OEH - Bilaketa

214 emaitza jagi bilaketarentzat

Sarrera buruan (1)


Sarrera osoan (213)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
igaro.
tradizioa
Tr. La forma igaro es casi general en guipuzcoano, y en vizcaíno es prácticamente la única documentada hasta finales del s. XVII y frecuente desde entonces. Irago, documentado ya en Landucci, Lazarraga (que usa tbn. en alguna ocasión igaro ), unos versos de Eibar de 1685 (SocLen 532) y Nicolás de Zubia, es, si exceptuamos igaro en Olaechea, la única variante que encontramos en el s. XVIII (Arzadun, Barrutia, Urquizu, Gamiz (206), Oe (22), msOñ (235r)); en el XIX es bastante frecuente: Moguel (tbn. igaro ), fray Bartolomé, Astarloa, Arrese Beitia (tbn. un ej. de iragotu (AmaE 449)), D. Agirre (Serm 94), Iturzaeta; en el s. XX sólo se encuentra en Lauaxeta (AB 58); pero cf. infra IGAROKO. Fuera del vizcaíno, emplean irago Larramendi (Cor 300), Xenpelar (191), Otaegui (in FrantzesB II 134), F. Goñi y E. Arrese. Hemos encontrado ademá igarotu en Yanzi (128). Se encuentran formas fuertes en Lazarraga (naigaran ), Refranes de Garibay y BBizk (en ambos aigara ), y en RS (digaran (231), con suf. de relativo); en el s. XX algunos autores (Lauxeta (BBa 76), L. Jauregi (Biozk 4), Gaztelu (MusIx 83)) recrean formas fuertes como digaro . El sust. vbal. igaraite- lo emplea Capanaga (part.igaro ), e iragaite- Lazarraga y Urquizu (tbn. iragote- (57); part. irago ). Hay igaroite- en CatLlo (96) y CatBus (57), siendo en ambos igaro el part. En DFrec hay 156 ejs. de igaro .
etimologikoa
Etim. Causativo de igo (i-ra-go ).
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (V, G; Mic 8v, Lar, , Dv, H), irago (V-ger-arr, G-nav; Lar, , Dv, H; iraoV-gip, AN-larr), iragon (Lc sg. A ), igarotu, iragotu (Dv) Ref.: A ( igaro, irago, iragon ); A Apend; Iz ArOñ ( irao ); Asp Leiz ( irao ); Gte Erd 8 .
(Aux. intrans.). Pasar (por, a), cruzar (por). " Uran irago (G-nav)" Gte Erd 8 (s.v. erropa aklaratu ). v. iragan, igari, pasatu. Tr. De uso general en los dialectos vizcaíno y guipuzcoano.
Laster baten igaro zan / uraz alde bestea[n]. Mondr 40s. Igaro ninzan basoti. Lazarraga A7, 1170v. Laztan enea, naigaran / Zure atean arteti. Ib. B28, 1204r. Ene aldeti igaro zidin / dama bat enrizadurik. Ib. B21, 1199r. Bergara, zeñatu eta aigara. RG A, 34 (v. tbn. en contexto similar aigara en BBizk 33; v. un extendido comentario sobre esta forma verbal en MEIG VI 188s.). Ostegunean emetik igaroko dira Tolosara. CartAzp 125. Igaro bidi bigarren partera. Cap 115. Bidrieratik iragoten dana legez eguzkia. Zubia 150. Irago da diabrubaren bando ta eskolara. Mg CO 279. Badakutsu emen belarluzia illda, sutan igarota, edegita. Mg PAb 86. Loratatik, frutu gozo elduak izatera igaro ditezen. LoraS 4s. Rut-en aide urkoago hura ere an igarotzen zan. Lard 161. Ziega onen urretik igarotzen zanean. Arr GB 18. Neke andiko lan onetan ebiltzala, olatuak ganetik igaroten jakazan ontziari. Echta Jos 203. Preso artu nai duenak, nere gañetik irago bearko du. Goñi 65. Ezkonberriak igarotzen ikusirik [...], esakera txotillak bialtzen zizkaten alkarri. Ag G 302. Ezkutitz guztiak beraren eskuetataik igaro bear baitzuten. A Ardi 23n. Au ere aitagandik igaro da semietara. Bv AsL 202. Etxakon burutik igaro. Kk Ab I 48. Zure ondoan igarotzen danean. MAtx Gazt 105. Amaika aldiz nerau ere, igaro izan auk albotik. NEtx LBB 252. Frantzira igarota. Ayesta 108.
azpiadiera-1.1.1
(V, G ap. A ; Lar, Aq, Dv) .
(Aux. trans.). Atravesar, cruzar. "Trasmontar, mendiak igaro " Lar. "A quien casi vencido todo se deja rendir, itxaso gustiak igaro eta bazterrean ito (G)" Aq (pág.) 63.
Igarotzen dute nola ala konfesioko ibaitxoa. Mg CC 209. [Ibaiak] igarotzen dituzten toki ta erriak ondo ureztatu eta guriro ongarrituaz. Izt C 110. Jordango ibaia igaro. Lard 108. Bost orduko bidets berri au Israeltarrak gauaz igaro. Ib. 74. Pekatu mortalaren mugetan arkitzen zera, eta muga oriek igaro badituzu ere eztakizu. Arr May 107. Bein eriotzako ateak igaro ezkero. ArgiDL 123. Nire xakia duten milla ardiburuk Crau aldenbeste igarotzen dute gaur, biar mendira igotzeko. Or Mi 43. Ertzaiñen beribillak zauli igaro zituen karrikek. Izeta DirG 73. Errekatxoak igaroten eban baso ederrean. Alzola Atalak 48. Erri guzia putz otsean igaro neban. Etxabu Kontu 34. Kale ixillak igaro ta uriaren sarkaldeko arresietara egiñez doa. Onaind STeresa 27.
v. tbn. Añ GGero 314. Ag G 110. Otx 83. Zait Sof 150. Ibiñ Virgil 97. NEtx LBB 174.
azpiadiera-1.1.1.1
(Lar, ), irago (Lcc, ).
Traspasar, penetrar, atravesar. "Pasar con tiro, tiroakin irago " Lcc. "Atravesar, pasar de parte a parte con espada, batetik bestera trebesatu, igaro " Lar.
Iragaiten dogula bere bular sagradua [...] pekatu mortalen lanza gogor da kruelagaz. Urqz 15. [Balak] batzen badu bidean gizon bat, urratzen diozka aragi-ezurrak eta igarotzen du batetik bestera. Mb IArg I 254. Muru sendo burdiniak igaroko ezin dabena. Mg PAb 206. Pena bat, igaroten ebana baterik bestera ama donzella naibagez betiaren arimia. Ur MarIl 110 (v. tb. 33). Igarotzen zion gorputza lantza batek sarturik burutik beraño. Bv AsL 106. Gure gidari flamendarrak berak ik baiño obeto ondarpe au igaro lezakela. Lh Yol 43. Gauzakiak hormak igarotzen baditu, haizu zaigu uste izatea mediumak ezukigaitu egin duela. Mde Pr 336. Jainkoak [...] alderik-alde igaro eutsan biotza. Onaind STeresa 14s.
v. tbn. Lar SermAzc 50. Añ EL1 120. AA III 493. Arr May 129. Ir YKBiz 29. Etxde AlosT 103. Irago: Otag EE 1882c, 511. AB AmaE 158 (449 iragotu).
azpiadiera-1.1.2
(V-arr-ger-ple ap. A Apend ), irago (Lcc, H), iragon (V-ger-m ap. A ).
Hacer pasar, pasar; conducir. "Acarrear" Lcc. "Conducir, acarrear" A.
Eureen artian gero igaroten zitubeen [liburubak] . JJMg BasEsc 126. Itzal eta lotsa andiagaz irago bear da [ostia] ainbat lasterren eztarritik barrura. Itz Azald 159. Emakumen otsarak eta sakutuak batetik bestera igaroten dauzala. Kk Ab II 90. Kontrabando gaitza zeukagu igaro bearra Eraintzeko lepoan barrena. Etxde JJ 41. Zubikarai aurrera igaro eban irakasleak; au da, bera bakarrik problemetan ipiñi eban. Etxabu Kontu 11.
azpiadiera-1.1.3
(Precedido de ontzat ). Pasar por bueno.
Balitz Zu etortea arima garbi ta Serafinen antzera amorez erexeginetara, ontzat igaro litekela dirudi. LoraS 50s.
azpiadiera-1.1.4
Pasar (a una lengua), traducir.
Igaro egizuz euskerara Erromarrak itxi deuskubezan berbeeta goratu ta apaindubenak. Mg PAb 202.
azpiadiera-1.1.5
Pasar, superar (un nivel).
Apaizen dignidadea eta zer mallak igaro bear diran ara igotzeko. AA I 550. Lau ikastaro igaro dituk, / lauretan nausi urten dok. Enb 197. Ezin ixan dot iñoiz irakaslego mallea igaro. Otx 96.
azpiadiera-1.1.6
Pasar, adelantar.
Jakiturijan, erakuslak bardindu edo irago zitubana. fB Ic II 285. Berdindu ditu, igaro ditu / ontzi baten aurrea artuz. Or Eus 396.
azpiadiera-1.1.7
(Precedido de instr.). Pasar (por las armas, etc.).
Baldin ezpazan errendatzen tropa guztiarekin, beronen naierara, ganibetaz igaroak izango zirala. Izt C 489. Armaz igaroa izateko sentenzia gerrako tribunalak emandakoai. Arr 1855,135.
azpiadiera-1.2
2. (Lar, , Etxba Eib), irago (Lcc, Lar, ) .
(Sentido temporal; aux. trans. e intrans.). "Días ha, egunak irago dira " Lcc. "(Lo) pasado pasado, igaroa igaro " Lar (tbn. Añ). " Gazte-urtiak igaro " Etxba Eib. Tr. De uso general en los dialectos vizcaíno y guipuzcoano.
Mila urte igarota / ura bere bidean. Beot 66 (v. tbn. RG A 25). Oi ta irago ze bekikeo / bisitatzaka asterik. Lazarraga A14, 1182v. Onetan egun bat eta gau bat irago eben. Ib. A, 1153r. Iragaiten gustosoro bizia. Ib. B15, 1181v. Desterru au igaro ta, erakuskuzu Iesus. Bet 7 (en contexto similar irago Arz 22, igaro Oe 9). Erakuskuzu nun irago gaua. Acto 151. Gau guzia orazioan igaro. Cb Just 104. Bere denbora birauen, gorrotoaren [...] bekatuetan igarotzen duan emakume bat. AA III 470. Lau illabete ez dira / igaro oraindik, / gerrara joan zirala / ontziz Pasaiatik. Afrika 153. Zu gabetandik nere bizitza / emen igaro bearra. Moc Damu 19. Igaro arren fedeak / orain egun txarrak. Azc PB 223. Beste gau asko baratxuri salda utsez igaro. Ag G 227. Jaiak ondo igaro. Enb 210. Urtiak irurogei ta amabost / igaro ditut munduan. MendaroTx 29. Izpitxo bat ezta legetik kenduko, zeru-lurrak igaro ditezen arte. Ir YKBiz 120. Orduak igaro zaizkit kalez kale ta ezpai gorrian. Txill Let 58. Igaro dan urteko Bagillaren 28an. Alzola Atalak 131. Jaiak igaro ziranean. Etxabu Kontu 33. Ordu luzeak igaro ta [anaia] ageri ez. Ataño TxanKan 232. Igaro berri direnak antzina-antzinakoak baino. MEIG I 158.
azpiadiera-1.2.1
Atsegin asko dut zubek nere amaandre biotzekoaren konpañian igarotzen duzuela. CartNav 139.
azpiadiera-1.2.2
--Zeinbat urte dittu? [...] --Ogetabat igaro lengo egunean. Echta Jos 214.
azpiadiera-1.2.3
(Part. en función de adj.). Pasado.
Gure Jaunaren urte igaroak borseun irurogeta lau. Andram 159. Zeinekin parkaetan iakuzan kulpa igaroak. "Culpas pasadas" . Cap 62. Penitenzija iraguak ez deutsa iñori ezer balioko. Mg CO 2s. Illunaldi igaroa pozik gogora dut. Or Aitork 261. Euskal herriaren aldi igaro ilun hartatik. MIH 293s.
azpiadiera-1.3
3. (V ap. A ; , Dv), irago (V ap. A ; Dv).
Sufrir, soportar, experimentar. "Sentir, padecer" . Tr. De uso frecuente.
Bizi naxala iragaiten dot / munduko pena guztiak. Lazarraga A2, 1164r. Orain pazienziarekin igaro itzazu, aurki karzela orretatik aterako zera. CartAzp 125. Norzuk trabajuak igaraiten dituez justiziagaiti. Cap 84. Semeak gorputzean igaro zituan tormentuak padezi zituala Amak biotzean. Lar SermAzc 50. Geure proximoen miseriak edo argaltasunak pazienziatan igarotea. Oe 38. Igaro bear dituzte etxeko andren jenio txaarrak. Mg CC 151. Bakoitzak eriotzaren une edo puntuan igaro bear degun juizioaren gañean. AA III 454. Minberia izan zan irago eban erijotzia. Astar II 46. Jagi zan oetik indar senduakaz ezer igaro ez baleu legez. Ur MarIl 56. Gugaiti bakarrik / zeure Seme izatea / igaro eban pozik. Azc PB 26 (Ur PoBasc 236 artu eban ). Igaro eztaian / neure izen onak nekerik. Ib. 243. Astean igaro dituan nekeak. Ag Serm 419. Arriskuak igaro baga. Echta Jos 124. Atzerrietan ibilli zan artean igaro ebazan jazoera guztiak. Ib. 238. Ai zelako lotsariyek igaro bier izen nituen. Kk Ab II 59. Gose ta ase berak alkarrekin igaro. Ugalde Iltz 21. Gero igaroko nitun une larrietan. Ataño TxanKan 130.
azpiadiera-1.3.1
A zuan baltzak igarotea, a! Bilbao IpuiB 106.
azpiadiera-1.3.2
Pasar (disfrutar).
Zer poztasuna igaro duten / Elizondoko jaietan. Uzt LEG II 203.
azpiadiera-1.3.3
Pasar (un examen).
Iru titulu emon eusteezan Madrilen, ta orretarako igaro nituban iru esamina krubel tribunale lotsa andiko baten. Mg PAb 48.
azpiadiera-1.4
4. (A) .
(Aux. intrans.). Suceder, pasar.
Jakin nai badezu / nola igaro zan. CancVizc 369. Marabilla andi asko Isidrori gertatu ta igaro zitzaiozkan. Cb Eg III 334. Eguazten Santu egunean, zer igaro zan? Oe 155. Nola igaro diran gauzak, dakustenean. AA III 543. Usmau eben jazoera okerren bat igaro jakela. Echta Jos 187. Ezer igaro ez balitz bezalaxe. ArgiDL 32. Euzkadi, zeugaz zer igaro da? Enb 71. Goizuetan igaro zait / uste gabekua. AZink 111.
v. tbn. Mg PAb 190. VMg 3. JJMg BasEsc 111. Ur MarIl 83. Lard 74. Arr GB 97. Bv AsL 100. Apaol 89. Ag AL 145. A BeinB 74. Kk Ab I 39. Vill Jaink 127. Irago: Mg CO 137. fB Olg 124. Astar II 60. AB AmaE 416. Itz Azald 39.
azpiadiera-1.4.1
(Part. en función de adj.).
Oek esan oi dituzte milla gauza igaro. Mg CC 124.
azpiadiera-1.5
5. (Aux. trans.). Pensar; repasar mentalmente.
Gero irago biar ditu mandamentubak kontuz. Mg CO 32s. Gogoeta asko igaro ondoan / gizon zikotzto bati yarri yakon buruan / bêbala nos edo nos ezkontzeko ordua. Zav Fab, RIEV 1907, 538s.
azpiadiera-1.5.1
(Con gogotik, gogoan, etc.).
Egun gogoti igaro dagidazan [...] gauza guztiak. Cap 121. Onelakorik deseatzera, edo gogoan igarotzera nor atrebi? Cb Eg II 43. Jauna, ez det gogoan igaro ere etxe artan gauza gaistorik egitea. AA III 560. Egon zan egun guztian / etxe-barruan, gauza guztiak / igaroten memorian. Azc PB 166. Ustekizun zoroa, harrigarria, gogoan igaroko duzu. Mde Pr 329.
azpiadiera-1.6
6. Portarse.
--Ezkonduak emasteakaz zelan igaro bear dabe? --Amudioagaz eta respetoagaz. "¿...cómo deben haberse?" . Cap 48.
azpiadiera-1.7
7. (V ap. A ; ) .
(Aux. trans. e intrans.). Abrumar, indisponer, pasmar. "Borracho, edanean igaroa " .
Gizon ori txit illun ta sustoz igaroa etxera zan. Cb Eg III 236. Kuartillo ta erdi ardoak igaroko etzaituan moduan. Mg CC 149 (v. en contexto similar JJMg BasEsc 208). Ezagutu biar dabee, iragoko diriala edanian. Mg CO 279 (v. en contexto similar AA II 114). Goseak igarorik eizaren zai dauden leoien eran. AA III 573. Nor irago ta arrituten ez da, [...] entzun ezkero Salomonen aoti: [...]. fB Ic II 283. Arpegi urduritu eta igaro batekin. Arr GB 26. Otzak igarotzen banau, bereala izango ditut ondore txarrak. Vill Jaink 103 (v. en contexto similar VMg 35).
v. tbn. Añ EL1 223. Irago: AB AmaE 367.
azpiadiera-1.7.1
Zu zar berde, edo mutill zañ-ezurretaraño gaiztakeria igarorik zaudena! AA III 472.
azpiadiera-1.8
8. (Aux. intrans.). Sobrepasar, pasar de.
Ez iragoteko kuartillu bat ardaoti. Mg CO 221. Eskutur bakotxa iragoten da arraa batian lodieran. Mg PAb 193. Badakizu neurriaz kanpora igaro etzerala? AA III 503. Urte bi edo geijenez irutik irago ezkero. Astar II 95. [Ill zan] , beraren adiña berrogei ta iru urtetan igarotzen etzala. Izt C 487.
v. tbn. Gco II 60. Zab Gabon 105.
azpiadiera-1.8.1
ir milla arrain bêbela / ta igaroak. Zav Fab, RIEV 1907, 98. Irureun arroba igaroa omen zan. Izt C 246. Aurrak izateko urteetan igaroa zan. Lard 16. Eun da ogei duro igaro zan / orduko nere gastua. Ud 22.
azpiadiera-1.9
9. Pasarse, desaparecer.
Miñaren miñaz katu guztia / beinguan niri igarorik. Mg PAb 62. Aserrea igaro gabe, eta ondo konsejua eskatu gabe, ez dezazuela pasorik eman. Gco I 437 (v. en contexto similar Ur MarIl 92, Otx 91; irago fB Ic III 375). Ikara etzait oraindik ere igaro. Etxde JJ 19n. Euskera igarotzen / ari dan leloak / kentzen dizkit loak. Olea 260.
v. tbn. Añ EL1 57. Arr May 181. Inza Azalp 35. Vill Jaink 36.
azpiadiera-1.10
10. Ganarse (la vida, el sustento).
Kriaduak eta ofizioko jenteak euren bizitzea igaroteko egin daroezanak [bearrak] . Oe 103.
azpiadiera-1.11
11. Pasarse (los alimentos).
Engainuzko tratuba da, lenagoko urteko arto edo gari arinduba ta iragua, urte atako ona balitz legez... saldutia. fB Ic II 132 (ap. DRA ; la ref. es incorrecta).
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. Paciencia, aguante.
Pazienzijagaz ta iraguagaz. fB Ic III 373.
azpiadiera-2.2
2. Suceso.
Urte barruko domekeetako Ebanjelioaren berba edo irago bat. fB Ic I 90 (ap. DRA ; la ref. es incorrecta).
azpiadiera-2.3
3. Sg. Harriet se emplea también como sust. significando 'le passé' y cita un ej. de Larramendi: "Igaroa igarorik; igaroa igaro", que aquí se incluye en (I, 2).
azpisarrera-1
IGAROAN.
De paso, en el camino.
Emendik igaruan, jotzeko asmuan Mairu-erria. Bv AsL 113. Igaruan topatzen bazuten eliza bat, sartutzen ziran. Ib. 67.
azpisarrera-2
IGARO ERAGIN.
azpisarrerakoSense-2.1
a) Hacer pasar (en sdo. temporal). v. igaroarazi.
Egun gozatsu bat igaro eragiteko. Mg PAb 56.
v. tbn. Bilbao IpuiB 153.
azpisarrerakoSense-2.2
b) Hacer sufrir.
Tormentu ikaragarriak eurak igaroten, ta beste askori igaro eragiten. CrIc 15.
azpisarrerakoSense-2.3
c) Hacer pasar, hacer cruzar.
Ardieri bere aurretik banan-banan igaro eragin-da. Bilbao IpuiB 75.
azpisarrera-3
IGAROKO (iraoko V-gip, iraako V-gip, idaako V-gip) Ref.: Iz ArOñ .
(Adnom.). Pasado, del pasado.
Igaroko denbora igaro zan. Cb Eg II 100. Ai, irakurri balei gizonak etortekoa, / zuk irakurten dozun legez gaur iragokoa. AB Olerk 159. Igaroko bizitzako pekatuak. Arr May 95. Igaroko berrogei ta amar urte ontan. Mok 7. Neuk bere, eztot iragoko egun bieton ikusi. Erkiag Arran 95.
v. tbn. GavS 5. Mg CO VII. Añ LoraS 194. AA I 540. Azc PB 299. Ag AL 49. Erkiag Arran 35. Iragoko: Ag Kr 103. Otx 86.
azpisarrera-4
IGAROXE .
((Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Igaroxe omen dugun berrogeizaro higuingarri honetan, mehartu egin dira euskararen mugak. MEIG VIII 44.
igaro
<< 1 ibai 0 / 0 irauli >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper