OEH - Bilaketa
41 emaitza honat bilaketarentzat
Sarrera buruan (7)
Sarrera osoan (34)
goiburua
harik eta.
sense-1
(gral.; Lar, Añ, Dv (a-), H),
alik eta
(G, AN; Lar, Añ, Dv, H),
aiketa
(V-gip, R),
adiketa
(G; Aq 471 (G)). Ref.: A (arik eta, alik eta, aiketa, adiketa); Satr VocP (aliketa); Etxba Eib ; Elexp Berg (aiketa).
(Expresión que introduce frases con el sentido de 'hasta que, en tanto que'. Se construye con participio seguido de arte(o), artean, arteraino, o bien con forma vbal. finita con suf. de relativo seguido de las mismas posposiciones o del suf. -(i)no). "Hasta que venga, datorren artean, hasta que muera, il dedin artean. Y se antepone comúnmente aliketa, ariketa" Lar. "Hasta que, hasta tanto que, adiketa; adiketa etorri artean (G)" Aq 471. "(Hasta) tanto que, ariketa, aliketa" Añ. "Aliketa ikusi artio etzuen siñestatu (AN-araq)" Satr VocP. "Arik eta illa arte, eran deigun ardura barik" Etxba Eib. v. harik(2),
AINIK ETA, AREAN ETA.
Tr. En la tradición septentrional sólo se documenta en Dechepare, Etcheberri de Ziburu e INav. La forma alik se encuentra en Lizarraga de Elcano y en el salacenco Samper, y en autores guipuzcoanos como Iztueta, Lardizabal, Arana, Mocoroa, Iraola, Orixe o Barandiaran. Hay aalik eta, forma surgida de la confusión con ahal (cf. ahaliketa en los diccs. de Larramendi y Harriet), en EAEg (8-4-1937, 1461), Anabitarte y Berrondo.
Bekhatoreak dolorezki sugarrian lurrian / Hariketa danzuteno sentenzia gainian. E 63. Zeren Hostia ariketa Sazerdoteak akabatu arteraño konsagrazioko itzak da ogia. Ber Trat 87r. Klaroki oñhazturen du munduaren gañean, / Harik eta haren fiña ethor dadin artean. EZ Man I 78. Birjina Ama egotu zen / zure amaren aldean, / harik eta zutzaz ama / erdi zedin artean. EZ Noel 162. Hurbil ahal zaitezke 25 brasetarat, harik eta leku planak aitzinean dituzkezun artean. INav 56. Ezti eskas badu bota berriz, alikiketa [sic] ogi pusket kolorea artu arteraño. BerasAzer 130. Orrela izango zera / beti aien aldean, / ariketa Munduak / dirauan artean. GavS 30. An egonduze bere amareki ariketa ill artean Herodes (Guesálaz, s. XVIII). FLV 1973, 376. Ziráña está atérzen txupátus aliketá beteartáño guzis; está atérzen biziósa txupátus ondasúnak aliketá akabatuárteo. LE Prog 124. Beti gitxitubaz, arik eta guztiz isildu artian. CrIc 31.
(s. XIX). Baña eztoa [erlea] baterik bestera, arik eta ustu artean ango ezti guztia. Añ LoraS 90. Zezen izu igestuari etziola laga bear, alik eta atzeman zezan arteraño. Izt C 250. Arik eta ekandua arturik, berezko legez egin ta alkartu ditezen artian [arima eta pekatua]. Ur MarIl 81. Ez nituen sinisten, alik eta nik neronek ikusi ditudan arteraño. Lard 214. Geroztik arik eta azkenean ere borreroak bizia kendu zioneraño sosegurik beñere izan ez bide zuen. Arr GB 145. Nasi baitzuen irur negurri edo zelemin irinarekin, aliketa ore guzia gelditu zen artio mindrik. Samper Mt 13, 33 (EvAN, Ur alik eta, Ur (V) arik eta). Etzan aspertu bere jardunean alik eta desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak sustrai sustraitik atera ta kendu arte. Aran SIgn 81. Ain maitia zuten izkuntza au, nun ariketa gosiak estutu zituan arte, jatiaz etziran oroitu. Bv AsL 76. Ez nintzan akordatzen [...] alik eta amari aditu diyotan artean. Moc Damu 8.
(s. XX). Eztaud eskribiten obro, aiketa orrek eskribidaztadan artio. Mdg 135. An imiñi ebezan katiguturik, arik eta jakin arte zelan il zirean Ruango gizonak. Echta Jos 267. Etzuan onik izaten, arik eta etorberriari bere alderdietako doiñu ta dantza bereziak ikasi arte. Mok 8. Bekokia kolpeka itxusitu zioten alik eta ebakiondoak bere aldirako izango zitun arte. Or SCruz 44. Azpi-yana egiten neutson, arik eta zatirik obeena beti edo geienetan neuganatzeraiño. Or Tormes 17. Eztio barkako arik eta zapaldu arte. Ldi IL 52. Arik-eta euskel-egunkari bikain bat izan dezakegun arte. Ib. 70. Etzera andik aterako, arik-eta azken maraikoa ordaindu arte. Ir YKBiz 286. Arik-eta ibilbidea okertu zuan arte. TAg Uzt 190. Ez eukan bakerik arik eta otzarakada guztia saldu arte. Bilbao IpuiB 35. Ementxe emoten eutsen lurre gorpueri, arik eta Ipiñeko parrokie kendu euden arte. Akes Ipiñ 16. Enintzan itzuri andik ona ez eltzeko, arik eta elkar-izketatik ezer eztakidala gertatu zaidan arte. Zait Plat 150. Bein barrura ezkero, ez eben urteten arik eta eskolaldia zearo amaitu arte. Erkiag BatB 17. Bikote ori ezta oraindik oso, arik eta emankor izan dedin artio. Vill Jaink 155. Aalik-eta mendi-alde ura guzia garbitu arte. Berron Kijote 162. Baraurik egon giñan, alik eta ezkondu arte. JAzpiroz 190.
v. tbn. Ibiñ Virgil 74. Alik eta: Iraola 63. Belaus Andoni 15. Elizdo EEs 1925, 247. Anab Usauri 20. JMB ELG 24. Alkain 69. Ataño TxanKan 129. Aalik eta: Anab Poli 53.
(Sin arte, artean o similar).
Don Kijote bere ortan uztea [...] arik-eta Zeruak norbait opa dezaion, ainbeste akats apainduko dizkiona. Berron Kijote 19.
(Sin formas verbales). "Aik eta San Inaziyoarte, hasta llegar a Loyola" Iz Als.
Kredoa akabatu eta ariketa prefazioraino dagoke jarririk. Ber Trat 124r. Zuketzaz mintzatangra, bapana bere adinetakoetarik as, aiketa sor berrietraino. Mdg 147. Salto horrek, nolazpait esan, otxandiarraren Ama Euskeraren azken agurrak-etik honat harik eta tolosarraren Eusko bidaztiarena-raino garamatzi. MEIG VIII 44. Maisu agertu zen bere garaikoen eta gerokoen aurrean harik eta azken mendearen hondarreraino. MEIG V 114.
(Expresión que introduce frases con el sentido de 'hasta que, en tanto que'. Se construye con participio seguido de arte(o), artean, arteraino, o bien con forma vbal. finita con suf. de relativo seguido de las mismas posposiciones o del suf. -(i)no). "Hasta que venga, datorren artean, hasta que muera, il dedin artean. Y se antepone comúnmente aliketa, ariketa" Lar. "Hasta que, hasta tanto que, adiketa; adiketa etorri artean (G)" Aq 471. "(Hasta) tanto que, ariketa, aliketa" Añ. "Aliketa ikusi artio etzuen siñestatu (AN-araq)" Satr VocP. "Arik eta illa arte, eran deigun ardura barik" Etxba Eib. v. harik
Tr. En la tradición septentrional sólo se documenta en Dechepare, Etcheberri de Ziburu e INav. La forma alik se encuentra en Lizarraga de Elcano y en el salacenco Samper, y en autores guipuzcoanos como Iztueta, Lardizabal, Arana, Mocoroa, Iraola, Orixe o Barandiaran. Hay aalik eta, forma surgida de la confusión con ahal (cf. ahaliketa en los diccs. de Larramendi y Harriet), en EAEg (8-4-1937, 1461), Anabitarte y Berrondo.
Bekhatoreak dolorezki sugarrian lurrian / Hariketa danzuteno sentenzia gainian. E 63. Zeren Hostia ariketa Sazerdoteak akabatu arteraño konsagrazioko itzak da ogia. Ber Trat 87r. Klaroki oñhazturen du munduaren gañean, / Harik eta haren fiña ethor dadin artean. EZ Man I 78. Birjina Ama egotu zen / zure amaren aldean, / harik eta zutzaz ama / erdi zedin artean. EZ Noel 162. Hurbil ahal zaitezke 25 brasetarat, harik eta leku planak aitzinean dituzkezun artean. INav 56. Ezti eskas badu bota berriz, alikiketa [sic] ogi pusket kolorea artu arteraño. BerasAzer 130. Orrela izango zera / beti aien aldean, / ariketa Munduak / dirauan artean. GavS 30. An egonduze bere amareki ariketa ill artean Herodes (Guesálaz, s. XVIII). FLV 1973, 376. Ziráña está atérzen txupátus aliketá beteartáño guzis; está atérzen biziósa txupátus ondasúnak aliketá akabatuárteo. LE Prog 124. Beti gitxitubaz, arik eta guztiz isildu artian. CrIc 31.
(s. XIX). Baña eztoa [erlea] baterik bestera, arik eta ustu artean ango ezti guztia. Añ LoraS 90. Zezen izu igestuari etziola laga bear, alik eta atzeman zezan arteraño. Izt C 250. Arik eta ekandua arturik, berezko legez egin ta alkartu ditezen artian [arima eta pekatua]. Ur MarIl 81. Ez nituen sinisten, alik eta nik neronek ikusi ditudan arteraño. Lard 214. Geroztik arik eta azkenean ere borreroak bizia kendu zioneraño sosegurik beñere izan ez bide zuen. Arr GB 145. Nasi baitzuen irur negurri edo zelemin irinarekin, aliketa ore guzia gelditu zen artio mindrik. Samper Mt 13, 33 (EvAN, Ur alik eta, Ur (V) arik eta). Etzan aspertu bere jardunean alik eta desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak sustrai sustraitik atera ta kendu arte. Aran SIgn 81. Ain maitia zuten izkuntza au, nun ariketa gosiak estutu zituan arte, jatiaz etziran oroitu. Bv AsL 76. Ez nintzan akordatzen [...] alik eta amari aditu diyotan artean. Moc Damu 8.
(s. XX). Eztaud eskribiten obro, aiketa orrek eskribidaztadan artio. Mdg 135. An imiñi ebezan katiguturik, arik eta jakin arte zelan il zirean Ruango gizonak. Echta Jos 267. Etzuan onik izaten, arik eta etorberriari bere alderdietako doiñu ta dantza bereziak ikasi arte. Mok 8. Bekokia kolpeka itxusitu zioten alik eta ebakiondoak bere aldirako izango zitun arte. Or SCruz 44. Azpi-yana egiten neutson, arik eta zatirik obeena beti edo geienetan neuganatzeraiño. Or Tormes 17. Eztio barkako arik eta zapaldu arte. Ldi IL 52. Arik-eta euskel-egunkari bikain bat izan dezakegun arte. Ib. 70. Etzera andik aterako, arik-eta azken maraikoa ordaindu arte. Ir YKBiz 286. Arik-eta ibilbidea okertu zuan arte. TAg Uzt 190. Ez eukan bakerik arik eta otzarakada guztia saldu arte. Bilbao IpuiB 35. Ementxe emoten eutsen lurre gorpueri, arik eta Ipiñeko parrokie kendu euden arte. Akes Ipiñ 16. Enintzan itzuri andik ona ez eltzeko, arik eta elkar-izketatik ezer eztakidala gertatu zaidan arte. Zait Plat 150. Bein barrura ezkero, ez eben urteten arik eta eskolaldia zearo amaitu arte. Erkiag BatB 17. Bikote ori ezta oraindik oso, arik eta emankor izan dedin artio. Vill Jaink 155. Aalik-eta mendi-alde ura guzia garbitu arte. Berron Kijote 162. Baraurik egon giñan, alik eta ezkondu arte. JAzpiroz 190.
v. tbn. Ibiñ Virgil 74. Alik eta: Iraola 63. Belaus Andoni 15. Elizdo EEs 1925, 247. Anab Usauri 20. JMB ELG 24. Alkain 69. Ataño TxanKan 129. Aalik eta: Anab Poli 53.
(Sin arte, artean o similar).
Don Kijote bere ortan uztea [...] arik-eta Zeruak norbait opa dezaion, ainbeste akats apainduko dizkiona. Berron Kijote 19.
(Sin formas verbales). "Aik eta San Inaziyoarte, hasta llegar a Loyola" Iz Als.
Kredoa akabatu eta ariketa prefazioraino dagoke jarririk. Ber Trat 124r. Zuketzaz mintzatangra, bapana bere adinetakoetarik as, aiketa sor berrietraino. Mdg 147. Salto horrek, nolazpait esan, otxandiarraren Ama Euskeraren azken agurrak-etik honat harik eta tolosarraren Eusko bidaztiarena-raino garamatzi. MEIG VIII 44. Maisu agertu zen bere garaikoen eta gerokoen aurrean harik eta azken mendearen hondarreraino. MEIG V 114.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
