Harremana

    OEH - Bilaketa

    208 emaitza edateko bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (205)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    heste.
    tradizioa
    Tr. Atestiguado desde principios del s. XVII. La forma este se documenta en textos occidentales (tbn. en F. Irigaray y Zubiri, en este último junto con hertze ), y her(t)ze en textos orientales (sin aspiración en el único ej. suletino encontrado). Hay además erxe en Tartas e Inchauspe.
    sense-1
    1. (BN-mix; este V, G, AN; VP 24r, Lar, Añ), hertze (L-sar, BN; SP, Dv, H; e- AN-5vill-mer-ulz-erro-burg, L, B, BN-baig, Ae, Sal, R; SP, Urt I 35, Lar), herze (BN; VocBN ; e- L, B, Sal, R; VocB ), hertse (S (+ e-), -rs- BN-baig), erxe (Sal, R, S; Gèze, Foix; h- Arch VocGr), ertxe (H), ezxe (R-uzt), estxe (AN-gulina) Ref.: A (este, ertze, erze, ertse, erxe); Bon-Ond 141; VocPir 286; Lrq (erxe); ContR 531; Etxba Eib (este); Iz ArOñ, To (estia), Ulz (ertze), Als (estí), R 306; Satr VocP (ertze); EAEL 298; Izeta BHizt .
     Intestino; (sobre todo pl.) tripas, entrañas. " Hertzeak, tripes, entrailles. Hertzeak ere liskartzen dira " SP. "Destripar, esteak atera " Lar, Añ. "Intestin, viscère, boyau" H. " Erxe [...]. Parece diminutivo de erze " A. "Boyau" Foix. " Mutilak buruan bere esteak daukez (V-ger), mutilak buruan ere esteak duzkine (G-goi), [...] dicen las madres a las hijas que se quejan de recibir menos ración que los hijos" A EY III 134. " Lerreraiñ xaot estiai: hacer reventar el intestino" Iz ArOñ 163. " Txarrixa iltzia dogunetik, erosizu estia odolostientzat " Etxba Eib. Cf. VocNav: "Estemacur: nombre vasco que dan al intestino ciego de los animales (R); ercemin, estemín, escemín: intestino delgado (Pamplona)" y "estremiñes, intestinos delgados de oveja para hacer la longaniza delgada".
    Zierpeen herze eta gibelez ianharia / Sathanek aphaintzen dio. EZ Man I 105. Iainkoaren semea herze birjinaletan konzebitu. Harb 63. Urguillukeriazko xixariak gure hertzetan egiten direnean. SP Phil 484. Errege gaizo haren bihotza eta haren erxiak Saint Cloud Eliza hartan ehorzirik. Tt Onsa 121. Idiak herziak deseginak dituenean. Mong 590. Haren miserikordiaren herziak hunkhitiak direla. AR 396. Haren gatik ezen, ezagutzak aise / egiñ nituzken nik animale hertze / haiñ goxo iduritu zitzaitan harekin. (Interpr?). "Sans lui j'aurai fait connaissance avec cet animal qui m'a semblé si doux". Gy 219. Ede-larruz edo este berriz egindako [lokarriak]. Lard 144. Esteak estaltzen dituen gizen guztia. "Intestina". Ur Ex 29, 13 (Ol, Ker este). Jango dezute burua bere oñakin eta esteakin. "Et intestinis". Ib. 12, 9 (Urt erraiekien, Dv sabelekin, Ol altsarreak, Ker tripaki). Sakela hutsik, hertzeak errerik, lurrean ihauzka, herrestan bizi den langileak. HU Zez 204. Badugu esperantza [...] laster asetuko dela [...] Frantzia odolezko eta hertze zilatuzko ikusgarri okaztagarri horietaz. Ib. 77. Ardao zuria esteak berotuteko. Azc PB 118 (Ur PoBasc 305 sabela bizkortuteko). Norbaiti esteak aterako zizkola esaten [...] aurkeztu zan. Ag G 275. Estea nik eztakit edo berotu edo arindu egitekotan. Lh Yol 10. Sortuz geroz ez dut uste hertzea duela bethe. Ox 102. Nere ertziak ez dute / libratu eziñikan. Yanzi 110. Nere gaitza bestelakoa da. Este bat alperra omen daukat ta beste bat itxua. Lab EEguna 66. Arratsaldean Garazik badu / esteak betetzen lana. Or Eus 226. Hemengo edateko moldean [...] hertzeak gazterik idortzen bide dira. Larz Iru 56. Or dijoakizu esteak larrituko dizkitzun galderatxo bat. NEtx LBB 111. Lertu bear naizela parrez. [...]. Au esteetako miña. Ib. 174. Esteak erretan paretan jakozan [...] au ikusita. Alzola Atalak 57. Gogorra da [konejuaren ezurra] ta esteak zulatzeko arrixkuan jartzen da [txakurra]. Ostolaiz 34. Bihotzeko eta heste goitiko minak. MEIG II 101.
    v. tbn. msOñ 103r. Mb IArg I 317. Astar II X. It Dial 24. Xe 214. Urruz Urz 52. JanEd I 56. Noe 95. A BGuzur 119. Alz Burr 26. FIr 169. Zub 112. Enb 164. Otx 117. Ldi IL 18. Etxde AlosT 24. JAIraz Bizia 58. Akes Ipiñ 29. Arti MaldanB 224. Zendoia 31. Hertze: LE-Ir. Hb Egia 127. Dv Dial 24. ECocin 11. Prop 1876-77, 7. Elsb Fram 148. Barb Sup 102. Mok 9. Zub 111. Herze: ECocin 10. Erze: Mustafa 225 (ap. DRA). Erxe: Ip Dial 24.
    azpiadiera-1.1
    Jaun Piroa bezen lodiko zigarretak egiten zituen. [...]. Nago, sei hilabethez, hertze pullit hetarik bat erre othe duenez bururaino. Barb Sup 63.
    azpiadiera-1.2
    (Exprs. con zimur, zimurtu, kizkurtu ).
    [Katua] dago gorderik [...] / kateak egozteko, / pizti ta egaztiai, / bidea zabaltzeko / este zimurtuai. Mg ( in VMg 110 (v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 537 e. tximurtuai ) ). Txitxarra gelditu zan / argala, umilla, / este zimurtuakin / eta erdi illa. It Fab 55. Jesu, Maria eta Josepe! [...]. Ostatua laster hustu ginuen beraz, hertzeak ximur. Zerb Metsiko 188. Negu ta udalena esteak kiskortuta iragan ondoren, sabelari betakada sendo bat emoteko. Erkiag Arran 114.
    sense-2
    2. "(R-uzt), ombligo, cadena del ombligo" A. v. ZILBOR-HESTE, XILKO-HESTE.
    sense-3
    3. " Este, sonda (V-ger); tubería (V-m), por ej. de cisternas" A Apend.
    Este-giltza edegi, giltza itxi. Edegi berriro, eta urik urteten ez. Erkiag BatB 11. Burdin-esteak eta sartu zituen lurreko ur-zuloetan eta [...] asi ziran bonberuak [...]. Ib. 13.
    azpisarrera-1
    ANTXUME-HESTE. "Antxume-ertxia, petit viscère de l'agneau dont on fait la présure" H.
    azpisarrera-2
    HESTEAK ATERATZEA. "Juego infantil. Mutil bik, eskuak lotuta, alkarri gorputzaz bultz egiten eutsen. Bat lurrera yausten zanean, besteak esku batuakaz yota yo ekin ta ekin. Auxe zan, esteak ateratea (V)" A EY IV 313.
    azpisarrera-3
    HESTEAK BOTA. Partirse (de risa).
    Guk esteak bota genizkin parrez. Ataño TxanKan 98.
    azpisarrera-4
    HESTEAK EGIN. (hertzeak e. BN ap. A; Dv).
    a) "Desbarrigar" A. b) "Hertzeak egitea, echar los bofes" A.
    azpisarrera-5
    HESTEAK JATEN. Rabiando.
    Aserre biziz esteak yaten onela mintzatu zitzaion. Or Mi 56. Gorrotoz esteak iaten auxe esaten die. Zait Plat 31.
    azpisarrera-6
    HESTE HANDI.
    Pidaia bat egin, hertze handia bezen luzea. (Interpr?). Barb Sup 92.
    azpisarrera-7
    HESTE ESTU. "Intestino delgado. Este-estuan omen dauka min bizia" Gketx Loiola. v. HESTE LUZE.
    azpisarrera-8
    HESTEETAKO SUKAR. Fiebre intestinal.
    Hertzetako sukharrarentzat, hararaz mainhuak ardura eta atxik bethi zerria airestatzen kanpoan. EskLAlm 1909, 7.
    azpisarrera-9
    HESTE-GARBIGARRI.
    Lavativa.
    Batetik bat, eguneroko muxilarro edo zirin-bederrak, este- garbigarri; gero ondoren, eta ugari, edari garratz nazkagarriak. Onaind STeresa 46.
    azpisarrera-10
    HESTE-GARBITOKI (Lar, H). "Jamerdana, donde se limpian los vientres de las reses, estagarbitokia" Lar. Cf. hestagarbitu.
    azpisarrera-11
    HESTE-GARBITZAILE. "Esta-garbitzallea, celui qui vide et lave les tripes" H.
    azpisarrera-12
    HESTE ITSU (este-itxu V-gip ap. Iz ArOñ; hertze itsu B ap. A, BN (e-) ap. Lh; ersusts R-uzt ap. A; hertsuts Sc ap. A; ertzutsi A). Intestino ciego. v. cita de Azkue s.v. hestegorri. "Ipúrteste, zulóbakar o esté-itxu" Iz ArOñ 135.
    Este itsuaren zolan, zortzi-amabi zentimetro luzeko buxtan bat badugu. FIr 169.
    azpisarrera-13
    HESTE KIZKUR. "Este kizkur, el colon" (AN-gip).
    azpisarrera-14
    HESTE LODI (Añ, A Apend; estalodi Lar, H; hertze l. Hb). Intestino grueso. "Tripa del cagalar" Lar. "Tripa, intestino ciego, morcillón: (c.) buzkantza, estelodia" Añ. "Colon" A Apend. v. HESTE NAGUSI.
    Estegorrija, urdalla, este-meiak, este lodijak, estartekua. Mg PAb 86s.
    azpisarrera-15
    HESTE LOTU. "Cuajada, este lotua daukagu gaur. [...] litm. intestino atadado (sic) (V-ple)" A EY III 268. v. ESNE LOTU.
    azpisarrera-16
    HESTE LUZE.
    a) Intestino delgado. v. cita de Azkue s.v. hestegorri. "Intestino delgado. Erraietako este-luzia eta meiena" Etxba Eib. Cf. Lh: "Ertze luze: (BN), gros intestin" v. HESTE MEHE, HESTE ESTU.
    Hertze luzea bezanbat luzatzen ere dira. Barb Sup 69.
    b) "Erxe-lüz, gros mangeur (litm. qui a les intestins longs et difficiles à remplir)" Lrq.
    (Como apodo).
    Lengo egunian bildu ziran [...] Muxugorri, Saieski, Trapu [...] Esteluze ta Belarriepel ta berebiziko batzarra egin zuten. Urruz Zer 129.
    azpisarrera-17
    HESTE MEHE. Intestino delgado. v. HESTE LUZE. Cf. CEEN 1971, 352: "La envoltura que se emplea [para la morcilla] es el intestino (en vasco ertzamea) (Ae)".
    Estegorrija, urdalla, este-meiak, este lodijak, estartekua. Mg PAb 86s.
    azpisarrera-18
    HESTE-MUTUR. Esfínter.
    [Beorrak] este-muturra puzten zaiola / biribil bota du satsa. Or Eus 337.
    azpisarrera-19
    HESTE NAGUSI. "Este nausi, intestino grueso. Gure erraietako este-nausixa" Etxba Eib. v. HESTE LODI.
    azpisarrera-20
    HESTE-ONTZI. "Barriga, (c.) sabela, esteontzia" Añ. "Esteonzi (V?, G, AN?), barriga, vientre" A.
    azpisarrera-21
    HESTE-SALTZAILE. "Tripero, este-saltzalea" Lar.
    azpisarrera-22
    HESTE SOBERA, HESTE SOBRE (G-azp) Ref.: Gketx Loiola; ZestErret .
     "Apéndice intestinal. Este-sobrea kendu" Gketx Loiola. v. HESTE SOBRANTE.
    Este sobrea lertuta nengoan. Albeniz 219.
    azpisarrera-23
    HESTE SOBRANTE. "Este-sobrantia, el apéndice (Bergara)" Garate Cont RIEV 1933, 97. v. HESTE SOBERA.
    azpisarrera-24
    HONDO-HESTE, HONDAR-HESTE, XILKO-HESTE, ZILBOR-HESTE, ZINTZUR-HESTE. v. hondo, hondar, xilko, zilbor, zintzur.

    heste

    heste
    << herlo 0 / 0 higuin >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper