OEH - Bilaketa

234 emaitza jadanik bilaketarentzat

Sarrera buruan (1)


Sarrera osoan (233)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
uztartu.
tradizioa
Tr. Uztartu es la forma gral. en la tradición septentrional y guipuzcoana. Hay buztartu, además de en textos vizcaínos, en Lizarraga (bustartu), J. Etchepare (junto a uztartu) y T. Agirre. Con menor frec. se encuentra uztarritu (J. Ganboa (Ezale 1898, 354), Loramendi, EgutAr y algunos ejs. de Zaitegi). Orixe emple en alguna ocasión la forma de part. uztarri. En DFrec hay 18 ejs. de uztartu y 1 de buztartu.
sense-1
1. (V-gip, G, AN, L, BN, S, R; Volt 64, SP, Urt I 182, VP 31v, Lar, (G), Lecl, VocBN , Dv, H, Zam Voc (G)), buztartu (V, BN; , VocBN , H, Zam Voc, ZMoso 72), bustartu, uztarritu (Dv (G)), ustartu (V-gip), ustarritu (V-gip), uzterritu Ref.: A (uztartu, buztartu); Lrq (üztart); Iz ArOñ (ustártu); Etxba Eib (bustartu, ustartu, ustarritu); Elexp Berg; ZestErret .
Uncir; poner el yugo. "Mettre au joug. Idien uztartzea, accoupler, lier les bœufs" SP. "Attacher à joug, mettre à joug les bêtes à cornes" VocBN. "Atteler" Dv. "Gaitz da otsoa eta zakhurra uztartzea, il est difficile d'atteler ensemble un loup et un chien (Prov.)" H. "Uztartzeko bei onik eztugu oraiko aldian (B), esta vez no tenemos vacas a propósito para uncir" A. "Uncir (las vacas)" Iz ArOñ. "Poner el yugo. Bixok dira alkarregaz bustartzeko modukuak" Etxba Eib. "Alkar ondo artuko diranak komeni da bustartutzia. Oiñ eiñ biar dozuna da, irixak bustartzia" Ib. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Idia geinha dezanak uztar diro. O Pr 272. Hartu zituzten bi behi [...]. Uztartu izan zituzten orga berri batekin. Lg I 258. Bi idietáik bát iltzeláik án kánpoan, idiskilearí erratenzió ain sinez bustarzezála bera, inenzuéla ilzenaren partez lana. LE JMSB 269. Lau beei: bi buztartutekuak. Mg PAb 109. Badakije idijak buztartuten, itzaintzia egiten. Ib. 148. Uztartu zuen berriz. Idiskoak urratu zituen lokarriak. VMg 85. [Idiak] uztartzen dira golde nabar arhin bati. Arch Gram 145. Zoaz len bezalaxe / idi uztartzera / eta zure zezenak / landan bazkatzera. It Fab 180. Zer adinetan uztartu behar dute idiek? Dv Lab 240. Gizona oihanean zen abereak uztarturik joana oteketa. HU Zez 71. Behiak uztarturik orgekin. Ib. 54. Ni alkate banintz, gurdi bati uztartuta erabilliko ziñuzket aida, añaniñuok! Ag G 168. Abere pare batek edo biek, buztarturik, [...] zangopean bihitzen dituzte gero. JE Ber 18. Beiak uztartuz, egurretara. "Unce los bueyes" . Or Eus 296. Badira idi batzu saieskariak, ezin uztart ditezkeanak. Zait Plat 116. Sokrate sofistekin elkartzea, idia astoarekin uztartzea lizake Platonen ustez. Ib. 115. Zaldia uztarturik Joanes hasten da belharren biltzen mekanikarekin. JEtchep 48. Iñoiz uztartu gabeko beste ainbeste bigantxa. Ibiñ Virgil 118. Biñaka uztartu itzazu [zekorrak] . Ib. 97. Badira idi batzu saheskariak, kasik ezin uztart ditazkenak. Lf Herr 19-3-1959, 1 (reproducido, con alguna var., en Zait Plat 116). Ez uztart elgarrekin zaldi jauzkorra eta orein izikorra. EZBB I 115. Ganaduak baldin baziran uztartuta. Albeniz 21.
v. tbn. Otag EE 1882c, 412. Lf Murtuts 33. Buztartu: Ibiñ Virgil 115.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.).
Lur langintzan nekazariak, idi buztartuakaz aidaka. Ag Kr 205. Garia bihitzen dutela larrainean, bi behi uztartu espalen gainean lasterka erabiliaz. JE Ber 30. Idi uztartuak. 'Les bêtes toutes attelées' . Or Mi 57. Bei uztartuekin irten ziran baserritarrak sorora. TAg Uzt 262.
azpiadiera-1.2
(Uso fig.).
Zer nahuzue egin dezaten apezpikuek, beren Aita Saindu berriarekin, oro lan bati uztarturik ere? HU Zez 180. Zume batzu bezala malgu detzazkegu [hitzak] , gogoaren harat-hunat guzier uztartuz, ez baita bertze hizkuntza bat lurraren gainean, ez, gozogune berak dituenik. JE Bur 175. Gure Herria-ri uztartuko naiz beraz berriz ere, eta, Jainko Jaunak nahi dukeen bezenbat luze, edo labur. Barb Sup 16. Zahagietarik bata jadanik mandon gainen zien; bestia laster hari üztartürik izateko bidian zen. Const 26s. [Arrantzaliak] nai eta naiez, / atsedenik ez; / eguzkiz ezik, ekaitz-egunez / arrantza orri uztarrituak. Loram 88. [Sozialismoak] gizona abere bailitzan, lanerako buztartu egiten dau. Eguzk GizAuz 113. Bai Iruñea eta bai Iruñe zabalduak badira, eta nolazpait ere elkarren kideak, bada bide aski erosoa bata besteari lotzeko eta uztartzeko. MEIG VII 122.
azpiadiera-1.3
(Arch VocGr, Dv, H), uztarri. Emparejar(se); unir(se), juntar(se) (ref. frecuentemente a unir(se) en matrimonio). "Accoupler" Arch VocGr. . "Assembler des pièces de charpente, et par ext. adapter des choses entre elles" Dv. "Au fig., mettre ou se mettre sous le joug du mariage" H. "Bikote egin; ezkondu" ZestErret . Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Etzaiteztela infidelekin uztár: ezen zer partizipazione du iustiziák iniustiziarekin? "Ne vous accouplez point" . 2 Cor 6, 14 (Ol uztartu, Ker buztartu; He balsatu, TB ez zazuela ekhar uztarri bera infidelekin, Dv ustarri ber bat ez erabil fedegabekoekin, IBk, IBe ez ibil uztarri berean sinesgabeekin ). Zeren Iainkoa bera legearen emaillea, legearen begiratzen, eta konplitzen laguntzen baitzaiku: eta hartarakotzat, uztartzen bezala baita gurekin. Ax 496 (V 320). Ez dakit zer othe ziren hainitzen xedeak, uztartu dituztenean Kristorekin Brahma, Budda, Vixnu. Hb Egia 56. Medikua ta gaitxa / bustartuten dira / gaisoa eroateko / satorren errira. Azc PB 267. Bustartuta alan doaz guztiak / laztan-mosuka bidean / berrogei bidar alkarri esaten / noiz ezkonduko direan. Ib. 116. Ez ziren bertzenaz batere elgar iduriak; guzizki, ez elgarrekin uztartzekoak. Xede berak, osoki berak izanik ere. HU Aurp 104.
( s. XX) Elkarrekin uztartutako senar-emazte berriak. Mok 6. Eman beren izenak eta rublo bat [...] luzatu ondoren, buztartuak zeudek gazteok. TAg GaGo 85. Gaztêk jakin nai ere nor dun uztartzeko. "Con quien los van a emparejar" . Or Eus 54. Senar-emazte-gaiôk bear tugu uztarri; / neurria artuz buruan gaur digute jarri. "Hay que colocar el yugo a estos que van a ser marido y mujer" . Ib. 145. Biotzen bat dar-dar, / berak nai luken maiteaz ote duten uztar. "Por si le emparejaran" . Ib. 57. Egiaz uztartuko geran egunean / zama aundi jarriko omen digute lorrean. Ib. 146 (en boca de una pareja de novios). Esteki-zopak [...] apaltzeko / Peralta-ardo bizia barna birbizteko / ta arrautz-andoil xuriaz gogoz uztartzeko. "Acompañado de rellenos de huevo" . Ib. 12. Negu artan bertan ezkondu zan Lopategiko Agustin ere. Norekin buztartu zanik [sic] esan bearrik bai al-dago? TAg Uzt 316. Ez, ala Artemi iñoiz uztarritu gabea! 'La siempre virgen' . Zait Sof 44. Ez da erraiteko baizik Duvoisin eta Xaho ez zirela elgarrekin uztartzekoak. Lf ELit 199. Oraindik ere Xalbatekin uztarturik ote zebillen [Engrazi]? [...] sekulako bizi asmo zuten loikerizko ogenan murgilduta? Etxde JJ 240. Ezkontzaz uztartutako senar-emazteak. Ib. 216. Bertsulariak hor betean ikus nola uztart bertsua hitz hoiekin. Herr 13-9-1956, 2. Izena ta izana ondo uztarritu bear. EgutAr 12-2-1957 (ap. DRA ). Edonoiz ta edonun, buztartu ta banandu, burrukan jardun eta adiskidetu [...] ibilli oi diralako, iru indarrok. Erkiag BatB 85. Guk amets duguna eta gure eskumenean dagoena ezin dira iñola ere berdindu eta elkarrekin uztartu. Vill Jaink 124s. Sariaren ideia eta lege moralarena elkartuak daude, bada. Elkarrekin uztartuak eta lotuak. Ib. 102. Sinestea ta iakitea uztartzera ta edertzera etor bagintez. Zait Plat 2. Beste bertso bat moldatuko det / nik ezkongai oientzako, [...] uztartu gabe denbora asko / ez dute oiek pasako. Basarri 119. Batak bestiai lagunduteko / ez al giñan gu buztartu? BEnb NereA 187. Berriketariek jakinarazi daukute nola uztartu edo parekatu dituzten, esku-huska, gure plekari hoberenak trinketean. Herr 5-12-1963, 2. Amezketan ezkontzea egoki zan, bañan gizongaiaren errian uztartu ziran. Auspoa 54, 24. Nahiz girixtinoa zen, ez zuen uste erlisionea uztar zitakela literaturarekin. Lf GH 1974, 11. Adimendua eta zentzua elgarrekin uztar balite! EZBB I 25. Bederatzi semeren kargu egiñaz nerekin uztartu nai zutenak. Ataño TxanKan 179. Agustin, nerekin bakarrik. Biok ondo uztartuta geunden. Albeniz 231. Balioari begiratzen bazaio, berriz, bestela uztartu beharko ditugu binaka lau perpaus horiek. MEIG VI 154.

v. tbn. Lasa Poem 67. Buztartu: Enb 181. Eguzk GizAuz 86. Gerrika 92.
azpiadiera-1.4
Subyugar, dominar.
Ipui onek esan nai du, gaztetatik uztartu edo ezi bear dirala umeak. VMg 58. Yakina han etzela nihor izan nausi / etzela hango haurra [Kantabriakoa] uztartzen ikusi. Hb Esk 32. Beti libreak, / egundo bere iñok buztartu / egin bageak, / beti ta beti gorderik zintzo / zarren legeak. AB AmaE 40s. Atzerri-gorrotuak / buztarturik dauko [euzko abenda zarra] . Enb 53.
azpiadiera-1.5
Arreglarse, llegar a un acuerdo.
--Eta zer berri ekarri didak? Erabakia artu aal dek? --Ni leenetan nator, baldin konpontzen bagera edo... --Oraindañoan ere uztartu izan gaituk eta... Ugarte Obaria 29 (v. tbn. 30).
sense-2
2. (L, B, BN-baig) Ref.: A; Gte Erd 57 .
"Cruzarse de brazos. Besoak uztartuz aisago ibiliko gaituk (B), andaremos más fácilmente cruzando los brazos" A. " Besoak uztertuak (B), [...] besoak gurutzetuek (B), [...] eskuek uztertuek (B)" Gte Erd 57.
Besoak uztarturik, igande goizetan, / laboraria eder, landa bazterretan. Hb Esk 190. Manzinok harritua besoak uztartu, / ezin ganez burutan menditar haurrekin, / Szipion ethor arte, lotzeko heiekin. Ib. 30. Besoak uztarturik, hari beira daude, / hauzotar alfer handi, merkatu axkide. Ib. 117. Elkharren estimua sarthu bihotzetan, / higuintza eman harma zuzen kontrakotan. / Etsaitan handienek besoak uztartu. Ib. 23s. Anartean ez nauk besoak uztarturik aireari bea egoten ahalko. Herr 20-4-1961, 4.
sense-3
3. "Il se dit de chiens que l'on accouple ou qui s'accouplent" H.
sense-4
4. " Buztartu (Vc, BNc), trabajar el lino" A.
sense-5
5. " Buztartu (Vc, BNc) (vulg.), velar a los recién casados en la misa de velaciones" A.
uztartu
<< usteldu 0 / 0 xahu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper