Harremana

    OEH - Bilaketa

    795 emaitza jabe bilaketarentzat

    Sarrera buruan (49)


    Sarrera osoan (498)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zentzu.
    tradizioa
    Tr. Documentado desde Dechepare (zenzuz ), sobre todo en textos septentrionales y guipuzcoanos. En la tradición vizcaína sólo se encuentra en Cardaberaz, fray Bartolomé y Gandiaga (en todos ellos en la acepción de 'sentido corporal'), y en Añibarro (zentzuzko ); cf. zentutxo en Lazarraga (que sin embargo emplea zentzun ). La forma zentsu la emplean Cardaberaz, EAEg y Basarri, y zensu Axular (con el significado de 'sentido corporal', frente a zen(t)zu, 'juicio, entendimiento'); hay además un ej. de zentzo en P. Artola (in Bil 171), seguramente errata. En DFrec hay 154 ejs. de zentzu.
    sense-1
    1. (gral.; Urt I 63, Lar, Añ, Dv, H; -nz- Arch VocGr, VocBN , Gèze, VocCB, VocB ), zentsu Ref.: A (zentzu, zenzu); A Aezk 300; Elexp Berg; Izeta BHizt2 .
     Entendimiento, juicio, inteligencia. "Juicio, facultad intelectual" Lar, Añ. "Entendimiento" Lar. "(Hombre de buen) juicio, zentzu onekoa " Ib. "Bon sens" VocBN y Gèze. "Sens" Gèze. "Juicio, sentido" A. v. zentzun.
    Nihaur heben, gogoa han, zenzu guti buruian. Saug 71. Iende gazte arinen, zenzuz baiño zangoz fidago direnen ofizioa da dantza. Ax 413 (V 268). Net bilaizi / baliz baizi / zenzuz edo burzoro. O Po 6. Eman dakion bere korde onean, ezagueran edo zentzu osoan dagoala. OA 74. Bakoitzak degun kapazidadeaz edo zentzuaz konforme. Ib. 129. Ene zentzu aphurraren eredura. ES 123. Gure ustekeriak eta gure zentziak aphür ikhusten dü. Mst I 3, 1. Zentzu gutiko bost birjiñak gelditu ziran eran. Mb IArg I 373. Neskatila miserable haiek / hain zentzu xipiak dutien. AstLas 33. O zein ederra zeran! baña ez dezu zenzu, ez garuñik. VMg 32. Galdu eragiten dio zenzua eta juizioa, eta tontatzen du kristaua. Gco II 62. Mugitzen dira zentzurik ez duen animalien zikinkerietara. AA III 381. Zentzu ona bihurtzen zaio gizon gazte hari bere miserian. Jaur 125. Koki batek dizazün nahas zenzia. Etch 80. Zenzu izan balin bahu, / phuzu hortarat ehinzan eraitsiren. Arch Fab 129. Zentzu guti diruditzatit / behar dela kaskoan. Gy 46. Aberastasunak ziruriten naasi ziotela zentzua. Otag EE 1881b, 91. Nagusiyak buruan eman dizkan kolpiak zentzua itzuli azi diyotela. Sor AKaik 129. Zenbait ziren espantitu, dudarik gabe zentzu guti zutenetarik. Elsb Fram 93. Zer da hortan, gure zentzu zuzenaren kontra dohanik? Lap 32 (V 18). Nik ez dakit jendearen zentzua ahulduz doan, ala zer. HU Zez 145. Ni ez bezelako zentzuz apaindurik zaude-ta. Moc Damu 36. Ori pentsatu zuan etsaia / etzegon zentzu onian. Imaz ( in FrantzesB II 138 ). Zentzua galdurik, eta oso itsutuak ez dakigu zer egiten degun! Ill Testim 21. Zentzua dik, zentzua din / buztana bezen laburra! Ox 89. Zentzua argi zuen. Zub 26. Orduan zentzua argitu zien, Idazkiak erdesteko (ulertzeko). Ir YKBiz 542. Zentsu osoz gaiak gaiei josiaz [ibilli gaitean] . EAEg 23-11-1936, 369 (cf. ZENTZUZ). Gogo Gurena ez da bitxikerien eta aulkerien lagun; zentzu onaren lagun da. Or QA 172. Zentsu arrastorik duan katoliko batek. Basarri 121. Zentzurik hoberenean, elkordura eta itsudurarik gabe, bere ondoriotasuna egin. JEtchep 59. Adiñakin zentzua itzuliko zaiolakoan gera. Vill Jaink 26. Hamabi urtetan, zentzua piztearekin, apezgai eta eskualzale bilakatu naiz. Iratz ( in Alzola Atalak 120 ). Baitzuen zentzu, Iñakik deliberatu zuen hobe zela igurikatzea. Ardoy SFran 128. Illea luze, zentzua labur. EZBB II 17. Zentzua jina, orai baititut bilo xuri bat edo bi. Larre ArtzainE 333. Horrela uste banu, lehenago egingo nioke uko euskaltzaletasunari zentzuari baino. MIH 204. Baserritar zentzu zorrotzez oratua dirudiela beti bere solasak. MEIG III 76.
    v. tbn. Bela 10. Egiat 249. Xarlem 107. Mg CC 188. Echag 162. It Fab 259. ChantP 302. PE 49. Elzb Po 196. Arr May 100. Jnn SBi 55. CatJauf 107. Mok 13. Etcham 99. Tx B II 226. Yanzi 189. EA OlBe 49. Etxde AlosT 34. Mde Pr 165. Zerb Azk 94. Txill Let 36. Lf in Zait Plat XXI. Larz Iru 130. Gazt MusIx 133. Ibiñ Virgil 56. NEtx LBB 322. Xa Odol 290. Berron Kijote 205. MMant 43.
    sense-2
    2. (B ap. Gte Erd 203; Lar), zentsu. Sentido corporal. "Sentido, potencia de percibir" Lar. " Zazpi zentzuekin [ibili behar da] (B)" Gte Erd 203 (junto a zazpi begiekin, sentidu guziekin, etc., de otras zonas). v. 1 sentsu.
    Neure zenzu guziek akusatzen eta kondenatzen. Harb 237. Borzgarren zensu korporalari, zein baita tactus, ukitzea, eskuztatzea eta hazkatzea. Ax 417 (V 271). Begiek, mihiak eta bertze zensuek eraikitzen dute ihizia. Ib. 417 (V 271; v. tbn. 391 (V 256), 412 (V 268) y 395 (V 257) zensu). Zertako Jainkoak eman dizku zentzuak? CatBurg 42. Bihotzaren erreustarzünak eta zentzien barreiarzünak oro. Mst III 28, 2. Sentidu edo zentsuen gutiziak. Cb CatV 43. [Lotsa] delakoz iruditziaren arauiaña gure zentzü güzietara hedatzen. Egiat 250. Gorputzeko zenzu oek alkarri laguntzen dioen bezala. Ub 148. Zurtu egizuz, kristinaubak, zeuben zentzuak. fB Ic II 150. Haren khorpitz eta ariman zentzü eta photeriak oro beitziren ordena perfeitenian. Ip Hil 52. Burua nahasten denean, muñetako eta zenzuetako bideak trabatzen dire. FIr 188. Alatsu zabalduko zituan begiak Antoniok ere, zentzuko ariak naspillaturik. Anab Usauri 22. Yaunarenean nago / zentzuak ezin bil. Ldi UO 13. Egi-antza ta on-antza arlo zabalagoan dauzkagu egia ta ona baino, zentzuen menpean baikaude. Or Y 1934, 83. Orra zer dan, zentzu batzuekin sogor egon arren, batekin ernai egotea. Or QA 138. Rusia guztietako vodka guztiak ez zizkiola zentzuak sorgortuko. Mde HaurB 90. Zentzuari zuk ez diñotsazu / garbitasuna ez bada. Gand Elorri 136. Zentzu bakoitzari atsegin berezi bat eman dio. MAtx Gazt 39. Zentzuen bitartez atzematen duena da nolazpait ere bihotzeko izkutuen argibide eta ezaugarri. MEIG II 143.
    v. tbn. CatS 99. Legaz 50. Inza Azalp 117. Arti MaldanB 204. Zait Plat 35. Gazt MusIx 85.
    sense-3
    3. Sentido, significado.
    Hitzez hitz ez baitute zentzu ona egiten, hitzkuntzen mintzatzeko manera diferentak direla kausa. ES 130. Bestela ez liro enhelega, ez hitzen zentzia, ez librü hunen izkiribazale debotaren deseña. Mst III pró. Leterak emaiten zitizie, bena zük zentzia erakusten. Ib. 2, 2 (SP, Ch sensu, Ol ikur ). Haiek (akturrek) explikatüren deitzie / ene diskursaren zenziak. Normandie pról. (ap. DRA ). Errelijionezko egiak enthelga erazten deizkün eta hen zentzian sar erazten gütian grazia bat. CatS 114. Euskarak [...] eta Irlandarak [hitzaren] bigarren zentzua begiratu edo gorde dute bakarrik. Mde Pr 217. Theresaren hor izateaz ederrago, joriago, zentzuz zamaturikago zen musika hori. Mde HaurB 27. Irakurtean begiak arat-onat zerabiltzan, buruz zentzua aztertuz. Or Aitork 129. Muduarekiko sentikizuna ta ura ukatzea dan munduz-bestealdearen irudikizunezko zentzu izkutua. Gazt MusIx 166. Oker aditu du hitzaren zentzua. MIH 338. Il zelegiezan helburu zentzuzko subjuntiboa dela dio Arejitak. MEIG V 84.
    sense-4
    4. Fundamento, sentido.
    Gauzari zentzurik billhatu nahia / zaiten agertzea bere iñorantzia. Gy 197. Ikusi eziñeko iratxoren bati ari ez ba-zatzaizkio, zure itzak ez dute zentzurik. NEtx LBB 115. Begiekin ikusteko eztauke besterik, direla arrizko arku eta monumentu batzuk, baña liburuetako gizonentzat zentzu aundia dabe. Gerrika 248. Direlako legeak noizkoak diren galdetzeak badu zentzurik. MEIG VI 161.
    sense-5
    5. "(V-arr-oroz), consejo" A. v. zentzun (2).
    sense-6
    6. " Zenzu [...] (B), criterio" A.
    sense-7
    7. Aptitud, disposición natural.
    Humorearen zentzua gordetzen baitaki bekatu kontuetan ere. Mde Pr 76. Sofokles eta Platon itzultzen duten euskaltzaleek lan beharrezko bat egiten dutela, eta abertzale zentzu egiatiago bat ez badute besteek baino, begiraleak baino argiago direla nola nahi. Ib. 42s.
    sense-8
    8. (G-goi-nav ap. Gte Erd 201). Sentido, consciencia.
    Zentzua etorrita. Anab Poli 47. Ama, botiken indarrez, zentzua galdurik zegoen. Arti Ipuin 75. Azkeneko orduan zentzua galdu zitzaion, eta arnas larri batzuen ondoren il zan. Salav 20. Pendizean bera eroria zegoen mutilla. Zentzurik gabe, baiña artean bizirik. NEtx LBB 98. Izeba zentzurik gabe zegoan. JAzpiroz 141.
    azpisarrera-1
    ZENTZUA EMAN. Tener sentido (para alguien).
    Neu be asi nintzen lenengotik marmarren zentzuna ausnartzen eta sakonera begiratzen, eta geruago eta zentzu geiago emoten eustan. Gerrika 184.
    azpisarrera-2
    ZENTZUAN.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) En su sano juicio.
    Eta badio Plutarkok ere gaitz dela amurus izaitea, eta zentzuan egoitea. Ax 341 (V 227). Deabruak-arturik egon zan gizona Yesusen ondoan eseria, yantzia ta bere zentzuan zegola arkitu zuten. (Mc 5, 15). Ir YKBiz 190 (Lç zenzaturik ). Sekule ez aiz zentzuen sartiko. (AN-erro). Inza NaEsZarr 2332.
    azpiadiera-1.1
    (Precedido de bere, neure, etc.).
    Zu [baitzara] zeure tentuan eta zentzuan, eta hura handik athean eta kanpoan. Ax 311 (V 206).
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) Con atención. "Zentzuan ibilli behar da (B)" Gte Erd 203 (junto a zazpi zentzuekin, sentidu guziekin, etc., de otras zonas).
    azpisarrera-3
    ZENTZUARI EMAN. Darse cuenta.
    Zentzuari eman zion batean bere burua lotsagarri ikusi zuan, bakarrik orrenbeste ezagunen artean nora jo ez zekiala. Anab Usauri 62.
    azpisarrera-4
    ZENTZU-ARNEGATU (El) que se aparta de la razón.
    Ongi zoroak ta zentzu-arnegatuak direla mende auhendagarri hautako gaxtagin, filosofo direlako hek. Dh 338.
    azpisarrera-5
    ZENTZU-BIKOTASUN. Duplicidad.
    Zentzu-bikotasun gabeko haurtasunaren zoriona eta saria! Mde HaurB 95.
    azpisarrera-6
    ZENTZU-ERREBESKERIA. Insensatez.
    Zer zentzu-errebeskeria! Eta zer laido samina liteken hori zuretzat, o nere Jainko Jauna! Dh 185.
    azpisarrera-7
    ZENTZU GABERIK. Sin juicio. Cf. zentzugabe.
    Zentzü gaberik dirade, egiazki, esperantza mesperetxatzian gogomenetan bethi izanen diradiala, igerikan uste dienek. Egiat 243.
    azpisarrerakoSense-7.1
    (Hablando de niños recién nacidos).
    Bata ta bertzia heltü dirade pikarrai, flakü, zentzü gaberik ta nigaregile, ber haurzaroa die ükhen. Egiat 167.
    azpisarrera-8
    ZENTZU-GALTZE. Éxtasis.
    Bikaindu ez diranek eztitute zentzu-galtze oriek Iainkoaren agerraldietan. Or QA 171. Otoitz aundiko zentzu-galtzeaz egindako koplak. Gazt MusIx 225.
    azpisarrera-9
    ZENTZU IBILI. Andar, actuar, etc., con cuidado, con precaución.
    Etzebiltzan onen zentzu Departamentuko agintari, alkate eta gañerako gobiernuko jaunak. Goñi 59.
    azpisarrerakoSense-9.1
    (Con reduplicación intensiva). " Zentzu zentzu ibilli behar duzu kotxez (B)" Gte Erd 203 (junto a zentzunaz, sentidu guziekin, etc., de otras zonas).
    azpisarrera-10
    ZENTZU-IRUDI. Imagen creada por un sentido corporal.
    Begi-iduria naiz beste edozein, xor egonik ere, naiz oso itzalia, beste zentzu-iduriz norbait gogora dezakegula. Or QA 137.
    azpisarrera-11
    ZENTZU-JABE. Consciente.
    Zaurituta eta ezin ibillirik egon-arren, zentzu-jabe izan ezkero bere oiuak entzun bearrekoak ziran etxetik. Etxde JJ 251.
    azpisarrera-12
    ZENTZUKO. a) "Mental, [...] zentzukoa" Lar. b) "(c.), juicioso" A.
    Bereala igarri zion emakume zintzo ta zentzukoa zala. JAIraz Bizia 108.
    azpisarrera-13
    ZENTZU KOMUN. Sentido interior, cerebro.
    Bost zentzü dira zuñ beitira ikhustia [...] eta hunkitzia, zuñek zentzü komün hünian daguenetik hartzen beitütie bere propitajiak. Mst I 3, 1n.
    azpisarrera-14
    ZENTZU-LABUR. Corto de entendimiento.
    Geroago ta bizimodu eziñagoa zeramaten gizon zentzu-labur arekin. NEtx LBB 67.
    azpisarrera-15
    ZENTZU-MOTZ. Corto de entendimiento.
    Oi zentzu-motzak, bai motel dirala zuen biotzak. Ir YKBiz 527.
    azpisarrera-16
    ZENTZU NATURAL. Sentido común.
    Eta kausa orotan segi / Turkoen moda baledi, / ez laite bertze kodarik / zentzu naturala baizik. Gy 190. Hunek, bere zentzu naturalaz baliatuz, ikhusi zuen eta irakhatsi, Yainko bakhar bat baizik ez daitekela. Ib. 104.
    azpisarrera-17
    ZENTZUPERA. Al alcance de los sentidos.
    Adimen jauresle haiek, zentzupera eror ditekeena bakarrik dute egiatzat hartu nahi. Mde Pr 310.
    azpisarrera-18
    ZENTZURA. "Bere zentziala ützüli zen (Sc), bere zentziuara (R-vid), bere zentzuala (Sal), bere zentzura (L, BN), vino a su ser" A.
    azpisarrera-19
    ZENTZUTIK ATERA. Volver loco.
    Emazteak bere hitz leunaz, solhas garaziatsuaz, eztiaz eta emeaz, beretakotuko zaitu, zentzutik atherako, liluratuko eta bertze aldera itzuliko zaitu. Ax 398 (V 259).
    azpisarrera-20
    ZENTZUTIK JOAN. Enajenarse, perder la razón.
    Luzifer ori adoratu ta / despreziatu zeruba, / zentzutik joana egon bear du / seguru gure buruba. Auspoa 97, 81.
    azpisarrera-21
    ZENTZUTIK KANPOAN (Estar, etc.) enajenado.
    Itsu dela, erho dela, zentzutik eta adimendutik kanpoan dela. Ax 309 (V 206).
    azpisarrera-22
    ZENTZU-HUTS. Muy juicioso, muy sensato.
    Emakume biotz onekoa, burua ez okerragoa, zentzu utsa. JAIraz Bizia 115.
    azpisarrera-23
    ZENTZUZ.
    azpisarrerakoSense-23.1
    a) (c. sg. A). Juiciosamente, con sentido común.
    Amoria ezin zenzuz ezin daite goberna, / anhitzetan honesten du guti behar duiena. E 139. Ongi gobernatu / bear duela eta / zentzuz portatu. It Fab 210. Eta zentzuz yokatzekotz, nihoiz segurekoa, / airekoaren menturan ez dela utztekoa. Gy 29. Entzun ondoan, badaki zentzuz mintzatzen eta izariz. JE Ber 47. Soin azikeraren oñarria zentzuz egindako soinketa da. " Una gimnasia racional" . EAEg 31-1-1937, 944. Galdetuko du norbaitek zentzuz. Etxde AlosT 86. Bero aldia joan eta zentzuz pentsatzen zuanean bildurra sartzen zitzaion. JAIraz Bizia 56. Bizi ta atsegin eta zentzuz mintzo baitzan. Or Aitork 78. Nork jokatu du iñoiz denetan zentzuz, eta adimentu utsaren arauz? Txill Let 40. Bizi bearrak agintzen dik emen, eta zentzuz jokatu bearra zegok. NEtx LBB 113. Mintzatzen danaren izen ona neurriz ta zentzuz babesten ta gordetzen dutenak. Berron Kijote 80. Zentzuz itzegitea bearrezko bada, ondo entzutea ere berdintsu noski. EZBB II 141. Nahi badu zentzuz hartu eta sinetsi: oro ez dituela halere gaurko berritasunak berekin. Larre ArtzainE 171. Hemen indartsuak, zentzuz diardutenak, gertatuko dira garaitzaile, ez amesgileak. MIH 392. Zentzuz eta buruz joka zezaketen haiel ere. Ib. 394.
    azpisarrerakoSense-23.2
    b) (Lar, Añ A). Mentalmente.
    azpisarrera-24
    ZENTZUZ-BESTALDEKO. Extrasensorial.
    Izadia beti zentzuz-bestaldeko ta dan-daneko aldetik ikusten. Gazt MusIx 166. Baña oar zaio [...] zentzuz-bestaldeko sentikizunaz ikuskarietan nabari zaion Egillearen edertasun eta betegiñaren errañuari. Ib. 168.
    azpisarrera-25
    ZENTZUZKO.
    azpisarrerakoSense-25.1
    a) (Añ A). "Mental" Añ. "Oración mental, [...] zentzuzko orazioa" Ib.
    Emon ordu lauren bat gitxienez egunean zenzuzko, edo adimentuzko oraziñoan. Añ EL1 80.
    azpisarrerakoSense-25.2
    b) De los sentidos.
    --Eta zentzuzko pena? --Ifernuko suak kondenatueri ematen daben izigarrizko oñazea. Legaz 55.
    azpisarrerakoSense-25.3
    c) (V-gip ap. Elexp Berg; Dv). Sensato, razonable. "Zentzuzko solasa, parole sensée" Dv. "Cosa razonable o juiciosa. Zentzuzkuak esan zittuan esan zittuan berbak" Elexp Berg.
    Ezpaiak ez dira noski zentsuzkoak. " Sin duda racional posible" . EAEg 17-11-1936, 317. Euskaldunok ba-dakigula Europatik zentzuzko gauzak artzen, eta ez diranak bazterreratzen. Or Egan 1960 (3-6), 152. Dena adimendu eta argi litaken kasko-muin hortarik legea, nahi-eta-ez, zentzuzkoa larioke, eta, erran gabea, gauzen legearekin arras bat. Lf ( in Zait Plat XVI ). Ori da zentzuzko jokaera alde guzietan. NEtx LBB 178. Eta nere uste apalean, gure etxe-aldera itzultzea genduke noski zentzuzkoa ta oberena. Berron Kijote 194. Zentzuzko erabaki apal batez hasi zen. (In MEIG VI 42 ). Gizon zentzuzko ura izan baigenduan gure zuzendari eta ongille ona. AZink 56. Zentzuzko laguntza, zertara eta zergatik doan dakien laguntza. MEIG VII 171. En DFrec hay 3 ejs.

    zentzu

    zentzu
    << ZAMA-JABE 0 / 0 ZUHAITZ-JABE >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper