Harremana

    OEH - Bilaketa

    176 emaitza inola bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    oinarri.
    sense-1
    1. (Aq 192→A (AN)).
    "Pértiga de la rastra, oñarria, nardeka (AN), nardaia (G)" Aq 192. "Pértiga del carro" A.
    sense-2
    2. (oiñ- V-arr-m-gip, oñ- Bera, BeraLzM, oinh- Lh). Ref.: A; A Apend (oiñarri); Etxba Eib (oñ-arrixa).
     Base, fundamento, cimiento. "Posición. Oiñarri oneko soloa daukagu, tenemos una heredad que ocupa buena posición" A. "Cimiento" A Apend. Tr. Documentado en textos meridionales del s. XX; se encuentra tbn. en Mirande y en un ej. de Herria. En DFrec hay 219 ejs. (1 septentrional) de oinarri, 33 de oiñarri y 8 de oñarri. Iriko esiak amabi oñarri zeuzkan, ta aietan Bildotsaren amabi bidalien amabi izenak. Ol Apoc 21, 14 (Ker oiñarri, BiblE oinarri; Ip egarzola, He, TB, Ur (G), Echn zimendu, Ur (V) zimentarri, Dv asentu ). Larraiña zuri, dantzarako gai, / oiñarriz ez baitu lurra. Or Eus 348. Etxe berriaren oinarriak jarri zituen bidezabalaren oiñean. TAg Uzt 173. Jauregi oen oinarriak lurperatzen diran tokiraño. Ib. 36. Torrea lerden, erroak tinko, / arkaitz bizia oñarri. SMitx Aranz 93. Etxerik sendoenak ere, [...] onarrietaraño [sic] ikara eginda geratu ziran. AEmil AndreM 120. Mendi-oiñarriak ikara dauzkazu. Or Aitork 291s. Euren eleixea oiñarrietan asi ta gorengo gaillurreraiñoko premiñe guztietan [zaindu]. Akes Ipiñ 14. [Arrantzalearen untzia] kilinkolonka ibili dabil oiñarri sendo bage. Erkiag Arran 116. Etxe-egille batek etxearen oiñarrietan zerbait jartzea asmatu balu bezala. Vill Jaink 58. Korretea elizeagaz batera egingo zala esango neuke, bere agiriko oiñarri luzeen erdi estalgarri. Etxabu Kontu 192. Trankilago bizi gaitezke uholdeek eta haize-erauntsiek ere iharrosten ez duten etxean, oinarriak berak koloka dauzkanean baino. MIH 302.
    azpiadiera-2.1
    (Uso fig.). Base, fundamento, raíz, principio.
    Kristau bizitza oñarri irme ta iraunkorraren gañean jasotzeko. ArgiDL 125. Orduntxe jartzen zittuan Jesusek Eleizaren oñarriak edo zimenduak. Inza Azalp 88. Onbide edo birtute guztien lau oñarriak. Ib. 22. Egi ori da gure siñiste guziaren oñarria. Ib. 37. Gaurko umiok bijar gixadi / egizkuarentzat oñarrijak. Enb 143. Eusko-mitologiaren oñarri eta aster batzuek. JMB LEItz 106. Gizartekeriari jakintza-usaindun oñarriak ipiñi. Eguzk GizAuz 46. Lege orrek gizartearen ona baño beste zio, oñarri ta eustazpirik eleuke eukiko. Ib. 181. Pakearen oñarri dan alkartasuna austea. EAEg 10-12-1936, 508. Ona, auxe dala-ta, Euzko-Jaurlaritzak [...] agintzen duana: 1go. oñarria. Ib. 4-12-1936, 455. Itxas-ontzietako lana itunbentzeari eta arautzeari buruz zenbait oñarri baietsi zituan. "Base". Ib. 15-1-1937, 809. Zorionerako oñarririk lenengoa zuurtzia oi da. 'El primer paso'. Zait Sof 198. Geroko urre-elerti baten oñarri sendoak jartzea. Etxde AlosT 12. Emazte orri, batere oñarririk gabe egindako iraña. Ib. 87 (cf. OINARRI GABE). Oinarri sendoko ustekizuna. Mde Pr 230. Lan horrek idazkuntzarako hizkera berriaren oinarriak eman zituen. Ib. 234. Gizartearen giltzarria gara, mundua sustengatzen duen oinarria. Arti Tobera 273s. Hori da gure filosofiaren oinarriko premisa lehena. Ib. 267. Alkarrizkatu ta oiñarriak ipinteko. Erkiag BatB 80. Zer oiñarri edo arrazoi ote daukate jaun oiek ola mintzatzeko? Vill Jaink 65. Oiñarri oien gaiñean Moralaren etxea jaso. Ib. 80. [Baserri-sukaldea] zu zara gure Betikoaren / oin-arri tinko onena. BEnb NereA 96. Gorago agertu oinarri (principes) horiek denak zuzen dira. Herr 10-6-1965, 2. [Gure frailletzako relijiñuak] iraungo dau osasun eta urte-oneko; zergaittik bere oiñarrixak ez dau utsik eiñgo. Etxba Ibilt 469. Iñazirekin, etxe artako oñarria galdu zala esan zitekean. NEtx LBB 56. Jakintza on bat ez al du gaurko / gizadiak oñarria? Olea 143. [Jesukristogan] zusterrak eta oiñarriak jarrita, artu dozuen irakatsiari. Ker Col 2, 7 (BiblE errotuak eta oinarrituak; He, Dv, Ol erroa(k) egin, TB errotu, IBk zainak egin, Bibl erroztatu). Jaungoikoaren oiñarri gogorrak sendo irauten dau. Ker 2 Tim 2, 19 (Ol Yainkoaren oñarria, BiblE Jainkoak ezarritako oinarri sendoak). Prieto ta Bakerizaren arteko adiskidetasunaren oiñarria zer izan zan danok dakigu. Etxabu Kontu 60. Asieratik bakea oiñarri / biotz-biotzez artuta. Ayesta 38. Hor, bestetan baino areago, oinarri hutsetan gelditu behar, handik aurrera urratsik egin gabe. MIH 114. Hizkuntzaren legeak eta oinarriak ez daude geroan. Ib. 85. Irri eta burla genbiltzala, arrazoizko oinarririk gabe. MEIG II 145.
    v. tbn. Oiñ-: Or Aitork 98. EgutAr 26-6-1957 (ap. DRA). Gand Elorri 55. Ibiñ Virgil 110 (oiñarriak egin). Onaind STeresa 118. BAyerbe 172. Oñ-: ForuAB 89. Txill Let 84. Gazt MusIx 7.
    azpiadiera-2.1.1
    (Como segundo miembro de comp.).
    Mantenu oñarria, belar ezea eta larrea. "Base principal de sus recursos de alimentación". EAEg 13-6-1937, 1805. Oroendako arauak eta zuzentza-oñarriak ezartzea nekeztu egiten dute. "Principios de justicia". Ib. 15-1-1937, 809. Begiak zazpi margo oiñarri bereizten ditu. Or QA 127. Ez ote zen apika, emakume au bi anaien asarre-oñarri? Etxde JJ 137. Alkar-maitasuna beti ere etxe baten zorion oñarri da. Ib. 71. Nekez izango da gaur filosofiarik, filosofiaren izena merezi duenik, jakintza-oinarri sendorik gabe. MIH 89. [Eutezko delakoak] badu, hitz oinarri berriak sortzeko ahalmenaz gainera, [...]. MEIG VI 175. Matematika oinarriak ere aski garbiro azalduak daude. Ib. 123.
    azpiadiera-2.1.2
    (Como primer miembro de comp.).
    Oñarri-erabakia bakarra izango bada ere. EAEg 18-11-1936, 325. Gudaroztearen oñarri-legeak aitor dituzten eskubideen jabe. "Leyes orgánicas". Ib. 28-4-1937, 1578s. Oñarri-sarira ez irixtea. "[Sueldo] inferior al que se se establece en las presentes bases". Ib. 31-3-1937, 1398.
    sense-3
    3. "(G-to), estado del camino" A. v. oinaro.
    sense-4
    4. "Oñarri, escabel. Zure oñarentzat oñarri, escabel para tus pies" Bera.
    sense-5
    5. "(V-m), empedrado" A DBols.
    sense-6
    6. Capital (económico).
    [Artu dau] kontu-zeetasuna. Ta antxe, zenbaki bat aldatu dau; ta ogei milla erreal beerago utzi, Gabontzaren alde azken lerroan agertzen dan oiñarri barria. Erkiag BatB 161 (158 oiñarrien laingotasuna).
    azpisarrera-1
    OINARRI-ALTXOR.
    Capital inicial.
    Nolabait iritxi gera gure oñarri-altxorra milloitxo batez azitzera. Ldi IL 122.
    azpisarrera-2
    OINARRI HARTU (oñarri G-azp-goi ap. Gte Erd 60 ).
    Tomar por base.
    Galdera oiñarri artu ezkero, [...]. "Tomando por base la pregunta". Or (in Gazt MusIx 26 (v. tbn. 44)). Besteren esanak oinarri harturik bere gisara mintzatzen zirenak. MEIG V 59.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Con compl. ines.). Basar(se) (en).
    Zuk egiñetan oiñarri arturik, egin zenitun Orrengana igotzeko. Or Aitork 101. Euskalerriko elezahar ta ixtoritan oñarri arturik, [...] ainbeste ipui ta eleberri mamitu. Etxde JJ 4.
    azpisarrerakoSense-2.2
    (Con -tzat). "Oñarritzat artu dute (G-azp-goi)" Gte Erd 60.
    Gizartean geienez jazo oi dana, legeak oñarritzat orixe artu daroa. Eguzk GizAuz 175. Elezar au berritzean, [...] "Gau illa" artu degu oñarritzat. Etxde AlosT 13n. Gairik arinenak oinarritzat arturik, elkar-izketa asten zuen. Zait Plat 89. Norberaren etekiña oiñarritzat arturik. Vill Jaink 82. Biltzarraren erabakiak hartzen ditut oinarritzat. MIH 97. Zein hiztegi hartu duzu oinarritzat hiztegirako? MEIG I 91.
    v. tbn. Mde Pr 257.
    azpisarrera-3
    OINARRI-DIRUTZA.
    Capital inicial.
    Or gure oñarri-dirutza: bi milloi dirditsu. Ldi IL 117. Bi milloion adarra urtero eralgiaz, oñarri-dirutza azi-bearra nago. Ib. 116.
    azpisarrera-4
    OINARRI EDUKI.
    Situarse.
    Egi apal (ladera baja) batian dauka oñarri [...] baserriak. Etxde JJ 91.
    azpisarrerakoSense-4.1
    [Jabetza ori] estaduak beragandu ta beretu egin bear dauala, gizartekeriak orixe diño ta bere oñarritzat orixe dauko. Eguzk GizAuz 82.
    azpisarrera-5
    OINARRI EGIN.
    Poner como base, basar.
    Marx-ek guzur ori egin eban bere irakaspen guztien oñarri. Eguzk GizAuz 55.
    azpisarrerakoSense-5.1
    Belaun-gañean oinarri eginda [...] zartaka etenaz erazten diote artaburuari zorrozko jantzia. TAg Uzt 293.
    azpisarrerakoSense-5.2
    Besteak oro Zugandik zirala, diralazko utsean oiñarri sendo egiñik. Or Aitork 179.
    azpisarrera-6
    OINARRI EMAN.
    Poner como base.
    Non nuan bada, Iesukristok oiñarri eman zun umiltasunetik datorren maitasun ua? Or Aitork 180. Familiari sostengu ta oiñarri ematen dizkioten ideiak. Vill Jaink 156 (en la misma pág. onek ematen diolako ari oiñarria).
    azpisarrerakoSense-6.1
    (Oinarritzat e.).
    Etekin edo probetxua, Moralaren oiñarritzat eman nai lutekenak. Vill Jaink 74.
    azpisarrera-7
    OINARRI GABE.
    Infundadamente, sin fundamento, sin base.
    Aren aldetik jo nai izan degu, ez noski oñarri gabe, Aita Luzuriaga bere kondaira zarrean zin-ematen bai-dago. SMitx Aranz 214n.
    azpisarrera-8
    OINARRI GABEKO.
    Infundado. v. oinarrige.
    Oñarri gabeko goganbearrak, ordea, min ematen. 'Injusto'. Zait Sof 76. Oinarri gabeko ustekizuna, ihork ez baititu [idoro] . Mde Pr 324. Ergel eta oinarri-gabeko zen noski haren beldurkundea. Mde HaurB 76.
    azpisarrera-9
    OINARRI IZAN.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) (Aux. trans.). Tener por base.
    Mukulu-mordo guzi au, [...] azkenean eder iantzi zan, gure lurra oiñarri dula. Or Aitork 340. Erakleitoren asmakizunak ditu oinarri. Zait Plat 127.
    azpiadiera-1.1
    (Con complemento ines.). Basarse (en).
    Zorigaitzez jendetarteko otsak egian bazun oñarri, ororen atsegiñezko gordinkeriak zabaldu ziran bazterrik-bazter. Etxde JJ 135. Aita Iainkoaren Itzaz Iainkoak berak irakatsiak nolabaiteko oinarri izan zuen or berton. Zait Plat 36.
    azpiadiera-1.2
    (Con -tzat, -tako).
    Jaungoikoaren Eleiza, giltzarritako Jesus ta oñarritako Apostoluak dittuana. Inza Azalp 92. [Uskurtz] oñarritzat zinismen sendoa dutenak. Aitzol ( in Laux BBa XIV). Kondairak oinarritzat dituzten neurtitzetan egindako drama. Mde Pr 251 (v. tbn. 199). Oiñarritzat amodioa izaki, [...]. Vill Jaink 164.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) (Aux. intrans.). Ser la base (de).
    Mugagabea ta mugatua omen dira zer guzien oinarri. Zait Plat 56. Zentzunak atxemaiten duena, asiera ta oiñarri bai, baiña muga ta xede ezin diteke iñola ere izan. Vill Jaink 37. Orregatik egiten det seigarren eta bederatzigarren aginduen azalpena. Gerokoen oñarri izan dedin, alegia. MAtx Gazt 12. [Homero eta Berjilik] bear dute izan gure lan guztien eustazpi eta oiñarri. Ibiñ Virgil 25. Ekonomia izan dela goragoko lanbide apainagoen oinarri eta eragile. MEIG III 126. XVIIIgarren mendeak, oinarri eta dorre garai dugun mende horrek, [...]. Ib. 123.
    azpisarrera-10
    OINARRI JARRI (EZARRI, IPINI, etc.).
    Poner como base.
    Erri bakotxan aldra bi, / jarriko dabez, gitxienian, / beste enparauen oñarri. Enb 67.
    azpisarrerakoSense-10.1
    (Con -tzat). "Pedro jarri eban bere Elizian oñarritzat" Etxbe Eib .
    Orixe ipiñi eban Marx-ek bere irakaspen guzti onein oñarritzat. Eguzk GizAuz 59. Norberaren interesa edo probetxua jarri ziguten Moralaren oiñarritzat. Vill Jaink 84.
    v. tbn. Oinarritzat ezarri: Zait Plat 138.
    azpisarrera-11
    OINARRI-LEGE.
    Ley fundamental.
    Likurgo-ren oñarri-legeak ogeta emeretzi milla ataletan zatitu ebazan ango lurrak. Eguzk GizAuz 10. Determinismua --ots, izakiek beti berdintsuki jokatzea-- izan oi da Jakintzaren oiñarri-legea. Vill Jaink 46.
    azpisarrera-12
    OINARRITZAT HARTU, OINARRITZAT EMAN, OINARRITZAT IZAN, OINARRITZAT JARRI. v. OINARRI HARTU, EMAN, IZAN, JARRI.
    azpisarrera-13
    OINARRIZ.
    En la base, fundamentalmente.
    Funtsez eta oinarriz, pentsaera eta gizalegea, [...] haiengandik ikasia dudala. MIH 367. Euskara oinarriz bat dela, eta axalez bakarrik dela berezia. MEIG IX 54.
    azpisarrera-14
    OINARRIZKO.
    Fundamental, de base.
    Gure bir jabetasunerako bide barriari lenengo oiñarrizko pausuak emoten asi zala. Gerrika 275. Musikako berbakaz esanda, oiñarrizko nota bekoa da. Etxabu Kontu 92. Hizkuntza baten oinarrizko hiztegia. MEIG VI 122. Ez dakizkiela gure hizkuntzarekiko oinarrizko jakinbeharrak ere. MEIG I 238. En DFrec hay 103 ejs. de oinarrizko y 4 de oiñarrizko.

    oinarri

    oinarri
    << oin 0 / 0 oinazpiko >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper