OEH - Bilaketa

36 emaitza gotzon bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zoli.
tradizioa
Tr. Documentado en autores vizcaínos desde principios del s. XIX, en el XX lo usan tbn. algunos guipuzcoanos (Elzo, J. Garbizu, Lizardi, Goenaga, E. Arrese, Etxaide y Anabitarte) y Mirande. En DFrec hay 18 ejs., todos meridionales.
etimologikoa
Etim. Relacionado con zauli, zalu, etc.
sense-1
1. (V-ger-ple-m-gip; Lar, , Zam Voc) Ref.: A; Iz UrrAnz; Elexp Berg .
Agudo, atento, despierto; rápido, ágil. "Advertido, despejado, despierto", "vivaz, ingenioso" Lar, . "Activo, vivo, eficaz" . "Ágil, brioso. Ondo gizon zolia zan ori ba, iñor bazan, gerrate aurrean; baiña gero, bateko umoreak, besteko etxekoen artean gozorik eza, guztiori sortuta dago (V-m), ese ciertamente era hombre bien brioso [...]" A. " Zolixa da: se dice v.g. del perro que al punto siente cualquier ruido (V-gip)" Iz ArOñ. "Se dice de las personas atentas, de las que saludan en la calle, etc." Iz ArOñ.
Kristiñau on, zoli ta noblea. AB AmaE 278. Jagiteko zolia danari goixetan, / Jaungoikoak zerutik deutsa lagunketan. Ib. 421. Gizon sendo, zoli, indartsu ta gogorra. Ag AL 83. Irudimen azkarraren ego zoliak zabaldu ditut. Ib. 9. Ba-ditut ere ogetalau ollo / Ollar on zoli batekin. Elzo ( in Onaind MEOE 809 ). Ta udaberrian kuku zoliak / non egin bere abes-aldiak, / baso guzia / zuaitz gabe soil-solla ba-dakus? Garbiz EEs 1929, 184. Zoliagoak euren beso ta ankak. Ag Kr 49. Bata baño bestea zaldi zoliagoaz. Echta Jos 314. Mutil zoli adimen argiduna. Kk Ab I 112. Ezagutu neban nire nagosiaren buru zolia. Or Tormes 117. Olerkaririk gorenengua, / abesten dauna gotzon-irudi / zindo, zolija ta arteza, barriz... / orratz-arija bera dirudi. Enb 201. Nori goguak emon leukijon gixon zoli areganik olako seme motelak urtengo ebanik? Otx 130. Itz-aukeratze ta are asmagintzan ere zolia da. Ldi IL 88. Gizon batzuk besteak baño zoli ta bizkorragoak dira. Eguzk GizAuz 39. Ara, otsoa bere gabez, ze zolia! / artzaiña lo dago ta ito dau ardia. AB Olerk 533. Kikne zolien artean kuatuz ari dan antzarra bezelakoa naiz. Ibiñ Virgil 60.
v. tbn. Erkiag Arran 89. Bilbao IpuiB 175. Osk Kurl 124. BEnb NereA 200.
azpiadiera-1.1
(Con reduplicación intensiva).
Kume bi eukazan, zoli-zoliak. Akes Ipiñ 261.
azpiadiera-1.2
(Empleado como sobrenombre).
Anton zoli. AB AmaE 335 (tít.).
azpiadiera-1.3
(V-gip) Ref.: A; Iz ArOñ ( zoli egon, soli ); Elexp Berg .
(Usos predicativo y adv.). "Atento. Zoli egon, estar atento" A. " Zoli eon entzuteko, estar listo para oír" Iz ArOñ. " Soli eon, estar atento, alerta (para oir)" Ib.
Zoli ta prest egon bear dozue. LoraS 184. Lotan beguan legez entzun dana ak zoli. AB AmaE 345. Ze zoli jagiten direan / bearrerako osasuntsuak! Ib. 386. Gosez egozalako ze soli ebiltzan / Euren erpatxoakaz azterka edurtzan. Ib. 317. Txalupakoak joazan zoli aurrerutz begira. Echta Jos 82. Jantzan iarduan zoli ta lerden. Ib. 19. Illuntasunari zoli begira. Ag G 155. Eriotzaren atarira zoli joaten. Ag EEs 1917, 173. Eskuak ankak baino zoliago erabili. A Ardi 70. Nok zapaldu ete dagikez / berreun gudari orok zoli? "A doscientos soldados todo ardor" . Laux AB 99. Katakumetxo bat bezin bigun eta zoli ondoratu zitzaion Balendini neska lilluragarria. TAg Uzt 306. Zoli ta bizkor ekiten dautse lanari. Eguzk GizAuz 109. Etxeko zeregiñetan zoli dan gizona. Zait Sof 180. Egur-txikertan zoli ta gogatsu ebillela. Akes Ipiñ 33. Nori ez zoliago taupadaka asi biotza? Erkiag Arran 9. Lanera, ba, zoli. Onaind STeresa 77.
azpiadiera-1.3.1
(Con reduplicación intensiva).
Eta bai, zoli zoli, alako eretan, / lazuak ibillten da txoriai prestetan. AB AmaE 251. Soro ertzeko bide zigorretik, ezkerretaruntz asi zan baserri aldera zoli zoli. Ag G 112. Baña mitxeleteak / egaz zoli-zoli / ixeka eiten eutson / gure Andoniri. GMant Goi 89. Eskolara zoli-zoli / juan egunero. Enb 165.
sense-2
2. (V-ger-m-gip; Lar, , Dv (V), H (V, G), Zam Voc), zori (G-goi), sori Ref.: A; Iz ArOñ ( soli ); Vill (comunicación personal) .
(Sonido) agudo, penetrante; potente. "Penetrante, sonido, voz" Lar, . "(Sonido vivo de) campana" Lar. "Sonoro, osduna, zolia " . "Sonoro. Geure txilin zoli ederrak dakazuz zeuk emengo txilin motelen ondora? Zartaiñik be bago zoliagorik (V-m), ¿usted trae nuestras sonoras y hermosas campanas [...]? Sartenes hay también más sonoras" A. " Soli, arran solíxa, el cencerro (de sonido) claro" Iz ArOñ. " Zori, voz aguda, como de soprano (G-goi)" Vill (comunicación personal).
Entzun ere zan eliza guzian itzaro edo boz zoli bat. Mg CC 44. Deadar zoliagaz eta negar andiakaz. EL2 222. Zelan bada enzungo eztituz bere semien odolak gure onerako egiten dituzan diadarrak, izanik onenak senduaguak, eta zolijaguak arenak baño. Astar II 217. Peruk txistua, / Praiskok alboka zolia. AB AmaE 369. Arran txikia eta zolia. Azc PB 45. Meza nagusi eder bat asi zan, eztarri onakaz eta eresi zoliokaz apaindua. A Ezale 1899, 277b. Edoimoltzo andiak eta oñastu zoliak. Echta Jos 339. Abots zoliagaz. Or Tormes 109. Abots zoli ain dardaratsuba. Enb 54. Artaldeen dulun-dulun zoliak entzuten dira. Goen Y 1934, 92. Bederatzi dangaden ostean txilin txilin zolia. Erkiag Arran 155. Txistu-soñua baixen zoli ta alaia dogun Bizkaia yator au. Akes Ipiñ 4. Emakumeen oiuak ziran, aidean durunda zoli eta samingarria egiten ebenak. Erkiag BatB 9. Ots zoli gorengoagoak. Zait Plat 54. Marselesaren doiñu zoliaz pizten du Frantzin su-txingar. NEtx LBB 286. Urrutirago ta soriago oillar kukurrukua. EZBB II 128 (v. tbn. soriago ib. 143). Teresak ez dautso amor-egiten bere asmoari, etsaiak oska zolian jardun arren. Onaind STeresa 76. Abotsetikan zoli, / etorritikan fin [Lazkao Txiki] . Insausti 333. Mintzo ugaria du, baina ez, beharbada, behar bezain ozena eta zolia. MEIG V 70.
v. tbn. Altuna 19. Laux AB 52. Etxde JJ 274. Mde Pr 119. Anab Poli 53. Gand Elorri 61. Azurm HitzB 38.
azpiadiera-2.1
(Con reduplicación intensiva).
Alboka entzungarria, / zoli zolia, / polit txikia. AB AmaE 369. Esan da egin: Txantonek umea seaskan ipiñi ebaneko, beren emazteak eztarri-ots zoli zoliaz bertso edo neurtitz onetxek entzun eragin eutsezan auzokoai. A BeinB 46. Irrintzi-oiu zoli-zolija. Enb 39.
azpiadiera-2.2
(Ref. al llanto).
Orduantxe bai egingo zendukeala negar zolia. Ag Kr 24. Itxasaldeko, erri askotan, / baziran zoli negarrak. Echta Jos 100.
azpiadiera-2.3
(Usos pred. y adv.). Cf. HITZ-ZOLI.
Elexako kanpaiak zoli ots egiten badau. Astar II 41. Yaunagaz ondo egonik zoliago eta argiroago entzungo dozu bere deia. EL2 88. Iratzartu ta beti betiko / tronpeteagaz batera / zeiñen durundu miragarria / zoli elduko dan lurpera. Azc PB 28. Arran ederrak eta merke! luze, zoli ta garbi deadar egiñaz. Ag Kr 70 (Ag Serm 363 soli ). Gogo-argiaz da zoli abesauten zeu zara laztanena. Echta Jos 36. Beste izen batek zoli an dagi durundi. A Ardi 144. Txistuka zoli axotza. Enb 57. Irakurri gogo onez, eta ondo ulertu dagitsudan ogutzi egidazu argi, zoli ta baratxe. Otx 96. Noren irrintzi gardena aidez zoli datorrena? Gand Elorri 63. Itzok garbi ta zoli bein ta barriro esanik. Erkiag Arran 187. Oilloak zoli joko dizute egunsentiko diana. And AUzta 138. Txirula ari du zoli. Gazt MusIx 91.
azpiadiera-2.3.1
(Con reduplicación intensiva).
Bakarrik aitatu eutseen zoli zoli izen au: erromarrak. Mg PAb 208. Diadar egiten eutseen [...] dibersinoe nasai ta olgantza zoruak; zirautseen zoli zoli: Agustin, itxiko gaituzu betiko? JJMg BasEsc 164.
sense-3
3. (Vc ap. A ; Lar, Mg PAbVoc, , VocB , Zam Voc).
Agudo, perspicaz (ref. a los sentidos). "Claro, perspicaz" Lar, . " Begi zolijak, ojos vivos, perspicaces. Belaarri zur ta zolija, oído delicado o de mucha percepción" Mg PAbVoc. "Perspicaz (sentido)" A (que cita el ej. de Mg PAb ).
Odola ateratia, eskutur ikara bagia ta begi zolijak ditubenentzat ez da orren gauza gatxa. Mg PAb 49. Begi zoli ta argiak. Mg CC 238. Begijak zolijak edo urdinak daukazlako, paltsua dala. fB Ic II 218. Dei atzipekoyez etsai galgarriak / leusinduten deutsez entzumen zoliak. GMant Goi 19. Iñok baiño begi zoliagoa eban. Or Tormes 39. Begi zoli, bizkorrez. Enb 65. Begi zoli-garbia. Gand Elorri 11. Ereslari baten belarri zoli ta [antzetsuak] . Zait Plat 55. Entzumen zolia. Onaind ( in Gazt MusIx 145 ).
v. tbn. Altuna 80. Ldi BB 60. EA OlBe 48. Vill Jaink 17.
azpiadiera-3.1
Argijan itxu nintzan, / gaban begi-zoli. Laux BBa 66. Txakur kementsu begi-zoli bat. EA OlBe 51.
azpiadiera-3.2
(Usos pred. y adv.).
Begia zoli eukitea komeni yatala. Or Tormes 13. Zuk ere begiak zoli, uso batek beziñ argi. EA OlBe 48.
azpiadiera-3.2.1
Begi bizkorrak zoli-zoli erabilten ebazan. Alzola Atalak 110.
azpiadiera-3.3
(Ref. a facultades intelectuales).
Zeuen irudipen (imaginación) azkar eta zoliakaz. Ag Ioan 91. Mazkal itxura onen ordez, adimena zolija eban. Otx 11. Andra zurra ta adimen zolikua. Ib. 117.
azpiadiera-3.3.1
Ni buru-zolia nintzala ikusita atsegiñ andia artu eban. "Muy buen ingenio" . Or Tormes 109.
sense-4
4. (Mg PAbVoc, H).
Fuerte; firme. "Fuerte. Gizon zolija, hombre fino, valiente" Mg PAbVoc. "Efficace, solide, en parlant d'un acte de la volonté, ou d'un sentiment du cœur" H.
Borondate zoli ta sendo bat. Mg CC 144. Eliza barriari zimentu zoliak ezarteko. CrIc 24. Gaur ganik artu eikiezu debozino bero ta zoli bat angeru santuai. EL2 52. Neure bekatuen damuari oso eta garbai zoli bat. Ib. 29. Geiago ez egiteko gogo zolia. Ib. 130. Eztau ikusten emoten dotan besarkada zolia? Ag Kr 210. Sarri artu bear izan det nere gañean kaskabarraren zartada zitala, sarri jo ta zauritu nau odeietatik biziro jetxi dan arri trinko zoliak. Ag G 209. Orixe euren biozkadarik zoli ta mamiñena. Erkiag Arran 181. Jagolen begi zuurra ta iñoiz gogorkeria ta esku zolia zigortzaille dituala. Erkiag BatB 202. Arraunlari / dira beso zoliak. "Brazos vigorosos" . Gazt MusIx 99. Une onetatik asten da Teresa ama lanean, erabagi zoliz lanean. Onaind STeresa 62.
azpiadiera-4.1
(Con reduplicación intensiva).
Euki biar da borondate zal, ta zoli zolija ez inos pekatu mortalik egiteko. Mg CO 88. Artu zuen espiritu edo biotzeko ikara ta larri batek, ta itz zoli zoliarekin dio: zuen arteko bat deabrua da. Mg CC 249. Artu egizu gogo zoli zoli bat konfesiño on bat egiteko. EL2 61 ( EL1 54 gogo sendo irme egiazko bat ).
azpiadiera-4.2
(Ref. a la bofetada).
Neskatilla onek atzeratu eban gorputza, baña bai prestau bere besua emoteko belarondoko ain sendo ta zolija, zein da ikariaz ta uste bagako esku ezartiaz, jausi zan beera. Mg PAb 106. Zaplada zoli bat emoeutsan aittak. Echta Jos 290 (v. tbn. 175, 197, 295 zaplada zoli ). Beharrondoko bat eman zion, zolia, merezi baitzuen. Mde Pr 159.
azpiadiera-4.3
(Usos pred. y adv.). Con firmeza, con determinación. "Corazón, lo más de corazón, aldodan eta zoliena-maite gura zinduezan " Izt 30r.
Bearra egin zoli / etxeko soloan. Zav Fab, RIEV 1909, 38. Gure amabi leñuak yauresketan zoli zoli gau ta egun dauzkan uste berauxe. Ol Act 26, 7. Ekin zidan bereala euskeraz, bizkaieraz, sutsu ta zoli. Ldi IL 76. Giriñetan gordin, irritzez gañezka, nasaikerietara ta aragikerietara zoli ta makurtua bere burua erakusten baitu. Zait Gold 188. Beste zotz bat geio sartzeako ondo zoli eskatuko oan. Akes Ipiñ 27.
azpiadiera-4.3.1
"Vigorosamente, zoli zoli " Izt 122r.
sense-5
5. Agudo, vivo, intenso.
Bisitau begijee bere gorputza sekeriak, umore txaarrak, edo reumatismo zolijak. fB Ic II 293. Berba egiñ ebeenian biotzik garbi, samur ta samiñeenak miin <miyn> guztijak baño zolijago. JJMg Mayatz 240. Eladitxok biotzikara zolia euki eban Aristonen berbak entzun ebazanean. Echta Jos 167. Naigabearen eztenak izugarrizko sastadak ematen dizka. Sastada zoliak Malentxoz oroitzean. Ag G 276. Arbazta igarrarena bezin su zolia. Ldi BB 56. Eguzkiaren irriñoa bezelakoxe begiratu zolia bialdu zion. TAg Uzt 32. Zapatu-goizaren egurats zolia! (Interpr?). SMitx Aranz 183. Zorrotz ta motz, antzerik zolienez aztertuz eta ikertuz. Zait Plat 6. Antziñateko gizonak susmo zoli-bizia zeukan Jainkoak gizartearekin duen zer-ikusi ori aditzeko. Vill Jaink 170. Amak ardura zolitan ziarduan seme-alabai errezatzen erakusten. Onaind STeresa 20.
azpiadiera-5.1
(Uso pred.).
Zerua garbi, izarrak zoli. Echta Jos 178.
azpiadiera-5.2
Izarrak zoli zoli egozan zeruan. AB AmaE 417.
azpiadiera-5.3
Vivo, expresivo (ref. al modo de hablar, a las palabras, etc.).
Euskeriak baditubala berba bizkor, apaindu, zoli ta adiutubak gauza goratubak azaldetako. Mg PAb 202. Sortu eikezuez izmitzik eta elemelerik labanenak, arinenak, zolienak, goxoenak. A EEs 1916, 110. Mintzo zoli ta egiatia bailitzan. Zait Plat 51. Gorgia ao-ederraren itzaldi zoli, burutsu ta aukerakoa. Zait Plat 122. Betiko hizkera modua darabil: sendoa, zolia, argia eta garbia. MEIG I 255. Bardemen kontaera daitekeen arin, labur eta zoliena da. Ib. 144.
azpiadiera-5.4
(Lengua) aguda, afilada.
Bakarrik miña dauka txito ezko ta zolija. Mg PAb 73. Ai, baneuka nik bizkorrago ta zoliagoa mingaiña! AB AmaE 124. Eztena baño miñ zoli ta zorrotzagokoak. Ag Kr 67. Mingain zoli garratzduna, baño biotz bigunaren jabe ona. Ag G 91. Zolia du mingaña. Ib. 183. Miña zolia ebalako. Or Tormes 83.
azpiadiera-5.4.1
Jausi jakoz gorputzeko indarrak, ta bakarrik dauka zoli zolija, Jaungoikuak emon eutsan min garbi ta berba eder asko atera dituzana. Mg CO 292.
sense-6
6. Ligero (?).
Ikhuzi ondoren / bihar igandeko / oinak, soina eta oro / ur-ziripen burbul zolietan. Mde Po 92.
sense-7
7. "Vigor, zolia; hombre sin vigor, txaldana " Izt 122r.
azpisarrera-1
ZOLIDUN.
(El) que tiene (...) perspicaz, agudo.
Noizbait ikusi al dezu zein erraz uxokumea erortzen dan, begi zolidun eiztari batek paunkadagaz zauritzen duanean? EEs 1921, 19.
azpisarrera-2
ZOLIRIK.
Izar-izpia, segail, zolirik, / gau itzalean odei artetik / zabala poztuz azaltzen dan lez. "Esbelto y agudo" . Gand Elorri 134.
zoli
<< zitori 0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper