Harremana

    OEH - Bilaketa

    5777 emaitza gizon bilaketarentzat

    Sarrera buruan (103)


    Sarrera osoan (500)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ontzi.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde Leiçarraga. La forma más usual al Sur es on(t)zi, y al Norte un(t)zi. Entre los autores septentrionales hay on(t)zi en los suletinos Belapeyre, Eguiateguy y Xikito, en Voltoire y Xalbador, y, junto a un(t)zi, en CartEsp, Oihenart, Tartas, Inchauspe y Mirande. Al Sur (si exceptuamos a F. Irigaray) sólo hay untzi en la acepción de 'barco, embarcación'; aparece en Txirrita, Otxolua, BiblE y, alternando con ontzi, en Kirikiño, Enbeita, Lizardi, Erkiaga, B. Enbeita y, con aspiración inicial, en Oskillaso. En DFrec hay 99 ejs. de ontzi, todo ellos meridionales, y 85 (75 mer.) de untzi.
    sense-1
    1. (gral.; Mic 8r, VP 69v, Lar, Añ, Dv (V, G, AN), H (G); -nz- Lcc, IC 169, Deen II 63, VP 35r, Lar, Izt 18v, Dv (G)); untzi (L, B, BN, S; SP, Urt I 118, Lar, Gèze, Dv, H (L, BN); -nz- Volt 98, SP, Deen I 7, Ht VocGr 389, Arch VocGr ) Ref.: A (ontzi, untzi, unzi); VocZeg 286; Lrq (untzi); Lh; Etxba Eib; Gte Erd 64.
     Barco, embarcación, buque, navío. "Navío, ontzia, untzia" Lar (v. tbn. s.v. junco, navío pequeño, sultana embarcación, bergantín, bote de navío, esquadra de mar). "Capitán de mar, ontzi gerratiko kapitana" Ib. "Botar un navío al agua, ontzia bota, ontzia ureratu" Ib. "Encallar, ontzia ondartu" Ib. "Marear, governar el navío, mareatu, ontzia gobernatu" Ib. "Arribada, ontziaren etorrera" Ib. "A pique irse la nao, ontzia galdu" Añ. "Navegar, itxasoz edo ontzian ibilli" Ib. "Badira gaur irurogei milla tonelada eta geixagoko ontzixak" Etxba Eib. v. itsasontzi.
    Marinerak unzitik ihes egin nahiz zabiltzala. Lç Act 27, 30 (He, TB, Dv, BiblE untzi, Ker ontzi). San Simon eta Judaetan, onziak ankoraetan. RG A, 62. Adiskideak gastigatu baitit onzi batzuek Lapurdik emaiten diotzala Erregeri. CartEsp 464. Inglaterratik orain bi unzi etorri dire. Ib. 461. Barkan edo onzian enbarkatzen dena estu beti denbura nahi duen bezala. Volt 205s. Onzia galdu ezkero guztiok pillotu. RIs 70. Untzi anarteraiño ongi ibilirik, portuan sartzean, galtzen den bezala. Ax 215 (V 144). Ibaiek untzi handiak eta marxandiza aberatsak garraiatzen tuzte. SP Phil 242 (He 244 batel). Itxas mareak untzi bat horrat hunat erabilten beitü. Mst I 13, 5 (SP, Ch, Ip untzi, Ol ontzi; Pi itxasontzi, Leon itsas-untzi). Bost egunen buruko prestaturik arkitzen ziran zortzi gerrako ontzi. Mb IArg II 290 (I 198 gerrako onzi). Hark untzia portu onerat / ekarri dauku salborik. Monho 66. Kontxan egongo dira / txalupa ta ontziyak. Echag 86. Pasaia bietako onzitegietan egin izan dirala ontzi andi ospatsu anitz. Izt C 127. Errege-ontzijetan serbietara duazan mariñelai. (1865). BBatzarN 213. Badaude zenbait euskaldun pozik etorriko lirakenak, ontzia nork pagatua baleukate. Zab Gabon 66. Gure untzia ez zen, ikhusten duzun bezala, suzko untzietarik. Prop 1880b, 134. Coruñan ontziratu / zan ontzi andi baten. Azc PB 95. Ontzi andiak-be euren belak edo aize-oialak zabalduta. Echta Jos 28. Ontziak itsasoan eztute aizea beti poparean izaten. A Ardi 91. Emengo salgaiak bere ontziekin ara eraman-eta berriz onera angoak bazekartzen. Lh Yol 7. Eun gizon galdu zituzten gure ontziek. 'Galère'. Or Mi 9. Ontzijaren punteko / bandera gorrija / zu zera, Santa Klara. BBatzarN 1933, 66 (recogido en Ondárroa). Ondartzetik ikusi diat / ondartzen ontzi eder bat. Mde Po 21 (87 untzi). Emen etxe santua, / berebiziko ontzi, / boga-bogan beti, / ekaitz eta ugarri. Gand Elorri 56. Huntzi bat ikusi nuan. Khe beltza, zeruruntz zabaldua. Osk Kurl 83 (v. tbn. en la misma pág. hontzi). Bost lagunak, ontzi bat beren kontura artu ta jo zuten itxasoan aurrera. NEtx LBB 167. Ontzia edo barkua ere alakoxea zan. TxGarm BordaB 143. Au, itxasuan egitekua zan: ontzi bi ebizan talde bat itxi eta beste bat artu. Gerrika 218. Errobi uraren iragaiteko untzia. Larre ArtzainE 66. Itsasoa [...] gora eta behera ibili arren, ez du ontziak zirkinik egiten. MIH 312. Non jo du lehenbizi ontziak honakoan? Barcelonan. MEIG I 60. Ontzi batean arotz zelarik ikasi zuela bale eta bakalao arrantzaren berri. MEIG III 57.
    v. tbn. CantBret 9 (-nz-). BBizk 29 (-nz-). Lar SAgust 10. Cb Eg III 324. Egiat 195. LE-Ir (80). Mg CO 94 (-nz-). AA III 376. FrantzesB II 45. fB Ic I 37 (tbn. en la misma pág. onzijagaz). JJMg BasEsc 17. Astar II 219 (-nz-). Oteiza Lc 5, 7 (-nz-). It Fab 203. Ur MarIl 51. Lard 388. Aran SIgn 37. Xe 232. EE 1883b, 520. AB AmaE 45. Sor Bar 69. Bv AsL 123. Arr May 183. Apaol 50. Balad 136 (138 untzi). Goñi 15. Xikito 5. Iraola 107. Ag G 253. Kk Ab I 83 (17 untzi). Arrantz 143. Etxeg Itzald II 151. Mok 3. Altuna 16. Jaukol Biozk 44. Enb 79 (49 untzi). Alz Ram 128. Ldi BB 106 (126 untzi). Ir YKBiz 87. Laux AB 32. TAg Uzt 135. Zait Sof 181. SMitx Aranz 238s. JAIraz Bizia 74. Anab Poli 57. Basarri 44. Erkiag BatB 196 (Arran 84 untzi). Vill Jaink 36. BEnb NereA 149 (89 untzi). Gazt MusIx 68. Ibiñ Virgil 101. Lasa Poem 103. Berron Kijote 222. Etxabu Kontu 88. Ataño TxanKan 121. Untzi: Mat 335 (-nz-). EZ Man I 95. Harb 392 (-nz-). INav 56 (80 unzi). Gç 139. ES 141. Ch I 13, 5. Lg II 239. Xarlem 1429 (-nz-). MarIl 71. Jaur 400. Arch Fab 115 (-nz-). Gy 156. Hb Egia 39. Dv Lab 320. Laph 210. Zby RIEV 1908, 412. Elsb Fram 84. Jnn SBi 161. Lap 14 (V 9). Arb Igand 102. HU Aurp 50. JE Bur 205. Ox 186. FIr 151. Etcham 159. Barb Leg 138. Otx 119. Zerb IxtS 66. Lf Murtuts 2. Ardoy SFran 157. Etchebarne 100.
    azpiadiera-1.1
    (Seguido de nombre propio).
    Aomen andiko ontzi La Capitana del Occeano deitu izan zitzaiona. Izt C 126. D. Antoniori laguntzalle iritsi zitzaion ontzi Placeres berreun toneladakoa. Ib. 439. Josetxo egoan lekutik etzirean agiri ontzi "Ibaizabal" ez Longin egoan batela. Echta Jos 281.
    azpiadiera-1.2
    Berdindu ditu, igaro ditu / ontzi baten aurrea artuz. "Largo". Or Eus 396. Bide erdirako urbildu zaie / ontzi betean Getari. "Media embarcación". Ib. 395. Ontzi bat alde, ontzi-erdi bat, / mutur bat beintzat, kendu-nai. "Media embarcación". Ib. 390.
    azpiadiera-1.3
    (Como primer miembro de comp.). "Maestranza en que se trabajan lonas, cordajes, etc. para los navíos, ontzitresnen ekindegia" Lar.
    Batzu taula gainetan, batzu unzi zapoetan. Lç Act 27, 44 (TB, Dv, BiblE untzi puska; He untzitikako puska, Ol ontziaren uzkin, Ker ontziaren ondakin). Unzi pilotu guziak ere [...] urrun egonen dirade. Lç Apoc 18, 17 (He pillotu, TB untzigidari, Dv lemazain, Ip untzizañ, Ur (G) piloto, Ur (V) gobernari, Ol ontziburu, Ker itsasontzi-buru, BiblE kapitan-pilotu). Granaz gorritu ederrak ontz egal-belak. Mb IArg I 65. Soka batez lotu oi da urean dabillen aldian edozein ontzi txalupa. Mb IArg II 280. Sei-eun eri beintzat zituen ontzi-hospital artan. Ib. 342. Adriatiko-itxaso kosta inguruai etsaiak bere ontzi-samaldaekin gogor egiten ziela. Aran SIgn 92. Gerriko tendeltxu bat mokor gañean, ontzi-soka lodi sendoaren antzera biurtua. Ag Kr 87. Itsasgizon ikazkin, negu-gau luzetan, / gordin jarduki bitez ontzi txaboletan. Or Eus 115. Etzun egundo iñork jakin nor izan zan ontzi-ondatzalle zital gaizkillea. TAg Uzt 223. Ontzi-gaxotegiak irasiaz. "Buques hospitales". EAEg 1-6-1937, 1742. Ba zirudien giza-bihotz baten amets maiteena, ontzi-irudi haietara emanaz, urrutira eramanen zutela. Mde HaurB 5. Karel-ek ez ekian nun ebillen bere, ez legorrean oiñez, ala ontzibarruan. Erkiag Arran 50 (v. tbn. ontzibarruan en TAg Uzt 232). Jartzen zaio txaluparia ontzi-eskalleran igotzen ez uzteko tankeran. Anab Poli 47. Ontziaurraldeko agen suak ixitu dodaz. Larrak EG 1959 (3-6), 185. Erkuli-ataka / zear Netuni aitak / bere sarde zorrotzaz / ontzi-aldra daragi luzara. "Armada". Gazt MusIx 101. Ontzi tillape makurrak, nekez egari ditzake olatuak dagoneko. "Carinis". Ibiñ Virgil 77.
    azpiadiera-1.4
    (Como segundo miembro de comp.). "(Navío de) aviso, abisu-ontzia, berri-ontzia" Lar.
    Garrait ehun etsai-untzi / gazterik hil, bainan garrait! Iratz 73. An ari zan esaten bein txikitan arrantza-ontzian ikusia. Anab Poli 128. "España" gudaitxas-ontziak bota ta lertu gabe jaso zuten obus aundi bateri begira jende asko. Ugalde Iltz 15. Gure nai-ontziaren belak beteaz xuxen-xuxen eta ezeren okerrik gabe porturatu gaitezen. Berron Kijote 166.
    azpiadiera-1.5
    (Ref. al arca de Noé). "Arca de Noé, Noeren arka, ontzia" Lar.
    Arka zeritzon untzi famatu haren egiten. SP Imit IV 1, 3 (Ch, Mst, Ip, Leon arkha, Ol, Pi kutxa). Uholde jeneralean [...] arka edo untzi batean salbatu ziren zortzi presunekin. Brtc 141. Jainkoak agertu zion mundua galtzeko artu zuan asmoa eta agindu zion egin zezala kutxa-gisako onzi bat. Ub 67. Iseka egiten zuen Noeren esanaz eta beraren onzi edo arka egiteaz. AA II 42. Noeren kutxa edo ontzia. Lard 8. Urholdean hondatuak izan baitziren, Noeren untzian ez ziren guziak. Lap 350 (V 160). Noeren ontzia. Auspoa 138, tí.
    v. tbn. Untzi: CatJauf 23. Zerb IxtS 13.
    azpiadiera-1.6
    (Ref. a un avión). Nave. v. aireotzi, hegaontzi.
    Sartu giñan odei aundi batean eta ontziak izugarrizko beerakoa egin zuan. Anab Aprika 102. Ontzia, poliki-poliki beeraka... jetxi-lekua billatu ta txirristaka ibilli zan gelditu arte. Ib. 102. New York-en aldatu eta Denver-en be bai. Iru ontzitan juan biarra izan neban. Gerrika 205.
    azpiadiera-1.7
    Vehículo terrestre (automóvil, autobús, carruaje, etc.).
    Ontzi zarrok [=tranbiak], erdi txintxilian darabille jentia; eskerrak astiro dabizena... Gerrika 217.
    sense-2
    2. (V, G, AN, L, BN, Sal, R; VP , Lar, Añ, Dv (V, G, AN), H (V, G), Zam Voc; -nz- Lar, Añ, Izt 18v, Dv (G)); untzi (V-ger-m, AN-ulz-arce, L, B, BN, S; SP, Dv, Gèze, H (L, BN); -nz- SP, Ht VocGr 435, Arch VocGr ); ontxi (V-gip, AN-5vill); untxi (Dv) Ref.: A (ontzi, ontxi, untzi); VocZeg 286; Lh; Lrq (untzi); ContR 521; Iz Ulz (untzi); ArOñ ; Etxba Eib; AtBou 384; EAEL 130; Izeta BHizt (untzi); Elexp Berg; Gte Erd 237, 294.
     Recipiente, receptáculo; bote, tarro, vasija, vaso; cazuela, cacharro. "Ontzia (sukaldekoa), vasija" VP 69v. "Ontxi (AN-5vill), acetre, vasija pequeña para agua" A. "Untzi (B), olla, vasija de tierra" Ib. "Atzeratizu sutatik ontzixa" Etxba Eib. "Ekarrak ontzi hori erdikala urez (BN-ciz)" Gte Erd 294. "Bi ontzi olioaz igurtzi zituen ateak (G-azp)" Ib. 237.
    Unzi bat zen han binagrez betherik ezarria. Lç Io 19, 29 (TB, EvS, Dv, HeH, Leon untzi, LE, Ol, Ker on(t)zi; He jarro, Or baso, BiblE pitxer). Unzia, ezta solament komunzki kostumatzen den bezala hartzen, baina nehor deusetan instrument bezala zerbitzatzen den guziagatik ere bai. Lç Decl ã 7r. Kutxa, untzi edo kopa. Ax 229 (V 153). Unzi gaxtoa da, galtzen duena arnoa. O Pr 453 (224 onzi). Urak berak, zenbat ere freskoa baita untzi batetan [...], ezin luzeki begira dezake bere freskura. SP Phil 258 (He 260 thiña; tbn. SP Phil 110 unzi). Monikatxo [...] ontzi edo baso txiki bat betea edatera egin zan. Cb Eg III 365. Oiek guziz elkarrekin nastuta irakin emeki eta iragazi zapi zuri batean talaberazko onzi batera. BerastAzer 129. Buru azur biribilla da beste azur batzuben batzakuntzia, zeintzuk egiten dabeen utsune edo onzi bat. Mg PAb 85. Urre eta zillarrezko ontziak. Lard 319. Iminten da berotuten [...] lurrezko ontzi baten. Ur Dial 105 (It konketa, Dv tirrisa, Ip untzi). Untzi bat gasna flamenka yoka nezake. Hb Egia 131. Untzi bat har zazu eta hartan mana ezar zazu. Dv Ex 16, 33 (Bibl untzi, Ur, BiblE ontzi; Urt pegar, Ker pitxar). Hurbil zan untzi beltz hori, dezagun edan trago bat edo bia. "Recipiente". Elzb Po 207. Kristailezko untzi bat. Jnn SBi 57. Aintxiña egoan ordientzako / Iaun bat ordia munduan, / ontzia eskuan eta untzorrizko / aroa eukana buruan. Azc PB 76. Sagardaoz beterikako olezko ontzi bat. Ag AL 31. Onetariko arra edo piztija bidalduko dautso kutxa edo ontzi baten barruban. "Cajas o frascos". ForuAB 121. Bi langilek urez betetako ontzi bat ekarri ta burni gorrituari jaurtiki zioten. Lh Yol 12. Ontzi batzuk, orratiño, edari gozuak eta lurrinkai usaintsubak eukitteko ixan oi dira. "Vasi". Otx 55. Bako-tiarrak, / nâspil zoroan zuti-baldarrak, / esku goituan ontzia ardo... Ldi BB 114. Sartu zitun saskietan, bear ziran ontzi ta edontzi ta katilluak. TAg Uzt 76. Bilkoi edo ontziak dituzten ikur eta txarteltxoei buruzkoak. "Envolturas o recipientes". EAEg 19-1-1937, 844. Eskumusuk garbitzeko ontzi bat. JAIraz Bizia 20. Mayi, ekarri azkar ontzi batean ur beroa. Etxde JJ 30. Jeraneo zurigorriztak eukazan ontzietan. Erkiag Arran 58. Soperian lazkotxe kirten bateko ontzi aundi bat. SM Zirik 82. Erretillua deitzen zitzaion fuente edo ontzi batetik. And AUzta 70. Leiarrezko ontzien aurrean bertan egin eben bazkaria. Erkiag BatB 104. Neurkiñak dira, nahiz litro bateko hontzi bat, nahiz teodolito bat. Osk Kurl 117. Zigarro-errautsa ontzira jaurtiaz. Lab SuEm 171. Ene bi zapetak hartu nituen untzitako eta hetara hustu soberakina. Etchebarne 79. Zornea artzeko ontzi txiki bat. JAzpiroz 181. Kalabazia aundiagoa dogu, bera batera egosteko ontzia baño. Gerrika 275. Bitartekoa da hizkuntza, ez ontzia: ez du deus barrenen ta zernahi izan dezake. MIH 213. Berriz ere ontzia zabala dela derizkiogu, baina edaria urria. MEIG I 142.
    v. tbn. Bp I 97 (-nz-). Acto 322 (-nz-). Mb IArg II 279 (I 240 -nz-). Egiat 205. LE-Ir (202). LE Ong 24v (-nz-). CrIc 32 (-nz-). Añ LoraS 114. VMg 62 (-nz-). Gco I 461 (-nz-). AA III 341 (I 449 onzi). fB Ic III 287. Zav Fab RIEV 1907, 534. Echag 144. Aran SIgn 25. Otag EE 1882c, 509. Bv AsL 51. JanEd I 81. Noe 49. Ip Hil 108. Itz Azald 158. EusJok 123. ArgiDL 159. Goñi 91. Muj PAm 68. Jaukol Biozk 99. Kk Ab II 180. Tx B II 145. Enb 175. Alz Ram 63. Laux AB 24. Ir YKBiz 202. EA OlBe 69. Zait Sof 173. Munita 101. Bilbao IpuiB 258. Basarri 125. Anab Aprika 79. Vill Jaink 61. Gand Elorri 64. Salav 89. Ibiñ Virgil 101. Etxba Ibilt 472. NEtx LBB 343. Uzt Sas 232. Xa Odol 59. Berron Kijote 201. Untzi: Harb 400 (-nz-). Tt Arima 13 (-nz-). Mst III 52, 1. Xarlem 1529 (-nz-). Arch Fab 147 (-nz-). ECocin 27 (52 -nz-). Elsb Fram 114. HU Zez 167. JE Bur 89. StPierre 34. Barb Sup 69. Ox 73. FIr 140. Zub 112. Zerb IxtS 52. Lf Murtuts 10. JEtchep 101. Larz Iru 60. Ardoy SFran 268. Mattin 38. Larre ArtzainE 179.
    azpiadiera-2.1
    (Como segundo miembro de comp.). "Chocolatera, [...] godari onzia" Lar. "Destiladera, itoiker onzia" Ib. "Babaismiñ onzia, cafetera" Lar DVC 177. "Vinagrera, binagre onzia" Añ. "Lorontzixa, el florero" Iz ArOñ.
    Eskuetan artu zuen aur batek amaren orratz-ontzia. Mb IArg II 313. Ozpin-ontzi bat an arkitu zuten. Lard 462. Haren gainean krinkaka hari da gezi-untzia. Dv Iob 39, 23 (BiblE geziontziak). Lore ontzi bateko buketaren usaia. Bil 161 (v. tbn. lore-ontzi Ag G 369, Inza Azalp 31, Ldi BB 74, Mde Pr 322, Gand Elorri 50; lora ontzi Iraola 118; lorontzi EE 1884a, 570, Ag Kr 220, Altuna 19, Enb 140, Alz Ram 112, Laux BBa 34, Osk Kurl 85; lore untzi Barb Sup 153; lorauntzi Alzola Atalak 95). Goguan dogu / Zuk artu zendun / neke-ontzija / geure aldez. AG 2407. Amorio ontzi bat maitia zirade. Xikito 12. Txanogorrik berberak bota eban, elizpeko eskutiz ontzian, Mañasirentzat egiñiko eskutitza. Ag Kr 151. Artu errada-ontzia eta iturrira balijoa bezela. JMB LEItz 95. Baso egurtsu, zelai bedartsu ta ibai urtsuak, geure etxeko landara-ontzi, lora-ontzi ta ur-ontzijetan sortu nai izatea. Alt EEs 1921, 154. Auxe zeru artako / izar argia, / auxe neretzako dan / ezti-ontzia. Jaukol Biozk 51. Eskeintzen diote Urri-ri adar-ontzi aundi bat ardo. 'Une grande corne rase de vin'. Or Mi 49 (123 kelagar-ontzi). Lur edo menasta-ontzirik ez danean, iñoiz ikusten degun egoskera berezi bat erabiltzen zan. JMB ELG 42s. Ilhar xabal edo dilista untzi bat. Zerb IxtS 22. Ore beretik gertatzen gera, batzuk dedu-ontzi ta besteak geren-ontzi. "Vasa in honorem". Or Aitork 391. Eskuan eukan ardao-ontzia. Bilbao IpuiB 33. Peiok erhiarekin bixkotxa untzia idekirik erakusten dio. JEtchep 26. Nee odol guzie, tantoik utzi bae, birdigoi-ontzi ateen sartu . (G-goi). JMB Mund III 21. Arzuri-ontzi bat lez, apurtu zaitue, / Birjiñaren oiñetan. Gand Elorri 216. Eztago ezer besterik erantsi bearrik: ezpain-berdin da barnegiro-ontzia. Gazt MusIx 67. Ni xahakua deitzen naiz eta / Xalbador arno-untzia. Mattin (in Xa EzinB 86). Hartu zion osti-untzia eskuetarik eta katedralerat ereman, jendea debotki kantuz jarraikitzen zitzaiola. Lf ELit 125. Bi urrezko ziborio edo ostia saindu untzi. HU Zez 165. Gasolina-ontzi batera poxpolo bat piztuta botatakoan. Zendoia 227. Butano ontzi orrek. Gerrika 170. Itsasketa horien hostoetan, burni-ontzi zimurtsu horien bihotzean, kokatzen da hutsunea. "Cálices de hierro". MEIG IX 126 (en colab. con NEtx).
    azpiadiera-2.2
    (Como primer miembro de comp.).
    Oñatiko ontzi gauzak dauka ain jaso andia Españako toki guztietan. 'Alfarería'. Izt C 72. Zidarrezko ontzi tresnarik ikusgarrienak ugari. Ag Kr 189s. Elizondok oi zituan esne-ontzi garbitze soiñuak ere ixil-ixilik geratu ziran. Ugalde Iltz 21. [Ingudeak] lirainak, kakotuak, zedarratuak, aidezko ontzi-konponketan bikotuak dira. MEIG IX 126 (en colab. con NEtx).
    azpiadiera-2.3
    (V-gip; Lar, Añ, ZMoso 67, SMuj EEs 1921, 124); untzi (AN-ulz, B, BN-ciz) Ref.: Iz Ulz (untziek) ArOñ (ontzixak); Etxba Eib; Izeta BHizt (untzi); Elexp Berg; Gte Erd 1.
     (Pl.). Vajilla, útiles de cocina. "Fregar, limpiar platos, ontziak garbitu" Lar (tbn. Añ). "Ontzixak auslandartu, limpiar la vajilla con ceniza" Iz ArOñ. v. infra ONTZIAK EGIN. Cf. VocS 144 nota: "Baxera, 'vaiselle', orain 'vaiselle, vajilla' adierazteko, orain gure euskalkian ontziak da erabiliena".
    Santutxoa sukaldean ontziak garbitzen ari zan. Cb Just 111. Garbituten ditu ontzijak, iminten dau maija. Ur MarIl 13. Urrezko eta zillarrezko ontzietan jaten zuen. Arr GB 109. Etxetik urten baño lenago, ontziak jaso gura, eskaratza txukundu nai. Ag Kr 50. Jatekoak zerakarguten sahetsera, untzi erabiliak besoen artean metaturik zeramatzatela. JE Bur 131. Ontziyak ere zizallupian / Potxolok garbi zitzala. Noe 127. Sukaldeko ontzi guztiak beren apalean. Inza Azalp 32. Eskubitan alasa bat ontziak kokatzeko apaltegi batekin. Etxde JJ 28. Su-ondoko eskubi-aldera, ikaztokia, atzean, ontziak apaletan. Anab Poli 40. Zertarat joan ere hirirat? Untzi ikuzterat, sukalde xahatzerat? JEtchep 72. Geletan oiak urratuta, sukaldean, ontzi guziak sakabanatuta. Ugalde Iltz 17. Ontziak uretan dauzka. Sartu eskuak eta banan-banan garbitzen ditu ontziak. NEtx LBB 104. Geixago arrittuta ontzi barrixetan jan da eran gozueri. Etxba Ibilt 466. Ontziak garbitzea gerorako utzi. Ataño TxanKan 157. Bazkaldu, ontziak jaso eta siesta apur bat. JAzpiroz 225. Eta urik ez egoan ontziak garbitzeko. Gerrika 76.
    azpiadiera-2.4
    (Ref. al vientre de la Virgen, o a la misma Virgen).
    Sortü [da] bederatzü hilabeteren bürian, onzi sakratü hartarik, bere amaren birjinitatiari ogenik deusetan ere egin gabe. Tt Onsa 114. Ontzi ispirituala. Ontzi onragarrie. Debozioaren ontzi siñalatue. Añ CatAN 79 (UskLiB 27, Ip Hil 254, ArgiDL 114 on(t)zi; EZ Man II 198, Gç 147 untzi; v. tbn. en contexto similar Harb 59 unzi).
    azpiadiera-2.5
    Poza, cisterna.
    Atari onetan, tabernakuloaren ate-aurrean, zeuden garbiketako ontzi andia edo bronzezko itsasoa ere zeritzana. Lard 84. Etxeak berak bazuan bozaera deritzaion ormigoizko ontzi aundi bat. Salav 31.
    azpiadiera-2.6
    (Fig.).
    Aizu, Txirrita, goatze'al zera / atzo nola ibilli ziñan? / ontzi aundiya ekarri arren / ederki berdindu ziñan. (In Tx B II 217).
    azpiadiera-2.7
    Vaina (de la espada).
    Itzulzazu zure ezpatara ontziala. Samper Mt 26, 52 (Ech, Dv bere tokira).
    azpiadiera-2.8
    Ataúd.
    Zuriz yantziko mutil gastiak / urrun eroien illan ontzija. Laux BBa 84.
    azpiadiera-2.9
    Depósito.
    Titiak ontzi edo deposito txiki bat dauka goi aldean eta ortik muturrera zizku bat. Oñatibia Baserria 99.
    azpiadiera-2.10
    Amilburu-bideko burni-ori malletara eldu ordukoxe, zearka igarotzen duten anitz bidetxigorretatik batean zut yarri zan, ontzi unbilaren ondoan. 'Cóncava hondonada'. Zait Sof 150.
    sense-3
    3. "Untzi (L, BN), estómago. Untzi huneko gizona (BN), hombre de buen estómago" A.
    sense-4
    4. "Untzi, bolsillo" A (que cita a Haraneder).
    azpisarrera-1
    AIREKO ONTZI; AIRE-ONTZI v. AIREKO ONTZI (s.v. 1 aire), aireontzi.
    azpisarrera-2
    HEGA-ONTZI v. hegaontzi.
    azpisarrera-3
    ONTZI-HAGA.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) Bichero, botador.
    Ontzi-aga yaso al orduko Valabrega-tik aldegin nian ontzi-mutiko. 'Gaffe'. Or Mi 94.
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) (aga BeraLzM).
    Mástil. v. ONTZI-MASTA.
    Eratsi ontzi-aga nagusia, arin, berago, berago. Larrak EG 1959 (3-6), 178. Enbor zuzen zuzenezko oihan alai batean, garabi beltzek eta huntzi-aga ori ta zuriek moldatua. Osk Kurl 124. Zure lokarriak nasaitu egin dira; ez dautsoe onezkero ontzi-ageari eusten, aize-oiala be ez dabe zabalik eukiten. Ker Is 33, 23a.
    azpisarrera-4
    ONTZI-AGINTARI; ONTZIKO AGINTARI.
    Patrón, capitán. v. ontzizain.
    Itsasoetan luzaro ibilliriko ontziagintari askor, zintzo ta bizia. Ag Kr 93. Ontziko agintariak artu eben burubidea portu atara joateko. Echta Jos 96.
    azpisarrera-5
    ONTZI-AITZIN.
    Proa. v. ONTZI-MOKO, ONTZI-MUTUR, ONTZI-PUNTA.
    Batela itsasora erautsirik, alegia hek angurák unzi aitzinetik hedaturen. Lç Act 27, 30 (He, Ol, BiblE branka, TB aitzineko alde, Dv buruki, Ker aurre-alde). Unzi aitzinea landaturik tink zegoen eta unzi gibela hausten zen bagén botherez. Ib. 27,41 (He, Ol, BiblE branka, TB untziaren aitzin, Dv aitzineko muthur, Ker aurrekalde).
    azpisarrera-6
    ONTZIAK EGIN (V-m).
    Lavar la vajilla.
    Ontzien egiteko alesta. (55). LE-Ir.
    azpisarrera-7
    ONTZI-AROTZ.
    azpisarrerakoSense-7.1
    a) (ontsi- V-m ap. A Apend ; untzi harotz Urt).
    "Abietarius, xarpantera, untzi harótza" Urt I 24. "Calafate" A Apend.
    azpisarrerakoSense-7.2
    b) "Marinero, tripulante" BeraLzM.
    azpisarrera-8
    ONTZI-HARRIKO.
    "Ontzi-arriko (V-ger), friega de platos" A.
    azpisarrera-9
    ONTZI-ATZE.
    Popa. v. ONTZI-GIBEL
    Beorra igerian zoaien ontzi-atzetik, muturra zapioeri lotuta. Or Mi 62. Yesus berriz ontzi-atzean bururdi baten gañean lo zegon. Ir YKBiz 187. Itxasoz doan ontzi-atzetik kaio urrun-zalea lez. SMitx Aranz 105.
    azpisarrera-10
    ONTZI-AZAL.
    Cubierta. v. ONTZI-GAIN
    Ontzi-azalean naiz goñubean eramanen al nauzute nere beorrarekin? 'Pont'. Or Mi 62.
    azpisarrera-11
    ONTZIAZKO (untzizko Dv).
    Relativo al barco. "Untzizko galtze handi bat izan da, il y a eu une grande perte de navire" Dv.
    Untzi-jaubekideak [...], eldu yakazan etxera untziazko gorabeerak erabagitera. Erkiag Arran 167.
    azpisarrera-12
    ONTZI-BAZKUN.
    Empresa naviera.
    Bear diran tresna, oltza eta likazko oñetakoak eman bearrean arkitzen dira ontzi-Bazkunak. EAEg 29-4-1937, 1585.
    azpisarrera-13
    ONTZI-BELARI.
    "Actuariae naves, [...] untzi belari onak, belan ungi dohazen untziak" Urt I 118.
    azpisarrera-14
    ONTZI-BELARRI.
    Asa.
    Alkimedon-ek berak bi gopor egin zitun, ontzi-belarriak akantu guriz baranoan besarkaturik. "Ansas". Ibiñ Virgil 38.
    azpisarrera-15
    ONTZI BETE.
    Un vaso de. "Ontzi bete ur (V-gip)" Gte Erd 294.
    Neskame batek ontzibete ur ekarren amantalpian eskutauta. Otx 33.
    azpisarrerakoSense-15.1
    "Untzi bat bete ur (B)" Gte Erd 294.
    Ekarri zuen arzurizko ontzi bat bete gantzukari. Ir YKBiz 157.
    azpisarrera-16
    ONTZI-BITS.
    "Ontzi-pitsa, estela de un barco. Ontzi-pitxari segittu" Gketx Loiola.
    azpisarrera-17
    ONTZI-BOTE.
    Botadura de embarcación. "Onzi-botea, varar el navío al agua" VP 74v.
    azpisarrera-18
    ONTZI-BRANKA.
    Espolón.
    Sandia, txorabilduta, ontzi-brankari begira dago. "Rostris". Ibiñ Virgil 92.
    azpisarrera-19
    ONTZI-BURU (BeraLzM); ONZPURU; ONTZIKO BURU.
    azpisarrerakoSense-19.1
    a) Capitán, patrón. v. ontzizain.
    Orreik gauzok ontzigidari edo ontziburuak ikasi bear zituanak zirean. Ag Kr 83. Mati gurea, lau urte onetan, kapitan edo ontzi-buru dabil. Echta Jos 214. Gertaera neketzu ta arrisku andikoetan, ezta naiko izaten ontziko burua, jakituna [...] ta ikusmen onekoa izatea. Ib. 144. Barruko gustijak, onzpuru-tik (kapitan) asi ta azkenengo txo-raño, bizkaitar euzkeldunak ziran. Kk Ab I 80. Ontziburu ikasi arekin itxasoa aldez alde ikararik gabe zearkatzea. TAg Uzt 116.
    v. tbn. Ol Apoc 18, 17. Erkiag Arran 125 (113 untzi-b.). Larrak EG 1959 (3-6), 206.
    azpisarrerakoSense-19.2
    b) Mascarón de proa.
    Lerden jaikitzen da ontziburuan. Endaintza darua eskuan. TAg GaGo 37. [...] Loiola-Arantzazu! / Euskal-izenak ontziburuan / bikoitz auxe eramango du. SMitx Aranz 43.
    azpisarrera-20
    ONTZI-BURUKITA.
    Proa.
    Eta bera untzi-burukitan zagoen, bururdi batean lo. Dv Mc 4, 38 (Se trata sin duda de un error de traducción: en la Vulgata aparece "in puppi". Duvoisin emplea en algún otro pasaje (Act 27, 30) burukita con el sdo. de 'proa'; para 'popa', v. gibelalde ib. 27, 41.)
    azpisarrera-21
    ONTZI EGIN.
    Construir barcos.
    Bizkaia [...] untzi egiteko arbola fixoz bethea da. ES 110. Nork daki zenbat zubage lodi lirain eraman izan dituzten [...] beste tokietara ontzigiteko? Izt C 129. Sartu zeban Españan ontzigiteko modu berri ona. Ib. 483.
    azpisarrerakoSense-21.1
    Ontziginan ari ziran lantegietatik alde eginik, iauretxe baten itzalpean sortu ziran Erakleito-ren irakatsiak. Zait Plat 29s.
    azpisarrera-22
    ONTZI-ERAMAILE.
    Piloto de embarcación.
    Gasolina [...] bear duten berebil eta ontzi-eramalleak. EAEg 3-3-1937, 1195.
    azpisarrera-23
    ONTZI-ESTALGI.
    Castillo de popa.
    Ontzi-mutilak, ontzi-estalgiaren be-aldean dagoz pilatuta. Larrak EG 1959 (3-6), 186.
    azpisarrera-24
    ONTZI-GAIN.
    Cubierta del barco.
    Lo piska bat egitera biltzen zen aldian, etziten zen ontzi gañeko ol gogor-ean. Mb IArg II 343 (I 106 onzi gañeko). Olatuak garbittu ta eroan ebezan ontzi-ganeko gauza guztiak. Echta Jos 95. Negarrez kai-aldera / zuzendurik begiak / ontzi gañean... Jaukol Biozk 44. Bixenta bakarrik beñere ez bezela, ontzi gañean, olatukin bustitzen eta otzarekin dardar. JAIraz Bizia 108. Olatu aundi batek jotzen du ontzia ta gorputza berriz ontzi-gañera kaja lertuaz olatuak botata. Anab Poli 66. Jo txilibitua aitak eta argi bat hasi zan huntzigainetik zurubiruntz. Osk Kurl 130. Apal-ondoan ontzi gaiñera irten eta izarretara begiak, egon ixillean urtu zuten gabaren lenengo zatia. NEtx LBB 73.
    azpisarrera-25
    ONTZI GALDU.
    Barco naúfrago.
    Ontzi galduko mariñela ziruriyan gizajoak. Urruz Urz 30. Ontzigalduko itxastarrei baltzak berberak edesi eutsezan jazokun oneik. Kk Ab I 85.
    azpisarrera-26
    ONTZI-GALTZE.
    "Naufrage, untzi-galtze" T-L.
    Euren untzi-galtzea, "Otoiope"-ren ondapena. Erkiag Arran 165.
    azpisarrera-27
    ONTZI GARBI.
    Palangana. v. GARBI-ONTZI
    Irureun ta irurogeta bost seme, baña ain pildin txikiak, ze eroan zituenean bateatutera, palangana ontzi-garbi batek direanak artuten zituan. Añ MisE 213.
    azpisarrera-28
    ONTZI-GARBITZAILE (Lar, Añ).
    "Fregona, fregatriz, fregoncilla, ontzi garbitzallea" Lar (tbn. Añ).
    Relijio batean kozinari, ontzi garbitzalle humillena izatea. Cb Eg II 105. Guzien muthil, untzi garbitzaile aphalena izatea, bizi herrestatu bat eramatea. Dv LEd 191.
    azpisarrera-29
    ONTZI-GAZTELU.
    Castillo de popa de un barco, puente.
    Beste gordegarri bage peleatu izan zan etsaien kontra, ontzi-gaztelutik kendu ere bagetanik. Izt C 439.
    azpisarrera-30
    ONTZI-GELA.
    "Camarote del navío" Lar.
    Izan dira haren [ondarsare-untzi] bila, eta atxeman ondarkinetarik, tanga, botoil, tiña, untzi-gela. Herr 24-12-1959, 2.
    azpisarrera-31
    ONTZI-GIBEL (Urt I 8).
    Popa. v. ONTZI-ATZE, ONTZI-TXOPA.
    Unzi gibela hausten zen bagén botherez. Lç Act 27, 41 (He popa, Ol, BiblE txopa, Ker atzekalde). Arrai aundi ezkata-zuriak arrarte barnak utzita, ontzi-gibelean yauzi egiten zuten. Or Mi 62. Bere keñubak dozak loiak! / Ontzi-gibelean kentzen yozak / alkondara ta praka urdiñak. Laux AB 92. Ohartu ziren untzixka horren egiazko "kapitaina" zela, untzi gibelean, Ladraok finkatua zuen zurezko jainkoaizun tripa handi itsusi bat. "L'arrière du navire". Ardoy SFran 210.
    azpisarrera-32
    ONTZI-GIDARI (untzi- L, BN, S ap. Lh ; ontzikidari Lar (+ onz-), Hb).
    Patrón, capitán. v. ontzizain.
    Ontzikidaria joan zitzaion esnatzera. Lard 250. Badakit zuetako bakoitzak pozik lagunduko lirakiala, baña ez deritzat arrazoi dala, ontzi-gidariari onenbesterentzat lekua eskatzia. Bv AsL 211. Orreik gauzok ontzigidari edo ontziburuak ikasi bear zituanak zirean. Ag Kr 83.
    v. tbn. Izt C 501. Untzi-gidari: TB Apoc 18, 17.
    azpisarrerakoSense-32.1
    Piloto.
    Beste ontzi-gidari bat bila ezazute bigarren ontzi au itsasoraiño laguntzeko. Lh Yol 35.
    azpisarrera-33
    ONTZI-GIZON (BeraLzM); ONTZIKO GIZON.
    Marinero, marino, hombre de mar. "Ontzi-gizonak, tripulación" BeraLzM.
    Zenbat ere geiago ontziko gizonak, anbat geiago ontzi bereko gizonen behar. Mb IArg II 341. Ontziko gizonak bela txikienak jarriten ebiltzanarte. Echta Jos 139. Emen jaioak ziran itxasoan berdiñik etzuen ainbeste ontzigizon kementsu. TAg Uzt 43. Itsaserdian legor-egarriaz yoiazan ontzigizonei lurraren mustur gogor zorrotza non egoan adierazorik. Erkiag Arran 68 (99 untzi-gizon). Ontzigizonak beean zeuden. Kapitana ezik, beste guztiak aurreko aldean. Anab Poli 62.
    v. tbn. Or Mi 9.
    azpisarrera-34
    ONTZI-GUDA (Lar, Hb); ONTZI-GUDU (untzi- L, BN, S sg. Lh ; Hb).
    Naumaquia. "Naumachía, naumaquia, batalla de navíos" Lar.
    azpisarrera-35
    ONTZI-ITSASLAPUR.
    Pirata. v. itsaslapur.
    Aurkeztu jakan ontzi itxaslapur bat gizon askogaz. Echta Jos 138.
    azpisarrera-36
    ONTZI-JABE (BeraLzM; untzi- L, BN, S ap. Lh ).
    Armador, naviero.
    Amerikatara ostera bat egiñarte, eukan ontzi-jaubeagandik, etxean egoteko baimena. Echta Jos 211. Ontzi-jabeak etziote uzten nolanai langille eskurakoiari. TAg Uzt 46 (214 ontzijaube). Errekiña eskatzeko baimendun diran berebil edo ontzi jabeei. EAEg 3-3-1937, 1196. Etxeberrik [...] nori berea ematen dio burjesari (ontzi-jabeari), buruzagiari (patroiari) eta pilotuari, elizaren ontziaz ari dela. MEIG III 57.
    azpisarrerakoSense-36.1
    Untzi-jaubekideak Egiluz gizon pozkarria ta Koiskorreneko gizon gaztea. Erkiag Arran 167.
    azpisarrera-37
    ONTZI-JAGOLE.
    Vigilante de un barco.
    Ontziburuak, ontziyagoleak, ontz-zainak eta nik suaga-zainak eta aren lagunak maite genduzan Mari, Miren, Marina ta Katalin. Larrak EG 1959 (3-6), 206 (177 ontziyagola).
    azpisarrera-38
    ONTZI-JAUN.
    Patrón, capitán.
    Jangoikoak, mairu ta jentilak ez naiagatik, onzia ara zuzenduko zuelako ustean ta zuzentzen ere zuen ontzi-jaunak nai ta ez. Mb IArg II 352. Beste onzijaunak artu zuen karidadez Ignazio gajoa berean. Aran SIgn 41.
    azpisarrera-39
    ONTZI-JENDE.
    "Ontzi jende, ontzi multzoa. Hemen eunero ontzi-jende earra biltzea" ZestErret.
    azpisarrera-40
    ONTZI-KAPITAIN; ONTZIKO KAPITAIN.
    azpisarrerakoSense-40.1
    a) Capitán. v. ONTZI-NAGUSI.
    Errenteriako seme ontzi-kapitan Martin de la Renteria deitzen zitzaiona. Izt C 422. Cristobal Colomb, untzi kapitaiñ ospatua. Gy 255. Untziak San Migel zuen izena eta untzi kapitainak Eduard de Gama. Laph 222. Jaun Aphezpikuaren untziko kapitainak urririk hartu zuen peregrin saindua. Ib. 55. Itxasoratu bear zuen ontziko kapitanak. Aran SIgn 32. Jaun aphez bat eta untzi-kapitain ohi bat. Arb Igand 146. Untziko kapitain buruzagiaren gana. Barb Leg 138.
    azpisarrerakoSense-40.2
    b) "Capitana, nave, ontzi kapitana" Lar.
    azpisarrera-41
    ONTZIKO (Lar (+ onz-); untziko Dv).
    "Combés de navío, su plaza de armas, ontziko gudategia" Lar. "Aflechates, cuerdas de que se hacen escalas en un navío, onziko sokamallak" Ib. "Antena, entena de navío, onziko bela" Ib. "Untziko mariñelak, les marins du navire" Dv. Cf. ONTZIKO AGINTARI, ONTZIKO BURU, ONTZIKO GIZON, ONTZIKO LEMA, ONTZIKO MAISTRE, ONTZIKO MUTIL, ONTZIKO NAGUSI, s.v.v. ONTZI-AGINTARI, ONTZI-BURU, ONTZI-GIZON, ONTZI-LEMA, ONTZI-MAISU, ONTZI-MUTIL, ONTZI-NAGUSI.
    Kheinu egin ziezén berze unziko lagunei. Lç Lc 5, 7. Zeren hotztu gaituzketen untziko trabailluek. EZ Man II 131. Zaldunak ziruditen ontziko mariñel guziak. Mb IArg I 65 (tbn. 65 onziko). Ontziko ofizierrak. Egiat 157. Ignazio zeraman ontziko itxas-jendea librea ta lotsagabea zan biziro. Aran SIgn 37. Orduan da etxandra / kapitanesea, / ontziko andrakaz dauko / beterik etxea. Azc PB 239s. Egun on asko euki daiala / ontziko maisu gastea. Balad 135 (232 untziko). Amalau gizaseme zirean ontziko gizadia. Echta Jos 204. Zer esan dezu? diyo gerrako ontziko jeneralak sablia aterata. Iraola 51. Ontziko harian (salan) iduki zeukan irudi, Pozgarrizko Andre Maria . A Ardi 78. Untziko xardina eta xingar gizen urdindu guti orai langileen mahainetan. Zub 90. Jaun kapitaina eta axeri jauna untziko leihotik beira egoki ziren. Barb Leg 138. Etziten harekin gal untziko bidekari guziak, urerat jauzi egin zuen eta berehala itsasoa eztitu zen. Zerb IxtS 66. Ontziko jendea larri. Balantzakin ezin egon zutik. Anab Aprika 12. Alboko huntziko mariñek batzu inglesez hasi ziran. Osk Kurl 129. Ontziko bizitza beartsuentzat etzan ain atsegiña. NEtx LBB 33. Hondamendira daraman ontzi arina ontziko baleazaleekin. MEIG I 186.
    v. tbn. Alz Ram 99.
    azpisarrerakoSense-41.1
    Don Domingo de Buenetxea Kapitan ontzikoa ta ugarteak ezagutzera joan izan zana. Izt C 476.
    azpisarrerakoSense-41.2
    (Uso sust.). Tripulante o pasajero de un barco.
    Mariñelak juaiten dira itsasorat untziko. ChantP 292. Xalupakoek eta untzikoek elgar besarkatzen dute. Laph 225. Jaungoikoak bakarrik ekian zer jazoko zan ontziaz da ontzikoakaz. Echta Jos 144. Ontzikoak! oiu egiten du giza-iltzaile koldarrak. Or Mi 62. Soka muturra ontzikoeri eman zioten. JAIraz Bizia 47. Untzi bat orraitiño, galdu egin zan, untzikoak, batto ezik, onik urtenda. Erkiag Arran 164. Bederatzi t'erditan gosaria ontziko guztieri. Anab Poli 42. Ontziko bakoitzak zeramazkian bildu ta maletak jaso. NEtx LBB 33. Valparaisoko portuan izugarrizko jendetza zegoen pilatua; ontzikoak agurtzera etorri zirenak. MEIG I 60.
    azpisarrera-42
    ONTZI-KOSKOL.
    Casco del barco.
    Europatik aize galdu baten burrundan Ameriketara etorri giñanean, zeñek zaitu ote-zuan gure ontzi-koskola? NEtx LBB 74.
    azpisarrera-43
    ONTZI-KUTXA.
    Armario, aparador.
    Sukaldeko ontzi-kutxa edo armaioan. Moc Ezale 1899, 16b.
    azpisarrera-44
    ONTZI-LAGUN.
    Compañero de barco.
    Soldaduaren ontzi-lagunak. Arr May 62. Ontzilagunak gau guztian alkarrekin egon ziran. Anab Poli 63. Aita Hilario, esan zidaten ontzi lagunek, berorren soinuaz egiten diote agur. MEIG I 60.
    azpisarrera-45
    ONTZI LEHENAIGO.
    "Capitana, nave, ontzi kapitana, lenaigoa" Lar.
    azpisarrera-46
    ONTZI-LEKU.
    "Vasar" Lar.
    azpisarrera-47
    ONTZI-LEMA; ONTZIKO LEMA.
    Timón.
    Ontzi-lema galtzen den aldian, [...], arkitzen dira ontziko gaisoak eriotz izugarriaren atzapar gogorrean. Mb IArg II 277. Untziko lema hartuta etxerat ereman zion. Ardoy SFran 259.
    azpisarrera-48
    ONTZI-LOTEGI.
    Camarote del barco.
    Urrez iskribaturik era egokian / Txurrukaren izena ontzi-lotegian. Otag EE 1882a, 206.
    azpisarrera-49
    ONTZI-MAISU; ONTZI-MAISTRU; ONTZIKO MAISTRE (Lar).
    Capitán. "Maestre del navío, ontziko maistrea" Lar.
    Hala erran zioen untzi-maestruak ere, tormentatua zebillanean, Ionas profetari. Ax 70 (V 46). Ontzi-maisu ta mariñel guziak egiten zuten ontzia zutik eta ur gañean idukitzeko al zutena. Mb IArg II 280.
    azpisarrera-50
    ONTZI-MANATZAILE.
    Capitán de barco.
    Eraman zituen untzi manatzailea ganat. Birjin 489.
    azpisarrera-51
    ONTZI-MANATZAILE-ORDAIN
    Maltako Untzi manatzaile-ordaina jautsi zen untzi zolarat. "Le lieutenant du vaisseau maltais". Birjin 488s.
    azpisarrera-52
    ONTZI-MASTA.
    Mástil. v. ONTZI-HAGA.
    [Zuhaitzak] intzirika ari ziren eta iharrosten ziren ontzi-mastak izan bailirakeen ekaitz baten jostagailu. Mde HaurB 5.
    azpisarrera-53
    ONTZI-MOKO.
    Proa. v. ONTZI-AITZIN.
    Santak zuti daude ontzi-mokoan nire begira. 'Proue'. Or Mi 148.
    azpisarrera-54
    ONTZI-MUTIKO.
    Grumete. v. ONTZI-MUTIL
    Ontzi-aga yaso al orduko Valabrega-tik aldegin nian ontzi-mutiko. 'Mousse de vaisseau'. Or Mi 94.
    azpisarrera-55
    ONTZI-MUTIL (Lar, AñA; untzi-muthil L ap. Lh ; Hb); ONTZIKO MUTIL.
    Marinero; grumete. Cf. Araquistain Tradiciones vasco-cantabras 215: "Hace cosa de cincuenta años que era yo onzi-mutilla (llámanse así en vascuence los dos más jóvenes de la tripulación encargados del cuidado de la lancha) de una de las lanchas pesqueras de Deva"
    Ontzi mutil bat [...] asi zen ojuka: "Milagro, milagro, ara non datorren gure batela". Mb IArg II 281. Egun berriri agurtzen daude, ta uri-kalian / ontzimutilla / "itxasora!" deitutzen arrantzaliai. EEs 1915, 67. Ontzi-mutillak beltzez jantzita / bere aurrean. Jaukol Biozk 36. Oiugiten die beizaiak ontzi-mutilleri. 'Mousses'. Or Mi 62. Ontzimutillek igesi nai zuten ta potiña itxasora eraisten asi ziran. Ol Act 27, 30 (Lç marinera, He, BiblE mariñel, TB marinero, Dv itsasturu, Ker itsas-gizon). Gure itsas-errietako ontzietan ontzi-mutil guztieri Txo deitzen zioguk. Anab Poli 45 (41 ontziko mutilla). Esaidak, zer egin dok errege-ontziko ontzi-mutil eta ganetiko ontzidiaz? Larrak EG 1959 (3-6), 186.
    azpisarrera-56
    ONTZI-MUTUR.
    Proa. v. ONTZI-AITZIN.
    Oialak bildu ta ontzi-muturra legorrerantza ezarteko presarik ezpanuke, baratzak nolako arduraz ongarritu ta apaindu kantatuko nuke. "Proram". Ibiñ Virgil 109s.
    azpisarrera-57
    ONTZI-NAGUSI; ONTZIKO NAGUSI.
    azpisarrerakoSense-57.1
    a) Patrón, capitán. "Maître de vaisseau" Lh. v. ONTZI-KAPITAIN, ontzizain.
    [Txalupa] ondatu zelako agitz naigabetua zebillen ontzi nagusia. Mb IArg II 280 (343 ontziko nagusi). Mendielako olatu batek eroan eban ontziko nagosia, agintaritzea eukana. Echta Jos 203. Ontzi-nagusi den Sufren mutillak, Tolon-dik aldegiteko zantzua egin du. ' Qui sur mer commande'. Or Mi 8. "Basatija" bilbotarra zan, eukidun sendi (familia)kua, itxastar ontzi-nagusija. Kk Ab II 98. Txeiraren goiko zuloan an zeraman lokarri gorri bat, ontziko nagusi izan balitz bezela. JAIraz Bizia 20. Ez omen dezu gurasorik. Ez da? Ezta ontziko nagusiekin lotugarririk. Anab Poli 72.
    azpiadiera-1.1
    Naviero, armador.
    Ontzi-nagusien bi ordezkarik. "Los navieros". EAEg 15-1-1937, 810.
    azpisarrerakoSense-57.2
    b) "Unziausi, vaisseau amiral" Hb.
    azpisarrera-58
    ONTZI-OIHAL.
    Vela de barco.
    Egin ufa aizeak eta gure ontzi-oialak puztu. "Vela". Or Aitork 114. Batu ta lotu arin-be-arin gorengo ontzi-oiala, yaramon ontziburuaren txistuari. Larrak EG 1959 (3-6), 177. Itsaslariek ere uretan blei biltzen ditute ontzi-oialak. "Vela". Ibiñ Virgil 77.
    azpisarrera-59
    ONTZI-HONDATZE (onda- BeraLzM).
    Naufragio.
    Legorrerakoan eta ontzi-ondatzetan aberatsak etziten nire tokirik artzen. 'Naufrages'. Or Mi 94.
    azpisarrera-60
    ONTZI-OSTE.
    Flota, escuadra.
    Mungia-tar Matxin-ek, ontzi bataz bakarrik, aldezten dau bere buruba Aradino turkarraren ontzi-ozte andi baten kaltez. AG 1596. Bet-betan zakot' agertzen untzi oste bat gaitza. Ox 186.
    azpisarrera-61
    ONTZI-PUNTA.
    Proa. v. ONTZI-AITZIN
    Soñutzik ontzi-puntan, sakoneko lemazain. "Proa". Laux BBa 136. Ontzi-puntan nagosi jauna / zein arin ixontzija joyan! Laux AB 33.
    azpisarrera-62
    ONTZI-SABEL.
    Vientre de barco.
    Ontzi sabel aundia. Anab Poli 37. Huntzi-sabel ondoan eskegia, ezkerretik eskumara zebilen kilin kolon lokarrizko esku-zurubi mehea. Osk Kurl 125.
    azpisarrera-63
    ONTZI-SAIHESKA
    Zumaia asi da ontzi-saieska / zuztakaren ondo-ondotik. "De costado". Or Eus 395.
    azpisarrera-64
    ONTZI-SEIN.
    Grumete. v. ONTZI-MUTIL.
    Bidemaleak (pratikoak) oju egin du ta auzko bi ontzi-señak soka lodi batetik ezin geiagoan tiratzen dute. Anab Don 49.
    azpisarrera-65
    ONTZI-TALDE.
    "Flota, escuadra, armada" BeraLzM.
    Ontzi-talde ark izan zituen milla doakabe. Etxeg EE 1892a, 365.
    azpisarrera-66
    ONTZI-TANTAI.
    Mástil. v. ONTZI-HAGA.
    Zenbat ukaldi, ua sarraskia, ua zalaparta ontzi-tantai autsiak. 'Mât'. Or Mi 9.
    azpisarrera-67
    ONTZI-TXOPA.
    Popa.
    Itsaslariek ere ontzi zamatuekin kaia ukitu-ala, ontzi-txopak koroiz estaltzen ditute pozez gaiñezka. "Puppibus". Ibiñ Virgil 76.
    azpisarrera-68
    ONTZI-UR (V-gip) Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg.
     "Ontziurak, las aguas con que se ha fregado" Iz ArOñ.
    azpisarrera-69
    ONTZIZ (BN-arb, S; untziz B, BN-arb) Ref.: Gte Erd 240.
     En barco, navegando.
    Aitzen bada ontzian daramaten ur geza, egarriz iltzen diran ontziz dabiltzanak. Mb IArg II 278. Unziz sarthüren girade / itxasuaren gaiñian / eta heltüren girade / Franziara mementian. Xarlem 1093. Bildu zituen ontasun handiak emeki emeki eta egorri untziz Serresat. Hb Egia 33. Gerrara joan zirala / ontziz Pasaiatik. Afrika 153. Espainiako azken azken mugatik, untziz iragan ziren Afrika beltzera. Barb Sup 164. Maitea itxasoan / ontziz / zijoan. Anab Usauri 34. Onuntz etortzeko itxaso zabal eta ontziz igaro-eziña dute. Zait Sof 125. Amerikatik zetozen erruz / ontziz limosna ugariak. SMitx Aranz 92. Bide ua ez nuan ontziz, zaldiz edo oinez eginbearrik. Or Aitork 200. Barrankilla-ra joan ziran. Ontziz, zemaikien trasteak egazkarirako geitxo pixatzen zuelako. JAIraz Bizia 106. Guk uste genuelako hemendik ontziz aldegiteko modua izango genuela. MEIG IX 68.
    azpisarrera-70
    ONTZI-ZUZENLE.
    "Piloto, pilotoa, onzi zuzenlea" Añ.
    azpisarrera-71
    URPEKO ONTZI; ONTZI URPEKO.
    Submarino, buque submarino. v. urpeko.
    Millaka minak itxasuan da / ainbeste urpeko untzi. Tx B III 22. Baditu Polaris zirtekilako untzi urpekoak. SoEg Herr 25-7-1963, 1.

    ontzi

    ontzi
    0 / 0

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper