(L, BN; SP, Deen I 181, Urt II 506, Ht VocGr 406, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Hb, Dv), polbora (Lcc, Deen II 45 (pulbura); ph- S; Gèze), polboa (ph- S) Ref.: Lh (bolbera [sic por bolbora], pholbora); Lrq /pholbóa/.
Pólvora. "Poudre à canon" SP. v. sutauts. Tr. Bolbora es la forma empleada por labortanos y bajo-navarros (tbn. en Tartas y Archu), y p(h)olbora por los meridionales y suletinos. Se lee tbn. bolbora en Astarloa (alternando con polbora ), en Arana y en un texto guipuzcoano de 1885.
Sufre, bikhe iratxaki bolbora soñutiak / Eta artifiziozko khar ezin iraungiak. EZ Man I 103. Bere bala, bere bolbora, bere drageak eta bere pena galdurik. Tt Onsa 66. Ta tximista ain bero oni, zeñaren / Polborak, mirets danean luzaro, / Balaren indarra zion fidatu. Lar Gram 391. Sarzen badiote [morteroari] dagokan polbora ta polbor gañean bere bonba, [...], polborari sua eman horduko tiratzen du odei aldera ta agitz urruti. Mb IArg I 255. An polboraren artean peligro andietatik Jaunak libratu zuen. Cb Just 24. Sabriaz karrakatu, / bolboraz isentsatu. Iraultza 156. Polbora apur bat. Mg CC 163. Polboreak bear eztau, ez su andirik, ez denpora luzerik, kalte andiak egiteko. Añ LoraS 25. Bolbora barrika bat erre eta kalte andijak egiteko beingo beingo bat da asko. Astar II 135. Sakelatik gero idoki zuen phistolet bat, bazineteko bolborari so 'gin, eta harria phikatu giltz batez. Arch Gram 90. Polboraren usaia / entzun ondorean. Izt Po 63. Heien bolbora finak / Eta libera esterlinak / Ez ziren askiko / Belzunzen garaitzeko. (In Michel LPB 246 ). Bada bolbora ez da deus ere bertzerik ezen gatza. Dv Dial 115 (It sutautsa). Haregatik gatza xuri da eta pholbora beltz. Ip Dial 115. Gura neuke jakin zegaz egiten daben polboria. Ur Dial 115. Tiroka ari direlarik, bolbora meta baten gainerat erortzen da phindar bat; jauzten da bolbora arraots ikharagarri batekin. Laph 91. Argi ta su bolborazkoak [...] bere etxeko dorre edo begiratokian ipinten ziarduela, txinpartatxo batek bolbora-pillara salto-egiñ, eta onek oso erre ta giskaldu zuen. Aran SIgn 57. Izango al da arren biotz mantsokua! / Ez polbora ni legez, ixiotzekua. AB AmaE 250. Guztiz ona da ere sutautsa edo bolbora pixka bat erretzea. EE 1885a, 133. Bolbora lanho batez. Zby RIEV 1908, 769. Erran ahal dute eros lezaketela Frantzia guzia, nahi balute, han yokharazi ondoan lehenik, ez bolbora, bainan bolborak baino indar gehiago duen dinamita. Elsb Fram 157. Gizon bat ernea, bolbora bezen bizia bainan urrea bezen fina. StPierre 30 (v. tbn. bolbora bezen (bezain) bizia en Barb Sup 56 y Ardoy SFran 285). Munduba dan ederra! --sutautsez (polboraz) egindako txirringa batek esan eban. Altuna 75s. Eijerki pholbora erreaztez. J.B. Mazéris GH 1933, 300. Pholboa beltz erreaztez. Ib. 303. Zenbait tresnai kirtena egiteko asko erabiltzen da [urkia]. Baita sutautsa edo polbora egiteko ere. Munita 50. Polborik gabe tiro gaizto bat guri zuk botia dale. Auspoa 59, 23. (ap. ELok 110) Polbora kez itxutua. NEtx LBB 85. Artzarki orde, heben badükek trajea eta pholbora. D. Béhéty GH, 1969, 328. Kartuxa txarrak edo hegaztinak gora, / gaixto guziak heldu zaizkote gogora, / berriz ere debalde errerik bolbora. Xa Odol 255. An ziran munizio eta polbora guziak lertu arazi omen zituan. BBarand 113. [Apez] hau, dena su eta bolbora baitzen oraino, suhar eta kartsu. Larre ArtzainE 266.
v. tbn. Polbora: fB Ic III 293. Balad 131 (S). Zab Gabon 68. Ataño TxanKan 194.