturik igana. Ib. 122. Neure begi larrituak / agitz zaizkit unhatu / beha egonez ea noiz / behar duzun agertu. EZ Eliç 230. Ene arima unhatu da ene biziaz. Ib. 312. Meza luzetan unhatu naiz eta laburrak billhatu tut. Ib. 146. Nik zuri behinere unhatu gabe bethi beha baniazazu. Harb 374. Munduko plazentziek, diren handienek ere, denborarekin unhatzen dute. Ax 491 (V 317). Baldin plazera plazer eta atsegina atsegin izanen bada, behar da aitzinetik aphur bat bedere nekhatu eta unhatu. Ib. 553 (V 354). Zeren trabaillu hura guztia orazinotan eta othoitzetan unhatu ondoan, alferkeriatik ihes egiteagatik, hartzen baitzuen. Ib. 23 (V 13; la trad. de Azkue: "después de aburrirse en la oración", no parece exacta). Lurrean unhatuek zeruko desira. Unhatuan egin diot, / Iainkoari marraska: / eta zoriz enzun ninzan, / zoriz nengion eska. Hm 125. Ezintezkea iagoiti unha / ene hain gaiski tratatzez? O Po (ed. Michel) 243. Asez geroz ez jan, unhez geroz bai lan. O PrASJU 208 (Saug 105 akituz geroz lanik hobena). Ni naiz [...] sekulan zure laudoriotan unhatu behar ez naizena. SP Imit III 10, 4. Eztitutzu bertzeak unhatu edo kexatu behar. SP Imit IV 10, 7. Orduan unhatzen da bizitze luzeaz eta desiratzen du herioa. SP Imit I 12, 2 (Ch unhatzen da haiñ luze bizitzeaz). Zeren, zenbat ere baitira [tentazioneak], ezin egin diazakegute kalterik, unha gaitzaketelarik, tinkhetz bagaude Iainkoa serbitzatu nahiz. SP Phil 455 (He 459 nekha ahal gaitzaketen). Laburki zaizkigu iguiñ, / unhaturik begiak. Arg DevB 29. Haren ondoan joaten dena / bidean eztuk unhatzen. Gç 140. Perseberatuz othoitz egitea. [...] behinere unhatu gabe bethi othoitz egitea. CatLav 325. (V 160) Ez zaitezela behinere unha zeure burua mortifikatzen. He Gudu 102. Ez gaitezela beraz unha ungi egiteaz. He Gal 6, 9. Abia gaiten, gau huntan berean, Dabiten ondoan: unhatua eta nekhatua izan behar da. Lg I 314. Helas! ene eskergabetasun guziak ezin unhatu du zure pazienzia. Mih 117. Ezin unha ninteken misterio handi haren meditatzen. Ib. 85.
    ( s. XIX) Bidezkoa aunatu edo arikatu ditekeala, sarritan artzen ezpadu zerbait janari eta edari. AA I 16. Egia da, añ aunatua utzi lezakeela emakumea erditzeko miñak, non [...]. Ib. 538. Zeren miñak aunatua eta gaiso utzi duen. Ib. 538. Haren ikhusteaz guziak loriatuak [...] behinere unhatu ez desgustatu gabe. Dh 184. Bolsia tximurtzeko / ta buruba unatu. Ulib ( in FrantzesB II 37 ). Othoitz egin behar dela bethi eta behinere onhatu gabe. TB Lc 18, 1 (He, Dv unhatu; Lç enoiatu, Ol aspertzeke, Leon lotsatu, Or aspertu, IBk e IBe etsi ). Bazeneki ondo zure bekatuen astuntasunak zenbateraño nekaturik aunatu zuten Jesus maitagarria. Jauregui 237. Askok naiago dute serbitzatu Demonioa, mundua, ta aragia, nekaturik, aunaturik bizitza guztian. LE Urt 86 ((ms. 30v aperreaturí). Oratu omen zion mutilak adar bietatik portizki, bai ta eutsi ere irme, zezena arras aunatu zan arterañoko guztian. Izt C 251 (v. tbn. aunatu Izt D 27). Otso bat negu luzeko dietaz unhatua. Gy 72. Beldurrez unha dakizkoten aditzaleak edo loak gaindi. Ib. IX. Debalde naiz oihuka hariko, / guziak unhatzeraiño. Ib. 291. Hortaz mintzatzeaz unhatua naiz ni. Ib. 290. Ez naiteke unha [liburu] horren erakurtzen. Hb Egia 92. Bideko nekeak easan, eta berreun aunaturik, ibaia igaro gabe geratu ziran. Lard 179. Atsegin handirekin aintzina yarraikiko natzaio, ikhusten dudanaz geroz etzaitudala unhatzen. Dv Dial 48 (It nekatzen, Ur aspertuten, Ip eñhetzen). Jenobeba bere sermoi luze onen ondoren añ aunatua eta aitua geratu zan, non [...]. Arr GB 87. Arras unhatua, izerditua eta porrokatua. Elzb PAd 56. Deliberatu nian beraz egotea aphur bat nere arbolaren puntan, agian azkenean otsoa, unhaturik, aphazegatuko zelakoan. Ib. 41. Unhatu zen beraz noizpeit jenden artean izateaz. Jnn SBi 86. Gogoeta horiek etzaituzte unhatzen pixka bat? Ib. 65. Gero soldado sarthu nahi izan zuen; bainan soldado unhatu baitzen laster, desertur zela yakin zuten. Elsb Fram 84. Lan eder hori egin orduko, gure muthil gazteak ziren unhatuak, hiratuak, ethenduak. Ib. 138. Aseak baitire eta unatuak framazonen zangopean bizitzeaz. HU Zez 91.
    ( s. XX) Arnasarik artu ezinda laster unatu zuan nekeak. Ag G 203 (Kr 209 guztiz unaturik). Arraintzan nardatzen zen, ihizin unhatzen. Zerb Ipuinak 157. Unhatuak izaki biak, laster lokhartu ziren. Barb Leg 69. Nihau gogorki unhatua niz, ebaindua kasik. JE Ber 96. Erran behar ere da ez dela langile handia; [...] unhatzea ez du maite. Ib. 71. Orretara, aspoak lan-eta-lan, aunatu egiten da ibilkaria. Anab Usauri 121. Haren ikusteaz nehoiz unatuko ez gira. Iratz 53. Esau, basotik aunatuta zetorren. Ol Gen 25, 29 (Ur, Dv, BiblE nek(h)atu). Gure gizona akitua, unatua eta otz-ikaretan dar-dar zegon. Etxde JJ 233. Oso nekatua, zearo unaturik jo eban sukaldera. Erkiag Arran 169. Aitz-mutur oietan gora ta bera, edozein aunatuko litzake, gazte. NEtx Antz 49. Eta beldurtzeko da, bertzek jada aipatuak errepikatuz, [...] bere aditzaileak asper eta unha ditzan. Lf ELit 115. Eleketa luze ta lipizta gogaikarriz aunaturik. Zait Plat 26. Atsegiña dastatzeko eman zaigun indarra ere kaxkarra izan, eta aurki unatzen da. Vill Jaink 152. Bide luzez aunatua. NEtx LBB 349. Unatu nintzan eta aurkitu pausa leku beharretan. Xa Odol 294. Egun guziko nekeak unatua. Ib. 103. Eta ez ditut [...] delakoaren argibide nabarmenak aipatzen unatu nahi. Honako hau bederen, irakurle, arin izan dakizula. MEIG IV 135.
    v. tbn. Urt Gen 27, 46 (-nh-). Brtc 240 (-nh-). Iraultza 74. Lap 18 (V 10). Aunatu: DicM (ed. 1877), 75. J.M. Tolosa EEs 1913, 207. Or Eus 399.
    azpiadiera-1.1
    (Lar), onatu (-nh- Ht VocGr) (Part. en función de adj.). "Ennuyé", "ennuyée" Ht VocGr. "Cansado", "reventado" Lar. "(Estoy) molido, [...] unatua" Ib. "(Molido como una) alheña, [...] unatua" Ib.
    Zonbat egunen buruan / bada iaun ona niri, / agertuko zaizkit zeure / sehi unhatuari. / Zenbat egunen buruan / nauzu konsolatuko. EZ Eliç 230. Asto unhatua. Gç 75. Noizeta ora huiatuez luzaro segitua, / [Herbiak] urrun baitu utzten gibela heien oste unhatua. Gy 58. Karlomanen zaldiak zango unhatuak; / bere bizar zuria bulharrak behera. Hb Esk 61. Zenbait laborari unhatu. Hb Egia 154. Mendizale makal unatu iduri. Ldi BB 120. Asto orien gañean eramaten dire [...] axuri unatuak. Or Mi 42. Gero bere beso aunatuz neskatxa laztandu, ta [...], matrail zuriaren gañera odol gorrixka ixuritzen dio. Zait Sof 195. Gorputz unatuak bere saria nai, oiera dei digu. Or Poem 526. Oeratu ziran beren gorputz unatuai atseden emateko. Etxde JJ 45.
    azpisarrera-1
    EZIN UNATU. Incansable.
    Irule ezin unhatu batek [...]. Hb Egia 145. Yokolari ezin unhatuak. Ib. 136.
    azpisarrera-2
    EZIN UNATUZKO. "Inlassable, [...] ezin unhatuzko" T-L.
    azpisarrera-3
    UNA-ORDU. Tiempo de cansarse.
    Ageri da marrakariek unha ordu dutela, aspaldion xutik dire. Yar bitez beraz. Hb Egia 142.
    azpisarrera-4
    UNATUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Unhatuxeak ere ginen, bertzalde, oren huntan xutik. Barb Sup 111. Unatuxe eta are gehiago unatzeko bidean zegoelarik, hizkuntzak iraun zuen. MEIG VI 72.
    azpisarrera-5
    UNA-HURRAN. "Unhe-urran (BN), assez fatigué" Lh.
    Ioanez ioanez azkenean / unhe-hurran zirenean. 'Et presque hors d'haleine' . O Po (ed. Michel) 235.

    unatu

    unatu
    << ukitu 0 / 0 zatika >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper