Harremana

    OEH - Bilaketa

    793 emaitza jai bilaketarentzat

    Sarrera buruan (62)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    2 hil.
    tradizioa
    Tr. Documentado desde Lazarraga, es de uso general en autores vizcaínos y guipuzcoanos. En textos navarros se documenta ya en el s. XV (ZalbaSM), en Ros, en Mendiburu y en F. Irigaray. Il(l) es la forma común. Hay ejs. no ambiguos de ille (cf. ya en el dicc. de Landucci) en Añibarro, Zavala, E.M. Azcue, Echeita, Enbeita, F. Irigaray y Oskillaso, y de illa en Moguel, Arrese Beitia, Iturzaeta, Kirikiño, Agirre, Enbeita, Etxaburu y F. Etxebarria alternando en varios de ellos con il(l) . En msOñ y CrIc se encuentra además la forma illi . Al Norte se documenta bajo la forma (h)il(l) sólo en Voltoire, Oihenart, Bordel (sin aspiración, cf. supra SP), Revol, Goyhetche (sin aspiración), Hiribarren y ChantP . En DFrec hay 337 ejs., todos ellos meridionales.
    etimologikoa
    Etim. De *(h)ile, con pérdida de la vocal final; cf. el comp. hilabete .
    sense-1
    1. (gral.; Dv, H; il Lcc, Mic 7v, SP, VP 38r, Lar, Añ, Dv (V, G), H), ila, ille (V-arr; Lcc), illi Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 153; Elexp Berg .
     Mes. "Cada mes, ille guztietan " Lcc. "Semilunio, illerdia, illaren, illabetearen erdia " Lar. " Otsaileko hilean, au mois de février. Ethorriko da hilaren hamarrean, il viendra le dix du mois" Dv. " Otsaileko hilekoa da, il est du mois de février. Zein hiletakoa da, de quel mois est-il?" Ib. " Hil hunek zenbat du? Hilaren zenbata da, dugu?, ce mois combien a-t-il de jours. Quel est le quantième, quel quantième avons nous du mois?" H. "[Illebete] se usa también [...] con los numerales: zeinbat illebete, lau illebete, amar illebete, en vez de zeinbat ill, lau ill, amar ill. [...] Con otros artículos se usa ill: datorren illean, el mes que viene; ill onetan, (en) este mes; illerik illera, de mes en mes; illean illean (Vc), (en) todos los meses" A. " Oingo illak ogeta zortzi egun dittu " Etxba Eib. " Illek zenbat egun dekoz? (V-arr), gaur zenbat egun ditu illak? (V-gip). [...] Gaur illak 24 ditu (AN-gip)" Gte Erd 153. v. hilabete (2); cf. urtarril, otsail, garagarril, etc.
    Abuztu ilak / egun bat kunplitzakarik. Lazarraga A28, 1202r. Jaio zitezen maiatz ilean. Ib. A11, 1179r. Zure karta ogei eta bat garreneko il onena. MRos 10.1r. --Zenbat daduka hillunek? --Guk dugu ene ustez azkena. "¿Qué tantos tenemos hoy del mes?" . Volt 207s. Hileko erdia, hileko eria. "L'accouchée de ce mois fait la malade durant tout le mois" . O Pr 237. Ille bakotxean bakartasuneko egun bat lan santuai emoten deutsudala. Añ LoraS 164. Ill onen asieran. Echag 187. Illaren 7an. Izt C 147. Maijatzeko ill. Ur MarIl 126. Maijatz ill. Ib. 124. Ejiptotik irten ziranetik irugarren illeko iruan [...] Sinaiko mortuan sartu ziran. Lard 77. Nork eginen du ene paga hilaren hamarrean? Hb Egia 21. Maietzeko illean Mariari egiten zaizkan eliz-pestetara. Arr May 5. Abenduan zan martiri ori, / illak laugarren eguna. Xe 339. Ill onen ogeirako joateko. Urruz Zer 91. Ontatik aldegin bear ddoagu illa betetakoan. "En cumpliendo el mes" . Or Tormes 85. Illaren irugarrena zan. Or SCruz 51. Illaren beraren azken aldera. Ib. 22. Urriko illak ogei ta zortzi / zituen egun batian. Tx B II 86. Urriko illaren aurrena. Tx B I 215. Euskal-Jai au dala-ta, ez naiz gelditu il guzian. Lab EEguna 111. Illa ostiralean sartzen bada. JMB ELG 78. Urrilla ill onetan. Alzola Atalak 105. Milla pasa ta bederatzireun / da emeretzigarrena / da ilbeltz illak ogei ta zazpi. Uzt Sas 283. Eguna zan agoztuan, / illa orren ogeikua. FEtxeb 65. Maiatza il ederra da. Insausti 65. Hila joan eta hila etorri, ez zen oraindik ageri. MEIG IX 98.
    v. tbn. Revol 149. FrantzesB I 25. Afrika 35. ChantP 262. Bordel 45 (i-). Sor Bar 72. PE 40. Ud 75. EusJok 97. EusJok II 87. Goñi 65. Urruz Zer 91. ArgiDL 10. Enb 78. Yanzi 177. Ldi IL 108. Eguzk GizAuz 158. JAIraz Bizia 72. Munita 71. NEtx Antz 110. Etxabu Kontu 163. Gerrika 45. Albeniz 116. Illa: Itz Azald 160. Enb 80. Etxabu Kontu 10. Il(l)e: Echta Jos 242. Bilbao IpuiB 105. Illi: msOñ 235r. CrIc 164. Illia (det.): SM Zirik 71.
    sense-2
    2. Mes (periodo de tiempo). v. hilabete. Tr. Sólo encontramos la construcción hil bat en Goyhetche (único autor septentrional que lo utiliza), Iturzaeta (Azald 139), Gerrikagoitia (238) y Zendoia (57); cf. hilabete bat, hilabete (s.v. hilabete ).
    Tristea nengoan / iru ileko egunetan. Lazarraga A25, 1197r. Andra ditxabageau, barriz, / sei ilekoaz [='embarazada de seis meses'] maiaetan. Ib. A25, 1197r. Bi ill bete horduko. Mb IArg II 322. Igaroten dira illa bi. Mg CO 90. Ill osuak igaro zituban [...] eternidadian penseetan. JJMg BasEsc 281. Iragaiten da ill bat. Gy 266. Bi illak egin zituenean, aitagana etorri. Lard 136. Ill osuetan ezer artu baga! Ur Dial 30 (It illabete osoetan, Dv hilabethe osoak, Ip hilabete osuak). Presondegi artan hill askoan zegoan. Arr GB 21. Ill askotan iraun zuen. Aran SIgn 104. Kanpora joan bear dot, illa batzuetarako bada be. Ag Kr 184. Igaro zirean egunak, asteak eta illak. Echta Jos 157. Egunak, illeak egon baitezke, beti hura bere gogoan. FIr 187. Ile batzuz gero. Osk Kurl 38. Egun gitxira Burgosera eruan eben; eta andik il batzuetara, Astorgara. Gerrika 116 (cf. ib. 135 illa bi).
    v. tbn. AB AmaE 63. Illa: AB AmaE 335. Kk Ab I 109. MAtx Gazt 18. Il(l)le: Zav Fab RIEV 1907, 536. Azc PB 255. Enb 202. FEtxeb 204. Gerrika 99.
    sense-3
    3. (H, A).
    "Lune. Les dial. G et V emploient il, illa en composition comme préfixe pour exprimer lune: ilberria, ilbarrija [...] " H. " Il (c, ...), luna. Hoy no se usa más que en los derivados" A.
    Ordurik ona dabil / orain bai ta orain ez, / lenengoko zeruan / ila ta argia lez. (Interpr?). Azc PB 177 (esta estrofa ni figura en la ed. de Ur PoBasc).
    azpisarrera-1
    HILA HILARI ERANTSI EZINDA.
    " Hilla hillai erantsi ezinda, hilaren amaierara iritsi ezinda" ZestErret .
    azpisarrera-2
    HILAREN AZKEN, HILAREN ATZEN, HILAREN GUEN. Fin de mes.
    Alan lora ederrak / illen gueneko / sortaturik Amari / pozik eskintzeko. Ur MarIl 125. Illaren azkenean eskeñtzen dio Mariari bakoitzak bere biotza. Arr May 9. Orixe artu eroen langilleak illaren azkenean. Eguzk GizAuz 158. Illaren atzena da, ta badakizu gaur bukatzen dala Jauregiren landola erosteko eguna. ABar Goi 62 (v. tbn. 63).
    azpisarrera-3
    HILAREN LEHENA (det.; illaren l. SP, illaren lena Lar), H. LEHENENGOKOA (det.). "Le premier jour du mois" SP. "Calenda, el primer día del mes [...]" Lar.
    Urrengo illaren lenengokuan, ikastarua asi oi dan lez, [...] juan oi dira ikasliak. Kk Ab I 110.
    azpisarrera-4
    HIL-HASTE (hil-hatse BN-mix ap. A, s.v. hilhatsa). "Comienzo del mes. Hilhatsez komuniatu behaizie (behar dizie), debeís comulgar al comenzar el mes" A.
    azpisarrera-5
    HIL-BEDERATZIURREN.
    Geroz, zezano ainik-eta; / urhent beta / hil-bederatzurruna, / Iainkoari eskerren emaiten / iragaiten / zituen gau' et' eguna. 'La période de neuf mois' . O Po 58 (Harriet traduce "le neuvième mois").
    azpisarrera-6
    HILEAN. Al mes, cada mes. v. HILEAN HILEAN.
    Sei florin et t(er)tio bat ilean. ZalbaSM 76. Onixe oi diot nik / eskaintzen illean / arkume bat gizena / bere aldarean. It Fab 180. Illean pagatzen xuxen diodala / Zikiro baten grabela. Gy 323. Gañera Israelen bertakoak ogeita amar milla gizon autu, eta Libango mendira, illean amar milla, bialtzen zituen. Lard 211. Emongo neuzkizuz eun ogerleko illean janen ganera. Echta Jos 307. Bere senarrak ilian ekartzen dion diru apurrarekin. ABar Goi 23. Nik illean kobratu nai det nere soldata. Salav 34. Komentuko eskoletan illean iru laurleko ordaintzen zan. Etxabu Kontu 9. Illen irabazten zan / eskax bosteun pezta. Insausti 303.
    v. tbn. Apaol 93. Iraola 31. A Ardi 3. BAyerbe 42. Albeniz 46.
    azpisarrerakoSense-6.1
    Ea pekatu egin dabeenz andra libreakaz ilean zeinbat bider. Cap 103. Esplikau daiezala Elexan ezkonzako inpedimentu onek edolabere illean beñ. Oe 149. Konfesatuko zirala illean bein. Mg CC 183. Astean edo illean zenbat bider botako zinduan gutxi gora bera? AA II 35. Illian beingo konpesetia artu biar dabee. fB Ic III 368. Bizarra kentzen beban illean birritan. AB Ama 234. Gutxienaz illean bein Jaunartzen zutenak. MAtx Gazt 82.
    v. tbn. Añ EL2 17. Zav Fab RIEV 1909, 38. Itz Azald 205. JanEd I 130. BAyerbe 17. JAzpiroz 135. MIH 253.
    azpisarrera-7
    HILEAN HILEAN (Vc ap. A; Lar, Añ). "Cada mes, [...] illean illean" Lar (s.v. cada día). "Mensualmente" Añ. "(En) todos los meses" A (s.v. illebete). v. hilero.
    Konfesetan zan illian illian zazpitik aurrera. JJMg BasEsc (ed. 1845) 84. Illean illean / milloe bat peseta geitzen dot etxean. AB AmaE 230.
    azpisarrera-8
    HILEKO. Mensual. Cf. hileko (2). " Hileko jornal, soldata" ZestErret .
    Ileko konfesiño jenerala. Añ EL2 78. Igoko deutsut zerbait illeko saria. Echta Jos 307. Illeko ordainkizun guziak. "Presupuesto mensual" . EAEg 1-2-1937, 952. Illeko soldata. Osk Kurl 19. Hileko errenta. Arti Ipuin 59.
    azpisarrerakoSense-8.1
    Por mes, al mes.
    Emakumezkoak, gutxienez 450 laurleko illeko. EAEg 16-1-1937, 818. Emango diat ba illero, bañan ez zortzi duro; illeko askoz gutxiago. Salav 35. [Jakin nai nuke] illeko batean edo eguneko orrenbestean tratua egiten ote zuten, iletsero-mutillak bezela. "Si se concertaban por meses o por días como peones de albañil" . Berron Kijote 228. Gure ume denporan illeko iru laurleko izaten zan lekaimeen eskolea. Etxabu Kontu 93. Illeko 37'50 pezeta. Gerrika 35. Diru gutxi irabazten zan: illeko milla pezeta. Albeniz 45.
    azpisarrera-9
    HILEKO GAITZ. Menstruación. v. hileko.
    Sarak ez eban arrezkero illeko gatxik. Ker Gen 18, 11.
    azpisarrera-10
    HIL-EPEKO (Lo) del mes (?).
    Hartzean handi promesak / nasai ziñak eta hitzak. / Ondoan ill ephekoa / nihoiz ez agertzekoa. Gy 3.
    azpisarrera-11
    HILERA. Al mes.
    [Hamaika txabola] denak alokatuak (19.000 guztiz hilera). Arti Ipuin 56.
    azpisarrera-12
    HILETIK HILEKO. Mensual.
    Amabostean beingo edo illetik illeko konfesatze-komulgatzeak. Mb IArg I 288.
    azpisarrera-13
    HILETIK HILERA, HILERIK HILERA (A). "Illerik illera, de mes en mes" A (s.v. illebete).
    Illetikan illera / kontribuziyua. Ud 33. Bi-iru ordukoa / illetik illera, / pleno izenarekin / bazan billera. Insausti 160.
    azpisarrera-14
    HILETIK HILERAKO. Mensual.
    Badira izkuntz onetan eskribiduta bi eguneroko paper, amabost edo geiago astean-beingoak eta beste onenbeste [...] illetik illerakoak. Ag Ioan 158.
    azpisarrera-15
    HIL-SARI. "(L), rétribution mensuelle" Lh, que cita a H, pero no lo encontramos en su dicc.

    hil

    hil
    << 1 hil 0 / 0 hiru >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper