Orotariko Euskal Hiztegia

1. (gral.; Lcc, IC 441r, SP, Deen I, Urt I 9, Ht VocGr, Lar, Lar DVC 179, Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB), baigi. Ref.: VocPir 216; Bon-Ond 139; A; Lrq; Iz ArOñ; Iz R; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg; EAEL 2 .
Ojo; tbn. puede indicar la expresión del rostro o el estado anímico, y el modo o la dirección de la mirada. "Ojo con que vemos, begia " Lcc. "Catarata de ojos, begian izarra " Ib. (cf. betizar ). "Cardenal del ojo, begiko natea, ustela " Ib. " Begia, ojo, vista" Lar DVC 179. "Oeil, organe" H. " Begiak ñir ñir (BN-mix, Sc), pestañear" A. " Begiak irazi, sacar los ojos (AN-5vill)" Ib. " Begiko jutarra, begiko zikiña (AN-5vill)" A Apend. " Begirik duen edozeinentzat ikusgarria da ori (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 82 (G-azp bistarik ). "(Jokoan murgildurik daude): or ari dira joko(a)n begiak atera bearrean (G-azp-goi), begiak ate urranin (AN-5vill)" Ib. 225. " Begiak biziki gorritzen zitzaizkizun (BN-arb-ciz), begiak gorri gorri egiten zaizkit " Ib. 24. Tr. General en todas las épocas y dialectos.
Andere hona den lekhura ailtxa itzak begiak; / mundu oro eztakidik hura bezain balia. E 19. Zerbitzariák, obeditzazue haragiaren arauez zuen nabusi diradenak [...]. Ez begikotzat zerbitzatzen dituzuela, gizonén gogara egin nahi bazendute bezala, baina Kristen zerbitzari bezala. Lç Eph 6, 5s (He beha dagozkitzuenzat, TB xoilki beren begien aitzinean, Dv bakarrik begiko, Ol aien begitan bakarrik, IBe itxurak eginez, IBk bakarrik nagusiaren aurrean ). Ala ez naiz haizu nahi dudanaren egitera neure onéz? ala hire begia gaixto da, zeren ni on bainaiz? Lç Mt 20, 15. Baldin eure begi eskuinak trebuka eraziten bahau, idoki ezak hura, eta iraitzak eureganik. Ib. 5, 29. Hipokritá, idokak lehenik gapirioa eure begitik, eta orduan behaturen duk, idoki dezán fitsa eure anaieren begitik. Ib. 7, 5 (Lc 6, 42 eure anaieren begiko fitsa ). Enzun ukhan duzue ezen erran izan dela, begia begiagatik eta hortza hortzagatik. Ib. 5, 38. Itzulirik erideiten ditu berriz lo daunzala, ezen haien begiak sorthatuak ziraden. Ib. 26, 43 (TB pisatuak, SalabBN loz phizatiak, Ur pisuak, Ip logaliak zerratzen zeitzen, Echn kargatuak, Dv nagituak, HeH logalez eroriak, Or nagi, Leon arras eroriak; Lç y He Mc 14, 40 kargatuak, HeH loak hersten zaizten, Ol astunduta, IBk logale, IBe astun ). Begietako miragarri egin izan gaitzaizte munduari eta aingeruei eta gizonei. Lç 1 Cor 4, 9 (He, Dv, IBe ik(h)uskari, TB, Ker, IBk ik(h)usgarri ). Predikatzen ditugu, skribatua den bezala, begik ikhusi eztituen eta beharrik enzun eztituen gauzák. Ib. 2, 9. Ikhusi dié ene begiék hire salbagarria, zein preparatu baituk populu guzién begitharte aitzinean. Lç Adv *** 4v. Negarrez beterik bere begiak eukala. Lazarraga 1151r. Edo idia edo begia, emongo deustak ene egia. RS 389 (cf. RG B 26: "Por los hombres rigurosos en cobrar sus deudas, dicen: Ekark idia edo begia"). Az ezak er[r]oia, diratan begia. "Sacar te ha el ojo" . Ib. 136 (cf. O Pr 152: Erroia haz ezak, begiak dedetzak; Lar s.v. criar: Maita ezak belea, aterako dik begia ). Gastelauna negia senar, oñean ar ta begian negar. Ib. 555 ( TAV 3.3.2). Gure begi bekatorek / eztakuske iguzkiau. (Pamplona, 1609). TAV 3.1.20, 75. Zure begi ederro[k], / ene laztana, / katibaturik nabe, / librea ninzana. (1615). Ib. 3.1.23. Begiak deutse egozten biotzari kulpea. (Canción de amor vizcaína). Ib. 3.1.22. Fedezko begiz kanpoko akzidentez estalirik ikhusten zaitut Sagaramendu saindu hunetan. Mat 256 (cf. BEGIZ IKUSI). Zure odolezko izerdi haren ordain isur dezadan nik ere dolore hutsez neure begietarik ur eta nigar. Ib. 197s. Begiak buruan sabioak, eta eroak oñetan. RIs 16. Nausiaren begiak gizentzen du abrea. Volt 165. Neure begiak, mia eta berze sentidoak. Ber Trat 59v. Begietako sua gaizto dala, amodioa itxua dala. (Azpeitia, 1622). ConTAV 5.2.9, 126. Kontentez duela hirri allegera begian. EZ Man I 97. Bekhatuen punimendu edo sari ungien / bizia fiña artean jaunak eztu ematen, / bañan begiak ikhusi eta azken ordua, / nihori ematen dio merezien pagua. Ib. 52. Begiak suz dituela, isuria bisaia. Ib. 75. Xuka etzatzue nigar horiek begietarik. EZ Noel 117. Gure gatik, Iauna, egiten / ditutzu hauk guztiak, / bethi erne ditutzula / gure gaiñean begiak. Ib. 138. Baldin zerori salutatzera, mintzatzera eta present igortzera aitzintzen bazara, hark etsaiari bihotza hautsten eta arrobatzen dio, hark begia arraitzen dio. Ax 294s (V 196). Lehenbiziko bi sensuez, bistaz eta gustuaz, begiez eta ahoaz. Ib. 412 (V 268). Komunzki amorioa begietarik sarzen da. Ib. 392 (V 256). Erran komuna den bezala, ikhusten eztuen begiak eztu miñik. Ib. 290 (V 193; cf. O Pr 153: Ezakusan begik nigar eztegik; Mg PAb 121: Ez dakusan begijak, gatxik ez ). Legearen arauaz, halako hutsik egiten zuenari bi begiak irazi eta athera behar zeitzanaz geroztik. Ib. 347s (V 231). Begiaz kheiñu egin diazon. Ib. 318 (V 211). Zeuk edo daukaz[uz] begietan odeiak, zerren nik dakust argirik zerua. "En los ojos debes tú de tener las nubes" . Mic 12r. Begiz urdin / bezain gordin / zarela zur' egitez? O Po 3. Nahiz ezpegi / gauaz ilhargi, / ni zure begi / ederrek argi. Ib. 46. Zeren zur' oldez sendatu / behar nauena miratu / dut neure begiekila. 'J'ai contemplé de mes yeux' . Ib. 63. Zer, ahaz lakidita / haren begi polita? Ib. 36. Eztela begia asetzen ikusteaz, ez eta beharria enzuteaz. SP Imit I 1, 5. Non gutitan begiak goiti baitetzakegu zeruko gauzen ikusteko. Ib. 21, 4. Amudioak nahi du libro eta munduko afekzione guzietarik urrun izan, beldurrez barreneko begia traba dakion. SP III 5, 3 (Ch barreneko argia, Mst barnetiko sua, Ip barneko argia ). Berehala iujeatu zuen haren emaztea zela; begi nordest eta gaixto batek iujeatu zukeien haren amorantea zela. SP Phil 346 (He 349 begi gaizkiratu ). Ala hik beraz behar baituk / fortuna hagitz dulzea! / sentitzen baduk bihotzean / hunen begien kolpea. Gç 81 (cf. BEGI-KOLPE). Ez, eztitut ikhusi nahi / Erregeen jauregiak, / ez eta bertze palazio / begien trunpagarriak. Ib. 170. Mokanes batez diotsate bere begiak estaltzen. Ib. 85. Athor, nigarrak begietan. Ib. 122. Ala hunek begi argiak! / Zerua die illhuntzen, / distiadura dibinoez / eguna die estaltzen. Ib. 80. Idi begi nigartiak nola behar diren sendatu. Mong 592. Espiritü bildü bateki, begiak behera so. Bp II 85. Emeki igan zen so zauskola bere diszipüliak, odei batek hen begier estal artio. Ib. 68.
Haren begia bethi dago atzarria, eta gauza guztiei dagote beha. ES 142. Engañadurik ezpadago begia / au dok Mutil balz Bergarako danzari koplaria. Acto 236. Ezpaduzu iuiatzen ikhusten edo aditzen ditutzun gauzez kanpoko idurien arabera eta haragizko begiz. Ch III 38, 2. Zenbatenaz gure xedea, zeiña baita gure arimako begia, garbiago eta xuxenago baita, hanbatenaz gabiltza seguratukiago hirrisku diferenten artean. Ib. 33, 2. Eztabela urtaiten negarrik geure begietati. Urqz 13. Ene begiak bustirik / zugatik negarretan. Gamiz 205. aungoikoak ez badeub begirik zerekin ekusten deub? CatCeg 25r. Atxik-arazten baititu begiak eta beharriak zarratuak, izpiritua lohi dezaketen objet guzientzat. He Gudu 114. Zuri diaudetzü ene begiak, zütan fidatzen nüzü, ene Jinkua. Mst III 59, 4. Agur bat egin ez dizunagana begi zorrotzak iraultzea. Mb IArg I 72. Bere bi begietatik negarra dariola. Ib. 84. Gutitan jasotzen zituen lurretik begiak. Ib. 179. Negarrezko iturri bi nere begiak izan bite. Cb Eg II 59. Lurrak jango dituen begi oriekin. Cb Eg III 385. Burutik berako andi batek begietara eman zion ta itsuturik gelditu zan. Cb Just 65. Fedearen begiekin behatzen diote munduko lazeria eta atsekabe guziei. Lg I 377. Erakutsi ziotzon handik begiak ikhus ahal bezanbat bazter. Lg II 131. Gizonen begiei gordea badago, hanbatenaz gehiago izarniatzen du Jinkoarenetan. Mih 94. Bégis beterik egon bear dú etxéko búruak adbertitzekó ta zelatzekó on den guzia. LE Matr5 9. Ohoria beste althera mintza laiteke haren begien khinper ari baginande zerbaitetan. Egiat 261.
Ifernuak erraiak idekirik, / diote, hots, irets baginetza. / Bainan egun Jaunaren begitarik / ez daite nihor geriza. Monho 118. Gabian gabian / begirik itxi barik / oiaren ganian. DurPl 50. Gauza gaitza da aditzea begien kontra sinistu bear degula. Mg CC 196. Batera ta bestera begiak darabiltezala. Ib. 216. Odola ateratia, eskutur ikara bagia ta begi zolijak ditubenentzat ez da orren gauza gatxa. Mg PAb 49. Jaso begiak ta biotza zerurantz. Añ EL1 64. Neure naiaz, gurariz ta begiak zabalik jausi nas suzko oxin gartu onetan. Ib. 57. Gizon ta emakume delikaduak sentikorrak ta su-txatar bat eskura jausirik negar-anpulluak begietara ateretan deutsuezanak. Añ LoraS 117. Begi bat baño bearrago ta maiteago. Ib. 28. Begi batetik okerra zan. AA II 216. Aginte onen itzak [...] erabilliko dituzu begi bien erdian, eta letraz ezarriko dituzu zure etxeko atalburuan. (Deut 6) "Inter oculos tuos" . Ib. 10. Erran diezakezuedan guzia da gizonaren begiak deus eztuela egundaino ikhusi, gizonaren beharriak egundaino deus eztuela aditu. Dh 169. Txito ikuste laburra ta begi illunak daukaguz geure paltai begiratuteko. fB Ic II 216. Eurak [letrauak] diriala bein kereiliagaz doianaren poltsiari usain egin ezkero, Argok baino begi geijago daukeezanak. Ib. 169. Begiai eragin barik / arriturik, ikararik / dagoz yenteak entzuten. Zav Fab, RIEV 1907, 535. Ez da erran behar begia ezin egin daitekela ardura K eta Z ikhusteari; letra horiek gaitzikorrago begientzat, eta hobeago izanen da, zeren gehiago lothuko baitire izpirituari. MarIl 9. Üskal herriko anderik / dirade izarren parik; / kolorik gorri, begik argi eta ajil haien airik. Etch 534. Ez duela abandonatuko bere eskuko obra, begia haren gainean izanen duela. Jaur 106. Eloy asi zanean / klaratzen egia / illun ifinten zion / Kamarak begia. Izt Po 64. Bego bethi, derra Esopok, nausiaren begia, / ikhusteko gauza nehor bertzek ez ikhusia. Gy 91. Hiru mendi badire, atheka bezala, / Laphurdi hegoatik beiratzen dutela, / begiei baitiote besta erakusten / nihor hekin gainerat denean higaten. Hb Esk 90. Begietako miragarri hura ikusi zutenean [...], arri egiñik geratu ziran. Lard 407. Begien zoragarria zan leku ederra. Ib. 128. Ai nola Aingeruak begiak estaliko zituzten ez ikusteagatik. Ib. 446. Begia begiagatik, ortza ortzagatik. Ib. 381. Begi hunak behar dira ekhitara ere haren elkhiteko. Ip Dial 24 (It ikuste ona, Ur begi argijak, Dv begi ona ). Jainko Jaunak lurretik ilkhiarazi zituen zuhamu guziak, ederrak begiko, eta ahoko gozoak. Dv Gen 2, 9 (Urt ikhusteko eder, Ol, Bibl begi-betegarri, Ker begientzat eder ). Hari da begiz kheinuka, zangoz joka; erhiz mintzo da. Dv Prov 6, 13 (Ol begiz keñu; Ker begiakaz kiñuka ). Eskuak gainean ezartzen ziozkala, argia bihur zakion begietara. Dv Act 9, 12. Begi biyak dakazkit / malkotan asiak. Bil 64. Neri gisa berera / bein sartu zitzaitan / dama bat biyotzera / begiyetatikan. Ib. 57. Burua eta begiak aphal, iduri du hobendun bat bere jujearen aitzinean. Laph 55. Egia behin ezagutuz geroz, begirik ez du haren ikhusteko baizik. Ib. 131. Pozaren indarrez begi biak irten nai zitzaizkan. Arr GB 72. Lo gozo batek begiak itxi ziozkan. Ib. 47. Orai banuazü herriti, / ardüra dizüt nigarra begiti! ChantP 298. Egündano ükhen banü demendren leiñhüria / enündüzün ausartüren begila so' gitera. Ib. 174. Begi bat itxua du, / adar biyak motzak. Xe 298. Batek erraiten zuen: / trixte du begia! Elzb Po 209. Xorta bat edanez-geroz, begiak ñir-ñir; zer? ez dun ahalkerik? Ib. 207. Nori gogoak emon artu burduntzia, / tau sartuta galduko eutsala begia / agura berenoak bere andreari? AB AmaE 237. Nai dek begitik agertu biotzian ez daukiana? Bv AsL 109. Urre-zillarrak begirako onak, biotzerako txarrak. Ib. 131. Esan zion begi bat kiñatuaz. Apaol 40. Gure Manuri ez zaiok sekula begirikan legortuko. Ib. 67. Gobernadorearen begia etzen aski garbi saindu hekien loriaren ikusteko. Jnn SBi 146. Lanho batek hartu ziozkan begiak; itsutua zen osoki. Ib. 70. Giristino gazte harrek hain zuen arin eta alegera begia, non errexki ezagun baitzen alferretan zirela tiranoaren lan eta indarka guziak. Ib. 151. Haien begiak eztitzadan seküla kolpa bekhatiaren thona itxusiaz. Ip Hil 261. Eta hori zertako? Jendearen enganatzeko; begietara errautsaren emaiteko. HU Zez 42. Bits utsa da, Sebero, / gaurko iakituria: / begirako, mendia; / aizea, ukutuezkero. Azc PB 266 (en la versión de Ur PoBasc 378 begijentzat mendija ). Urdailla baiño begiyak andiyago daukanazan yatun orrek. A BGuzur 119. Ain txikia dan begiko ikuslekutxuan, egiten da oso osorik gauza guztiz andiaren antz edo irudia. Itz Azald 164.
Etorri jakoen begietara beti betiko loa. Ag Kr 199. Anpolaiak baño begi gorriagoakaz, zoro baten irudira, zotinga ta negarrez. Ib. 204. Aztako tenpra guziuan egon zen begireki, zoinek zion bizitarzun obenena. Mdg 133. Arri batek arpegian jo zuen eta begi bat iya aterean utzi zion. Goñi 49. Lenengo ikusi zendudazanean, sartu ziñean nire begi bietatik biotzerarte. Echta Jos 110. Begia baño naiago leuke etorriko bazintzake. Ib. 250. Eta iguzkia, begietarat baitago arratsalde aphalarekin, guziz gibelekoentzat! hok itsutzen baititu eta [...] ez uzten ikustera! JE Bur 28. Horra egiaren bigarren itxura, gure begietakoa. Ib. 165. Ia begietaraño bizarrez jantzia. Ag G 170. Logale, enauk besterik: [...] Begi batez bestea ezin ikusi diat. A Ardi 48. Guztien begiak berarengan zituen. Ib. 71. Atso guztijak barre santso baten dagoz eurai begira, bixi-bixi ta pozik daukezela euren begi tximurrak. Kk Ab I 58. Ikusi zuan jateko ona zala, begitarako ikusgarria ta itxuraz atsegiña. Inza Azalp 47. Han izan bazinezte... Hirriz urratuak, nigarra ere begietan geldituko zinezten, egiazki. Barb Sup 44. Bazter guzietan, alhorrak, begiek ikus-ahala urrun, ogi urhezkoz estaliak. Ib. 141. Boneta begietaraino sarturik. Ib. 180. Borthizki joka, begiak sutan, / ezpata xoil bat eskuan. Ox 161. Azken-asper bat eman nai die begiai urrutira ikusten duan jaiot-ibarra betikoz utzi baiño leen. Mok 21. Besoak zintzilik, begiak laiño, barrua laiñoago. Ib. 19. Txoria zegoaneko gelarik ez iriki, begien agerian ba zegoan ere. Or SCruz 88. Arrisko gogorren artean ibilli bearko dek, nere ondotik urruti, nere begiak iritxiko ez auten tokietan. Alz Ram 23. Mundua hor dut meneko, / hedatua enetako; / haizia musikan ari zait / beharrien goxoko; / badut ere gai begiko. Etcham 74. Umearen eitetik begi erne batek aski errazki bila dezake aita. FIr 159. Azkenian kalaka, harramantza eta oihutan, denek matelak gorrituak, lephoko zainak antuak, begiak bizi eta xorrotx. Zub 98. Begiek etzuten sinetsi nahi han ikusi zituenak. Ib. 70. Emen alairik / nago begijok urten biarrik, / gauza guztijak ikusi nairik. Enb 202. Samiñaren miña! orain ernai nabil; / begitatik juan yat betiko lua. Laux BBa 134. Beribilen gidariek begia luze, harrizko arkua noiz agertuko zaioten. JE Ber 45. Baratz-erdian dut arki / amona: alderoka dator, / begi galduak nora-nai... "Sus ojos anublados" . Ldi BB 148. Begien zuria ageriz. "Poniendo los ojos en blanco" . Or Eus 344. Sua dario mutillari begi bietatik. TAg Uzt 60. Ariek ziran begi sorgiñak Matxinen bigarren alabarenak! Ib. 214. Agintari-ordekoen begi zorrotza gañean dabela, ez litzatekez ondo ibilliko. Eguzk GizAuz 129. Ganen, zeruan histurik izar begi arraiak, / gau-amets beroez barnea pilpilka. Iratz 113. Goliath atxeman zuen kopetan, bi begien artean. Zerb IxtS 53s. Begi handi batzu egin zituzten ba herriko gizonek, ezin ontsa xilatuz guarda ondoaren matrikula. Lf Murtuts 16. Aro itsusi hauiek errefriaturik seguraz ere, arras begi trixtea kausitu nion. Ib. 10. Barur egiten duzuenean, ez jar begia ilhun, gizon faltsuen pare. Leon Mt 6, 16 (Lç itxura tristetako, He triste, Dv begithartez ilhun, Hual beltzuri ). Burua besa-tartean sartu, begiak itxi-itxi egin eta alaxe egon oi zan. Etxde AlosT 28. Aurpegia leun daukazu, begiak azal, esku-zaiñak etzaizkizu nabarmentzen. Or QA 150 (cf. nota del ed.: "ez zuloan edo barnera sarturik"). Neri etzaizkit ileak beiñere laztu [...], ez begiak zuringotu, ez dut korderik galdu. Ib. 173 (cf. PMuj: "begiak xuringoturik, con los ojos en blanco"). Ez dezagun iñor gure begi soillez ebatzi. Etxde JJ 218. Etzuten begien ikusmiran iñoren arrastorik topa. Ib. 111. Zure biotzaren ontasuna begi xamur oriek erakusten baididate. Ib. 245. Arantza, baltzerana zan, begi illunduna, barrura dei-egiten dakien begi zoragarrien jaube. Erkiag Arran 26. Ez dute aski begi hamazazpi-hemezortzi urte dituzken mutiko mehats luxe batentzat: hain zartako ederra ematen dio pilotari! Zerb Azk 116. Ezkilen ondotik zer ikusgarriak, dela itsasoko alderat, dela mendirat! Begien asea! Ib. 16. Hen begietan ezagützen nian irri-karkaza handi isil bat. Mde Pr 133. Haren begiak borobildu ziren harridura gatik. Ib. 157. Langile batek begi bat galdu du ezbehar batean. Kristalezko begi bat erosten du beraz. Ib. 72. Bezperan bezala musu bat eman zion begietara. Mde HaurB 44. Ganaua neurtzekuan, eiten da, kordela artu, ta, tak, tak, guutzia egin kordelakin, ta mun egin kordelai, ta nee begixak ezteixola gaitzik ein esaten da. (V-gip). Eusk 1956, 211. Euren artean ba ei zirean banaken batzuk bekokien erdien begi bakarra eukienak be. Akes Ipiñ 30. Iguzkiak joiten zuen. Lehoin, hartz eta zimino horiek debrua begietan iduri zuten iguzkitarat. JEtchep 40. Etzuen bere lagunari behatu ere. Begi ta gogo han zagon paper handi haren aintzinean zoraturik. Ib. 40. Soin osoa begi baliz, zerez entzun? Zait Plat 126. Nun begia, hara tiroa. Arti Tobera 280. --Ortarako begi berriak --azti-begiak-- izan bear, nunbait, edo sen apartekoa, susmo berezia, intuizioa, edo musek igorritako doai sotil ori. Vill ( in Gand Elorri 12 ). Pena ematen zidan gixarajoak. Begi biak aunditurik zeuzkan negarrez. Salav 32. Itzetan gogorkeria ta begietan eztia jartzen jarraitu zuen. NEtx LBB 149. Zenbat bidar egon ete zan Txingudi itsasadar oni begira Loti, Jaizkibel mendirantza bere itsas-gizon begiak. Alzola Atalak 88. Gorputza sendo eta begia / argi edade orretan, / urte oriek dauzkan gizonak / ez ditu saltzen urretan. Uzt Sas 188. Gordian ezin egon dirade, / ain dirade dotoriak, / begiak piskat gozatutzeko / zer dira gauza obiak? Ib. 321. Begi eztian begira zaude / hartu duzun senarrari. Mattin 77. Hortaz oroituz maiz etortzen zaut nigarra begietara. Xa Odol 114. Zuretzat baizik ez dut begirik, zare ene iguzkia. Ib. 114. A ze zikiña atera diozun begitik! (AN-araq). Inza NaEsZarr 14 (que glosa: "Esan diozuna bearrik esan diozu; bestela nork daki zer gertatuko zitzaion"). Ejitoko ilunbeak baino ilunagoen erdian, Damaskora gabe, argiaren distirak begiak liluratu dizkielako. MIH 374. Hizkuntza idatzia begiek jasotzen dute bestek baino lehenago. Ib. 111.

2. (V-m-gip, AN-5vill). Ref.: Lcq; A; Elexp Berg .
Yema, brote; nudo (de los troncos y tallos de las plantas); nudo de la madera. "Gemma, cast. yema: órgano constituido de escamas colocado en las axilas de las hojas o extremidades de los ramillos y que encierra los rudimentos de una nueva producción: fr. bouton, bourgeon; vasc. begiya, que quiere decir ojo. En este país algunos le llaman amua y motea, que quiere decir botón (Aizk)" Lcq 40s. A. "Germen, cast. bulbillo: pequeña yema escamosa bulbiforme, producida en las partes aéreas de las plantas, y que desprendiéndose por sí mismas, se arraigan en la tierra y producen un nuevo individuo; fr. bulbille; vasc. ninika, begiya " Ib. 42s. "(V-m-gip, AN; Lcq), yema (Bot.). [...] (V-m), brote de plantas. Galbegi, brote de trigo" A. "Hazitarako patatak azalean duen zulotxo bakoitza, ernemunak irten dakizkion" Elexp Berg. v. adabegi.
Baratzezaiak badaki ekarrarazten arbola gaztetto bati fite ta anitz fruta utzis sobra begi. (118). LE-Ir (s.v. baratzezai ). Basate gazte mehean xerthoak aski ditu bi begi; basate hazkarra balinbada, xerthoari uzten zaizko lau edo bortz begi. Dv Lab 385. Txertatzerakoan beko aldea zorroztu bear zaiete lau bat zentimetroan, eta zorroztutako tokitik gertu mote edo begi bat utziaz. EEs 1917, 52. Txertotarako artzen diran begi oek indarrean dauden urteko pujetatik artu bear dira [...]. Aukeratutako puja oietatik, erdialdeko ondo azitako begiak bakarrik artuko ditugu. Ib. 34. Orrengatik daude / luze-luze egiñik, / artean oñak illunik, / azken-arbazta-begiez / udaberrirako / ornitzen biziez. "A favor de las yemas de sus ramillas últimas" . Ldi BB 108. Begitik edo azaletik egin leikez eztitu albertxikoak, kerexak ta abar. EgutAr 2-8-1964 (ap. DRA; cf. BEGIRA (b) ).

3. (V, G, B, L, BN, S, Sal, R; Lar, Dv, H). Ref.: A; Lh ( erroda-begi ); Etxba Eib; Elexp Berg .
Orificio (en particular el de varias herramientas, en el que se introduce el mango); ojo de la aguja; ojal; ojo de lazo, etc. "Alamar, alamares, son presillas, ojales postizos en los capotes y otros vestidos, alamarak, aribegiak, ariz eginikako begiak" Lar. "Bague formée au bout d'une corde; oeil, trou pour recevoir une corde" Dv. "oeillet" Ib. " Begi se dit du char d'une aiguille et de divers oeillets ou trous pratiqués dans certains instruments etc.; oeil d'un noeud coulant, oeil d'un gond etc." Ib. "Boutonnière" H. " Aizkoraren, aitzurraren begia, l'anneau où s'adapte le manche d'une hache, pioche, &c." Ib. " Sarearen begiak, les mailles d'un filet" Ib. " Zubiaren begiak, les arreaux d'un pont" Ib. " Begia, iphur begia, orifice de l'anus" Ib. "Trou d'une aiguille. Orratzaren begia (Aizk)" Ib. "(V-ger-m-gip), orificio de un divieso" A. "(V, G), ojo de lazo" Ib. "(V, B), puertecita de colmena, por donde entran y salen las abejas" Ib. "(V-m, B), el cubo de la rueda del carro" Ib. "(L, Sal, R), agujero de un instrumento por donde se mete el mango" Ib. "(V, Sal, R), ojete de la aguja" Ib. " Erroda-begi (L, BN, S), essieu" Lh ( DRA lo atribuye a Harriet). "Ojo de la aguja" Etxba Eib. "Orificio de mango de una herramienta. Aixkora onek begixa nasaittuta dauka " Elexp Berg. "Ojo de puente. Iru begiko zubixa zan urak eruan dabena " Ib. v. 1 begite.
Zubi bat amar begi edo arruztaieskoa. (328). LE-Ir. Da nola pasatzea zubi batetik baititu amar begi. (231). Ib. Aberatsa Zeruan sartzea baño errazago da bagasoka bat jostorratzaren begian sartzea. AA III 608, . Errezago da kamelu bat joste orratzaren begitik, aberats bat jaungoikoaren erreinuan sarzea baño. Oteiza Lc 18, 25 (Brunet jostorratzaren begitik ). Errazago da gamelua jostorratzaren begitik igarotzea. Ur Mt (V) 19, 24 (Ur, Lard 422 jostorratzaren begitik, Hual, Samper orratz baten begitik, IBe orratzaren begitik, IBk jostorratz-begitik; TB, Dv, Ip, Echn, SalabBN, HeH, EvL orratz baten xil(h)otik, Ol orratzuloan, Leon orratz-xilo batetarik, Ker jostorratz-zulotik ). Nabarra erakatxirik, begia pezaturik. HerVal 139. Nabarra begitik ausirik arriñaturik. Ib. 194. Irauten dute oraindik gure antziñetako abarkak. Ikusi zazu: gizon zar guztiak dauzkate ta gazte askok, zuriak, bigunak, politak, muturrean begi beltxak dituztela. Ag G 94. Lasto ta larruzko burukitxoa, ile-motzaileak arkuraizen begietan, beatzetan minik ez egiteko, ezartzen dutena. "En los ojos de las tijeras" . A DEV (s.v. albardilla ) . Balenkalekuko (Ataun) arlaban-aizkora. Begi-barruan ildotxo bat dauka. JMB ELG 71. Atxurra besa-gain artu, begiraño sartu, landarea ere bai atxurraren atzetik zañak bil-bil eginda. Munita 42. Amazazpi begiko zubia! Ori zubia! Anab Poli 52.

4. (V-gip; H).
Agujero del pan o del queso; ojo (de grasa, de gas, etc.) que aparece en la superficie de un líquido. " Ogiaren begiak, les vides d'un pain cuit" H. " Esnearen begiak, les taches butireuses (?) surnageant dans du lait" Ib. " Ur-gaineko begiak, les ampoules faites par un gaz à la surface d'une eau" Ib. "Poro del pan, queso, etc." Iz ArOñ.
Nahasten dira gorringoak emaiten direlarik amanden gainean eta higitzen ongi begiak egin arte. ECocin 39. Mei-eguna diagu etxean maizegi; / gure salda gaiñak ez dik ainbeste begi; / esneak, ura naiko, ardôk, ur geiegi. Or Eus 39.

5. Rayo luminoso; brillo. " Begi es el nombre con que se designan puntos brillantes de piedras y de otros objetos. Eguzki-begi es el disco solar" JMB (comunicación personal, 23-7-1954). " Eguzkiak begia zorrotza dakarki gaur (bero handi izango dela) (G-azp)" Gte Erd 87. Cf. ARGIAREN BEGI.
Asentuen gaiñetik sagar onduen ostraillen artian yosteta dabilla iduzki-begia. Atheka 26s. Iduzkiak ixuriz bere ungi bizi nasaiak ostraill pian dixtiarazten zituen ur xortak harri bizi begiak bezala. Ib. 117. Arbolak hain dira hurbil batzu bertzeetarik eta hain hertsiki khuruzatzen dituzte elgarren artean adarrak nun eguzki begi bat ez baita nehun ere ageri. Prop 1883, 16s. Ederra bere jat erexten / laño bat doiala goian, / eguzki begiak badabe / artuten parean beian. AB AmaE 150. Orri leidunai eguzkiaren begiak jota, / badeutse negar gaur erazo, / damuak niri iturritxo bi begietatik / ateratea, da millagro? Ib. 177. Eguardiko amabiyetan, eguzkiyaren begiak jotzen duenian. EgutTo 5-11-1920 (ap. DRA ). Nork erranen daut hoin gora nundik / sortzen den ur hotx garbia? / Egunaz irriz, iguzki mirail, / gauean izar-begia. Ox 23. Artizarraren begiaren eztia, / iratzartzera doanean mendia. Ib. 27. Laster askatzen ez badeustazu / berandu barik ilgo da, / ontzi itxutuan argi-begia / itoz iltzen dan bezela. Gand Elorri 89. Baiña Jaunaren eder... "tasun" orren diztira, / izpien osotasun guztiez joango da, / urten gabe, aldikoz, urten dauan Begira. Ib. 94.

6. (V, G, AN, L ap. A ; Dv). (Tras tema nominal nudo). Lugar orientado (hacia). " Iguzki begian, à l'exposition du midi" Dv. " Eguzki-begian (V, G), iguzki-begian (AN, L), (dando) al sur" A. Cf. Legarreta Zariquegui beguia, en un documento de Astrain del s. XVII, donde tbn. puede leerse, en romance, "que mira a Zariquegui" (v. ASJU 1987, 273). v. BEGIZ.
Alaia zan, benetan, aukeratu zioten etxea. Udaberrian, batezere, etzezakean urretxindor batek ua baño egoa-begi zoragarriagorik aurkitu bere maite-xintak ixurtzeko. TAg Uzt 55. Ekaitz aldian, uiñak astindutako izpazter ipar-begikoa, alde guztietatik zotukatzen duten bezela. Zait Sof 141. Negu aldian, egon bere eguzki begitan dago-ta, bestelako leku epela egongo da. Erkiag Arran 126. Eguzki begitan, orma zaarretan, batzuetan batera bestera, geienetan nagi ta bagi, beroa iruntsi bearrez egoten ziran suangillak udalenean. Erkiag BatB 37. Bakek malda irikiak nai izaten ditu, agiñak, berriz, ipar-begi eta otz-begiak. "Aquilonem et frigora" . Ibiñ Virgil 84.

7. Centro, lugar principal (?).
Edozein ez da sarthuko, / Iaunaren iauregian; / edozein ezta iarriko, / loriako begian. Hm 47.