OEH - Bilaketa

100 emaitza jaidura bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
bortxatu.
tradizioa
Tr. Usado al Norte desde Dechepare; al Sur, hasta el s. XX se encuentra en Mendiburu, Lizarraga de Elcano, J.B. Aguirre, Echenique y Otaegui (este último en la forma portxatu ); se emplea algo más en el s. XX, sobre todo en su segunda mitad. En DFrec hay 59 ejs., de ellos 3 septentrionales.
sense-1
1. (AN-gip-5vill, B, L, BN, S; SP, Urt Gram 399 y I 163, Ht VocGr 362, Lar, VocS , Añ, Lecl (-rx-), Arch VocGr , VocBN, Gèze, Hb (-rx-), Dv, A), portxatu, forzatu (Lar, ), portzatu (Lar) Ref.: Lh; Lrq; Gte Erd 167, 263; Izeta BHizt2 .
(Trans.). Forzar, obligar (a). "Forcer" Ht VocGr. "Forzar, hacer violencia" Lar y Añ. "Violentar" Lar. "Galeote, galeotea, arraunari bortxatua" Ib. "Obliger, bortxatu" VocS. "Contraindre" Foix. "Bortxatzez, en forçant; bortxatziri, à mesure qu'on force" Lrq. "Bortxatu zuten gaixtakeri bet itera" Izeta BHizt2. "[Inposatu]: Estatuak elebitza bortxatzen digu (AN-5vill), [...] ez zaitut bortxatu nai lan ori egiten (AN-gip-5vill), ...lan ori egitera (B), bortxarazi daukete (BN-arb)" Gte Erd 167. "[Presionatu]: beartsuak bortxatu eta igorri (in) zuzten erritik (B, AN-5vill)" Ib. 263.
Egiaren klaretateaz benzutu izanik bortxatu izan dirade anhitz gauzaren konfesatzera eta aboatzera. Adv ** 5r. Eriden zezaten gizon zireniano Simon deitzen zen bat: haur bortxa zezaten haren krutzearen eramaitera. Mt 27, 32 (He, TB, Dv, Ip, SalabBN, Echn bortxatu; HeH, Ker, IBk, IBe be(h)artu, Hual, Samper obligatu, Leon hertsatu; Ur, Ur (V) artu eragin, Or eramanerazi). Maiz nauk bortxatua aithortzera egia. EZ Man I 52. Eztuzu amorio borxaturik nahi. Harb 210. Gaitz da, haragiak tentatzen zaituenean, gaietan eta okhasinoetan zarelarik, zeure buruaren bortxatzea, desiraren ez konplitzea. Ax 481 (V 311). Zur' onhesteaz etsitzera / Nahi nauzua bortxatu? O Po 43. Ez iakin manera: borxatua ala naturala; ustatua ala supitua. Hm 225. Hilzian edo hilez geroz egiten diren ongiak, ongi borxatiak dira. Tt Arima 111. Bortxatu baita biga ezpa hirur aldiz haien hartzera. Ib. 67. Barurtzera zoin dira bortxatü? Bp II 42. Ez detzagun berzeak behinere borxa edatera. CatLav 176. (V 92) Hortara eziñbertzez bortxatua. He Gudu 147. Bortxa itzazü abere gaixtuak, erran nahi dit, desirkünte plazeretara enjogi direnak. Mst III 23, 4. Bere burua askotan bortxatuz baizik, ezin iraun dezake graziaren bizitzan ta zeruko bidean. Mb IArg I 293. Ebék inzitátzen gaizkirá; aiék tirátzen onerá [...], baña ezin bortxátu. LE Bail 223. Hala eginez gure heuskararen ara edo ethorza anitz pundutan bortxatzen zela. AR 7. Deusetan ez dut bortxatu ene burua, bethi kontentatu ditut ene pasioneak. Brtc 145. Badakik borxatü izala / eni errendatzera. Xarlem 570. Badira nagusi eta etxeko andre batzuek añ anima bageak eta herenkoiak, non bortxatzen dituen mirabeak lan debekatuak egitera. AA II 52. Baldin ezpagaitu berehala bortxatzen zor dioguna pagatzerat. Dh 216. Indarra bortxatzen. 'Au delà de mes forces' . Etch 176. Ez bortxa zuk zure antzea, / Bakotxak badu berea. Gy 22. Ez dut nahi bortxatu nihor sinhesterat; / Itxurak nau ekharri horren erraterat. Hb Esk 15. Bortxatua izan da landari ematea samats berria. Dv Lab 157. Zeruetako erresumak bortxatua nahi du izan. Dv Mt 11, 12 (Lç Zeruetako resumari bortxa egiten zaio). Zer diozü Aita eta Amez zuñek bere haurrak eliza gizun izateko nahikünterik eztielarik, bortxatzen beitütie estatü haren harzera? CatS 92. Nere aita, [...] arkituko litzake portxatua maitatzen dedanarekin ni ezkontzea. Otag EE 1881b, 107. Beharrak nau bortxatu. Zby RIEV 1908, 767. Eta horrela Josep eta Maria bortxatuak izatu ziren joaitera Betleemerat. Jnn SBi 10. Ene justizia bortxatzen duzu. Lap 410 (V 187). Bortxatü gira aithortzera: Maria orophoteretsü da hari hersatzen direnen ifernütik begiratzeko. Ip Hil 218.
( s. XX) Bortxatü izan balitz Haritchabalet-en seminariotik kanpo ezartera. Const 22. Ez dakigu xuxen [...] Erronkarikoak nausiturik, Baretous-ekoak bortxatuak izan ote ziren hemengoek ezarri zazkoten zergak pagatzea. Zub 53. Baña artaratzeko, indar egin bear da, nork bere burua bortxatu ta garaitu bear du. Ir YKBiz 153n. Gure herria euskalduntzera inguratzen gaituzten atzerriek bortxatu gaituzte. Mde Pr 41. Bortxatuz egiten nuna, aldiz, egiñez baiño eragiñez egitenago nula nenkusan. Or Aitork 157. Gorputz guzia dena plantza gorri du, nun nahi hatz eta aztaparrak geldirik egoiterat bortxatu[a]k dira. JEtchep 24. Horrela jaidura gaixtoak zapaturik baitaude, jazarri gabe egoiterat bortxatuak. Lf ( in Zait Plat XVI ). Konzientziaren barrutia bera ere eta norbere askatasuna, batere lotsarik gabe bortxatuak ikusi izan dira. Vill Jaink 173. Nahi baduzu Anton salbatu zure hutsa jujeri aithortuz, aizu zira, bainan ez zira hortaraino kontzientziaz bortxatua. Larz Senper 14 (Vill beartua). Nork bere burua bortxatu gabe jendetasunik ez. EZBB II 72. Ene ait'amek etsitua zuten enekin eta ez ninduten gehiago bortxatu. Xa Odol 27. Eihartzerat bortxatua den aizeak hautsi abarra. Ib. 114. Errak hi, eta nurk dütü, / debrin zikhirua, bortxatzen, / Botxe eta basa artetan / itxuski ere jauzerazten? Casve SGrazi 96. Ez nintzela neure gogoz sartu saltsa horretan, besteren eskez eta bestek bortxaturik baizik. MIH 376. Erantzulea bortxatu gabe bai ala ez esatera. MEIG VI 163.

v. tbn. Gç 45. Lg II 122. Monho 124. Jaur 125. Bordel 93. Elzb PAsd 40. Elsb Fram 102. Arb Igand 132. HU Zez 24. UNLilia 19.
sense-2
2. (Lar, VocBN ).
Violar, forzar sexualmente. "Violar" Lar.
Orai nahi nuzuia heben bortxatu? E 207s. Nik eztanzut emaztiak bortxaturik gizona, / bana bera zoraturik andriari darraika. Ib. 125. [Emakume lotsagabe ark] barreatu zuan, bortxatu nai izan zuala Josek. AA II 134. Eztizu sekulan utzi / neskatila puntzelarik, / hatzaman dian lekian / bortxatu gabetarik. AstLas 39. Erraldoi izigarrien batek ezpazuen neskatxa orietarik bat beretzen eta bortxatzen. AIr RIEV 1928, 600 (Anab ib. 609 indarka egiten ez bazien, Or RIEV 1929, 7 indarbeartzen, Ldi ib. 208 indarrez galdu). Ixion, Lapitarren erregea, sugeekin gurpil bati lotuta zegoena Hera bortxatu zuelako. Ibiñ Virgil 106n. Birjina bortxatua, agur erregina, oi bihotz bera, oi errukiorra. Lasa Poem 104.
sense-3
3. (Intrans.).Esforzarse en, obligarse a.
Bortxa gaiten egitera geure eginbidea. EZ Man I 21. Bortxatzen dire ahalaz khentzera tristezia / Ikhasiak diren legez egiñik hitz eztia. Ib. 123. Bortxa zaitezte hertsitik sartzeko. Brtc 141.
sense-4
4. Forzar, abrir por la fuerza (una puerta, cerradura, etc.), entrar por la fuerza.
Aita zaharren arimak hala ziren hegatu / Zarrategia Iesusek zuenean bortxatu. EZ Man I 129. Jauna, joko dut zure athea; eta zuk manatu bezala, bortxatuko dut, ez bada idekitzen. Dv LEd 238s. Traba guziak hautsiz, borthak bortxatuz. Elsb Fram 97. Emeki emeki builla hurbilduz doha, atheak borthizki joiten eta bortxatzen dituzte. Prop 1896, 123. Ikhasteko zer zen Bastilla, nur zen Bastillan, nula eta nurtzaz bortxatürik izan zen, eta nulako bilhakatü diren bortxatze horren ondoramenak. Mde Pr 49. Banko batetako "coffre-fort"-a bortxatu. JEtchep 113. Udaberriko egun ozkarbi ta paketsuan ateak bortxatu ta irtetzen dira. Ibiñ Virgil 109. Gainti orotarik gira / saldo handian heltüren / kharriketarik metaka / tulupustaz bortxatüren. Casve SGrazi 152.
sense-5
5. Retener por la fuerza (dinero, etc.).
Eztugula halaber [...] nekhazaleen edo zerbitzarien iornalik edo soldatarik ere goraturik eta bortxaturik eduki [behar] . Mat 115s. Egiten ditutzu ohoinkeriak, goraturik eta bortxaturik dadutzatzu bertzeren onak. Ax 246s (V 166). Mithil, neskato eta langiler bere sarien eta bekhülarien ükhatzia edo bortxatzia. Bp I 57. Besteren ona züzen gabe eta hark nahi gabe hartzen dienek. Berhala hura gordatzen edo bortxatzen dienek. Ib. 100.
azpisarrera-1
EZIN BORTXATUZKO. "Qu'on ne peut forcer" Dv.
bortxatu
<< bizi 0 / 0 deidura >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper