OEH - Bilaketa

51 emaitza ge bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
irabazi.
tradizioa
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma más extendida es irabazi . Hay erabazi en Beriayn, SermAN, un texto de Munárriz de 1749, J.C. Echeverría, Echagaray y Brunet, y, junto al mucho más frecuente irabazi, en Cardaberaz; sg. Azkue, tbn. lo emplea Mendiburu en EOnBiz 28, pero no aparece dicha página. Hay irebazi en Beovide, Kirikiño (Ab II), Alzola (cuando reproduce el habla popular) y algún texto de EusJok II; iribazi al menos una vez, junto al frec. irabazi, en Erkiaga; irapazi en RS y Zavala (en ambos junto al más frecuente irabazi ); iragazi, junto al menos frec. irabazi, en Lizarraga de Elcano; irabatzi en f. Bartolomé y una vez (junto al más frec. irabazi ) en Arrese Beitia en guipuzcoano; ebazi en CatUlz; irepazi en el CatArrig de Uriarte (84); irabasi gralmte. en Pouvreau; idazi en un texto BN-baig de Herr citado por DRA; idabazi sg. DRA se documenta en He (o HeH) Mc 8, 36, pero frente al idabaztea que se cita allí, hay irabaz baleza (He) e irabaz badeza (HeH); irebezi en MurSerm 89; hay irauzi en textos de Lesaca (LesakSerm 256, Auspoa 77-78, 146). Ibazi (que aparece en Tx. Garmendia (Auspoa 39, 28) y como sust. en Tapia Perurena (Kattalin 179) y una vez en Txirrita) es empleado tbn. por Otxolua (como vb. y sust.), pero en éste parece una deducción de irabazi (que emplea profusamente) interpretado como factitivo; en este mismo sentido está recogida tbn. seguramente en BeraLzM. En Tartas, si bien el part. es irabazi, el sust. verbal es irapaizte- (ambos en Onsa 170; v. tbn. ib. 132 y 162; una vez irapaitzte- ib. 132; cf. irabaizte junto a irabazte (q.v.) en Leiçarraga); tal vez proceda de aquí el part. irapaizi de VocS; hay, con todo, sust. irapaizi en Eguiateguy. Hay fut. irabaziren en EZ (Man I 67), Maister (III 37, 1), Larreguy (I 246), Etchahun (176), Archu (Fab 157) y CatS (VIII). En DFrec hay 360 ejs. de irabazi (vb.).
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Lcc, Volt 82, SP <irauasi>, Urt, Ht VocGr, VP 37r, Lar, Añ, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ), erabazi (V-m, G, AN-egüés-ilzarb-olza; Lar, Dv (G), H), irebazi (V-ger-m), irapazi (V-oroz; Mic 7r, iraph- VocS), iragazi (LE UrtVoc), irabatzi, ebazi (AN-ulz), idabazi (B, BN; VocB, s.v. irabazi ), ibazi (BeraLzM), irapaizi ( VocS ), iregazi (H (in m.), que cita a LE), irepazi, irebezi, idazi, ibaazi (V-gip), iraazi (H), irauzi (AN-5vill) Ref.: Bon-Ond 1199; A (irabazi, idabazi, irapazi, erabazi); A Apend (ebazi); Rollo (erabasi, irebasi); Lrq /iábas/; Holmer ASJU 1969, 181; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
Ganar, conseguir, obtener, granjear(se); merecer(se), hacer(se) merecedor (de). Con forma vbal. no finita, se emplea sobre todo instrumental -t(z)eaz (ez duzu ezer irabaziko hori egiteaz) o, menos frec., -tu(a)z (horri lagunduaz ez duzu ezer irabazi 'no has ganado nada con ayudarle'); en textos modernos se encuentra tbn. hori eginda o hori eginik. Bien documentadas, aunque menos frecuentes, son las exprs. del tipo irabaziko dut infernuan sartzea 'conseguiré (o me haré merecedor de) entrar en el infierno'. "Conseguir" Lcc. "Acquirere" Urt I 106. "Ganar" Lar y Añ. "Adquirir. [...] Ha adquirido al mismo tiempo fama y hacienda, omena ta ondasuna irabazi ditu beingoan" Lar. "Acquérir, irapaizi" VocS (cf. la nota del ed.: "ez da hiztegietan arkitzen ez eta iñon entzuten Zuberoan gehiago. Jusef Egiategi zuberotar filosofoak erabiltzen du bere obretan"). "Gagner, iraphazi" Ib. "Obtenir" Gèze. "Acquérir, devenir possesseur" H. "Idabazi (BN-arb), satisfacer. Bere par hura eztu idabazi, no ha satisfecho su capricho" A. "Zer irabazi dabe ainbeste guzurrekin?" Etxba Eib.
Irabaz Ieinkoaganik indar eta grazia, / bekhatuiez egiteko unsa penitenzia. E 79. [Iesusek] sufritu ukhan duela guri salbamendua irabaz liezagunzat. Ins G, 4v. Hire iujemendu iustoz eta egiazkoz diagu irabaizten eta merezitzen damnazione eta perdizione gure gainera. Ib. A, 1v. Badanik bere, irabaziko / ez dozu gona barririk. Lazarraga A27a, 1201r. Zer irabazten dozu ni ilagaz? Ib. B3, 1154r. Bat irabazi, bi galdu, au bere bizitza modu. RS 103. Bekhokia goraturik kontenplazak Zerua / eta ungiez irabaz Parabisu Saindua. EZ Man I 136. Ez nuen irabazi, ezta arrazoin goza dezadan. Ax 595 (V 383). Zer handitasun ahal duket / irabasteaz mundua [...] / baldiñ ezpadut zerua? 202. Hillik herioa, egun du / irabazi biktoria. Ib. 95. Mundu-herri guziko jenden artean irabazi eta ardietsi zuten jakintsunen izena eta omena. ES 402. Grazirik bage ezin dagike animak [...] zeruko gloria irabaz dezaken gauzarik. Mb IArg I 171. Bulden induljenziak irabazteko oraziñoa. Cb CatV 104. Hainitz irabaziren dugu yarraikitzeaz gure Jainkoari. Lg I 246. Huntaraino ekhartzen zion errespektua [Yaundoni Yaunik], non ezin hurren irabaz baitzezakeien bere baitan Jesusen bathaiatzea. Lg II 127. Zer irabaz ziñezake haren [zure estatuaren] ganbiatzeaz? Mih 110. Zerua irabazteko diña diran obra onak. Ub 141.
( s. XIX) Zu joango zera irabazi dezun lekura. AA III 467. Egijozu difuntubari negar, irabazi edo merezi eban aiñaan. JJMg BasEsc 268 (v. tbn. merezirik edo irabazirik Gco II 22, irabazi edo merezi Itz Azald 43, merezidu ta irabazten Cb CatV 80). Ain Jaungoiko ona [...] pekatu mortalagaz opendituten dabenak, ondo irabatzija dauka betiko kondeneetia. fB Ic I 75. Lagun gaistuaguakin inpernuban egotia irabazi ebala pekatubagaz. fB Ic III 372. Irapazten dira induljenziak. Zav Serm I 260. Kontsidera dezagun zonbat irabaz dezakegun gure obra onez. Jaur 104. Hainitz irabazten dugu arima sandu hek lagunduz. Ib. 374. Lan onekin anaiaen gorrotoa irabazi zuen. Lard 63. Gutiagoan irabaz edo gal daiteke zerua. Dv LEd 180. Astiek maiz berri onak dituzte: zer irabaz lezakete zorigaitzak aginduz? Hb Egia 73. Oiek eta oien antzeko beste obra on askok irabazi zioten erri guziagan gizon Apostoluen gisako baten pama ta izena. Aran SIgn 55. Hori dateke haien atentzionia osoki irabaziren deiziena. CatS VIII. Orrelakoxe jargoi eder bat / zerorrek dezu merezi, / arrigarrizko bertute oiekin / dezulako irabatzi. AB AmaE 105. Jaungoikoaren adiskidetasun galdua ostera irabazi. Arr May 170. Animaren salbazioa urreaz irabazten ezta. Ib. 21. Ez zirok deus irabaz etsaiak hirekin, / berak dik minhartuko hi jotzearekin. Zby RIEV 1908, 603. Pairamen hekien bidez irabaztera zohazin sariek eta zorionak etzuketela nihoiz akhabantzarik. Jnn SBi 127. Anbizionerik gabe, Zeliaren irabaztiaz besterik. Ip Hil 144. Beldur, hau edo hura gal, edo ez irabaz. HU Zez 198.

( s. XX) Baña arpegi añutsuagaz ez eban ezer irabazi. Anjelek [...] ez eutsan jaramonik egiñ. Ag Kr 183. Mutikoa nun itxi zenduan argituaz, irabazi dozu gure parkamena. Echta Jos 365. Jesukristo gure Jaunaren aginduak irabaz ditzagun. Amen. KIkG 34. Milla ta milla txalo irabazi dituzute, emen bildu zeraten amezketarrak. Etxeg ( in Muj PAm 17 ). Ez al dau nire seme onek berperton ilttia ibazi? Otx 139. Gizon bakotxak gizartean biziaz irabazi baño geiago galdu bear baleu. Eguzk GizAuz 112. Amazazpi boto irabazi zetunan gorrientzat. Or QA 80. Aitortu behar dut orain artean horrekin ez dudala deus onik irabazi. Mde Pr 194. Emazte-kente guztia duela higuin... Zergatik? Haien amodioa ezin irabaz dezakelakotz ote? Ib. 156. Laster neke ororen atsedena irabaziko zuen gorputz makal horrek. Mde HaurB 101. Zigorra irabazita euken. Erkiag Arran 58. 1930garren urtean irabazi eban lizenziadutzako maillia. Alzola Atalak 131. Egin dauazan lanekin, leku on bat irabazi dau Zinkunegik euskalarien artean. Ib. 104. Nola irabaz ote nezake nere lumatxoak gorrixkatzea? NEtx LBB 130. Gaurko aparia irabazia diagu denok. Ib. 63. Guztion aitormenez irabazia zuen [...] gidaritza ukatu dio. MIH 292.

v. tbn. (Sólo hasta 1800, salvo variantes y testimonios dialectales): MPortal 77. Mat 305. Harb 105. EgiaK 90. Cap 67. O Pr 448. FProsp 84. SP Imit II 12, 4. Tt Onsa 11. Bp I 55. ZBulda 27. OA 165. Ch III 47, 4. El 78. Urqz 83. He Gudu 72. Mst III 47, 4. Oe 130. CatLan 6. Mercy 17. Brtc 115. Monho 160. LE Ong 19v. CatB 70. CatLlo 94. CatLuz 30. CatBus 56. Bv AsL 133. Irebazi: Afrika 130. Bv AsL 123. Kk Ab II 78. Erabazi: FLV 1989, 110 (Munarriz, 1749). Echve OngiB 37. Echag 249. Ebazi: CatUlz 43. Iragazi: LE Prog 116.
azpiadiera-1.1.1
(Urt, H) Ganar (una persona, su corazón, etc.), conquistar, seducir; comprar, sobornar. Tbn. empleado en exprs. como arimak Jainkoarentzat (o Jainkoari) irabazi 'ganar almas para Dios'. Es especialmente frec. la expr. bihotza irabazi 'ganar el corazón'. "Allectare" Urt I 513. "Norbaitek beste norbait maitemindu, bereganatu sentimenduz [...]. Markos zanak nola irabazi ote zun Karmen zana? ZestErret.
Egin izan natzaie Iudiei Iudu bezala, Iuduak irabaz ditzadanzát. 1 Cor 9, 20 (He, Dv irabaztea gatik, TB irabaztekotzat, BiblE irabazteko ). Present ederrez irabaz ezin daite Iujea. EZ Man I 84. Notaria irabazten da, alkatea diruz itsutzen da. Ax 438 (V 285). Hain da artez, iustu eta leial [kontzientzia], non mundu guziak ezpaitezake irabaz, ez korronpi, eta ez bertze aldera itzul. Ib. 437 (V 285). Lotsaz uste dutenean galerazi, / et'ehor gaizki tratatzez irabazi. O Po 23. Nork ere irabasi baitu gizonaren bihotza, gizona osoki irabasi du. SP Phil 316 (He 317 irabazi). Irabaz ezazue bi lekhuko faltso, erranen dutenak Nabothek blasfematu duela. Lg I 361 (v. tbn. en contexto similar Lard 489). Persona liberalak, emalleak, ongilleak [...] nola guzien biotzak irabazten dituen. Gco II 37s. Halako jendetarik [lazoetarik] norbait Jainkoari irabazteko esparantza balin balute. Dh 73. Onelako leunkeria eta loseintxakin israeltarren gogoak irabazi eta beretu zituen. Lard 196. [San Pedrok eta San Pablok] beren kontu-artzalleetatik bi, [...] Jesusentzat irabazi eta bataiatu zituzten. Ib. 533. Berezia da [Ebandelioa], ukigarria, [...] izariz mintzo dena, gora eta urrun zilhatzen duelarik eta erakurtzalea irabazten. Hb Egia 84. Enganioek eta mehatxuek nihor ez zuten irabazi. Laph 106. Batek irabazi handi bat eginik, bertzeak bere burua irabazterat utzirik. Ib. 131s. Zien eztitarzünaz irabaz [haurrak] . CatS VIII. Orrelako maitetasunak irabazi ta beratuko eztuan gizonik ezta. Ag G 373. Baño ik, diru ta guzti, baserritar bat ezin irabazi dek. Ib. 313. Itxasoak biotza irabazi zion. TAg Uzt 214. Otxandaren diruz irabazitako gizonak. Etxde AlosT 79. Zure odolez irabazi gaituzu Iainkoarentzat. Or QA 209. Itxuli eban [kartia] etorrittako bidetik, irabasitta mandatarixa bere alde. Etxba Ibilt 463. Emakume on-on areik osorik irabazi eutsoen Teresari biotza. Onaind STeresa 30.
v. tbn. Harb 409. Hm 212. Gç 39. Lar SermAzc 49. Mih 61. Monho 38. Añ EL1 56. fB Ic II 295. Zav Serm I 21. Jaur 378. Dv LEd 95. Aran SIgn 100. Ip Hil 47. A Ardi 110. TP Kattalin 197. Kk Ab II 153. Ldi IL 71. Or Aitork 230. NEtx Antz 44. Bilbao IpuiB 274. Erkiag BatB 92. Erabazi: Cb Eg I 5. Irebazi: Bv AsL 63.
azpiadiera-1.1.2
(En expresiones como denbora irabazi, aurrea irabazi, etc.).
Nahi zukeien aphur bat luzatu, nahi zukeien biharamun arteraiñoko denbora irabazi. Ax 167 (V 112). Irabazi dezaiegun azkenengo oei aurrea. TAg Uzt 162. Luzapen aien bitartez denbora irabazi naiean zebillela. Etxde AlosT 50.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip; Lar), irapazi, irepazi, ebazi (AN-ulz), iyezi (G-nav). Ref.: Iz ArOñ (eunak), Als 76, Ulz (zenbat). Ganar(se) (dinero, un jornal, la vida, etc.), producir (dinero). "Interesarse, interesar [...] con las [terminaciones] del activo, irabazi. Lat. Lucrari" Lar. "Emplear, gastar dinero comprando hacienda, &c. irabasteko erosi" Ib. "Eunak irabastera, a ganar el jornal" Iz ArOñ. "Zenbat ebazten du illebetian?" Iz Ulz 456. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La expresión bizia irabazi es usual al Norte desde principios del s. XVII (tbn. aparece en algún meridional moderno como Uztapide), mientras que ogia irabazi la hallamos desde principios del s. XIX, con algo mayor frecuencia en autores meridionales.
Gure llobau bere gizon prestu egin da, asko irabazten dau. fJZ 99. [Iainkoak] gure eskuezko trabailluz haren [gure hazkurriaren] irabaztera manatzen gaituela. Ins E 6r. Iauna, hire markoak hamar marko irabazi zitik. Lc 19, 16 (He, Dv, Ur irabazi; TB eragin ). Egin ta egin, ta irapazi ezin. RS 155. Baldin merkatari batek eman baliazo bere semeari diru suma bat bere eskuko, [...] tratua ikhasirik, berak bere buruz zerbait irabaz lezan. Ax 164 (V 110). Hamar ezkuturen irabazteko segurantza bazendu. Ib. 269 (V 180; v. tbn. 492 (V 319)). Nekez irabazteak derakuske ongi begiratzea. O Pr 329. Beren senarrak irabazten zutenarekin doi-doi bizi ziranak. Mb IArg I 352. Bear egiñaz garbiro bere arto puska irabazi. Cb Eg III 348. Bere nekhe izerdiz bizia irabazten duen nekhazale batek. Brtc 12.
(s. XIX) Orren arima galdukuak egiten gaituzu, zein da sangrijak emongo ditugun diru geijago irabazterren? Mg PAb 50. Nekatzen dira, eta irabazten due ongi, baña ondatzen due edanean. AA I 587. Eztauke ogija irabazteko modurik. Astar II 79 (v. tbn. ogia irabazi en Mg CO 94, fB Ic II 279, Bordel 34, Gy 290, Lard 514, Apaol 113, Azc PB 321, Ag Kr 97, Darthayet Manuel 346, Urruz Zer 97, Ayerb EEs 1915, 259, GMant Goi 29, Kk Ab II 184, Enb 195, Etcham 31, ABar Goi 49, TAg Uzt 196, Erkiag BatB 23, BEnb NereA 52, Alzola Atalak 68, NEtx LBB 311, Uzt Sas 325, Mattin 114). Urthean zenbat duzu irabazten? Arch Fab 227. Lan gabeko egunek zeren bi kalte badakharzten: / lehena ez irabaztea, / birdena aldiz gastatzea. Gy 80. Soldaduentzat larruzko estalpeak egiten, bere ogia irabazten zuen. Lard 514. Gero argintzarako / egin zat gogua, / irabaztiagatik / jornal aundigua. PE 74. Biziya kendu diyo, zergatik kendu dizkan irabazteko moduak. Sor AKaik 130. Tratuetan nok eban asko irabazi, / esanda guzur asko eta egi gitxi. AB AmaE 235. Ttipitzearekin [ostatuek] gehixago irabaz lezakete. HU Zez 28. Iru ilebetean nik irepaziriko diruegaz Lekeitio barri bet Satikan egin leike. A BGuzur 141.

(s. XX) Biziaren irabazteko egiten diren esku-lanak. CatJauf 79 (v. tbn. bizia irabazi Volt 270, Gç 64, CatLav 118 (V 65), CatLan 88, Etch 578, Hb Esk 178, CatS 46, Arb Igand 68, Mde Pr 146, Uzt Sas 189). Bere potiñ andi biakaz gura daben aña diru irabazi dau. Ag Kr 73. Illean berrogei ogerleko ta jana irabazten ebazala. Echta Jos 306. Irabazi omen du gutxiyenaz euneko bost. Iraola 42. Nekazaritzatik baño geiago irabazten du jokotik. Ag G 92. Auskalo igaroko urtietan zenbat irabazi duan ardo zikiña edo ibaiko ura salduaz. Ib. 269. Ikazkintzan irabazitakoak. Ib. 37. Denbora haietako irabazten zian sos ederra. Const 42. Beste askok ez eben yuan gura izan, bertan polito irabasten ebela-ta. Kk Ab II 182. Nork daki zonbat miliun badituen irabaziak? JE Ber 87. Aldirik laburrenean albait geien irabazi. Eguzk GizAuz 160. Naikotxu irabazi arren zurikorik aurreratzen eztakien langilleak. Ib. 120. Txanpon batzuek irabazi. JAIraz Bizia 61. Gosez ez hiltzeko doia nekez irabazten zuela. Mde Pr 139. Lanbide artan bizimodua irabazi gogoz. Or Aitork 79 (v. tb.tbn. bizimodua irabazi Erkiag BatB 177). Ele-ederra irakatsiz, bizitzeko irabazten duzu. Ib. 79. Irabazi ez eta jan egin bear. Anab Poli 91. Ontzian irabazi, legorrean eralgi. Ib. 47. Ez eban ba jaten eurek irabazten ebenetik? Bilbao IpuiB 208. Zulo guztiak estalitzeko / ezin irabazi. And AUzta 127. Ondo jateko lain irabazten dozu? Ib. 61. Zenbat eta geiago saldu, geiago irabazi. Erkiag BatB 33. Erri aundirako asmoak dituala, an dirua errezago irabazten ei dala-ta. Ib. 114. Zu lagun, Kalifornian kurrituz, fandangotan bizitzekoa irabaz ginezake. Larz Iru 52. Utz-hak zonbait sosen irabazterat... Badik beharra! Ib. 116. Amar pezta irabazten genduan eguneko soldata. Salav 41. Nekazaritzan irabazi dau eguneroko ogia. Alzola Atalak 115. Zori gaiztuan nintzan / bei-tratuan asi; / bañan orretan ez det / ezer irabazi. Uzt Sas 237. Nik pertsuetarik irabazi lehen dirua. Xa Odol 87. Lan guti egin eta aunitz irabazi. Ib. 147. Zenbat irabazten ote zuan zaldun ibiltari baten ezkutariak. Berron Kijote 228. Urrenguen soldata geixago irabazi neikean. Gerrika 28.

v. tbn. (Sólo hasta 1800, salvo variantes y testimonios dialectales): Volt 194. EZ Man II 160. Gç 64. CatLan 40. Mdg 138. Irebazi: Kk Ab II 156. Alzola Atalak 93. Erabazi: Ber Doc 108r. SermAN 6r.
azpiadiera-1.2.1
Gitxiago irabazte ori ortik [ugazabak bere garatzari jaramonik ez egitetik] baletor, langilleai alogerak erasteko ziorik naiko eztala diño Aita Santuak. Eguzk GizAuz 141.
azpiadiera-1.2.2
"Diru irabazia, irabazirikako dirua, argent gaigné" SP.
Diru irabazia / atzera ematen, / nor abiatuko da / gauz ori egiten? EusJok II 80.
azpiadiera-1.2.3
Ganar (en el juego).
Lehen iokoan, iokatu zian dirua, irabaziko diala. Tt Onsa 69. Musien jokatuko neuskijola, ta irabazi, azunberdi txakolin. Kk Ab II 15. Izpar onexegaz meriyenda bat irebazi geunskiyoela gaur Astokillori ta Mandokillori. Ib. 64. Jokoan irabazia omen zun eskuarteko dana. TAg Uzt 170. Jokatuak irabazi. Basarri 82.
azpiadiera-1.3
3. (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, B, BN-arb, S; Lcc, H), iribazi (V-arr), idazi. Ref.: Gte Erd 171, 298, 283, etc. Ganar (un concurso, una competición, una guerra, etc.); ganar, salir ganando (sin complemento expreso). "Ganar en el juego, juizioan [sic] irabazi" Lcc. "[Lagunarekin kartetan aritu zen] eta irabazten utzi zion (G-azp-goi), ...eta irabazten utzi zuen (AN-5vill, B), irabazten itxitzet (V-gip), utzi egin nion irabazten (AN-5vill), partida irabazterat utzi dut (BN-arb)" Gte Erd 298. "Larri ibili da irabazteko (V-arr), gaizki ibili da irabazteko (G-azp), nekez irabazi dio (BN-arb), [...] irabazten naiko lanak izan ditu (G-azp), doi doia irabazi dio (BN-arb), [...] irabazi dio baina naiko lan bazun (AN-5vill)" Ib. 283. "[Atleti] irabazten ari da (G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb), [...] zein da irabazten ai dena? (B), pelotakan irabazi deizüt (S)" Ib. 168. Tr. General en todas las épocas y dialectos. Usado absolutamente, la persona a la que se vence es expresada en dativo, tanto al Norte como al Sur.
Errege[k] irabazi bataila. CartEspBN 449. Ethortzen zaitzu ioko eder bat, irabazten duzu. Ax 161 (V 108). Iokari batek, nahiz hari dadilla dostetan, eztuen bat ere irabazteaz probetxurik, eta ez galtzeaz kalterik; guztiarekin ere atsegin hartzen du irabazteaz eta damu galtzeaz. Ib. 510 (V 328). [Ea] engañurik egin daben iokoan, irabasten dabela bentajeagaz. Cap 109. Ezta iokoan bozkariorik irabasten duenarentzat baizen. SP Phil 369 (He 372 irabasten). Egon zite [...] zihaurganatko berhezkeriarik gabe, eta bethi irabaziren düzü. Mst III 37, 1 (SP, Ip irabaziko, Ch haiñitz irabaziko).
( s. XIX) Etzeunskijue irabaziko temarik nok obeto egin. Mg PAb 49. Irabazi baleu, bedeinkatuko zituban kartak. Mg CO 58. Irabaztekó kalteetán ére, nauzu árte onbát? LE Ong 74r. Orduban ezautuko da, zeinek burrukia irabaztia nai dozun. fB Ic II 274. Gure asaba maitagarriak irabazi izan zituzten batalla andi anitzen oroitpengarri. Izt C 50. Neri ardiyak / ik irabazi? Bil 120. Naita ere azkenian / ezin irabazi. EusJok II 24. Tranpiakin ezin lei / asko irabazi. Ib. 83. Mutrikotik joan ziran / musika ta guzi, / asi baño len zuen / ustez irabazi. Ib. 14. Biek jokoa egin, ari izan ziren errebotean, eta partida Kaskoinak zuen irabazi. Zby RIEV 1908, 87. Bertzek irri, bainan harek parioa irabazi. HU Aurp 100.

( s. XX) Lau lautara / ziran asi, / altzuenak / irabasi. Xe ( in Ag G 188 ). Itandu be ez eban egin zeñek irabazi eban estropadea. Ag Kr 54s. Etzekiat auzia irabazi dekan ala ez. Ag G 273. Eztozu alde askogaz irabazi. Ib. 106. Egun batean galdu ta bestean irabazi. Ib. 127. Abadiari nok jokatu ta nok irabazi baidagola. Kk Ab I 97 (v. tbn. 98). Batek erran zerautan gibelerat ari zirela [alemanak], bainan futitzen zela, guk irabaz ala heiek. StPierre 14. Korrika ezta emen azaltzen / irabaziko dizunik. EusJok 165. Emeretziña / jasota berdin geratu, / irabazi ez ta gastuba eginda / umill giñan etxeratu. Ib. 46 (v. tbn. 23). Nai zetan be benetan / eiñ ezkero asi, / Euzkotarrari baña / zeñek irabazi? Enb 123. Eurek posturiei eutsin, guk irebazi ta betekada bat eingu euren lepotik. Kk Ab II 65. Eskutik ogeitamaika jokuan duanak ark irabazi. Lab EEguna 100. Zazpi jokatu eta zazpiak irabaz. Or Eus 29. Soka-tira hori nork idazi du? Herr. (ap. DRA, que no da más ref.) Antxen oker ala zuzen, arekin bai ala ez, galdu ala irabazi, uts ala asma. Anab Poli 34. Musean irabazi deustak. Bilbao IpuiB 34. Neuk be zeozetara irabaziko deuat. Ib. 34. Amaika astronomuri, posturea egin-da, irabazi eutsen arek denpora ona ala txarra egingo ebanentz! Ib. 99. Lau aldiz aritu zen yokoan eta denetan irabazi. Izeta DirG 112. Azken gelditzen zanak irabazten zuan. Osk Kurl 78. Berau zegoan irabazten sei tantugaitik. Ib. 167. Auteskundeak, geuk iribaziko ditugu. Erkiag BatB 101. Barriro bere, irabazi yok diru zikiñak. Ib. 105. Lenengo saria irabazi det! NEtx LBB 117. Kontu gordiñena ta parregarriena asmatzen zuanak, irabazia zukean jokoa. Ib. 121. Gure erri guztia egazkin eske egoan, gerrarik irabaziko bagenduan. Gerrika 65. Xapelgoetako partida batzu irabazi ondotik. Larre ArtzainE 133. Estuasun aundirik gabe irabazi nion. Albeniz 53. Gure izkuntzaren burruka irabazi arte. Ib. 8. Cannesko urrezko palmondoa irabazi duen film honetan. MIH 326. Gaizkileak ez du inoiz irabazten. MEIG I 143.

v. tbn. (Sólo hasta 1800, salvo variantes): EgiaK 86. Hm 100. Mb IArg I 196. Irebazi: Bv AsL 214. EusJok II 118.
azpiadiera-1.3.1
Erroman izandu zan / asko triunforik, batere ez irabazi / Bizakiko jenterik. CancVizc 368.
azpiadiera-1.3.2
"Partido en el juego, el juego ganado [...] joko irabazia " Lar.
azpiadiera-1.4
4. (H).
Conquistar. " Alexandro, Asia gehiena irabazi zueneko, hil zen " H.
Irabazi zutenean Lazedemoniakoek bere fronterako hiri etsai bat. Ax 29 (V 17). Erromarrek Espainia irabazi eta bere menera zutenean. ES 401. Harma guziez baino hiri gehiago garaitu, irabazi eta ardietsi zituela hitz onez. Ib. 383. Ill zen Alexandro [...] mundu guzia beretzen zebillela ta Indiko bazter horduko agertu ziranak ere irabazi ezkero. Mb IArg I 222. Gizonak illaz ta luurra odoldubaz, erreinu asko irabatzi zituban. fB Ic II 250. Kanaango lurra irabaztera joateko. Lard 104. Gure lurra irabazi ta azpiratuteko gogoak dakarz. Ag AL 106. Buruz buru egin alemanekin, lotu guduari, bide puska bat irabazi, eta tiro bat zangoan sakatu zerautan aleman demonio batek. StPierre 12. Irlandarak ezin irabazi du atzera orduan galdu zuen eremua. Mde Pr 211.
azpiadiera-1.5
5. (V-gip ap. Elexp Berg; Urt, H).
Crecer, mejorar; ganar (en salud, etc.). "Infans accrescit, [...] haurrak irabazten du " Urt I 85. " Ioan den urthetik hunat hainitz irabazi du gure semeak " H. "Hazi, pertsona, animalia, edo landare bat. Txal gaztiak asko irabazten dau " Elexp Berg.
Lur argaleko muntegijan azi dirian landara gaztiak, iragoten badira lur koipatsuko basora, ezta esatekua zeinbat irabazi daruen. Mg PAb 126. [Arbolak] aski irabazi duela iduritzen zaitzunean. Dv Lab 362. Malentxo! Arretxek irabazi zuala bai galanki! Uraxen bai zegoala benetan maitagarria! Ag G 134. Andik aurrera ama osasunaz irabazten asi zan. JAIraz Bizia 112. [Piñu saillak] ondo garbitu eta erkin eta kaxkar guziak kendu zizkion ezkero, ondo irabazi du. Munita 70. Etxe ontan asko irabazi dezu, Milia. NEtx Antz 37. Batek baiño geiagok esan dio oni bere lanak asko irabaziko lukela ataurre bat balu. Vill ( in Gand Elorri 9 ). Orrela, ariñago litzake neurtitza, ta asko irabaziko leuke musikaz. Or ( in Gazt MusIx 20 ). Zer egin du Donostiak 70 urte hauetan, galdu ala irabazi? MIH 131.
azpiadiera-1.5.1
Adelantar.
Gehiago berthutearen bidean irabazi duzu. Mih 125.
azpiadiera-1.6
6. Ganar, alcanzar (un lugar).
Zuek munduko tormenta guztiei garaiturik irabazi duzue salbamenduko portua. Mat 300. Laugainka irabazi zuen zaldi biak bidezabala. TAg Uzt 148. Atea irabazita, iskanbil artatik aldendu zanean. Ib. 183. Azkar ibilli bearra zegon, zortziretarako Pagoetako mendigaña irabazteko. Ib. 76. Astaemeak garagarra irabazten zun bitartean, jauzika zoroak zerabiltzkin astakumeak aruntzaxeagoko belardian. Ib. 153. [Eguzki jaunak] zeru-gaillurra argi bizitan irabazi ondorean. NEtx LBB 195.
azpiadiera-1.7
7. (Con aux. tripersonal). Hacer ganar, hacer conseguir. v. irabazarazi.
Miliunka baizik ez dire khondatzen harrek bathejatu dituen infidelak, Probentziaka eta Erresumaka baizik harrek Jainkoari eta Elizari irabazi diozkan tokiak. Jaur 388. Xinako mahatsaz bertzerik ekarri baitu ordean handik Dabid apezak, Frantziako jakintsunen artean aipamen handia irabazi dionik. HU Aurp 97. Jesusek zerua digu irabazi. Or Poem 552. Zerua geuretzeko eskubidedun gara, zerurako eskubide ori Jesusek irabazi dausku-ta. Ker EMeza 54 (ap. DRA).
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (gral.; SP, Urt, Ht VocGr, VP 37r, Lar, Arch VocGr, Gèze, Dv, Foix), erabazi (Lar, H), idabazi (VocB), irapazi, irapaizi, ebazi (AN-ulz). Ref.: A; Iz Ulz (ebazíe); Etxba Eib; Elexp Berg. Ganancia, provecho, beneficio; sueldo, ingreso(s). "Gain" SP, Arch VocGr, Gèze. "Acquisitio" Urt I 110. "Lucre, profit" Ht VocGr 381. "Ganancia" Lar. "Interés" Lar y Añ. "Logro, usura, [...] bidebageko irabazia" Añ. "Ganancias, irabaziak" Ib. "Bénéfice" Gèze. "Succès" Ib. "Ematen darotzut irabazi, je vous donne gain de cause. Irabazi oneko lana, travail lucratif" Dv. Harriet hace una descripción detallada de los distintos contextos en los que puede aparecer, con abundantes ejs. de autores antiguos. "Irabaziak zangoak arin ditu (BN), si se quiere hacer beneficios, es preciso aviarse, no dormir" A (cf. Inza NaEsZarr 1059: "Irabaziak ankak arin (AN-ulz). 'Geiago irabazteko gogoa sortzen du'"; e infra Ax 492 (V 318)). "Appointements, soldata, irabaziak" Foix. "Gaurko mundua irabazixen ondoren bakarrik dabill. Irabazixak, nola etorri ala juan" Etxba Eib. "Jokuko irabazixak, erdibana ein dittugu" Elexp Berg. AxN explica lukureriazkoak (421) por irabazi makurrak. v. irabazpide, irabazte. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos; al Sur no se documenta hasta mediados del s. XVIII, pero después es muy frecuente. Pouvreau emplea irabasia, con -a constitutiva. En DFrec hay 81 ejs.
Haur izanen bekhatoren undar irabazia. E 69. Zeinek [neskatoak] irabazi handia emaiten baitzerauen bere nabusiei, asmatzez. Act 16, 16 (He, TB irabazi handi bat ekhartzen, Dv irabazi handia ematen, Ol irabazi ederra zekarkien, Ker irabazi aundia emoten, IBe irabazi ederra ematen; Arriand irabazkin, IBk diru asko). Iesus Kristen heriotik dugun irabazia. Ins C, 5v. Graziaren fruktua eta irabazia betheki senditzen ezpadugu ere. Ib. C, 8r. Berret diezezu othoi irabazia, / fortuna gaixtoetarik guardaturik untzia. EZ Man II 131. Zer fruitu, zer irabazi eta plazer izan zenduten orduan, orai ahalkez ere bururik ere ezin ailtxatuz zaudeten bekhatu hetan? Ax 383 (V 251). Irabaziak oiñak arin. Ib. 492 (V 318; v. tbn. RIs 53). Hordi bat dela ihardesteaz, eztakusat irabazi handirik egiten dela. Ib. 292 (V 194). Mundu hunetako irabazi aphur baten esperantzak. Ib. 493 (V 319). Nihori potegin behar duenak gibelaldean, eztu irabazirik luzatzean. O Pr 700. Eztu nahi bertze irabazirik edo saririk Jainkoa bera baizen. Ch III 54, 13. Natürak oro egiten dütü bere irabazi edo abantalla propiagatik. Mst III 54, 5 (SP, Ip, Ol irabazia, Echve 363 erabazi; Ch progotxu edo aisia gatik, Pi irabazte). Irabazi andiko gauza dela [...] gauz txiki berak ere ongi ta kontuz egitea. Mb IArg I 212. Ejerzizio santu au orobat irabazi andiaz egin dezake. Cb Eg III 277. Ematen zaitzu zor zaitzun eguneko irabazia. Lg II 197 (v. tbn. 214). Norbere irapaiziaren jarraikian. Egiat 212. Elizatik kanpoan bizi diranak [...] Elizan egiten diran obra onetatik ateratzen due irabazirik edo ondasunik? Ub 150.
( s. XIX) Irabazi gaistuetati aberastu danak. Mg CO 246. Zuk, o sabel gaiztoa! daramazkitzu zere barrunbera gure neke ta izerdi guzien irabaziak. VMg 59. Berak erosi ta gordeko ditue, irabazi andia uste daneko. AA II 182. Erdiratzen dituela irabaziak eta kalteak. Ib. 191. Orrá bekátuen irabázi tristea! LE Ong 26r. Ez dira eureen sermoiak irabatzi gitxigaz geratuko. fB Olg 136. Diabrubeen irabatzija gitxitu ez dedin. Ib. 135. Bere biar edo irabazijagaz emoten eutsen bere emazte eta semiai biar eben gustija. Astar II 100. Gastetan dabe euren irabazi gustija ardao, joko eta beste ekandu zitaletan. Ib. 91. Irapazi on bat ateraten badau. Zav Serm I 292. Irureun bana dukaten irabazia artu izan dabeenak. Izt C 154. Zenbait urtheren buruan, bere irabazitarik, / arthalde pollit baten da yabe egiten. Gy 82. Irabazi gizenenak, urak ditu eskaiñtzen. Ib. 83. Jendeak uzten zion zillarrezko eliza oiek erosteari, zerekin zillargilleai irabazia kentzen zitzaien. Lard 518. Irabazi baino kalte gehiago duzu. Dv Lab 201. Ez dau ezek emoten irabazi andijagorik ganaduak baño. Ur Dial 70 (It, Ip irabazi ge(h)iago, Dv irabazi hobea). Enredo asko probetxu gutxi / nik dedan irabaziya. PE 54. Beste munduban kobratuko'ira / emengo irabaziyak. Ud 146. Irabazia nola alaxen gastua. AB AmaE 407. Munduan dauden tormentu guziak baño paregabe portitzagoak daramazkite, baña bortxaz, iñolako irabazi eta ordañ-sari gabe. Arr May 109s. Utsian eman ditudala kontu, ardit baten irabazirikan gabe. Apaol 87. Zer irabazi gelditu zitzaion? HU Zez 200. Ezin bizi, ostatuko irabazitik. Ib. 28 (v. tbn. 204).

( s. XX) Irabazia bientzat izaten da. Ag Kr 38. Illabetean erbestetik atunetan ibillita, irabazi politagaz etorri dira etxe aldera. Ib. 44. Irabazi txikia izan dogu aurten, jauna. Ib. 148. Alogerekoen eskuetan dabillen lurrak irabazi gutxi ematen du. Ag G 128. Irabazi bageko lanak / eztute baliyo. Noe 89. Ganixen erasia gorriak burutik behera hartu; [...] Horra ene irabazia! Barb Sup 92. Lekhornen ere baitzen heldu irabazi handienerat: 800 libera. Ox 192. Liburuen irabaziak beartsuei banatzen zitien. Or Mi V. Aberatsak arlote gorriak dituzu, irabazirik, atsegiñik ala puztubiderik eztakartzen egiñbearretan. Ldi IL 106 (v. tbn. 119). Langille asko dabiltzan ola ta lantegietako ugazabak, sarri irabazi andiak egin dabez. Eguzk GizAuz 33. Merke saldu arren be irabazia dauko. Ib. 138. Laneko orduak bardiñak izan dirala-ta beste barik, biei irabazi bardiña emotea bidegabe andia litzake. Ib. 118. Azpiko adarrak kentzeak irabazia ematen diola zuaitzari. Munita 62. Guztiok artzen ditugu irabaziak arbolagandik. Ib. 137. Ez dauka, antza, irabazi ziurrik. Erkiag BatB 177. Hemengo zorrak laster pagatuko dituk mendiko irabaziekin. Larz Iru 50. Beraren azken-itzetan Rosa ta Pakori utzi zizkien irabazi aundiko paper eta azio mordoa. NEtx LBB 70. Bederatzi orduko biarra, zazpi pezeta, ordurako naikue irabazi ona. Gerrika 41. [Bizikleta] hori ez ene irabazietarik erosia. Larre ArtzainE 153. Irabazi aldetik diferentzi aundia zegoan fundizio edo fabrika ontatik besteetara. Insausti 27. Gauza asko eta asko ikasi, onartu eta gureganatu beharrean gara. Damurik, ez da dena irabazi hutsa izango: kendu beharko da, soildu, idoki, ebaki. MIH 305.

v. tbn. (Hasta 1900, salvo variantes): Tt Onsa 160. ES 122. Brtc 102. Egiat 207. Gco II 51. JJMg BasEsc 114. Añ EL2 3. Zav Serm I 230. JesBih 456. Arch Fab 227. CatBus 52. Ur MarIl 13. BBatzarN 179. Hb Esk 112. Bordel 180. Laph 131. Xe 268. Azc PB 316. Jnn SBi 50. Lap 37 (V 20). Arb Igand 75. Itz Azald 67. Iragazi: LE-Ir. Ibazi: Tx B 105. Irabasia: SP Phil 314. Irauzi: Auspoa 77-78, 14.
azpiadiera-2.1.1
(H, idab- VocB).
Interés, rédito, renta, beneficio. "Gain, intérêt que rapporte un argent prêté. Irabazia ttipia da; ezta seguraturik ehuneko batere (Ax)" H.
Zensuko eta intereseko diruaren irabazia pagatzen eztuenari. Ax 81 (V 55). Prinzipala irabaziarekin bihurtuko dioela. Ib. 226 (V 150). Eman behar zinduen, beraz, ene dirua]n[ ganbiadoreen eskuetan, ethorri eta erretiratuko bainuen irabaziarekin. He Mt 25, 27 (SalabBN, Ip, Leon irabaziareki(n), HeH gainerako irabaziarekin;lukuru, TB, EvL intres, Dv populu, Ur irabazgoi, Echn kurritu, Samper, Hual interes). Dihurü prestatzen dütenak hartarik irabazi baten tiratzeko. CatLan 95. Dirua prestatzea ta irabazia edo geiago pagaerazitzea. Mg CC 115. Juduak ontzat ematen due usuren irabazia. AA II 187. Urliak sandiari ematen diozka lareun ezkutu urte beteko epearekin, euneko ogei ta bosten irabaziarekin. Ib. 190. Nekazari gizajoari odola zurrut egitea, emanaz dirua ogei errial bakoitzeko lauren irabaziakin illean. Apaol 93. Irabazi larregiak edo euneko geiyegiak eroaten dituezanak. Itz Azald 105. Lan ortan eman dituzun txanponak, Banku askok baño irabazi obea emango dizute. Munita 42. Zergatik ez duzu, bada, diruetxean jarri nire dirua, itzulitakoan irabaziekin jaso nezan? IBk Lc 19, 23 (Oteiza, Dv, Ol, Or, Ker irabazi, Brunet erabazi; Ir YKBiz 369 obariekin (irabaziekin, interesekin);lukuru, He, TB, Leon intres, HeH irabazgoi, Arriand gainkin, IBe korritu ).
v. tbn. Erkiag Arran 17.
azpiadiera-2.1.2
Parte (de unos bienes comunes).
Auek [eskomulgatuak] Elizaren goi-ondasunetan ez dute irabazirik. Inza Azalp 105.
azpiadiera-2.2
2. Mérito, merecimiento. "Mérite, titre à une récompense. Zerurako irabaziak " H. "(c?), mérito" A. Tr. Aunque se documenta ya en Pouvreau, desde mediados del s. XVIII es casi exclusivamente meridional. Se encuentra con frecuencia junto a merezimendu o similares.
Pena hek merezimendu eta irabasia handi bat ziren zuretzat. SP Phil 441 (He 446 merezimendu eta progotxu). [Jesusek] beti diardu bere irabazi edo merezimenduak gugatik Jainkoari agertzen. Ub 95. Galdu ditubala lengo obra onen irabazi edo merezimentubak. Mg CO 56. Eta orra orduan biok pakean, eta zu Jaungoikoaren aurrean irabazi andiarekin. Gco II 54. Zeñ aisa egin ditzakean Zerurako irabazi andiak kristau ez-jakiñenak ere. AA III 362. Ez dezula zori on andi au zere irabaziz edo zure gurasoak gatik, baizik zure Jaunaren miserikordia ta graziaz. Ib. 270. Zeuk, Jauna, parkatu deutsezu [...] zeure erijotzako irabazi amai bagiak gaiti. fB Ic III 279. Handiak bide direla bizitze ilhun eta obedientziazko batean, zerukotz egiten ahal diren irabaziak. Jnn SBi 21. [Zoriontasuna] izango da andigoa edo txikiagoa, bakotxaren irabazi eta merezimentuen neurrian. Itz Azald 42. Iñori on-egindakoak atabalarekin adierazteak ibazi guztiak galtzen ditu. Anab Usauri 18. Enaiatzu orren eskartxarreko; ta ondo dazaudaz zure ibazijak. "I tuoi meriti" . Otx 53. Amaika irabazi edo meritu egin izango ditu Jaunaren aurrean. ZArg 1955, 235. (ap. DRA) Zerura joateko egiñen onak, irabaziak bear doguzala. Bilbao IpuiB 87.
v. tbn. Mb IArg I 384. Añ EL2 165. Ur MarIl 107. Inza Azalp 103. ArgiDL 70. SMitx Aranz 175.
azpiadiera-2.3
3. Progreso, avance.
Non da [...] urthe hunetan egin ahal zendukeien irabazia eta aitzinamendua? Ax 153 (V 101). Ebanjelioaren irabaziak Antiokian. Lard 500. Beste Errijak gizaaldi onetan egin dituben irabazi eta aurrerapenak. (1856). BBatzarN 177.
azpiadiera-2.3.1
Crecimiento (de árboles).
Zuaitz bikaña da, bai bere irabaziz ta bai bere gerriz. Munita 53. Ainbat irabazi aundiagoa duala zuaitzak zenbat ur geiago artu lezaken. Ib. 75. [Artea] irabazi aundikoa da toki onean beintzat. Ib. 45.
azpiadiera-2.4
4. "(V-m, B), propiedad, hacienda" A.
Etxian daukadazanak [auntzak] eztabe geure irabazijetati urteten. Mg PAb 110.
azpiadiera-2.5
5. Victoria.
Arroturik Egipto eta Numidijako irabazi ta garaitzakaz. Ur MarIl 21 (v. tbn. 50).
sense-3
III . (Rad. vbal. o part., como primer miembro de compuestos).
azpiadiera-3.1
v. infra IRABAZI-GOSE, IRABAZI-GURA, IRABAZI-NAHI.
Barrenean zarela uste duzunean, kanpoan edireiten zara, irabazi ustea galtzen duzu. Ax 438 (V 285). Itzuli zen itxera ta bere mutiletara, ta artu zion bakoitzari bere irabaz-kontua. Mb IArg I 210. Gure biz-denbora irabaz denbora da [...] ta betiko irabanzen ta sekulako glori-ondasunen irabaz-denbora. Ib. 229. Dirutzaren eunetiko laua emanik geroz, urtetik urtera, irabazi-ondarrik balitz. Ldi IL 98. Andik luzaro bage badute takela: / irabaz-lege ori txar jarria dela. Or Eus 31. Irabaz-griñaz biotzak taupadaka. Ibiñ Virgil 96. Orren aundia baita irabaz-irrika. Ib. 96. Irabaz-ogibideak irabazia ez ote dakar? Zait Plat 138. Ezta [sendakuntza], nik uste, irabaz-antze ere, naiz ta norbaitek sendatuz irabaz badeza ere. Ib. 138.
azpisarrera-1
EZIN IRABAZIZKO. "Qu'on ne peut gagner" Dv.
azpisarrera-2
GALDU-IRABAZI. v. galdu.
azpisarrera-3
IRABAZI-ALDI. v. irabazaldi.
azpisarrera-4
IRABAZIAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) (B ap. A EY III 306; SP, Urt). (Con eman, ezarri, utzi, etc.). (Dar, prestar) a interés; (poner un capital) a producir intereses. "Dirua irabazian <irauasian> emaitea, mettre [de l']argent à intérêt" SP. "Auctitare pecunias faenore, dirua irabazian, [...] probetxuan eman, ezarri" Urt III 98. "Irabazian dirua eman, prestar dinero con interés (B)" A EY. v. IRABAZITAN (b).
Irabazian erabiltzeko errezibitu zuen talentua. Mat XI. Probeari emaiten dioenak, Iainkoari emaiten dio. Eta emaiten ere, nola? Foeneratur. Zensuan, interesean, irabazian, obliga arazirik bezala, prinzipala irabaziarekin bihurtuko dioela. Ax 226 (V 150). Zergatik, beraz, ez duzu eman ene dirua irabazian, ethortzen nintzenean erretira nezantzat intresekien? He Lc 19, 23 (HeH irabazian ezarri;bankean, TB ganbioan, Dv mailegura, Ol irabazitan, Leon bank-etxean, Or, Ker, IBk diru-etxean ). Begira, irabazian ipiñi dezun dirua merkatariren bategan, euneko seian. AA II 192. Bost artu zituenak irabazian ipiñi, eta beste bost atera zituen. Lard 434. Bear uen bada eman ere dirua irabazian, eta [...] artuko nikan egiaz nerea dekana irabazgoiarekin. Ur Mt 15, 27 (HeH irabazian; Dv irabazira ). Zorrak kitatu zituan beraz, eta artzekoak irabazian utzi "Araluze y Compañía" dalakoari. " Dejó a rédito el capital" . Mok 10s. "Kirikiño" sarirako Batzorde Eratzalleak bildua Eusko-Ikaskuntzak [...] yaso beza ta, irabazian sarturik, zaitu. Ldi IL 97.
azpisarrerakoSense-4.2
b) (Con >ibili, gelditu, etc.). (Salir) ganando; (ir, etc.) con ventaja.
Errejistatzen asi omen da [beia] / tokatzen zaion graziyan, / albaiterua ondo zijuan / zebillen irabaziyan. Ud 68. Zenbat dirade apustura ortan / jokatzen jardun diranak? / Eta gu berriz irabaziyan / zerbait gelditu geranak. EusJok 169. Nagusia irabazian eta morroia irabazian. Zer gauza ederragorik? AZink 140. Nor-gehiagoka hauetan [...] bat gertatuko da irabazian eta bestea galduan. MIH 215. Eremuz, euskara ez zebilen irabazian: mende horretan galdu omen zuen, hain zuzen, lurralde ederra Araban. MEIG V 114. Kontu kontari aritzea, zaharragoek hitzez egiten zutena lumaz egitea, irabazian gainera. MEIG IV 133.
azpiadiera-2.1
(Con modificadores).
Indar betean irabazi onean dagon pagadi batek ektareako egunian 27'50 metro kubiko ur bear dituela. Munita 74.
azpisarrerakoSense-4.3
c) (V-gip ap. Elexp Berg). (Estar, etc.) ganando dinero; cobrando un sueldo. "Irabazixan egon, soldata bat kobratzen egon. Familixa hortan hiru semiak irabazixan dare" Elexp Berg.
Lanean, irabazian, Jainko legeaz kasurik egin gabe. Arb Igand 75. Estranjeriyan ibilliya da / luzaro irabaziyan. Tx B I 189. Bere gain, [hotela] beharbada hartuko du egun batez, ba. Mementoan irabazian bizi da! Larz Iru 128. Basaburu barra ederki ari zan lanean eta irabazian. NEtx LBB 63.
azpiadiera-3.1
(Con modificadores).
Zure gurasoak zarrak badira ta irabazi gitxian badabiltz emongo jakoe zerbait. Ag Kr 159.
azpisarrerakoSense-4.4
d) Produciendo ganancia, haciendo ganar.
Kanpoa irabazian dago ta egin dezagun beste trago bana. (Tabernatik irtetzean, euria ari bada, esan oi da). (G-goi). EZBB II 33. Baztar batian mokautxo bat ta / apur bat beste zatian, / zure ardiak irabazian / dabiltz bien bitartian. Olea 34.
azpisarrera-5
IRABAZI ERAGIN. Hacer ganar.
[Pekatu mortalak] kenduten dau grazia, eta irabazi eragiten dau infernua. Oe 45. Zerurako ondasun guztiz andiak eta betikoak neke piska batekin guri irabazi eragiteagatik. Gco II 55. Zeruko ondasun eternoak irabazi eragiten diguna. Ib. 89 (v. tbn. 27, etc.).
azpisarrera-6
IRABAZI-GALE. Deseo de ganancia, de dinero.
Etzuen irabazi galerik. Zait Plat 85.
azpisarrera-7
IRABAZI-GOSE. Ansia de dinero.
Irabazi-gosez asmo galgarriak itz xuriz esaten ditutenean. Zait Sof 190. Irabazi-goseak, diru-amorro orrek, zenbat galera dakarkigun! NEtx Antz 108.
azpisarrera-8
IRABAZI-GURA. Deseo de ganancia, de dinero.
Bijotz garbija, irabatzi gura bagakua. fB Ic II 164. Nok ori erasoten deutsu? Baserrikuai deutsezun amodijuak ala irabazi guriak? Astar II 74.
azpisarrera-9
IRABAZIKO (Lar, H). "Questuoso, questuario, lo que es de ganancia, irabazikoa" Lar. "Ez eros abere irabazikorik baizen, n'achetez que des bêtes qui promettent" H.
azpisarrera-10
IRABAZI-NAHI.
azpisarrerakoSense-10.1
a) Deseo de ganancia, de dinero.
Lurreko interes edo irabazi naiaz. Cb Eg II 173. Dira ain emanak beren irabazi naietara. Mg CC 190. Au ekusten da bide txarreko irabazi naietan. VMg 76. Au ekusten da bide txarreko irabazi naietan. Gco II 33. Janbearrak eta irabazinaiak emoten daben gogoagaz. Ag Kr 197. Beren ustea edo irabazi-naia ezin gorderik, bazebiltzan deadarrez: --Ontza bat urre Abadiñokoaren alde! Ag G 101s. Lengo irabazi-naiak aldegin baitzidan. Or Aitork 214.
azpiadiera-1.1
Geiago irabazi naiak ez ninderaman Erromara. Or Aitork 112.
azpisarrerakoSense-10.2
b) Deseoso de ganar. "Cauponans, [...] intresagatik gauza egiten duena, [...] irabazi gura, irabazigura dena" Urt IV 332.
Hain gogotik lotzen zen pilotari, [...] hain irabazi nahia zuen iduri, non ahantzi baiginintuen oro. JE Bur 137s. Lurrak birritan bear ditu egari eguzki beroa eta otz-aroa nekazari irabaz-naiaren gurariak betetzeko. Ibiñ Virgil 70.
azpisarrera-11
IRABAZIRA.
azpisarrerakoSense-11.1
a) (Con eman ). (Poner un capital) a producir intereses. v. IRABAZIAN.
Behar huen beraz ene dirua eman irabazira; eta nik, ethortzen nintzenean, enea populurekin altxatuko nian. Dv Mt 25, 27 (Ur irabazian ).
azpisarrerakoSense-11.2
b) (Con joan ). (Ir) al trabajo, a ganar dinero.
Amabi lagun mayian bueltan / juntatzen gera jateko, / geienaz ere aietatik bost / irabazira juateko. Tx B II 61. Baserrian gure amak eta bi edo iru anai zarrenak egiten zuten lana, eta aita irabazira joaten zan. Salav 15s (en este ej. se opone el trabajo del caserío al realizado como empleado en otra actividad). Eziña zan da bere almenez / denok azi ta jaztea; / batzuk joan ziran irabazira / batera edo bestea. AZink 19.
azpisarrera-12
IRABAZIRAKO.
azpisarrerakoSense-12.1
a) (Con eman, eduki ). (Dar o tener un dinero) a interés, para obtener ganancias. Cf. IRABAZIAN.
Erraz gertatuko dira usurak onela dirua irabazirako ematen dala. AA II 192. Demagun diru ura irabazirako zendukala; ote zenduan era onik irabazi garbi eta legezkoa ateratzeko? Ib. 189. Irabazirako eman zion dirua kendurik. AA III 357.
azpisarrerakoSense-12.2
c) f. IRABAZIRA (b).
Mutil maizterra etxe-lan urriz, / irabazirako dago. " Puede dedicarse a jornalero" . Or Eus 74.
azpisarrera-13
IRABAZI-SARI. Ganancia, sueldo.
Izlari ikasgua iriki ta zegokion irabazi-saria lenengoz iaso zueneko. Zait Plat 113.
azpisarrera-14
IRABAZITAN.
azpisarrerakoSense-14.1
a) (Con gelditu). Ganar, salir ganando. "Irabazitan gelditu naiz, je me suis retiré [...] sur moin gain" H. v. IRABAZIAN (b).
Ehortziko duzun belharra airetik aberastu da gehienik. Beraz, hura lurrari ematen diozunean, lurra irabazitan gelditzen da. Dv Lab 146.
azpiadiera-1.1
Ez izan deusen jabe; eta irabazitan izanen zira bethi. Leon Imit III 37, 1.
azpisarrerakoSense-14.2
b) (Con jarri, eman ). (Poner un capital) a producir intereses; (dar o prestar) a interés.
Ez diozu dirurik irabazitan emanen. Dv Lev 25, 37. Zergatik, ba, ez duk nere dirua irabazitan yarri, ta nik etortzean bilduko nikek irabaziekin? Ol Lc 19, 23 (He irabazian ). Ez bide zakiten Jainkoari emana irabazitan emana dela, batentzat ehun biltzen direnaz geroz. Lf Elit 337.
azpisarrera-15
IRABAZIXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Bein batez lasterka saria irabazixe nuela. Or Mi 12.
irabazi
<< hizketa 0 / 0 janzkera >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper