OEH - Bilaketa
13 emaitza ikarati bilaketarentzat
goiburua
burges.
tradizioa
Tr. En la tradición septentrional la grafía antigua es <burges> . A partir de mediados del s. XVIII comienzan a usarse <buryes>, <buries>, etc. No se encuentran testimonios posteriores a finales del s. XIX. Al Sur se documenta sólo en textos del s. XX, siempre en la forma burges . En DFrec hay 77 ejs. de burges (todos meridionales) y 34 de burjes (uno septentrional).
sense-1
1.
burjes (
<-gezza> (det.) SP),
burijes (Urt),
buries (Urt, Ht VocGr).
Habitante de una villa o ciudad; habitante en gral. "Bourgeois" SP, Ht VocGr. "Ascisere civem, nihor bere herritar vel burijés vel herritartzat vel burieszat egitea, hartzea " Urt II 392. Borçes y burzes aparecen como sobrenombres en documentos navarros de 1215 y 1288. Tr. Documentado únicamente en textos septentrionales hasta mediados del s. XVIII.
Eta ioanik lekhu hartako burjés batekin iar zedin, eta hark igor zezan bere posesionetara urdén bazkatzera. Lç Lc 15, 15 (He burjes). Arren, bada, zeruetako / burjesen konpañia, / ardiets diezaguzue / eske gauden grazia. EZ Noel 131. Zeruko habitantak eta burjesak, Prinzek Gorthean bezala esku duzuenak. Harb 147. Parabisuko burjes eginik gauden guziek irakhasten derautate. Ib. 152. Badakite zeruko burjesek <-gez-> zein allegera den hango egoitza. SP Imit III 48, 2 (Arbill burjesek, Ip zelüko ekhoiliarrek). Maiz asko sortzen dira guduak eta ihardukitzak adi[s]kideen eta burjesen, fraideen eta deboten artean. SP Imit I 14, 2 (Ch, Mst, Ip, Leon herritar). Konsiderazazu herri doatsu hartako [Zeruko] burjesen <-gez-> noblezia eta edertasuna. SP Phil 58. O, zein eder zaren ene Hierusalem maitea, zein doatsu diren zure burjesak <-zak>! Ib. 60 (He 62 habitante). Sant Antoni eta san Paul, / burjes Desertukoak, / zuenzat dire ahapal, / bethi laudatzekoak. Arg DevB 126. Nor ethorri zitzaitzun / agur egitera? / Buryesik agertu zen / bezten ematera? Gç 69. Egun batez pasatzian hiri baten aldetik / burjes batzu zitzaizkon jarraiki ondotik; / zioten ez zutela ikusi gizonik / harek bezain bizarra luzia zuenik. Balad 117. Bere burua "Mauleko burjes eta merkatari" bezala agertu zuena [Oihenarten aitona] . MIH 236.
Habitante de una villa o ciudad; habitante en gral. "Bourgeois" SP, Ht VocGr. "Ascisere civem, nihor bere herritar vel burijés vel herritartzat vel burieszat egitea, hartzea " Urt II 392. Borçes y burzes aparecen como sobrenombres en documentos navarros de 1215 y 1288. Tr. Documentado únicamente en textos septentrionales hasta mediados del s. XVIII.
Eta ioanik lekhu hartako burjés batekin iar zedin, eta hark igor zezan bere posesionetara urdén bazkatzera. Lç Lc 15, 15 (He burjes). Arren, bada, zeruetako / burjesen konpañia, / ardiets diezaguzue / eske gauden grazia. EZ Noel 131. Zeruko habitantak eta burjesak, Prinzek Gorthean bezala esku duzuenak. Harb 147. Parabisuko burjes eginik gauden guziek irakhasten derautate. Ib. 152. Badakite zeruko burjesek <-gez-> zein allegera den hango egoitza. SP Imit III 48, 2 (Arbill burjesek, Ip zelüko ekhoiliarrek). Maiz asko sortzen dira guduak eta ihardukitzak adi[s]kideen eta burjesen, fraideen eta deboten artean. SP Imit I 14, 2 (Ch, Mst, Ip, Leon herritar). Konsiderazazu herri doatsu hartako [Zeruko] burjesen <-gez-> noblezia eta edertasuna. SP Phil 58. O, zein eder zaren ene Hierusalem maitea, zein doatsu diren zure burjesak <-zak>! Ib. 60 (He 62 habitante). Sant Antoni eta san Paul, / burjes Desertukoak, / zuenzat dire ahapal, / bethi laudatzekoak. Arg DevB 126. Nor ethorri zitzaitzun / agur egitera? / Buryesik agertu zen / bezten ematera? Gç 69. Egun batez pasatzian hiri baten aldetik / burjes batzu zitzaizkon jarraiki ondotik; / zioten ez zutela ikusi gizonik / harek bezain bizarra luzia zuenik. Balad 117. Bere burua "Mauleko burjes eta merkatari" bezala agertu zuena [Oihenarten aitona] . MIH 236.
sense-2
2.
Ciudadano, que goza de los derechos de ciudadanía.
Ikhusak zer egiteko duán: ezen gizon haur Romako burjés duk. Lç Act 22, 26 (He buryes; TB Romano, Dv, IBe hiritar, Ol, Ker erromar, Arriand lagun erromatar, IBk erromatar). Ni segur gizon Iudua nauk Tarsen, Ziliziako hiri famatuan burjés iaioa. Ib. 21,39 (He buryes).
Ikhusak zer egiteko duán: ezen gizon haur Romako burjés duk. Lç Act 22, 26 (He buryes; TB Romano, Dv, IBe hiritar, Ol, Ker erromar, Arriand lagun erromatar, IBk erromatar). Ni segur gizon Iudua nauk Tarsen, Ziliziako hiri famatuan burjés iaioa. Ib. 21,39 (He buryes).
sense-3
3.
+
burgies.
Burgués (perteneciente al grupo de los comerciantes, profesionales liberales o patronos en algún oficio); armador (de barco); burgués (en oposición a proletario).
Barkha hunen burjesa duk ene Aita eternoa, / ni nauk gero buruzagi haren hurrenekoa. EZ Man I 30. Orain aberats burjesa, aurkhi moian gabea / zeren ureko ona den haizearen parea. EZ Man II 129. Adi zagun Buriyesa, modara solasean. / Non ziñen atzo, diotsa, non atzo arratsean? / ez ninduzun aperzitu pontuaren gaiñean. (1765). RIEV 1923, 154. (Arb Igand 23: burigiesa) Aita aintzinian eta / arreba ondoko / osaba burjes hori / diru fornitzeko, / ez ordian enetako / bi sei liberako, / galeretan bederen / leher egiteko. Balad 215. Urthe ehun bizi ondoan, / buryes bat hilltzera zoan. Gy 169. Nere aita-amek, zioen, / [...] etzuten / munduan deus ontasunik / garabik, zilho bat baizik. / Baiña otsoarenek, buryes aberatsak, / eman diozkite letrak. Ib. 274. Ez gare khexu izan behar zeren Jainkoak ez gaituen sorrarazi aitorenseme edo burjes handi. Guzien buru, burjesa, aitorensemea eta errege bera laborariak hazten ditu. Dv Lab 7. Eskal-herriko burjes batzuek Suisatik ekharri izan dituzte abereak, hango motatik izateagatik. Ib. 226. Berehala erakhutsi zuen ezin erranezko herra eta errabia bat Erregeren, Erreginaren, Aphezen, Noblen eta buryesen kontra. Elsb Fram 84. Eskualdun nekazaleak ez du zeren bere burua gutietsi. Ez bide dute burgies hainitzek Erlisionean harek bezenbat ere jakitate. Arb Igand 93. Gizartekeriaren buru izan diranik geienak, aberats andi ta beste iñor baño Burgues txarragoak egin dira. Eguzk GizAuz 86. Eta Stalinek erantzun: --Krimenak izango dira gauza oiek zuen Moralakin neurtuaz, burges-Moralarekin, alegia. Vill Jaink 84. Biedermann jauna, burges aberatsa. Lab SuEm 165. Burges guziak dira errudun. Ib. 183. Gogoemazu jaun auek burges ikarati ta umore gabetzat artzen nautela, beldurraren beldurrez sakelean sartu diteken orietako bat. Ib. 203. Baionako burgesek hurbilegi zauzkaten jesuistak, eta jende xehea berotu zuten [...] horien aizatzeko. Lf ELit 124. Beste Enziklopedia da, Diderot eta D'Alembert-en bihurri hura hain zuzen, burges izpirituaren aitzindari gertatzen dena. MEIG VIII 28. Hamazazpigarren mendean burjes izan zitekeen neurrian, burjes izpiritua Axularrengan agertzen dela, eta burjesen artean zabaldu zela haren liburua. MEIG IV 66.
Barkha hunen burjesa duk ene Aita eternoa, / ni nauk gero buruzagi haren hurrenekoa. EZ Man I 30. Orain aberats burjesa, aurkhi moian gabea / zeren ureko ona den haizearen parea. EZ Man II 129. Adi zagun Buriyesa, modara solasean. / Non ziñen atzo, diotsa, non atzo arratsean? / ez ninduzun aperzitu pontuaren gaiñean. (1765). RIEV 1923, 154. (Arb Igand 23: burigiesa) Aita aintzinian eta / arreba ondoko / osaba burjes hori / diru fornitzeko, / ez ordian enetako / bi sei liberako, / galeretan bederen / leher egiteko. Balad 215. Urthe ehun bizi ondoan, / buryes bat hilltzera zoan. Gy 169. Nere aita-amek, zioen, / [...] etzuten / munduan deus ontasunik / garabik, zilho bat baizik. / Baiña otsoarenek, buryes aberatsak, / eman diozkite letrak. Ib. 274. Ez gare khexu izan behar zeren Jainkoak ez gaituen sorrarazi aitorenseme edo burjes handi. Guzien buru, burjesa, aitorensemea eta errege bera laborariak hazten ditu. Dv Lab 7. Eskal-herriko burjes batzuek Suisatik ekharri izan dituzte abereak, hango motatik izateagatik. Ib. 226. Berehala erakhutsi zuen ezin erranezko herra eta errabia bat Erregeren, Erreginaren, Aphezen, Noblen eta buryesen kontra. Elsb Fram 84. Eskualdun nekazaleak ez du zeren bere burua gutietsi. Ez bide dute burgies hainitzek Erlisionean harek bezenbat ere jakitate. Arb Igand 93. Gizartekeriaren buru izan diranik geienak, aberats andi ta beste iñor baño Burgues txarragoak egin dira. Eguzk GizAuz 86. Eta Stalinek erantzun: --Krimenak izango dira gauza oiek zuen Moralakin neurtuaz, burges-Moralarekin, alegia. Vill Jaink 84. Biedermann jauna, burges aberatsa. Lab SuEm 165. Burges guziak dira errudun. Ib. 183. Gogoemazu jaun auek burges ikarati ta umore gabetzat artzen nautela, beldurraren beldurrez sakelean sartu diteken orietako bat. Ib. 203. Baionako burgesek hurbilegi zauzkaten jesuistak, eta jende xehea berotu zuten [...] horien aizatzeko. Lf ELit 124. Beste Enziklopedia da, Diderot eta D'Alembert-en bihurri hura hain zuzen, burges izpirituaren aitzindari gertatzen dena. MEIG VIII 28. Hamazazpigarren mendean burjes izan zitekeen neurrian, burjes izpiritua Axularrengan agertzen dela, eta burjesen artean zabaldu zela haren liburua. MEIG IV 66.
azpiadiera-3.1
Burgués, persona convencional, persona de orden.
Zio aztunak dituk burgesentzat "okerra" ez egiteko. Gizartearen susmurrak dituk lokarri sendorra. Txill Let 83s. Gauzarik berrienak, ausartenak eta burjesarentzat aldrebesenak ere argitaratuko ditugu aurrera ere. MIH 141. Gizon prestu eta kristau on batzu --ez gehiegi, "burjesa" ez baita lehen bezain erraz asaldatzen-- bere onetatik atera dituzte. Ib. 363.
Zio aztunak dituk burgesentzat "okerra" ez egiteko. Gizartearen susmurrak dituk lokarri sendorra. Txill Let 83s. Gauzarik berrienak, ausartenak eta burjesarentzat aldrebesenak ere argitaratuko ditugu aurrera ere. MIH 141. Gizon prestu eta kristau on batzu --ez gehiegi, "burjesa" ez baita lehen bezain erraz asaldatzen-- bere onetatik atera dituzte. Ib. 363.
azpisarrera-1
BURGES TXIKI,
BURGES TTIPI.
Pequeño-burgués.
Urde zikintsua, burjes xiki estu zikina, merezi huke leher henzadan Theresaren izena heure aho likitsaz aipatzera ausartu haizelakotz! Mde HaurB 77. Bere eskuko zen, gainera, bere gain ari zen langilea. Ez dakit, beraz, ez ote dugun burges ttipitzat jo behar, zenbaiten iritzien arabera. MIH 366. Horko langile izan nuen aita aldi batez, Alkixan morroi izan ondoren eta saskigintzan beregain, burges ttipiaren moduan, hasi baino lehen. MEIG IX 41.
Urde zikintsua, burjes xiki estu zikina, merezi huke leher henzadan Theresaren izena heure aho likitsaz aipatzera ausartu haizelakotz! Mde HaurB 77. Bere eskuko zen, gainera, bere gain ari zen langilea. Ez dakit, beraz, ez ote dugun burges ttipitzat jo behar, zenbaiten iritzien arabera. MIH 366. Horko langile izan nuen aita aldi batez, Alkixan morroi izan ondoren eta saskigintzan beregain, burges ttipiaren moduan, hasi baino lehen. MEIG IX 41.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
