Harremana

    OEH - Bilaketa

    577 emaitza fede bilaketarentzat

    Sarrera buruan (16)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ilunpe.
    tradizioa
    Tr. Il(h)unbe es la forma más antigua tanto al Norte como al Sur (ya en una poesía navarra de 1564) y la más documentada en autores de los ss. XVI, XVII y XVIII (aunque hay ilhunpe en Pouvreau, Tartas (Onsa 103), Gasteluçar (74), Larramendi..., en todos junto con ilhunbe ). A partir del s. XIX, il(h)unbe e il(h)unpe se documentan en proporción similar, quizás esta última con más frecuencia en autores meridionales, alternando a veces ambas formas en un mismo autor. En textos suletinos encontramos ülhünpe (ilhünpe en Archu y ambas formas en Inchauspe). Hay tbn. por lo menos un ej. de ilhunbehe en Lap (162 (V 72)), que por lo demás emplea ilhunbe . En DFrec hay 12 ejs. de ilunbe, 14 de ilunpe y 16 de illunpe , todos ellos meridionales.
    Onom.: Juango de Iyumbe. (1492) Arzam 281.
    sense-1
    1. (ill- V-gip, G-azp-to; Añ, H, ilh- BN; VocBN , H), ilunbe (ill- V-m-gip, L, B, BN-baig, Sal; Lar, Añ, H (G), ilh- L; SP, Dv, H, illh- Urt II 501), ulunpe (Sal, R; ülhün- S; H (S)), ilhunbehe Ref.: A ( illunbe, illunpe, ulunpe ); Lrq ( ülhünpe ); Iz R 401; Etxba Eib ( illunpe ); Elexp Berg ( illunpe ); Gte Erd 25 .
     Oscuridad, tinieblas (sentidos prop y fig.). " Ilhunbea, ténèbres" SP. "Obscurité profonde" VocBN . "Au fig. ténèbres, aveuglement de l'esprit. Adimendu ilhunbean sarthua (EZ), intelligence plongée dans les ténèbres" H. " Ulunpétik árgiara, de la oscuridad a la luz" Iz R 401. " Illunpe bizia da (G-azp)" Gte Erd 25. v. ilundegi, ilundi, ilungo. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
    Sei orenak ziradenean, ilhunbe egin zedin lur guziaren gainean. Lç Mc 15, 33 (TB ilhunbe egin; He ilhunbeek estali ). Eta haién bihotz adimendu gabea ilhunbez bethe izan da. Lç Rom 1, 21 (He ilhunbeztatua izan da ). Ilhunbetik ilki nahi badut, zu zara argia. Mat 278. Bide galgarriaren illunbe gaiztoan. Mb IArg I 311s. Gauaren ilunbean. Monho 104 (cf. infra ILUNPEAN). Ibilliko zara pekatuben illunpian. Mg CO 105. Gauerdi eta eguerdi, ilhunbea ala argia, bardin dire zuretzat. Dh 203. Gau batez [...] / ilhunpiaz probetxatzia gatik. Arch Fab 237. Ilhunbe beltz batek hartu zuen Ejipto guzia. CatJauf 26. Fede bagatasunaren illunpetik Ebanjelioko argira. Ag AL 133. Argi bakar batek uzten zaungun erdi-ilhunbe eztian. JE Bur 78. Illunpe artan etzun ezagutu mutilla. TAg Uzt 166 (219 illunbe ). Argia itzaltzen zizuten [...] ta illunpe beltzenean [...]. NEtx Antz 136. Antzeztokia illunpe osoan dagoalarik. Lab SuEm 165. Illunpe artan, bikotea alkartu bear izaten zan. AZink 63. Zer ilunbe beltza zoko hartan! Larre ArtzainE 40. Beste lan bat ilunbetik atera berria du Elias de Tejada jaunak. MEIG VII 99 (v. tbn. IX 132 ilunpe (en colab. con NEtx)). AR 37. Gco I 470. Arr May 52. Zby RIEV 1908, 204. AB AmaE 343. Arb Igand 137. HU Zez 80. Lh Yol 45. Jaukol Biozk 76. Enb 82. Lab EEguna 93. Ldi IL 76. Iratz 191. SMitx Aranz 139. Mde HaurB 24. JAIraz Bizia 48. Txill Let 132. Anab Poli 57. Erkiag BatB 189. Izeta DirG 125. Arti MaldanB 214. Vill Jaink 151. Berron Kijote 19. Ataño TxanKan 13.
    Ilunbe: ReinEusk2 143 (Esáin, 1599). EZ Man I 130. Arg DevB 36. Hm 170. CatLav 364 (V 176). He Gudu 60. Lar SAgust 7. Cb Eg II 122. Brtc 146. Iraultza 21. AA III 346. Gy 277. Dv LEd 220. Hb Egia 2. Laph 41. Barb Sup 142 (122 ilhunpe). Kk Ab I 43. Ox 26. Inza Azalp 70. Ir YKBiz 272. Iratz 151. Zait Sof 94 (174 illunpe). Or QA 73 (59 illunpe). Gand Elorri 104 (13 illunpe). Gazt MusIx 105. Ataño TxanKan 42. Ülhünpe: Mst III 48, 1. UskLiB 40. UNLilia 8. CatS IV.
    azpiadiera-1.1
    ilunbe (ilh- Dv, illh- Ht VocGr 431), ülhünpe (Gèze) .
    (Pl.). "Au pl. ténèbres" Dv.
    Gurutzearen bandera [...] / agerturen da aiphatu illhunbeen artean. EZ Man I 78. Gau beltzeko illhunbetan / hetzaz gida gaitezen. EZ Noel 138. Koleraren, haserreduraren eta diferentzien ilhunbeak, tormentak. Ax 284 (V 189). Ifernuko illunbeak. He Gudu 119. Zeruko eguzkiaren egitekoa da illunbeei argi egitea. Mb IArg I 308. Bazterren izurriztatzekotzat [...] [Lutheren eta Calvinisten] ilhunbe damnagarriez. Lg II 244. Bekhatuen ilhunbetan bizi. Ib. 137. Fedegaben ohiko ilunbeak / itzuli tuk berriz Frantziarat. Iraultza 21. Ilhunbe eternaletan. JesBih 495. Iñorantziaren eta bekhatuaren ilhunbeak. MarIl 93. Herioaren ilhunbetarik [...] atheratzera. Jaur 156. Ilhunbeak jarri ziren lur guziaren gainean. Dv Mc 15, 33. Illunbietako prinzipia. ZugSerm 294. Gauaren ilhunpeak arhindu ziren. Arb Igand 77. Lotu zaizkiozue esku-oñak eta kanpoko illunbe oietara egotzi zazue. Ir YKBiz 390. Enpeñatu gaitezen / arrazoi garbira / illunpetatik nai det / irten argira. Imaz Auspoa 24, 132 (quizá illunpe-ta-tik, indet.). Seigarren orenean, ilhunbeek hartu zuten mundu guzia. Leon Mc 15, 33. Berau izan da illunpeak aienatu dituana. Vill Jaink 33.
    v. tbn. AB AmaE 439. Mde Pr 308. Txill Let 94. Osk Kurl 191. Anab Aprika 69. Berron Kijote 215. Zendoia 92. Ilunbe: Gç 47. SP Phil 497. Hm 93. Ch III 55, 2. Mih 97. Monho 154. Dh 169. Hb Esk 5. Laph 222. Arb Igand 33. Iratz 40. Zerb IxtS 35. Or Aitork 388. Ülhünpe: Ip Hil 218.
    azpiadiera-1.2
    (Como primer miembro de comp.).
    Eguzki-loreak ere uxatzen ditu illunpe-mamuak. JMB ELG 79. Utzi detzatela illunpe-lanak eta yantzi ditezela argiz. Or QA 71. Zer egin zizuken Zure kontrako omen zan illunbe-iende arek? Or Aitork 155. Aztikerien illunpe-laño. NEtx Antz 8.
    azpiadiera-1.3
    Limbo.
    Umen ilunbea. Itz Azald 41. Artezen ilunbera edo linbora. Ib. 35.
    azpiadiera-1.4
    Tristeza.
    Nere barrengo illunpe aundi au alaitu dediñ. Ill Pill 10. Goibel, ilunpe bizian daramat aste osoa. ABar Goi 50.
    azpiadiera-1.5
    (Fig.). Cárcel. " Berba eiñ ebalako, illunpian jarri eben, por haber hablado le pusieron a la sombra" Etxba Eib.
    [Aguazilak] guziyak eraman zituen illunbe edo presondegira. PArt ( in Bil 172 ). Ni gudaritzan nintzala bi illabetean illunpean euki zutela emaztea astin-astin egin zulako? Etxde JJ 149.
    sense-2
    2. (Adj.). Oscuro, tenebroso.
    Lekhu beltz eta lekhu ilhunbe aphal haien, zoin baita ifernua. Tt Onsa 169.
    sense-3
    3. (-ll- V, L, BN-baig ap. A ; FSeg), ulunpe (Sal, R ap. A ).
    "Hombre serio, austero" A.
    azpisarrera-1
    ILUNPEAN (V-gip; Añ; illunbean Lar, Añ, <ilhonbean> Volt 7) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg .
     "A oscuras" Lar, Añ. "Andar a [...] oscuras, illunbean ibilli " Añ. " Sasoi artan mundua zan illunpian, [...] a oscuras" Etxba Eib. v. ILUNPETAN, ILUNPEZ. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
    Ezen ilhunbean dabilanak eztaki norat ioaiten den. Lç Io 12, 36 (He illhunbean, EvS ülhünpian, Lard 431 illunpean; TB, LE il(h)unbetan; Dv ilhunbeka; Leon ilhunean ). [Burasoen] faltaz baititugu illhunbean etxeak! EZ Man I 130. Haztamuka [...] ilhunbean dohana bezala. Ax 284 (V 189). Nor ere baitarrait eztabilla ilhunbean. (Io 8, 12). SP Imit I 1, 1 ( Phil 370 ilhunpean ). Dadukanak illhunbean / argi faltaz arima. Arg DevB 34. Gaba da ta illunbean gaude. Lar SAgust 8 ( illunpean ). Ilhunbean bizi diren {arimak] . Lg II 195. Berdin argitan edo illunbean. AA III 314. Ez nau Jainkoak ilhunbean utziko. Laph 158. Joan ziran [...] illunpean eta itxumustuan atera. Zab Gabon 50. Erokerian bizi ziran bostak illunpean zeuden animako argi gabe. Ag Serm 538. Begiek dir dir dir egiten dute ilhunbean. Barb Sup 131 (122 ilhunpean ). Ez egon ilunpean. Iratz 11. Mediumekiko batzarrek askotan behar dute ilunpean egin. Mde Pr 332 (v. tbn. HaurB 106). Gogoa ilunbean, Jainkoaren bizitik urrun dira. Bibl Eph 4, 18. Ikusi beharko du [...] zein bidetan barrena hel daitekeen ilunbean daudenak argitzera. MEIG IV 92.
    v. tbn. Gç 169. Tt Onsa 101. GavS 6. Gy 276. Arr GB 58. Elzb Po 187. AB AmaE 432. Alt EEs 1912, 246. Ill Pill 27. GMant Goi 51. Ox 71. Ldi IL 88. Jaukol Biozk 58. Tx B 141. Lab EEguna 93. JMB ELG 49. Zait Sof 94. NEtx Antz 154. Bilbao IpuiB 226. Erkiag BatB 147. Arti MaldanB 196. Ugalde Iltz 26. Anab Aprika 68. MAtx Gazt 93. JEtchep 49. Ardoy SFran 18. Lab SuEm 167. Gerrika 190.
    Ilunbean: Mat 319. O Po 27. Brtc 152. Jaur 140. Hb Egia 80. Bil 79. Ir YKBiz 131. TAg Uzt 256 (177 illunpean). Zait Sof 93. Or Aitork 33 (QA 71 illunpean). Or in Gazt MusIx 42.
    Ülhünpean: Mst I 1, 1. ChantP 116. Etch 184. Ülhüpian: StJul 10 (ap. DRA, s.v. ulupe).
    azpisarrerakoSense-1.1
    De manera enigmática.
    Eta nori bere etorkizuna edo patua, illunpean bederik adierazo zion. Lard 62.
    azpisarrera-2
    ILUNPEAREN ILUNPEZ.
    De tanta oscuridad.
    Noeren denboran bezala! Ilhunbearen ilhunbez, deus gehiago ez zen ageri. Barb Sup 143.
    azpisarrera-3
    ILUNPE EGIN.
    Oscurecer, hacer sombra.
    Ezkerretarik, ezponda gora luze batek ilhunbe egiten dauku. JE Ber 95 (v. tbn. 92).
    azpisarrera-4
    ILUNPEKO (ilhunbe- BN, S ap. Lh ; Dv, H).
    "Qui appartient à l'obscurité" Dv. "Esprit des ténèbres, démons: ilhunbeko ispirituak " H. "(O). 1.º nocturne. 2.º sombre. 3.º austère" Lh.
    Argiko eta ilhunbeko haurréz. Lç 1 Thess 5, tí. Ilhunbeko gauza estaliak ere argituren baititu. Lç 1 Cor 4, 5. Illunbeko jostea, argitako lotsea. "Lo cosido a oscuras" . RIs 52 (v. tbn. Saug 163). Zabal etzatzu portale noizbait illhunbekoak. EZ Man I 129. Illhunbeko prinzeak. EZ Man II 37. Ilunbeko lana eguargiz ageri. O Pr 276. Oen argitasunak eta onbideak denpora illunpeko artan asko balio ezpazuten ere. Izt C 404. Illhunbeko xori [gau-aiñhara] . Gy 277. Ülhünpeko zeküriak / goza goza argia. (Interpr?). UNLilia 14. --Zuek illunpean zaudete. --Ta i eguzkitan? [...] --Eu aiz orduan illunpekoa. Ag G 225. Zer uste dezute ba, emen bezelako illunpekoak dirala ango eliz gizonak. Emen ditut orrelako labe-zomorroak. ABar Goi 17. Illunpeko erresumara iritxi bide naiz. Txill Let 130 (v. tbn. AB AmaE 384 illunpeko lur, Arti MaldanB 194 ilunpeko erreinu ). Illunpeko lan artan ixil-ixilik ari zan. Anab Poli 33. Bakardade ta illunpeko ibillerak arrisku aundikoak zaizkitzu. MAtx Gazt 75. Ilunbeko jendeak ziria sartuko dio, behin eta berriro ere, argi-semeari. MEIG VI 182.
    azpisarrera-5
    ILUNPE LODI.
    Oscuridad profunda.
    Ifernuko illhunbe lodiak. He Gudu 138. Jainkorik gabe bizi zen eta ilhunbe lodienetan phulunpatua. Lg II 85 (v. tbn. ib. 95 y I 226, 235, 306). Suntsi zatzu gure ilhunbe lodiak. Dh 86.
    azpisarrera-6
    ILUNBEPE .
    (En casos locales de decl. sing.). Oscuridad.
    [Etsaiak] ilhunbepera errendarazi nau. Harb 350. Ilhunbepean eta heriotzearen itzalpean dauntzanak. He Lc 1, 79. [Dantzak] gabaz egiten ohi dire eta illunbepean. He Phil 373 (SP 370 ilhunpean ).
    azpisarrera-7
    ILUNPETAKO.
    " Ilhunbetako, qui est aux ténèbres" Dv.
    Ilhunbetako sekeretua. SP Phil 341. Ilhunbetako izpirituak. Lg II 129. Ilhunbetako printze. Dh 187. Asmu ilhunbetakoak ixilarazten. Hb Egia 89. Illunbetako lana, argitten lotsa. (AN-larr). Inza NaEsZarr 709. Ilunpetako errainua. MEIG IX 130 (en colab. con NEtx).
    v. tbn. Zendoia 177. Ilunbetako: Mb IArg I 269. Mih 8. Brtc 88. Inza Azalp 12.
    azpisarrera-8
    ILUNPETAN (G-nav; illunbetan AN-ulz; VP 38r) Ref.: Iz Als ( ódaiyá ); Iz Ulz ( illunbetan ) .
     A oscuras, en la oscuridad. " Illunbétan geldittu dé: ha quedado a oscuras" Iz Ulz. v. ILUNPEAN. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
    Argi gabe, illunbetan <yllumbitan>, ustel eta kirasturik. Amendux 9. Gure begiak ilhunbetan luzeki egon direnean. SP Phil 430. Ilhunbetan nago zeruko argirik ikhusten eztudala. ES 153. Zeruan eta lurrean, / argian eta ilunbetan. Monho 148. Ülhünpetan zaguan popüliak ikhusi dü argi handi bat. Ip Mt 4, 16. Gabaz, bakarrik eta illunbetan. Bil 79. Itxumustuan eta illunpetan. Urruz Zer 53. Bidea, illunpetan; izarren argia besterik ez. Anab Aprika 32. Ilunbetan ziren paganoeri. Ardoy SFran 318. Lurralde hura guztia ilunbetan gelditu zen. IBk Mc 15, 33. Oia berriro egin bearra illunpetan. Albeniz 61. Ilunbetan haztamuka. MIH 299. Linguistika ilunbetan ibili da gehienetan. Ib. 197. Maiz somatzen dut ilunbetan nere burua. MEIG II 124.
    v. tbn. Sor Bar 48. AB AmaE 345. Ag G 225. Alz Ram 116. FIr 165. SMitx Aranz 17. Mde Pr 321. Txill Let 142. Ugalde Iltz 68. Osk Kurl 191. Etxde JJ 216. Vill Jaink 184. Basarri 63. NEtx LBB 251. Uzt Sas 110. BAyerbe 23. Ilhünpetan: Ip Hil 118 (28 ülhün-).
    Ilunbetan: Aleson 21. Brtc 10. Dh 203. TB y LE Io 12, 35. Hb Esk 95. Lap 23 (V 14). Urruz Urz 57. CatJauf 28. FIr 149. Or Mi 80. Ir YKBiz 426. Iratz 32. Txill Let 52. Berron Kijote 187. JAzpiroz 39.
    azpisarrera-9
    ILUNPETAZKO.
    Oscuro, tenebroso (sentidos prop. y fig.). v. ILUNPEZKO.
    Ilhunbetazko egintza likhitsetan. Dh 147. Illunbetazko lurra. Inza Azalp 116.
    azpisarrera-10
    ILUNPEZ.
    "1.º de nuit. 2.º dans les ténèbres" Lh. v. ILUNPETAN.
    Ezin dirauke iguzki onak / egun eta gau nehori; / ilhunpez ginen aro gaixtoan / ihiztokarat erori. Ox 23.
    azpisarrera-11
    ILUNPEZKO (ilh- L, BN, S ap. Lh ; Dv, H).
    Oscuro, tenebroso (sentidos prop. y fig.). " Ilhunbezko, qui est fait de ténèbres" Dv. "Œuvres des ténèbres, ilhunbezko obrak " H. v. ILUNPETAKO
    Ilhunbezko lanhoa. Lç 2 Petr 2, 17 (He ilhunbezko ). Begietan iartzen zaizte tela illhunbezkoak. EZ Man I 110. Illhunbezko lur. Ch III 52, 3. Ilhunbezko, bekhatuzko [...] leze izigarria. JesBih 126. Elizak oro hetsiak, ai ilhunbezko orena zen hura. Arb Igand 109s.
    azpisarrera-12
    ILUNPE-ZOR.
    "Ai otra peita que es clamada pecha de crisuelo; otra, pecha descurayna. Porque estos pecheros pechan de noch la pecha son clamados en bascuenz la una peyta girissellu zorr, et la otra ilumbe zorr [FGN]" TAV 2.2.13, 54.

    ilunpe

    ilunpe
    << ilundu 0 / 0 indarberritu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper