OEH - Bilaketa

512 emaitza ibai bilaketarentzat

Sarrera buruan (22)


Sarrera osoan (490)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 ekin.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
(V, G, AN-larr; O-SP 224, SP <ek->, Lar, Añ, Dv, H (+ ekh-)) Ref.: A; Asp Leiz2; Etxba Eib .
Dedicarse, ponerse (a hacer algo), acometer, insistir, continuar; enfrentarse, atacar. "Ementxe naukazu, zeri nakio (V-ger) [traducido en Eusk 1934 (II), 135 como "aquí me tiene usted sin saber qué hacer, litm. a qué me dedico"]" A. "Dakiola (G-to), que siga trabajando" Ib. "Ekhin eta jarrai [lema de Euskaltzaindia], 'commencez et poursuivez'" Lh. "Ekin al aiz i ere adarra jotzen?" (G-azp). Cf. akio egin. Tr. De uso general en la tradición occidental. Al Norte, sólo se encuentra en autores labortanos hasta mediados del s. XVIII. En DFrec hay 184 ejs. de ekin vb., todos ellos meridionales. Son especialmente frecuentes las expresiones bideari ekin 'ponerse en camino' y lanari ekin 'ponerse a trabajar'. En los autores del siglo XVI sólo se documentan formas fuertes o sintéticas; ello ha llevado a Lafon a afirmar que el participio ekin se derivó analógicamente a partir de los verbos fuertes de raíz -ki- (Lfn Syst 91). Todas las formas fuertes atestiguadas son subjuntivos o imperativos: en Leiçarraga, RG, RS, Ax 153 (V 101), Haraneder, Moguel (PAb 58 gakijozan aurrera ) y Guerrico; recientemente tbn. emplean indicativos fuertes Orixe (Eus 102 dakio ) y Zaitegi (Plat 151). La construcción más antigua y la más frecuente es con complemento en dativo (sea éste sustantivo o sust. vbal.); el morfema de dativo aparece en el verbo auxiliar aunque no haya complemento explícito. No son frecuentes los ejs. de auxiliar trans. bipersonal: aparece este uso ya en Aguirre de Asteasu (III 628) y Añibarro (EL 4 193): [Graziagaz] batean ekin bear dau gizonak . Sobre todo en autores vizcaínos, ya desde la segunda mitad del s. XIX, se hace frecuente el uso del complemento vbal. en caso inesivo; se mantiene, casi siempre, el auxiliar tripersonal: ekin eiozu ebagiten (Ur Apoc (V) 14, 15). Se encuentran construcciones similares en unos pocos autores guipuzcoanos: Lizardi (IL 101 ekin lanean ), Txirrita (B I 185), Jauregui (Biozk 24) y T. Agirre. El sujeto en caso ergativo es el más frecuente, pero su uso es general sólo desde la segunda mitad del s. XIX: Etcheberri de Sara (obrari ekhin natzaiola 196) e Iztueta emplean siempre el caso absoluto; se encuentra incluso en Lardizabal (72) y Beovide (AsL 30), aunque éstos se valen sobre todo del ergativo; en Aguirre de Asteasu y Echagaray siempre hay caso ergativo. En vizcaíno el ergativo es de uso general al menos desde comienzos del siglo XIX. Las formas sintéticas documentadas, todas ellas sin sujeto explícito, son bipersonales intransitivas (v. supra ).
Ethor nadin artean, akió irakurtzeari, exhortatzeari, doktrinari. 1 Tim 4, 13. Adin onari akio. "Emprende lo razonable" . RG A, 8. Ar ezak Maiatzean aunz bal[z]aren eznerean, ta akio beti bet]e[segien eznerean. "Siempre continúa" . RS 411. Iongoikoa, gidazazu untzia, / Gañerako bideari ekhiteko illkhia. EZ Man II 140. Hauzitan dabiltzanen artean, ongunderik eta abenikoarik egin nahi baduzu, ez berehala lehenbiziko egunean ekhin, utzkitzu. Ax 302 (V 201). Deabruak ere [...] ikhusirik gizonak handirozki desiratzen zuela jakitea, hemendik ekhin zitzaioen Eba gure lehenbiziko Ama hari. ES 175. Zakizko beraz maiz Jainkoari hatsgorapenez. He Phil 129. Aspaldiko urteetan ekin diot nere euskeraren bear ta lan oni. Lar Carta a Gandara 162. Lan oni gogotik ekin. Cb Eg II 135. Asko da berbarik, ta ekin dajogun aurrian daukagun oni. (empieza a comer Maisu Juan). Mg PAb 56. Eta ori zuei obeto aditzera emateko, gakizkon gure kartillako galdeai eta eranzuerai. Gco I 456. Ollar bik / alkarri / ekin eutsen gogorto: / batak ta / bestea / zurrau eban galanto. Zav Fab, RIEV 1909, 27. Ekingo dizue erditzeko miñak [...] dolores parturientis venient ei . AA III 472. [Vespasiano(k)] Jerusaleni ekin baño lenago. Lard 540. Ekin deiela nai dabena esaten. Echta Jos 183. Ezkerrera edo eskubira ekiteko zalantzan. Ag G 328. Ekiok laisterrari. Or Mi 13. Gitxienetik iru ordu laurenian, / ekin eutsen neurtitzak egiten alkarri. Enb 207. Ekin mutillak! Ori dek sasoia! TAg Uzt 232. Tai gabe ekiten zion zurrutari. Etxde JJ 187. Seme-alaben oitureri buruz ekin eben berbetan. Bilbao IpuiB 60. Gogotsu ekin geuntsan ura atarateari. Etxabu Kontu 18. Ekin genioken eguneroko lan aspergarri ta nekosuari. Ataño TxanKan 143. Ekin diogu ibilliari ta jo degu Areso. JAzpiroz 167. Kontzientzia barriztu egin biar zan da onetan gogor ekin biarra egoan. Gerrika 270. Bidiari ekin neutsan. Ib. 76. Gai honi ekin diodanez gero. MEIG VII 56.
2. Decir, dirigirse (oralmente).
Tr. Documentado desde finales del s. XIX.
Euretariko bati entzun dautsat, Txanton, ekin eban Errokek. A BeinB 77. Ekin zidan bereala euskeraz, bizkaieraz, [...] ta euskeltzaletasun-gaiak generabilzkian. Ldi IL 76. --Nerea zaitut Gaxuxa. Ekin zun Piarresek. Etxde JJ 37. Kanpora noa sei egunetarako, ekin dio Mirenek. Txill Let 53. Agiñak erakutsiaz ola ekin zetsan: [...]. SM Zirik 50. Ekiten dio Iñoxentxiok:
--Parre egiteko asmoa al dek? JAzpiroz 112.
v. tbn. Anab Poli 72. Erkiag Arran 109. Alkain 92.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. Actividad, acción; sesión. "Effort, énergie. Aitzindiarien erauntsi ta ekhinekin " H. "Se usa en el sentido de 'tarea'. Gaurko ekiña, amar ordukua " Etxba Eib. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en textos meridionales. En DFrec hay 12 ejs.
Usadiorik txarrena [...] Jaunaren grazia ta zure ekiñarekin, eskuaz bezala kendu diteke. Cb Eg III 386. Itsasoaren betiko leia ta ekiñaren bidez. Izt C 148. A, zer ekiña! Gogorrak dira Rin ibai-ondotik datozan gudariak. Ag AL 106. Koseparen ekiñak baiño Koseren astuntasunak ardura geiago emoten eutsan. A BGuzur 145. Aren arrata (empeño), aren ekina! A Ardi 58. Eten bako ekiña / Dago egun ta gau: / Galduak gara olan / Jarraituten badau [se refiere al tiempo tormentoso] . Enb 169. Eta adimen gorengoari arrazoizko ekiña menperatu zenion, gizonari emaztea bezala. "Rationabilem actionem" . Or Aitork 421. Giza-adoreari dagozkion ekin gogorretarako gogoa. Zait Plat 122. Ekiñaren indarra ekiñaz neurtzen da. EZBB I 90. [Santxok] eldu zion besa-artean estu Maritornesi, ta an asi zuten munduko guda-ekiñik zitalena ta farregarriena. "Escaramuza" . Berron Kijote 180. Gizasemearen ekiñari Jainkoak berea jarten. Onaind STeresa 59. Ez zan izan ara-ona gitxigaz egitekue, baña ekiña okerra da. Gerrika 135. Lenengo ekiña guri Asteasun tokatu zitzaigun, angoen aurka, otsaillaren 23-an. Insausti 236.
azpiadiera-2.2
2. Charla; murmuración. Cf. infra EKINAREN EKIN, EKINEAN (b).
Begi itxi edegi bateko ikustia geijago da ikasteko, berba luzeen jarduna ta ekiña baño. Mg PAb 133. Soldautegija nagi, burugiñ ta lepozalia bada, irauntsi, jardun ta ekin guztiakaz leena geratuko da, ta igituko ez da ezertara. Ib. 203s. Ezeiok jaramon; orrek amabostako ekiñak izaten dittuk; gero ezebez. Echta Jos 234.
sense-3
III. (Adj.).
azpiadiera-3.1
Tenaz. "(V-ger), insistente, tenaz. Ondo ekiña zagoz zeu, beintzat, goizeon, bien insistente" A.
Emakume au alper-usain bakoa da, beargin suarra, ekiña. Erkiag BatB 151. Otoitzean oso ekiña zala. "Muy asiduo en la oración" . Or ( in Gazt MusIx 38 ).
azpisarrera-1
AKIOAN-AKIOAN. "Akioan-akioan ezpada lanik ezin egiñazi (AN-larr), si no es a puro decirles, no es posible hacerles trabajar" Inza Eusk 1926 (3-4), 7. Cf. EKIN-EKINEAN.
azpisarrera-2
EKIN-AHAL, EKIN-AHALA (Todo lo) posible, esfuerzo. v. eginahal.
Ekiñalak egin bear ditu saldu-buru diteke arra gizentzen. Ibiñ Virgil 97. Osagillai ekiñalak egitteko aginddu eutsen gexua osatuteko. Otx 92. Euren ekiñalakaz eta inddarraldijakaz, kokotetik lotuta eukezan garrikua eten egin eben. Ib. 157. Ekiñala bizian zalapartaka oldartu zan zakurra gainbera. TAg Uzt 103.
azpisarrerakoSense-2.1
(Con -(z)ko, adnom.).
Jo ebazan ekiñaleko soñuak. Echta Jos 89. Egun guztian eten barik zarataka eta ekiñaleko algaran! Bilbao IpuiB 245. Ekiñalezko yarduketan jarraitu. Ib. 235. Eran geiegiagaitik damuturik ekiñalakuak esaten. SM Zirik 74.
azpisarrera-3
EKIN-AHALEAN (V, G ap. A) (En) todo lo posible.
Iru egun osotan ekiñalian edan. Otx 111. Zapatak konpontzen asi zan ekiñalean. Bilbao IpuiB 180. Jardun eban ekiñalean saltzen. Erkiag BatB 31.
azpisarrera-4
EKINAREN EKIN. Murmuración, charla. Cf. supra II (2).
Errazoe bagako ekinaren ekinagaz ta jardunaren jardunagaz sutu ta asarratu ezin ebanian bere senar baketsuba. fB Ic III 374. Jakin dot, zelan izan dan lotsagarria zure ekiñen-ekiña, kaleko gizadi guztien kontra . Echta Jos 74. Agoetatik sapoak urteten dabe, ire ta emaztearen kaltez. Eroaik arin etxera, ixildu deittean ekiñaren ekiña! Ib. 182.
azpisarrera-5
EKINAREN EKINEZ. A fuerza de intentarlo, esforzándose.
Urak arri lez / zulotu eutsan biotza / ekinen ekinez. Azc PB 149. Ekiñaren ekiñez, bideak eregiaz. Ag Kr 30s. Ekiñaren ekiñez aitzurrez elkar jo. Or Eus 275. Ekiñaren ekiñaz, Usoa ziñespidean jarri zun morroiak. Etxde AlosT 92.
azpisarrera-6
EKIN BADA EKIN. "Manos a la obra, ekin bada ekin" Lar y Añ.
azpisarrerakoSense-6.1
(Uso vbal.).
Ekin bada, ekin, aita nerea, euskerari. Lar Carta a Mb 280.
azpisarrera-7
EKINEAN.
a) En (plena) actividad, acción; insistentemente.
Josetxo, geratu barik ebillen ekiñean aurreskuan edo jantzan. Echta Jos 278. Parisen dago gerkar irudi bat, igarilari bat ekiñian dagola antz ematen duna. Anab EEs 1919, 184.
b) Hablando, murmurando. Cf. supra II (2).
Atso sorgiñak esaeutsan Masimari, ekiñean egoala erri guztia, eurakaittik esaten arro, andigurako [...] direala. Echta Jos 177. Emakume saltzalle ta erosleak [...] ari ziran ekiñean beren gauzak gora jasotzen edo bera bota naian. Ag G 84. Atertugabeko ekiñean ari bear izan zizula. Markiegi in Ldi IL 11.
azpisarrera-8
EKIN-EKINEAN. Insistentemente, insistiendo.
Bere buruaz ekin-ekiñean ziarduala, atetako atean aldaba-ots galantak entzunerazo zituen. Erkiag Arran 129.
azpisarrera-9
EKINEKO (V-m). Activo, emprendedor.
azpisarrera-10
EKIN ETA EKIN.
Insistiendo, dándole, trabajando con insistencia.
Ur tantak arriari ekiñ eta ekiñ / Zuloa oi badeutse denporeaz egin. AB AmaE 266. Ekin eta ekin lortu eban. Kk Ab I 49. Kutxaren ganean dantzan / Ekin eta ekin. Enb 184. Aize-astintze artarako berriz, yardun ta yardun, mintza ta mintza, ekin ta ekin berritsukerian. Ldi IL 77. Irten ziran portutik mutilko bi eta, igerian ekin eta ekin, neurriz arago urrundu. 38. Eta ekin eta ekin [...], bakoitzaren iritzi ta aburuak eio ondoren, ontzat artu eben senar-emazteak. Erkiag Arran 126. An ei-zirean sorgiñok ekin da ekin: "Non dozu gure ixerea ta non dozu gure ixerea", gau ta egun ixildu barik. Akes Ipiñ 28. Ekin eta ekin, argi ikusten eben guztiak [...] zeredozer egin bearra eukiela. Onaind STeresa 60.
v. tbn. Otx 104. Ekin ta ekin: Zav Fab RIEV 1907, 532. Osk Kurl 203. Ekin da ekin: Bilbao IpuinB 74.
azpisarrerakoSense-10.1
(Uso vbal.).
Gizon gai ori landu ta leunduko bada, Maisuaren erreglakin lan egin, ekin ta ekin bear da. Cb EBO 46. Gogarte oneetarik batek edo batek zeure biotzean eraso andiagoa egiten badeutsu, ekin eta ekin berari. EL2 21.
azpisarrera-11
EKIN-ZALE. Aficionado a acometer.
Txakur kementsu begi-zoli bat / arrotzei ekin zalea da. EA OlBe 51.
ekin
<< ekarri 0 / 0 elurtza >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper