(G, AN-larr-araq-ulz-erro-olza; SP, Urt Gram 72, Lar, Añ) , zeroni (SP, Urt Gram 72, Dv, H), zedorri (G-bet), zerorri (G-goi, AN-gip-larr; Urt I 308), zeorri (G-to-bet, AN-gip, L-côte), zedori , zeori (G-azp-goi-to-bet, AN-ulz), zeror (SP, Dv), zeuror (SP), zeurori (Ae), zeuroi (AN-erro). Ref.: A (zerori); EI 224.
(Forma intensiva del pron. de 2.ª pers. del sing., en tratamiento respetuoso). Tú mismo, vos mismo, usted mismo. (Tanto al Norte como al Sur, y ya desde los primeros textos, aparece con frecuencia sin carácter intensivo). "Zeroni, vous-même, vous seul, zeror, zerori. [...] Zerori zara kausa, vous en êtes vous-même la cause. Zeronek, zerorrek duzu falta, vous-même, vous seul en avez la faute" SP. "Zeronek daidizunean, ez nihoren begira, [...] a lo que puedes sólo, no esperes a otro" Ib. (in m.). "Zeurk, vous-même" Ib. "Toi-même, sans tutoyer, zerori, zeroni, zeronek, zerorrek, gen. zerorrena, dat. zerorri, accus., zeroni, zerori, abl. zeronez, zeurrorez, zerorenetik, de toi-même, par toi-même, zeurorengatik, à cause..., zeurorentzat, pour..., zeurorekiñ, avec..., zeuroren baithan, zeurebaithan" Urt Gram 72. "Tolle tibi aegritudinem, dolorea khen diozozu [...] zerórri, zeure buruari" Urt I 308. "(En) dama de tus parientes, a tu bolsa para mientes, zuk aideak alde, baña zerori zere talde" Lar. "(Tú) mismo" Añ. "Vous-même" Dv. "Usted mismo" A. "Zerori, usted mismo; litm., vos mismo ese" A Morf 341. AxN explica zeure (269) por zerorrek. v. zuhaur, zeu. Tr. Documentado al Norte en Leiçarraga (un único ej. de zu zeuror) y en autores labortanos, y al Sur en Lazarraga y en autores guipuzcoanos, alto-navarros y algunos vizcaínos (Uriarte, Arrese Beitia, Iturzaeta y Eguzkitza). En la tradición labortana, donde se documenta ya desde principios del s. XVII, disminuye notablemente su empleo desde finales del s. XIX y no se encuentran ejs. del s. XX. En textos guipuzcoanos se encuentra desde mediados del s. XVIII y son abundantes los ejs. del s. XX. En DFrec hay 9 ejs. de zerori.
Para el caso absoluto, en textos labortanos y hasta el s. XVIII hay sobre todo zerori (junto a zeroni en Etcheberri de Ziburu y Pouvreau). A partir de esta época, deja de documentarse y lo que se usa es sobre todo zeroni, si bien apenas se encuentran ejs. del s. XIX. Se documentan además, en menor medida, zerorri en Chourio (junto a zeroni), Duhalde y Duvoisin (LEd 132)), y zeror en Haramburu, Harizmendi y en algunos ejs. de Duvoisin. En textos guipuzcoanos se documenta mayoritariamente zerori (Cardaberaz (Eg III 381), Aguirre de Asteasu, J.C. Echeverria (Imit 204), Iturriaga, Lardizabal, Arrue y textos del s. XX). Hay además zerorri en Lardizabal, AzpPr (41), Urruzuno, Txirrita y M. Atxaga (Gazt 103), zedorri en Bilintx, Txirrita, JanEd (II 136), Ataño (TxanKan 45) e Insausti, zedori en Urruzuno y EusJok (II 139), zeori en Apaol e Ibiñagabeitia (Virgil 39), y zeroni en un ej. de Soroa. Lazarraga emplea zeurori, forma que en la tradición vizcaína sólo hallamos en Uriarte. En textos alto-navarros hay zeurori (Beriayn) y zeuroi (Lizarraga de Elcano).
Para el caso erg., zerorrek, zeorrek y zedorrek son las formas mejor documentadas en textos guipuzcoanos; hay además zeurk en una carta de Azpeitia de 1622 y en Guerrico. Entre los labortanos la forma más extendida es zeronek, empleada ya en el s. XVII (Etcheberri de Ziburu, Pouvreau e INav) y mayoritaria en textos de la segunda mitad del s. XIX. Le sigue en frecuencia zerorrek ; hay además zehorrek en Larreguy (junto a zerorrek), zeorrek en un ej. de Hiribarren (Egia 20), zerork en algunos ejs. de Argaignarats, zerorek en éste, Gasteluçar, Duvoisin y Lhande, y zeurk en Materre y Axular. En vizcaíno sólo hay un ej. de zeurorrek en Iturzaeta (forma que tbn. emplea el alavés Lazarraga). En la tradición alto-navarra se documenta zerorrek en Mendiburu, Inza (Azalp 30) e Iraizoz (YKBiz 68); tbn. en Orixe junto a zeorrek, zeronek y zeunek), y zeurorrek en Lizarraga de Elcano.
Para el gen., los únicos ejs. labortanos corresponden a Haramburu (zu zerorren, zu zerorren), Pouvreau (zerorren y zeronen) y Goyhetche (zerorren). En la tradición guipuzcoana se documenta sobre todo zerorren (zeroren en algún ej. de Orixe), seguido en menor frec. de zedorren y zeorren; hay además zeurorren en un ej. de Ochoa de Arín (8). En vizcaíno hay zerorren en una balada y zeurorren en varios ejs. de Arrese Beitia y en Eguzkitza. El alto-navarro Iraizoz emplea zerorren.
Para el dat., en dialecto labortano hay zerorri en Axular, zerori en INav, zuri zerori en Gasteluçar (26), zehorriri en Larreguy (II 223) y zeroniri en Goyhetche (172 zuri zeroniri). En textos guipuzcoanos, donde se documenta sólo desde mediados del s. XIX, se encuentra sobre todo zerorri (tbn. Orixe); hay además zedorri en Echagaray y Xenpelar, zuri zerori en Lardizabal y zeorri en ArgiDL (13), Txirrita (B I 199), J.A. Irazusta (Bizia 66) y Uztapide (Sas 168). En vizcaíno sólo hay un ej. de zeurorri en Arrese Beitia (AmaE 146), y en alto-navarro, zerorri en Inza (Azalp 24).
Se documentan además las formas zerorrez, zeronez y zerorrengan en Orixe, zerorrekin en Zaitegi (Sof 183) y, salvo errata, zerrori (dat.) en un ej. de INav, zerrori (abs.) en dos. ejs. de Chourio (III 21, 2 y III 40, 2), zerroren (gen.) en sendos ejs. de Haramburu y Orixe (Poem 48), y zerrorek (erg.) en otro de Zaitegi (Sof 95).
Dama galanta, an zeonzela / oi ta zeurori bakarrik. Lazarraga A7, 1171v. Oi aserratu deraustazu, / zeurorrek ala gurarik. Ib. A27a, 1201r. erorrek deitzen ditutzu zuregana nekhaturik eta kargaturik daudezinak. Mat 230 (275 zeurk ). Nondik zatoz gizon huna orla zeurori bakarrik? Ber Trat 113r. Zeurk zeure aita ori ondoena beratuko dezu. CartAzp 124. Zeronek duzu mundua othoiztera atzartzen. EZ Man II 21. Zerori zaitut Iaunaren othoiztera behartzen. Ib. 31. Boz zaite zeroni zeren haren ondoan igan zinen. EZ Eliç 417. Zerori ziñen etxeko beharretan nekhatzen, zerorrek zerbitzariei exenplu on ematen. EZ Noel 156. Ager zakizkit zerori, othoi, / haurra, nonbaitik. Ib. 82. Zuk ni zeure ethorzeaz zeror bezalakatzea gatik. Biz hala. Harb 212 (130 zerorrek ). Akhaba iokoa, zerori akhabatu gabe: utz zuk hura, hark zu utzi gabe. Ax 376 (V 248). Baldin faltak zureak badira, hobenduri zerori bazara, orduan [...]. Ib. 295 (V 196). Zeren iakizu ezen zerori ere, [...] hala zarela. Ib. 281 (V 187). Eta hala bethiere bai, baiña guztiz ere zerori ezin mendeka zaitezkeienean [...]. Ib. 333 (V 221). Zeren zerori lehenik urruntzen baitzara. Ib. 81 (V 55). Etzarela bada zerori zeuretzat horrein etsai handia. Ib. 620 (V 400). Paga ezazu zerorrek, zeurk zor duzunaz geroztik. Ib. 242 (V 162). Zeror egin zaituena, iaio duzu mundura. Hm 26. Eta zeror zerura triunfan igaitean, zabaldu darotazu hango athea. Ib. 108. Gaixto batek hil deratzu zeure aita, zerorri ere egin deratzu milla [...] malizia. Ib. 273 (V 182). Iratzar zaite zerori, zaren zerori zure abisu eta konseillu emaille. SP Imit I 25, 11. Zeroni ere etzaitezila amarra nihoren ganako amudioaz. SP Imit II 8, 4. Miretsteko da nolatan zeroni bihotz barrenetik etzaren osoki iartzen [...] ene gomendioan. SP Imit III 27, 1. Zeronek sentimendu gaixtoago behar duzu zure buruaz. Ib. 28, 1. Zer ere emaiten baiterautazu, zeroni emaiten ezpazaizkit, eztadukat deus. SP Imit IV 8, 1. Hark egin zaitu eta etzara zeronek egina. SP Phil 34. Ioan zara gurutzera, zerorek heriotzea enetzat sufritzera. Arg DevB 197 (170 y 213 zerork ). Eta gero ioanentzaren Kostabera gisa zerori iduritzen zaitzun bezala. INav 61 (131 zerrori (dat.), 50 zeronek ). Eta zerori egiñ zaite gure arimen indarra. Gç 203. Jauna, zerorrek darotazu tresor handi hau partitzen. Ib. 113 (47, 155 zerorek ). Zeren buraso nobletarik sorthu zaren, zeroni egin zaitea noble. ES 106. Segurago da haiñitzez [...] zure salbamenduaren egiten zeroni haritzea. Ch I 23, 5. Zuk baziñaki zer bake zinduken zerorrek eta zer bozkario bertzeek. Ch I 11, 6 (23, 5 zeronek ). [Eziñ kausituko dut] segurantzarik lekhu batetan ere zeroni ezpazare adiskidea. Ch III 59, 3. Galtzeko hirrisku handian zeroni bethi izanen zarela. He Gudu 113 (94 zeronek ). Ta zerorrek fite-laster ekusiko dezun beala. Mb IArg I 73. Non ez zaren zeroni pobre, ez dezazula uste izan dispensatua zarela amoña egitetik. Mih 84. Zeronek ez dezazula deusere galde zuzen [...] ezdenik. Ib. 69. Noren ganik duzu bizia? Zeroni ezin egin zintezken. Brtc 77 (200 zerori ). Nor hurbiltzerat ausarta laiteke, zeronek ez bazindu manatzen? Ib. 70.
(s. XIX) Zeurk bakarrik gozatu albazintza ere. Gco I 3. Zerori abererik zikiñena bezala bizi bazera, nola nai dezu [...]. AA I 600. Zergatik ez dieztezu egiten zerorrek ume eta mirabeai lan oriek astegunetan? AA II 60. Batez ere bakarrik, zerori jartzen zerala perill andian. AA III 552. Ofrezitu amatukoduzúla betíkos; eta zeurói utzizaite berarén besoetán. LE Ong 31r. Berak izanen dú plazér eta zeurórrek irabázi. Ib. 46v. Arren, zerorrek argi nazazu horren gainean. Dh 168 (108 zerorri ). Basoko erregea, [...] Majestade aundia, / gaur agur zerorri. Echag 161 (125 zedorri (dat.)). Galatea, naiko nuke zerori onontz etortzea. It Fab 195. Ez ahal ziñen zeroni / Ni bezain ariñ gaztean? Gy 271 (283 zeronek ). Eta lagun urkoa, zerori bezala, maite izango dezu. Lard 421 (476 zerorri ). Zuk esturan ipiñi nazu, eta zerori ere jarri zera. Ib. 136. Hortatik ezaguturen duzu egiazki zarela zeror andia eta zinarokan baino peretxu handiagokoa. Dv LEd 88 (Cb Eg II 43 zu gauza andia ta zuk uste baño estimagarriago zerala ). Ni bilhatzera eta salbatzera zeror ethorri zinen. Ib. 133 (Cb Eg II 71 zu ni billatzera ta salbatzera etorri ziñan ). Baldin gertatzen bada orrelakoren bat zedorri're damuak ilko zaitu anbat. Bil 65 (106 zerorrek, 36 zedorrek ). Nola esan ziñidan zerorrek dakizu. Arr GB 124 ( May 51 zerori ). Eta zergatikan joaten ez zera zeori? Apaol 119. Lendabiziko borondatia zedorri nizun galdatu. Xe 190. Eskatzen dizut zedorri. Ib. 340. Orreatik ez gera gu ostatu ontatik aterako ezer jan gabe, ta ez badezu arkitzen, zeroni jango zaitugu erreta. Sor AuOst 90. Zerorrek ezpadakizu letzen, beste bati irakur-azi egiozu. Bv AsL 17. Zergatik eztituzu artu zedorrek? Urruz Zer 124 (50 zedori ). Ikhus zazu zeronek, ez othe dudan mila aldiz arrazoi. Elsb Fram 150. Ematen dizut eskubidea, emendi aurrera zerorri dagokizuna egiteko. Moc Damu 36.
(s. XX) Ez ote zera mendi basa aietan zerori ardi galdua izango? A Ardi V. Ni enaiz errudun, zerori izan zaitez epailari. Ib. 75 (132 zerorrek ). Zerorek noski asma dezakezu. Lh Yol 32. Sinisten det, zerorrek ala esan zenuelako. ArgiDL 44 (37 zerori, 38 zerorrek ). Ni konforme naiz zerorri ala bazera. Tx B I 209 (61 zedorri, 266 zedorrek, 185 zeorrek; B 77 zerorrek ). Bai, baña naiago nuke zerorrek zere begiz ikusiko bazendu. TAg Uzt 140. Zeorrek lan ori artu nai ezpadezu, esan ta nik bailiko ditut. Or BM 14 (46 zeunek ). Or dugu berri ona zeronek emana. Ib. 90. Zerori, zure auzoa ta zure menpekoak zorioneko zaitezte. Zait Sof 149 ( Plat 128 zerorri (dat.); Sof 189 zerorrek, 58 zeorrek ). Zerori iñolaz, zerori zerala nago Ama ori. SMitx Aranz 23 (160 zerorrek ). Jauna, Zerau Zerorri beti atsegin izanik. " Domine Deus meus, cum tu aeternum tibi tu ipse sis gaudium" . Or Aitork 190 (442 zerorrek ). Zerori zera nere gogorazio bakarra. Txill Let 37. Zedorrek ere aspalditik igarriko zenion. Munita 17 (42 zerorrek ). Zerorrek etzenduan usteko ain maitatua ziñanik. Basarri 29. Zedorrek ez dakizu erriak, / Mattin, zenbat nahi dizun! Matxain ( in Mattin 22 ). Gizona! Zerori gaiñean exerita ariko zera, ba? NEtx LBB 182 ( Antz 144 zeorrek ). --Gabon, andreok! --Ala zerorri ere Jainkoak! Ib. 170. Zeorrek ondo ikusi zendun erriak maite zindula. Uzt Sas 271. Zedorri zaude mozkor / edo tontotuta. Insausti 154 (196 zeorrek ). Horrela den ala ez zerorrek ikusiko duzu. MIH 297. Eta hori guztiori, [...] nabari duzu zerorrek, den ttikiena dela. MEIG IX 93. Zeurorrek nahi duzuna hauta dezakezu. MEIG VIII 38.
v. tbn. Ldi IL 58 (113 zerorrek, 7 zeorrek). Vill Jaink 88 (183 zerorrek). BBarand 20. Zerorri: Dv LEd 132. BBarand 156. Zeroni: CatLav A 3r (V 3). Lg in Iraultza 122. MarIl 37 (49 zeronek). Zeorri: Lab EEguna 89 (SuEm 191 zeorrek). Alz Ram123 (53 zerorrek, STFer 124 zeorrek, Burr 45 zeorrek). Zerorrek: Lg II 136 (292 zehorrek). Cb Eg III 387. Dv LEd 239 (104 zerorek). AzpPr 97 (98 zedorrek). Zab Gabon 63. AB AmaE 105. Enb 109 (145 zerorri (dat.)). Anab Usauri 50. Laux BBa 102. ABar Goi 26 (23 zeorrek). Mde Pr 58 (196 zerorri (dat.)). Etxde JJ 163. MAtx Gazt 35. Berron Kijote 81 (150 zeorrek). Zeronek: Hb Esk 238. Lap 36 (V 20). Arb Igand 111. Zeorrek: Jaukol Biozk 30. Anab Usauri 135. Lek EunD 39. JAIraz Bizia 35. Osk Kurl 116. Ibiñ Virgil 116. Zedorrek: EusJok 39. Balad 229. Yanzi 120. Olea 85. Ataño TxanKan 15. Zerorri (dat.): Mg CC 124. Arti MaldanB 209.