OEH - Bilaketa
208 emaitza edateko bilaketarentzat
Sarrera buruan (3)
Sarrera osoan (205)
- absolutu
- adiskide
- adiskidetu
- agaratz
- agindu
- ahatara
- aldi
- alkate
- alkoholdun
- amorru
- apar
- ardangi
- arraintsu
- asago
- 1 aska
- 1 aski
- asko
- asmo
- asteazken
- atalka
- atzerapen
- aurkeztu
- 1 ausarki
- ausiki
- 1 azpil
- aztiketa
- aztura
- azunbre
- 1 baita
- baitezpada
- bakoitz
- bakoizkal
- balia
- 1 baratze
- bedera
- behar
- beharrizan
- 1 behatz
- behe
- bermut
- berotu
- bete
- bezala
- bidaia
- biraokatu
- botikario
- botila
- 1 boto
- dafaila
- diru
- doan
- doarik
- doblezka
- edan
- edanaldi
- edango
- edantoki
- edari
- edate
- edo
- egarri
- egon
- eragabe
- erasiaka
- errabia
- erran
- erraz
- 1 errealki
- 1 erreka
- esan
- eskaini
- eskubide
- etsenplu
- ez
- flakatu
- flasko
- galdu
- gal-gal
- 1 gertu
- giltzape
- gogo
- guleria
- gupida
- gura
- hainbeste
- 1 hala
- hanpatu
- harea
- hareatza
- harrarazi
- harri
- harro
- hasiera
- hau
- hausgarri
- herlo
- heste
- higuin
- histarri
- 1 hor
- hots
- hurrupatu
- 1 huts
- ibili
- idor
- idortu
- ikermen
- 1 itsaso
- izari
- jaioarazi
- jan
- 1 jarraiki
- jate
- jateko
- 1 jo
- kaliza
- kaneta
- kanpo
- kargatu
- kexa
- kezka
- kok
- kondar
- 1 kopa
- kostuma
- 1 kurka
- lehia
- lekuko
- likiskeria
- mandazketa
- maskaldu
- mengoa
- modugabe
- 1 motel
- mugaldi
- muger
- 1 mutil
- nahikunde
- nardatu
- neurri
- neurrigabe
- nozitu
- ohi
- ohitza
- 1 on
- ordenagabe
- ordurako
- ostaler
- ostatu
- osteko
- 2 ozpin
- pietate
- pitxer
- pixka
- 2 ponpa
- salda
- samin
- 1 sei
- sobera
- 1 sortu
- sudur
- sukalde
- tabako
- tarte
- teatrolari
- tentazio
- 2 tinta
- 1 trago
- tratu
- traziar
- trebe
- trenpuratu
- ttotta
- turnada
- txanda
- txupatu
- ur
- uraska
- urdai
- urgarri
- usantza
- uste
- utzi
- xartreuse
- 1 xorta
- xurrupatxo
- zabu
- zahagi
- zahar
- zahato
- zain-belar
- zangako
- zerbait
- zerbitzu
- zernahi
- zintzur
- zirikatu
- zirrista
- zulatu
- zupatu
- zurrupa
- zurrut
- zurrutño
- zuzen
- zuzentasun
goiburua
nahikunde.
sense-1
1.
(G, AN, L, BN; SP (+ nahirkunde), Ht VocGr 353, Lar, Añ (G, AN), Lecl, Izt 36r, Dv, H (L, BN)),
nahikunte (S; Gèze, Foix),
nahikundu,
nahik(h)entia (S; -ti H),
nahukunte,
nahukente
Ref.:
A (naikunde, nahikünte);
Lh (nahikunde, nahikünte, nahikentia);
Lrq (nahikünte)
.
Deseo; veleidad, capricho. "Veleidad, voluntad ineficaz, [...] naikundea " Lar. "Gullorías, gullerías" Ib. "Antojársele a uno, [...] naikundeak artu " Ib. "Antojo" Lar, Añ. "Anhelo" , "concupiscencia", "deseo" Añ. "1.º voluntad; 2.º placer" A, que cita a Mst. "Désir" Foix. " Nahikünte (S), plaisir" Lh. "Velléité, désir léger. Ezta aski nahiküntia: nahia behar da " Lrq. Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII y al Sur desde mediados del s. XVIII. La forma más general es nahikunde, salvo en suletino, donde hay mayoritariamente nahikünte y, menos frec., nahikenti(a), nahükünte, nahükente y nahikündü . En DFrec hay 2 ejs. de nahikunde .
Zeren hartzen dugun gogo eta borondate hura ezpaita [...] zinezkoa; [...] nahikundea baita eta ez nahia. 'Es una veleidad y no un querer' . Ax 47 (V 30). Eta hartzen du zerbait gogo, hartzen du nahikunde bat bide onera bihurtzeko [...]. Ordea gero ere, [...] bere bekhatuen xisteran [...] baratzen da. Ib. 46 (V 29). Onera sorturikako bihotzak eztire trikatzen ohoreen graduetako nahaskerietan eta agur nahikundetan. SP Phil 202. --Zer da laketzia? --Aipatü zaizün gaizaren egiteko jiten zaikün nahiküntia. Bp I 105. Nahikundea franko badute, obratzea zaie xoilki falta. ES 180. Seigarrena, kontinenzia edo naikundeak hilduratzea. CatBurg 43. Ehiñerago jarraikiten dira bere aragiaren nahiküntiari ezi ez Jinkuaren plazer hunari. Mst III 3, 2 (Ch haragiaren gutiziei, Leon haragiaren irritser). Geren pasio, griña, naikunde, gogo gaizto eta gaitzerako makurtasun okerrak. Ub 17. Zein ere ez odoletatík, eztaré aragiarén naikundetík, ez eta ére gizonkiarén naikundetík, baizik Jangoikoaganik jaio baitíre. LE Io 1, 13 (He haragiaren nahikundetik [...] gizonaren nahitik, Evs aragiaren nahiküntetik [...] gizonaren nahitik; TB borondateaz, Dv nahitik, Leon nahikeriatik, Ol irritsetik, Ker guraritik, IBk nahieratik). Etorrinaiduénak ene atzétik, ukabédi bere naikundeéi. LE Urt (ms.) 28v (ed. 1846, 80 bere naikun beei ). Pensamentua ta aoa idikita naikunde edo deseo likitsetara. Mg CC 164. Jateko ta edateko naikunde geiegi bat. Añ CatAN 58. Emakumeari naikunde lizunez begiratzen dionak bekatu egiten du. AA II 133. Nere burua urkatzeko naikunde andiakin nago. Ib. 193. Osotoro aienatzeko aragiaren naikunde ta atsegiñak. AA III 396. Egin erazten zeitzon bere nahikündü güziak. "Tous ses caprices" . Arch Gram 12. Zure nahiküntienzat ernetürik. "Docile à vos désirs" . Ib. 45. Ona, bada, naikunde eta atsegin guzien leku artatik gure lenengo gurasoak nola irten ziran. Lard 5. Zure nahikundea balinbada nik ohorerik ez izatea, zure gogara egin bedi. Dv LEd 98 (Cb Eg II 50 zure gustoa bada). Emagüzü berere nahiküntea eta indarra. Ip KurBD (ed. 1862) 9 (ap. DRA ). Haren manuak, haren erranak, haren nahikundeak berak sakratuak ziren heientzat. Laph 234. Espiritü Saintiaren errezebitzeko nahikünte handi bat. CatS 117. Ene Aita, ene nahikhentia düzü, nun ere izanen beniz, han izan ditian eneki eman deistadatzünak. EvS Io 17, 24. Deitu dakizun zuri Homero, / zerorren jaioterrian, / naikunde ori erabilli det / iya aspaldi guztian. AB AmaE 142. Nahükente gastuer. Urruty 1 Petr 1, 14. Ez nahikunde hil bat, bainan nahi egiazkoa. Jnn SBi 171. Uzten dituztenaz geroz [...] populu herrebesenaren nahikunde tzarren menean. Prop 1891, 236s. (v. tbn. 1876-77, 6) Hari menpetürik osoki egoitia eta bere nahikünte güzier ükho egitia. Ip Hil 184. Jinkoak nahi dizü [...] ükhen dezagün nahikünte huna; ezagut dezagun gure eskazkeria. Ib. 215. [Ihesi doazinak] beldurrak, ahalgeak edo zorren petik nolazpeit ateratzeko nahikundeak darabiltza. HU Zez 68.
( s. XX) Aldiz uste dugu, nahikundea baginuke, [...] langileak geroago gehiago ohartuko diren. JE Bur 201. Euskaldun naikunde biguñak sentitzen, mutilla zan, ba, Etxena margolaria! Ayerb EEs 1915, 293. Ez, gero, begiei ta zeuen naikundeari geiegi siñets! Ldi IL 52. Ire naikundea lekaime joatea bada, ez diñat nik eragotziko. TAg Uzt 296. Irabazi ez baña galdu egiten da dena, naikundea lorturik gu bete gabe itzaltzen denean. Txill Let 122. Zer da izan ere naikundea? Gogamenak aurrean jarri dizkigun ongietarontz gutizia edo bultza. Vill Jaink 146. --Orai berantegi duk! --Nolaz berantegi! Jalitzeko nahikundea pitz hak... Oldar bat egizak. Larz Iru 118. Nik banakien zer zen haren nahikundea. Etchebarne 118. Nahia eta ez nahikunde epela. MEIG VII 169. Baina gure nahia ez da gai horretan nahikunde hutsa besterik. Ib. 95.
v. tbn. AR 30. Mb IArg I 74. Monho 50. Hb Egia 12. Lap 199 (V 88). EEs 1916, 54. ForuAG 299. Mde HaurB 49. Casve SGrazi 62. PPer Harrip 90s. EZBB II 66. Nahikenti: CatAst (S) (ap. H).
Deseo; veleidad, capricho. "Veleidad, voluntad ineficaz, [...] naikundea " Lar. "Gullorías, gullerías" Ib. "Antojársele a uno, [...] naikundeak artu " Ib. "Antojo" Lar, Añ. "Anhelo" , "concupiscencia", "deseo" Añ. "1.º voluntad; 2.º placer" A, que cita a Mst. "Désir" Foix. " Nahikünte (S), plaisir" Lh. "Velléité, désir léger. Ezta aski nahiküntia: nahia behar da " Lrq. Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII y al Sur desde mediados del s. XVIII. La forma más general es nahikunde, salvo en suletino, donde hay mayoritariamente nahikünte y, menos frec., nahikenti(a), nahükünte, nahükente y nahikündü . En DFrec hay 2 ejs. de nahikunde .
Zeren hartzen dugun gogo eta borondate hura ezpaita [...] zinezkoa; [...] nahikundea baita eta ez nahia. 'Es una veleidad y no un querer' . Ax 47 (V 30). Eta hartzen du zerbait gogo, hartzen du nahikunde bat bide onera bihurtzeko [...]. Ordea gero ere, [...] bere bekhatuen xisteran [...] baratzen da. Ib. 46 (V 29). Onera sorturikako bihotzak eztire trikatzen ohoreen graduetako nahaskerietan eta agur nahikundetan. SP Phil 202. --Zer da laketzia? --Aipatü zaizün gaizaren egiteko jiten zaikün nahiküntia. Bp I 105. Nahikundea franko badute, obratzea zaie xoilki falta. ES 180. Seigarrena, kontinenzia edo naikundeak hilduratzea. CatBurg 43. Ehiñerago jarraikiten dira bere aragiaren nahiküntiari ezi ez Jinkuaren plazer hunari. Mst III 3, 2 (Ch haragiaren gutiziei, Leon haragiaren irritser). Geren pasio, griña, naikunde, gogo gaizto eta gaitzerako makurtasun okerrak. Ub 17. Zein ere ez odoletatík, eztaré aragiarén naikundetík, ez eta ére gizonkiarén naikundetík, baizik Jangoikoaganik jaio baitíre. LE Io 1, 13 (He haragiaren nahikundetik [...] gizonaren nahitik, Evs aragiaren nahiküntetik [...] gizonaren nahitik; TB borondateaz, Dv nahitik, Leon nahikeriatik, Ol irritsetik, Ker guraritik, IBk nahieratik). Etorrinaiduénak ene atzétik, ukabédi bere naikundeéi. LE Urt (ms.) 28v (ed. 1846, 80 bere naikun beei ). Pensamentua ta aoa idikita naikunde edo deseo likitsetara. Mg CC 164. Jateko ta edateko naikunde geiegi bat. Añ CatAN 58. Emakumeari naikunde lizunez begiratzen dionak bekatu egiten du. AA II 133. Nere burua urkatzeko naikunde andiakin nago. Ib. 193. Osotoro aienatzeko aragiaren naikunde ta atsegiñak. AA III 396. Egin erazten zeitzon bere nahikündü güziak. "Tous ses caprices" . Arch Gram 12. Zure nahiküntienzat ernetürik. "Docile à vos désirs" . Ib. 45. Ona, bada, naikunde eta atsegin guzien leku artatik gure lenengo gurasoak nola irten ziran. Lard 5. Zure nahikundea balinbada nik ohorerik ez izatea, zure gogara egin bedi. Dv LEd 98 (Cb Eg II 50 zure gustoa bada). Emagüzü berere nahiküntea eta indarra. Ip KurBD (ed. 1862) 9 (ap. DRA ). Haren manuak, haren erranak, haren nahikundeak berak sakratuak ziren heientzat. Laph 234. Espiritü Saintiaren errezebitzeko nahikünte handi bat. CatS 117. Ene Aita, ene nahikhentia düzü, nun ere izanen beniz, han izan ditian eneki eman deistadatzünak. EvS Io 17, 24. Deitu dakizun zuri Homero, / zerorren jaioterrian, / naikunde ori erabilli det / iya aspaldi guztian. AB AmaE 142. Nahükente gastuer. Urruty 1 Petr 1, 14. Ez nahikunde hil bat, bainan nahi egiazkoa. Jnn SBi 171. Uzten dituztenaz geroz [...] populu herrebesenaren nahikunde tzarren menean. Prop 1891, 236s. (v. tbn. 1876-77, 6) Hari menpetürik osoki egoitia eta bere nahikünte güzier ükho egitia. Ip Hil 184. Jinkoak nahi dizü [...] ükhen dezagün nahikünte huna; ezagut dezagun gure eskazkeria. Ib. 215. [Ihesi doazinak] beldurrak, ahalgeak edo zorren petik nolazpeit ateratzeko nahikundeak darabiltza. HU Zez 68.
( s. XX) Aldiz uste dugu, nahikundea baginuke, [...] langileak geroago gehiago ohartuko diren. JE Bur 201. Euskaldun naikunde biguñak sentitzen, mutilla zan, ba, Etxena margolaria! Ayerb EEs 1915, 293. Ez, gero, begiei ta zeuen naikundeari geiegi siñets! Ldi IL 52. Ire naikundea lekaime joatea bada, ez diñat nik eragotziko. TAg Uzt 296. Irabazi ez baña galdu egiten da dena, naikundea lorturik gu bete gabe itzaltzen denean. Txill Let 122. Zer da izan ere naikundea? Gogamenak aurrean jarri dizkigun ongietarontz gutizia edo bultza. Vill Jaink 146. --Orai berantegi duk! --Nolaz berantegi! Jalitzeko nahikundea pitz hak... Oldar bat egizak. Larz Iru 118. Nik banakien zer zen haren nahikundea. Etchebarne 118. Nahia eta ez nahikunde epela. MEIG VII 169. Baina gure nahia ez da gai horretan nahikunde hutsa besterik. Ib. 95.
v. tbn. AR 30. Mb IArg I 74. Monho 50. Hb Egia 12. Lap 199 (V 88). EEs 1916, 54. ForuAG 299. Mde HaurB 49. Casve SGrazi 62. PPer Harrip 90s. EZBB II 66. Nahikenti: CatAst (S) (ap. H).
azpiadiera-1.1
"Ambition, irritsa, nahikundea
"
Ht VocGr.
Haurra, heldüko zaik nahikhündüzko amets zoro zenbaiten egitea. "Rêves d'ambition" . Arch Gram 59.
Haurra, heldüko zaik nahikhündüzko amets zoro zenbaiten egitea. "Rêves d'ambition" . Arch Gram 59.
sense-2
2.
(Ht VocGr 326; nai- Lar, Añ).
Amor.
Amor.
sense-3
3.
(Buena...)voluntad.
Bakea lurrean nahikunde ona duten gizoneri. Lap 188 (V 83). [Jainkoaren] amodioaz, haren nahikunde onaz burlatu bada gizona [...]. Ib. 417 (V 190). Ongi badakit ez ditaikela hemen nahi denik egin, nahikunderik hoberenarekin ere. Xa Odol 239.
Bakea lurrean nahikunde ona duten gizoneri. Lap 188 (V 83). [Jainkoaren] amodioaz, haren nahikunde onaz burlatu bada gizona [...]. Ib. 417 (V 190). Ongi badakit ez ditaikela hemen nahi denik egin, nahikunderik hoberenarekin ere. Xa Odol 239.
azpiadiera-3.1
Zer den jente nahikünthe hun zunbaiten izatia! Eskual 25-12-1908, 3.
sense-4
4.
Voluntad (facultad del alma).
Gorphutzak ez du, ez adimendu, ez nahikunde, ez amodiorik. Lap 71 (V 36). Ezen guk, arimaren nahikunde hazkarraz erreberri detzazkegu gorphutz akhituaren indar eroriak. Arb Igand 73. Bizkitartean ez nagoke ohart-arazi gabe Platonek nahikundea sar-arazten duela ezagutzan. Lf ( in Zait Plat XXII ).
Gorphutzak ez du, ez adimendu, ez nahikunde, ez amodiorik. Lap 71 (V 36). Ezen guk, arimaren nahikunde hazkarraz erreberri detzazkegu gorphutz akhituaren indar eroriak. Arb Igand 73. Bizkitartean ez nagoke ohart-arazi gabe Platonek nahikundea sar-arazten duela ezagutzan. Lf ( in Zait Plat XXII ).
sense-5
5.
Concesión.
Klaudio enperadoreak bazuen konbertitzeko nahikundea edo grazia, eta etzen konbertitu; Asteriori ere Jainkoak eskaini zion bere grazia eta hura ederki baliatu zen. Jnn SBi 256.
Klaudio enperadoreak bazuen konbertitzeko nahikundea edo grazia, eta etzen konbertitu; Asteriori ere Jainkoak eskaini zion bere grazia eta hura ederki baliatu zen. Jnn SBi 256.
nahikunde
-
nahikunde....
-
1. (G, AN, L, BN; SP (+ nahirkunde), Ht ...
-
"Ambition, irritsa, nahikundea " Ht VocG...
-
2. (Ht VocGr 326; nai- Lar, Añ). Amor....
-
3. (Buena...)voluntad. Bakea lurrean nah...
-
Zer den jente nahikünthe hun zunbaiten ...
-
4. Voluntad (facultad del alma). Gorphut...
-
5. Concesión. Klaudio enperadoreak bazu...
<< 1 mutil 0 / 0 nardatu >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
