Harremana

    OEH - Bilaketa

    414 emaitza gaindi bilaketarentzat

    Sarrera buruan (20)


    Sarrera osoan (394)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    kexu.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga; al Sur se encuentran algunos ejs. desde finales del s. XIX. Usan la var. k(h)eixu Leiçarraga y los vizcaínos Azkue (en el que aparece además keizu ), Aguirre y Erkiaga. Hay khezü en Xarlem 621 (cf. kezaldi en Egiategi), khexo en Goyhetche y Axular; cf. en el pról de éste último (18, V 9): Batak [eskiribatzen du] kexo <quecho>, bertzeak kejo <quejo>. En DFrec hay 14 ejs. de kexu, 7 de ellos septentrionales.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (AN-erro, BN ap. A ; SP), keixu (kh- H).
    Violento. Pouvreau, Harriet y Azkue citan el ej. de Leiçarraga.
    Zeruetako resumari bortxa egiten zaio, eta kheixuék harrapatzen dute hura. "Violents" . Lç Mt 11, 12 (He bortxatiarrek, TB borthitzek, Ur (G) errutsuak, Ip bortxa-egilek, Ol oldartsuak, Ker indartsuak, IBk, IBe indar egiten dutenek ). Barneko janiza kexua axalerat barreatzen zeie. JE Bur 164.
    azpiadiera-1.1.1
    (Uso pred.).
    Ezen bethiere deabrua kheixu dabila gure inguruan, lehoin marrumaz dagoen baten anzora. Lç Ins E 7v.
    azpiadiera-1.1.2
    (kh- S ap. Lrq ; Lecl, Dv, H).
    "Fâché, en colère (Bp I 98)" Dv. " Itsaso khexua, mer en courage" H.
    Herodes khexiaren ihesi. Bp II 32. Aita khexiak haur ükhatzen baderio bere alhabari. Bp I 98. Hain khexu zerbaitetan eskas egiten dautedanean. Dh 108. Ene espüs khexia. Etch 110. Etxeko andre khexua. Zby RIEV 1909, 104. Nausiaren kexua lan hori egiten zakonean! JE Bur 61. Irri tzar kexu batekin. Larz Senper 66.
    azpiadiera-1.1.2.1
    +kexo .
    (Uso pred.). (Andar, ponerse, etc.) enfadado.
    Jaiki eta mintza kexu. AstLas 23. Partidak bazaitzü / jarri nahi khexü. Etch 554. Khexu da jiten / [...] hegoaren seme gehiena. Arch Fab 93. Barur-gaitzik khexo zebillan maistroa. Gy 9. Eta ezetz, ezetz mandoak, gero eta gehiago eskuin eta ezker burua dabilkala, aski kexu. Zerb Ipuinak 286. Erran zuen, kexu, aztala lurrean joz. JEtchep 44. Izigarri kexu, ahapetik. Larz Senper 48. Alegia biziki kexu. Larre ArtzainE 30.
    azpiadiera-1.1.3
    Irritable. " Emazte khexua, femme qui à tout propos prend de l'humeur" H.
    Gizon kexua zen. JE Bur 58.
    azpiadiera-1.2
    2. (V-m, BN-lab ap. A ; kh- L, BN, S ap. A ; Ht VocGr 375, Lecl, VocBN , Dv), kexo (B ap. A ; VocB ), keixu, keizu.
    "Inquieto" A. Cf. H: "Zeru khexuak, cieux dont le mouvement est véloce", sin duda por zeru khexak de Etcheberri de Ziburu (v. kexa).
    Mihia ordean gizonetarik batek ere ezin zeba dezake; gaitz kexu bat da, pozoin hilgarri batez bethea da. InquietumHe Iac 3, 8 (Dv khexu; Lç zeba ezin daiten ). Konduita idor, xagrinezko, khexu eta nahasi baten itsusitasuna. Jaur 379. Bata arrai zen eta goxo, / bertzea harro eta khexo. "Plein d'inquiétude" . Gy 219. Haren urhats khexuak erran nahi zuen aspaldian norbaiten beha zagola. Laph 85. Erreka otoitz kexua. Azurm HitzB 36.
    azpiadiera-1.2.1
    (B ap. Izeta BHizt ), kexo (kh- H), kejo (H), kuxu.
    (Uso pred.). (Andar, etc.) agobiado, apurado, inquieto. " Yendea kexu dago " Izeta BHizt.
    Hekin bihotza khexu darabillala ardurazko ieloskortasunetan. SP Phil 289. Oro khexu eta nahasi ialkiten niz. Tt Onsa 17. Urde Yauna zioan khexo gehienik. Gy 11. Komentuko anaia hura ontsa khexu zabilan. Laph 242. Maripa geroago ta keizuago ebillen. A BeinB 79. Ardidunak daude anixko kuxu; saldoak daudela flako, eta axuri txiki. Mdg 138. Zeñ estu, larri ta keixu ibilten diran bide orretan arrantzaleak! Ag Kr 61. Ontsa kexu ari zen Piarres! Barb Sup 46. Noren ondotik habila kexu. Ox 20. Keixu asi yakon barrua. Erkiag Arran 67. Oheko lagun batek etzuena biziki kexu gau batez senditu. Ardoy SFran 140. Ekaina bustitsu, gure nausia kexu. EZBB I 90. Ori ikusi ebenean, bertako gizonak beste ontzira aldatzeko asmoz asi ziran, kexu. Etxabu Kontu 134.
    v. tbn. Mattin in Xa EzinB 115.
    azpiadiera-1.3
    3. (SP), kexo.
    Apresurado; rápido, pronto. " Khexua, empressé, hâté" SP. " Langile khexua, ouvrier qui travaille avec ardeur et se hâte" H.
    Bere osteak kuraieztatzeko / [...] herrunkaz-herrunka khexo bailabilke [yenerala] . Gy 179.
    azpiadiera-1.4
    4. Difícil, duro, penoso.
    Bidia da xuxen, segur, hon, aski aisa eta ez hanbat gaitz eta ez hanbat khexu ere. Tt Onsa 13.
    azpiadiera-1.5
    5. Quejoso.
    Behin eta berriro, baina kexu beti, esan izan didanez. MEIG IV 110.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (O VocPo, SP), keixu (S ap. A ), kejo (H (que dice tomarlo de Lar)).
    Queja, lamento; queja, querella. " Maitenaren galkexua, complainte pour la perte de la maîtresse" O VocPo (s.v. kexatzea ). "Queja, lamento" A. v. kexa.
    Amaizunari kexua. "Porter la plainte à la marâtre" . O Pr 680. Ezkontidearen hil-kexua. O Po 47. Maitenaren gal-kexua. Ib. 18. Errabiazko khexu batek gaindi egiten dauku. JE Ber 93. Askotan, urdalletik kexu eta ikustekorik izan dutenak dira zulatzen direnak. FIr 171. Entzuten du izigarrizko marruma-garrasi bat, orro itsusienian, kexu urragarri luze batian. Zub 71. Zeure gomutak ipinten deusta / joran ta kexu-zotiñez. Gand Elorri 88.
    azpiadiera-2.2
    2. (kh- Dv), keixu (V-m, L, BN-baig, R ap. A ), keixo (B ap. A ), kejo (Lar, Hb (<keio>)).
    "Desasosiego", "inquietud" Lar. "Apuro, inquietud" A.
    Pausugabeaz edo khexuaz. SP Phil 459 (He 465 khexagune, Echve Dev 512 inkietazio ). Eztugula gure konszienzia khexurekin eta kurioskiegi miratu behar. Ib. 487. Heien eretzean erabil dezakekan barne kexuari. JE Bur 124. Hortarik nuen, haurra, nik ere nere kexua. Barb Sup 18. Etsitzen dutanean griñaz eta kexuz. Iratz 66. Misionest baten bihotzean bethi alan ari den kexuak. Ardoy SFran 219.
    azpiadiera-2.2.1
    Impaciencia. " Ene ikhusteko zinduen khexua, l'impatience où vous étiez de me voir" Dv.
    Hamekak joak izana gatik Loiolarat baikinuke egun berean xede, agertzen dut ene barneko khexua. JE Ber 16.
    azpiadiera-2.2.2
    Incomodidad.
    Halako kexu ezin jasan batek hartu ginintuen denak: zer erhokeria, kenka hartan hala mintzatzea. JE Bur 134.
    azpiadiera-2.3
    3. (Lar→H).
    "Violencia" Lar. "Violentamemte, bortxaz, kexuaz " Lar.
    azpiadiera-2.4
    4. kh- (Gèze).
    Cólera; enfado, irritación.
    Gihauren ematzea eta gure khexiaren heztea. Arch Gram 34. Othoi, zure begiak / utz ditzala khexiak. (In Michel LPB 400 ). Jinkoaren khexü jüstoaren ematikatzeko. Ip Hil 209. Egia hori aipha dadila [...] Depütatien Khanberan [...], zer khexü-bulltak berhala, zer oihu-marraskak ez dütü jauzerazten! ArmUs 1907, 108. Bere kexuaren iresteko [...] klikatzen du arnoa. Barb Sup 130s. Zainhartago zangoa bere khexuarekin. JE Ber 25.
    azpisarrera-1
    KEXUAN.
    azpisarrerakoSense-1.1
    a) En cólera.
    Gure jaun Urrutia / khexian bethi zia. (In Michel LPB 399 ). Etsaiaren khexian ikhustez. Arch Fab 101. Kapitaina hain zen kexian jarri nun nahi izan beitzen abiatü adiorik erran gabe. Const 32.
    azpiadiera-1.1
    (Con adj.).
    Süperiürra kexü gaitzian zen. Const 21.
    azpiadiera-1.2
    (Precedido de possesivo).
    Dio otsoak bere khexian. " Plein de rage" . Arch Fab 89. Eta bere khexuan, sakreka hasirik, erraiten du. Barb Leg 127. Denak akusatzen ditut nere kexuan. JEtchep 74.
    azpisarrerakoSense-1.2
    b) Con prisa, apuradamente.
    Feliz gizahaxoa / Kexuan dabila, [...] / Lasterka badoa or / Apezaren bila. LuzKant 106.
    azpisarrera-2
    KEXUAREN KEXUZ.
    De tanta inquietud.
    Bet-betan kexuaren kexuz ezin gehiago egonez, hor, xutitzen da. Barb Sup 133.
    azpisarrera-3
    KEXUARREN.
    " Keixuarren ibili gara (V-m), hemos andado apurados" A.
    azpisarrera-4
    KEXU IZAN.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) (V-m ap. Etxabu Ond ; A; kh- H).
    Estar preocupado, estar inquieto. " Khexu naiz senharra berantzenez, jes suis soucieuse, parce que mon mari tarde" H. " Keixu izan, apurarse, tener apuro" A.
    Gizon koleratua, sukharra duenaren polsua bezala da, kexo da, eztu sosegurik. Ax 283 (V 189). Etzela izanen ez xagrinean, ez khexu. Jaur 378. Ez izan beraz biharkoaz khexu. Dv Mt 6, 34 (Lç arthatsu, He grinatsu, Ip lankheixü; Ur (V) ez egon biarko kezkaz, ez larritu, Ol aiola ez izan, Ker ez estutu, IBk ez kezka, IBe ez ardura ). Ikaratu edo estutu edo larrittu edo keixu izan. A BGuzur 135. Nihor lehertu dukeen edo ez, legea ez da khexu. Prop 1901, 204. Arras kexu direla laborariak, aroa sobera idorra doala. Zub 122. Axola handirik baduela ez du haatik iduri, ez da khexu. JE Ber 31. O behiak, jinkosa baratsak, ez khexü izan. Mde Pr 131. Bainan ez baitzen horrat jina jaterat edo lo egiterat, etzen kexu Frantses. Ardoy SFran 245.
    v. tbn. Laph 5. Arb Igand 48. HU Zez 77. Iratz 18.
    azpiadiera-1.1
    (Con el aux. elidido).
    Bakotxa bere hartaz baizik ez orroit, edo guti kexu. HU Zez 189.
    v. tbn. Zby RIEV 1909, 106. Arb Igand 75. JE Bur 169.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) Apresurarse. " Khexu zare, vous êtes bien pressé" SP.
    Etzarela luze edo khexuegi meza erraiten duzunean. SP Imit IV 10, 7 (Ch laburregi, Mst lehiatiegi, Ol erresaka ). Zeiñ khexu izanen diren gorphutz triste haren atheratzerat eta lurrez estalzerat. He Phil 50 (Sp 48 khexatu ).
    azpisarrerakoSense-4.3
    c) (BN-arb ap. Gte Erd 150 ; kh- H).
    Estar enfadado. " Khexu naiz, utz nazazu, laissez-moi, je suis de mauvais humeur" H.
    Gizon khexü den baten aitzinian. Mst I 24, 1 (SP gizon haserre ). Ba, bainan juduak kexu baitira ordean. HU Zez 24. Biziki kexu zen arrats hetan aita. JE Bur 22. Kexu dela dik iduri. Ox 47. Kexu ziren bazterrak... Barb Leg 60. Kexu zen Frantses, biziki kexu. " Mécontent" . Ardoy SFran 103.
    azpiadiera-3.1
    (Con el aux. elidido).
    Retira khezü. Xarlem 621. Martin kexu berriz ere. Etcham 202. Itsasoa kexu / ta zerua ilun. JEtchep 119.
    azpisarrerakoSense-4.4
    d) Estar triste.
    Khexu da ene bihotza heriotzerainokoan. " Tristis" . HeH Mc 14, 34 (Lç triste, He tristatua, Dv beltz, Leon hits ).
    azpisarrerakoSense-4.5
    e) Quejarse.
    Eztügü khexü izateko gure biziaren llabürtarzünaz. Ip Dial 9 (It errenkuratu, Ur kejau, Dv arranguratu ). Zutaz khexu naiz. Dv LEd 43 (Cb Eg II 16 zure keja naiz ). Ez gare khexu izan behar zeren Jainkoak ez gaituen sorrarazi aitorenseme. Dv Lab 7. Eriguarekin zauden guziuak, eta kexu zrenak gatx diferente eta dolore biziz. Hual Mt 4, 24. Nahi dukana izanikan ere, hi beti kexu hiz, Manez. Zub 41. Ez gero kexu izan. " No te quejes" . Berron Kijote 158. Kexu ginen lehen Hollywood-eko pelikulak ugari eta bestetarikoak urri genituelako. MIH 327 (en el orig., Egan 1956 (3-4), 96, keju ).
    azpisarrerakoSense-4.6
    f) Estar desconcertado.
    Nahi nuke bada oraintxe zuekien izan eta mudatu ene hizkuntza, zeren khexu bainaiz zuentzat. " Congundor in vobis" . He Gal 4, 20.
    azpisarrerakoSense-4.7
    g) (Con aux. trans.). Tener enfadado.
    Etxandi Garindañe nin khexü bethi. Etch 640. Jaun hori kexu omen ginuen iragan egunetan, egia hori hemen ikusirik. HU Zez 140. Jende hoik arras kexu ditiaguk. " Irrités contre nous" . Barb Leg 60. Emaztea khexu dudalakotz. Egunaria 2-3-1966 (ap. DRA ).
    azpisarrera-5
    KEXU-KEXU.
    Con nervios.
    Txibiak eldu eustala igarten nebanean, kexu-kexu ta barruko arradaz apaxua gora ekarten asten nintzan zer ikusiko. Etxabu Kontu 127. Gu an egon giñan kexu-kexu estropadea ikusten. Ib. 157.
    azpisarrera-6
    KEXU-KEXUA.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) Con preocupación, con apuro. "Impatiemment" T-L.
    Kexu kexua bazoan Darius medikua. Barb Sup 67.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) Airadamente, de modo colérico.
    Kapitainak, kexu-kexua, erraten dio: --Eta hire onetan ez duk gero Guillaume deithuko beharri luze hori! Zerb Artho 502. Eta muthikoak kexu kexua: Ez duzu, ez duzu izanen! Barb Leg 145.
    azpiadiera-2.1
    Batbatean kexu-kexua jarri zen itsasoa, hainbertzetaraino non uhainek estalia baitzaukaten untzia. Leon Mt 8, 24 (Dv hasarre handitan ).
    azpisarrera-7
    KEXURIK.
    azpisarrerakoSense-7.1
    a) Inquieto, en estado de desasosiego.
    Bihotza khexorik. Harb 311. Khexurik dago noiz atheratuko den handik. Jaur 188.
    azpisarrerakoSense-7.2
    b) En cólera.
    Haien amak kexurik / bere arraultziak galdurik. AstLas 33. Martin kexurik bihotza. Etcham 201.
    azpisarrera-8
    KEXUTAN.
    En cólera.
    Herodes erregia, / bai eia, / khexütan jarririk. UNLilia 21.
    azpisarrera-9
    KEXUZ.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) De inquietud, de tanta preocupación. v. KEXUAREN KEXUZ.
    Khexuz ezin nagoke. Laph 22.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) En cólera.
    Nehor ez zaioela / heltzen laguntzera, / khexuz eta hasarrez / hor lotzen da bera. Zby RIEV 1908, 767.
    azpisarrerakoSense-9.3
    c) Quejándose.
    Urrundik naiatortzu. / Kexuz, nekatuta. " Quejoso" . Gand Elorri 103.

    kexu

    kexu
    << 1 ke 0 / 0 kirats >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper