Harremana

    OEH - Bilaketa

    971 emaitza horra bilaketarentzat

    Sarrera buruan (18)


    Sarrera osoan (497)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    harea.
    tradizioa
    Tr. Lo usan desde Materre autores de todas las épocas y dialectos. La forma sin -a final es la más frecuente desde la segunda mitad del s. XVIII, tanto al Sur como al Norte. Hariña se documenta en textos suletinos y en los bajo-navarros López y Salaberry (cf. tbn. la forma harrina en Lapeyre). Al Norte se encuentra la forma sin h- en TB y en HeH.
    La forma arei que da Azkue como vizcaíno de Marquina y Oñate (cf. aréia det. en Izaguire (ArOñ) y areiarik en f. Bartolomé (Ic III 108)) proviene de areea [< area + -a] (cf. aree en Iturzaeta (Azald 26)). Para el roncalés, hay ária indet. y ariá det., bisílabos, en Isaba, y aréa y areá, trisílabos, en Uztárroz. Cf. infra el ej. de Hualde Mayo con nasal.
    etimologikoa
    Etim. De lat. arena; para la nasal cf. BN, S hariña, R ãria. La h- carece de justificación etimológica.
    sense-1
    1. (AN-egüés-ilzarb-olza, Ae, Sal; det., Lcc, Mic 5v, SP, Urt II 283, Ht VocGr 419 (a-), Lar, Añ (V, AN), Arch VocGr, H (L; + a- V, G)), hare (V, G, AN, L, S, R (ãre); Hb (+ a-)), hariña (BN, S ( + haiña); Arch VocGr , VocBN , Gèze, H (BN, S)), hariñ (BN), aria (V-gip, R (ã-)), arae (V-gip), arei (V-m-gip) Ref.: Bon-Ond 138, VocPir 126; Bon RIEV 1909, 24s; A (are , arei , hariña); Lh (haiña); Lrq /háiña/; ContR 517; SM EiTec1 145; Asp Leiz (are); Iz Ulz (ária), ArOñ (aría), R 284 y 302; Etxba Eib (aria); Elexp Berg (arae).
    Arena. "Arena, harea, kostako harea, hare xehea" Urt II 283. "Calce arenato, morthero lodiarekiñ, harelarrizko morteroarekiñ" Ib. 285. "Arenosus, hareaz bethéa, [...] hare larriz bethéa" Ib. 285. "Arenula, hare xehéa, hare fiña" Ib. 286. "Enarenar, ondarreztu, areaztu, ondarrez, areaz bete" Lar. "Aunque generalmente se usa como sinónimo de ondar, en las cercanías de Marquina (V) llaman are a la arena de mar y ondar a la de ríos y arroyos. En Beasain (G), al contrario" A. "Bai ba aixe-zuluak aria ("arenilla") eukitzen dau da txar-txarra da biarrerako" SM EiTec1 145. "Arena cernida, pasada por el cedazo. La que queda en el cedazo (especie de gravilla) se llama ondar. La capa exterior del montón de arena y cascajo depositada en la orilla del río, ailearr [< are-legar?]" Asp Leiz. "Itxas-onduetako aria lezkotxe ugarixa izango zala bere ondoria" Etxba Eib. Según el editor hay area en la Doctrina de Lizarraga de Elcano. v. ITSAS-HAREA, hondar, 1 legar, 1 sable.
    Aithortzen dut itsasoan harea baiño eta legar bihi baiño ene baithan bekatu gehiago dela. Mat 223s. Ezen zenbat harea baita Libia sabletsuan, / Edo maiatzean osto oihan zuhamutsuan. EZ Man II 135. Ditutzula beraz hanbat esker, / nola harea kostan baita. Ib. 116. Kostako sablea, harea eta legarra. Ax 113 (V 75). Nola Tageko legarra atheratzen dutenek berezten baitute hartan aurkhitzen duten urrea, berekin eramaiteko eta harea utzten baitute basterrean ur hegiaren gainean. SP Phil 311 (He 313 legarra / legarra eta harea). Ekarriko duzu seiñalea harea larria belza. INav 88. Harea xehea zeinbait mazkor ttipi gorri duela. Ib. 85. Harea gogorra eta belza. Ib. 119. Bethi luzea erran nahiz / Hunenbat baitut kondatu, / Harea, errauts, legar, osto, / Ur xorta, uri pensatu. Gç 173. Hagitz frankoki berretuko diat hire ondorea zeruetako izarrak bezala eta itsas bazterrean den harea bezala. Urt Gen 22, 17 (Dv legarra, Ur ondarra). Prometeo zeritzan batek, diote ipuiak, egin zituela gizonak ala emakumeak are eta lurrez naaste. Lar SAgust 15. Errazago da kontatzea [...] ondarreko are xea, basoetako ostoak, ezen ez eskola oietako argi andi eta azken-gabekoa. Ib. 9s. [Itxea] zen alabaña arez, karez ta arriz ez, baizik olez ta zurez egiña. Mb IArg II 312. Ai Jauna! Itxasoko ondar edo areak baño pekatu geiago ditut! Cb Eg III 303. Lurreko urhe eta zilharrak oro zuhurtziaren aldian deusere eztuzu hariña eta lohi poxi bat bezik. AR 9s. Ta ber denboran hariñan eskiez xilho bat eginik gerrentzialdrano zen hartan ehortzi. Egiat 160. Etxearen zimentua egin da arearen gañean. Mg CC 185 ( CO 276 ondarraren ganian ). Itxasuan areiarik ta luurrian bedarrik daguan beste badira bere, guztiak parkatuten ditu konpesinoe egijazkuak. fB Ic III 108. Arearen gainean bere etxea zimendatu. TB Mt 7, 26 (He harearen gaiñean, HeH arearen gainean, Lard 385s, Ker are-ga(i)ñean, Samper arearen gañan, Ip hariñan-gañen, SalabBN Mt 7, 26 hariñaren gainian, Hual anria [= ãria] gainian; Lç, EvL sable, Dv, Leon, Echn legar, Ur (V, G), Ol, BiblE (h)ondar ). Ikusten dute ostria bat harean zabaldua. Gy 18. Lürrak hun izateko behar dü büztin bezañbat hariña. Ip Dial 44 (It, Ur ondar, Dv legar ). Bitartean Ijitoak, egarriak ilko ezbazituen, ibai ertzetan zuloak egin zituzten, are-tartetik irteten zan ura edateko. Lard 68. Auhenetan etzaten da gizona ohean, nola arraina urez kanpo hare erreari buruz. Hb Egia 62. Ikusten baitut harrinaren gainean, arrastoetarik, eian bestiak edo gizonak ibili diren. Lap 60 (V 31). Harearen edo sablearen gainean. Jnn SBi 411. Itxasbasterreko areeartian zulo bat eginik. Itz Azald 26. Arriz, zurez, are ta kare edo kisuz egindako eleiza oietaz. Inza Azap 87. Urak eder eta garbi, / Harea zolan ageri. Ox 126. Neure gorputza esku miakaz / marreztu zendun are ganian. Laux BBa 64. Areaz garbitzen ditue lenengoz garisoroetako galtzuak. TAg Uzt 262. Toreadorea plaza erdi-erdian zegoen, [...] kapa gorria inguruan harea gainean hedaturik. Arti Ipuin 57. Eremuko arroketan, / armiarmak kantari. / Hare-arteko ziloan, / eztago denborarik. Arti MaldanB 233. Harea lurrik anonimoena / hareaz eginak desparadisoaren zutabeak. BAtx Etiopia 76. Areagaz betetako sakuen gañetik. Gerrika 78. Lur hori area edo salbea zen. Larre ArtzainE 164.
    v. tbn. Are: Echta Jos 148. Gand Elorri 134.
    azpiadiera-1.1
    " Are, gravelle, maladie causée par du sable ou du gravier, qui fait obstruction dans les reins ou les urètres" Hb.
    azpiadiera-1.2
    (Como primer miembro de comp.). "Arenaria Theca harea tokia, harearen tokia " Urt II 284. "Arenariae, hare harrúbiak, hareatheratégiak " Ib. 285.
    Muillazazu hiriaren uesteko partetik harea pilleren trebesean 15 brasetan. " À travers des sablières à 15 brasses" . INav 3. Harea puiu beltz batzuek. " Des sablières noires" . Ib. 17. Harea puiu <pugu> bat. " D'un puy <poys> de sable" . Ib. 59 (tbn. 3 y 134 <harea pugu> ). Eta Eliza hartaz bestetik ikusiko duzu Xardiñero eta Xardiñero hark iduriko du hirur edo laur harea murru eta guziek bat dirudite eta noroesteko parteko murrua da handiena edo gorena. " Puy de sable" . Ib. 50.
    sense-2
    2. Playa, costa.
    Eta han da harea bat eta hartan bada ithurri bat zeinetan baita ur estia. INav 54. Eta bada harea bat portutik hurbil. Ib. 80. Iakiteko duzu harea edo kosta xume bat badela Conquetes nortetik. Ib. 55.
    azpisarrera-1
    HAREA-ALE. Grano de arena. v. HAREA-BIHI.
    Begira Zeruko izarrai, begira itsasoan diran are aleai, lurreko arbola ta belarrai. AA III 313 (v. tbn. 341).
    azpisarrera-2
    HAREA-HARRI ( arearri V ap. A Apend y Etxba Eib; Darric ap. DRA ), ARENARRI (V-gip ap. Iz ArOñ ), ARAE-ARRI (V-gip ap. Elexp Berg ). Piedra arenisca. "Oiz mendixa eta bere aldiak, are-arrixa" Etxba Eib. "Arae-arrixa bigun xamarra da" Elexp Berg.
    Mutiko batzuek ziarduen lurrean egoan are-arri batean aiztotxua zorroztuten. Erkiag BatB 57. Arabako mendietan, dana da aren-arria. Vill ( in And AUzta 29 ).
    azpisarrera-3
    HAREA-HAUTS. Arena y polvo.
    Mutikoak, makillatxu bat eskuan artu, eta lurrean, are auts artean lerroak eta marrak egiten ziarduan. Erkiag BatB 55.
    azpisarrera-4
    HARE-BIHI. Grano de arena. v. HAREA-ALE, HAREA-PIKOR, HAREA-IZPI.
    Itxasuan hur kotera / lürrian belhar pünta / hurian hariña bihi. Xarlem 772. Baterat bil detzagun primaderan sortzen diren belhar hondo guziak, [...] itsasoaren bazterrean diren hare bihi guziak. Dh 166 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Itxasuan hur kotera, lürrian belhar, [...] itxaso eta ühaitz bazterretan hariña bihi den bezanbat milla million urtheren bürin. UskLiB 99. Izanen da beraz lurrean zure odoletikako haurretarik zeruan izar bezenbat, eta itsas bazterrean hare edo sable bihi bezenbat. Jnn SBi 3. Zeru ederraren, itsaso zabal eta mendi handien sahetsean emanez, zer daiteke gizona [...]? Deus, erran baditake. Ur ttintta bat, hare bihi bat. Lap 3 (V 4).
    azpisarrera-5
    HAREA-BUZTIN (T-L), HARIN-BUZTIN (T-L). "Boulbène" T-L.
    azpisarrera-6
    HAREA-IZPI. Grano de arena. v. HAREA-ALE.
    Gehiagokoa dela zure falten nonbrea eta kontua, ezen ez zure buruko illeena eta itsasoko harea izpiena baiño ere. He Phil 45. Itsasoan ur xorta, udan haritzetan hosto eta lurrean hare izpi bezanbat milla million mendez! Lg II 191.
    azpisarrera-7
    HAREAKO. "Arenaceus" Urt II 284. "Arenarius" Ib. 284.
    azpisarrera-8
    HAREA-LUR (aria-lur V-gip ap. Iz ArOñ). Tierra arenisca. "La tierra ligera arenisca Are lurra que resulta de la piedra misma de que está compuesta" Ensayo 26. "Aria-lurra. Tierra arenisca, como la de los Montes de Álava, que separan a Aránzazu de esta provincia" Iz ArOñ.
    Büztin beno hariña haboro balin badü deitzen da hariña lürra. Ip Dial 44 (It ondar lurra, Dv legar lurra, Ur lur ariña).
    azpisarrera-9
    HAREA-MENDI. Duna, montaña de arena. v. HAREA-META.
    Kurri zazu nordestean xuxen harea mendi baterat. "Montagne de sablière" . INav 20. Eta han den harea mendirik handiena zeiña deitzen baita Puy-blanc. Ib. 49.
    azpisarrera-10
    HAREA-META. Montón de arena, duna. v. HAREA-MENDI, HAREA-MUN, HAREA-PILA.
    Horra zertako diren hain mudakorrak, hala nola baitire, itsaso hegietan, harat eta hunat ur handiak ibiltzen dituen hare metak. Lap 155 (V 339). Itsas bazterrean urak berak estali zuen hare meta batez. Jnn SBi 153. Lo pixka bat egin behar baitezpada, eta lo hura egiten zuen hare edo kisu meta baten gainean. Ib. 105.
    azpisarrera-11
    HAREA-MUN. "Aremun (V-ple), duna, montón de arena" A. v. HAREA-META.
    azpisarrera-12
    HAREA-OREN. Reloj de arena. "Their hour glasses running with water as ours do with sand, hekien ur orenak badihoaz gure hare orenak bezala" Urt II 227. v. HAREAZKO OREN.
    azpisarrera-13
    HAREA-PIKOR (are bikor H, que cita a Lard). Grano de arena. v. HAREA-ALE.
    Area-pikor. (326, etc.). LE-Ir. Itsasoan are bikor ainbat gizonekin Greziaronz abiatu zan. Lard 349. Hire ethorkia emendatuko diat zeruko izarrak bezala, itsas-ondoko hare pikorrak bezala. Zerb IxtS 21.
    azpisarrera-14
    HARE-PILA (are-p. G ap. A Aizk; Lar; arepil Hb). Montón de arena; duna. "Dunas, montecillos de arena que forman las olas, arepillak, ondar munoak" Lar. "Arepil, dune, montagne de sable" Hb (Lhande, que lo toma de éste, lee erróneamente arepildune). v. HAREA-META.
    Berriz ekiten dio bideari, are-pil gori, uster, zango-nekagarri aietan barna. 'Les monceaux de sable' . Or Mi 120. Taibage bata besteren gainka lotsabagetzen dire ugiñek elkar lertzez aspertu bage, are-pilletan marruka. Ib. 143.
    azpisarrera-15
    HAREAZKO (Urt II 284). De arena. "Arenaceus" Urt II 284.
    Begira zazu istiborrerat eta deskubri zazu hareasko mendi bat. INav 55. Hareazko puiu batzubek. Ib. 60. Jangoiko-gizon Jesus maitagarria [...] itsasoari bazter guzietan arrizko ta arezko mugak ezarri ziozkana. Mb IArg I 193. Baina, onen anditasuna, ariazko sustraijak eukazan legez, lelengo aixiak itzuli eban luurrera ta austu eban. fB Ic II 286. Senegal deithu uhaitzak itsasorat erortean egiten dituen bi adarren artean da, hariazko isla batean. Prop 1885, 161.
    v. tbn. Arezko: Bera EEs 1912, 77.
    azpisarrera-16
    HAREAZKO OREN Reloj de arena. v. HAREA-OREN.
    Harezko orena. Hb Egia 59.

    harea

    harea
    << harakai 0 / 0 harpe >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper