Harremana

    OEH - Bilaketa

    451 emaitza edari bilaketarentzat

    Sarrera buruan (24)


    Sarrera osoan (427)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 galdegin.
    tradizioa
    Tr. De uso general, salvo en vizcaíno; parece faltar tbn. en la mayoría de los autores suletinos de los ss. XVIII y XIX, que emplean en cambio, casi sin excepciones, galto egin (q.v. s.v. galdo ). La forma más empleada es galdegin; hay galde egin en el texto vasco de Rabelais, en Aguirre de Asteasu, CatB e Iturriaga y, junto a galdegin, en varios autores septentrionales antiguos (Leiçarraga, Voltoire, Etcheberri de Ziburu, Chourio y Haraneder), además de en Duvoisin; por lo demás, galde egin es frecuente, sólo o junto a galdegin, en autores meridionales del s. XX (Azkue, Inza, Orixe, Etxaide, Villasante, etc.) y al Norte en J. Etchepare y Lafitte. Hay galtegin en textos roncaleses y suletinos (Constantin, galthegin en Etchahun, Mirande y Casenave), pero galdegin en Belapeyre y Archu. Hay galdein en CatAe y, junto a galdegin, en CatLan; galdegin pero galdeiten en F. Elizalde (53 / 20 y 21) y Lizarraga de Elcano (Ong 48v / Prog 116), y, sin que nos conste la forma del part., galdeite- en Mihura (en quien es muy frec.); hay tbn. sendos galdeiten en Baratciart (258), en un pasaje que procede sin duda de Mihura (9), y Labayen (SuEm 188), que emplean normalmente galdegin , y un galdeinzazu en Voltoire (181). Hay galdin en un texto de Muruzabal de 1751 (y galdinzen, no galditen ) y en Samper (tbn. en CatSal; en cambio, hay galdegin en ZMoso), y, junto a galdegin, en Legaz y F. Irigaray; junto a galde in, en CatUlz . Hay ejs. de las formas fuertes de egin en Dechepare (176), Leiçarraga, Orixe (Aitork 321) y T. Agirre (Uzt 18); están más extendidas las formas del imperativo: galdegiozu, ya en Axular (157 (V 104)), aparece además en Pouvreau (Phil 126), Gasteluçar (189), Mendiburu (IArg I 265), Baratciart (167), Duhalde (209), JesBih (444), MarIl (29) y A. Barriola (Goi 28); galdegiozue en J. Etchepare (Bur 101) e Iraizoz (YKBiz 331); galdegiozute en Chourio (16) y J. Etchepare (Bur 192); galdegiezu en Iraizoz (YKBiz 475); galdegiezue en Orixe (Mi 77); galdegizu en Voltoire (218) y MarIl (31); galdegizue en Gasteluçar (97) e Iraizoz (YKBiz 331); galdegizok en Barbier (Sup 181); galde eidazu en Rabelais; galde egiozu en Duvoisin y galde egizu en Zaitegi (Plat 145). En cambio, hay galdeizogün en CatLan (161). En DFrec hay 35 ejs. de galdegin .
    sense-1
    1. (L-sar, BN-mix-ad-baig-lab, S; Ht VocGr , Aq 440 (L), VocBN , Dv, H), galde egin (L, B, BN, S), galtegin (S), galte egin (S), galdein (B, BN-arb, Ae), galdin (BN-baig, Sal; Dv galdite (B)), galda egin (BN-mix) Ref.: A (galde egin, galdin, galte egin); Satr VocP; Gte Erd 129; AtSac 33; EAEL 269 .
     Pedir; exigir, reclamar. "Je lui ai demandé son cheval [...], galdegin diot bere zamaria, baiñan eza eman darot " Ht VocGr 415. "Pedir cuentas" Aq 440. "Demander. Eginbideak galdegiten zaitu, le devoir vous appelle" Dv. " Galde egin, [...] 2.º (S, Mt 7, 7 [vuelve a citarlo s.v. galte egin, pero en realidad es galtha ezazie: sí hay galdegin en SalabBN]), pedir; [...]; 4.º (B, L, BN), reclamar, exigir" A. v. 1 galdatu (2), galdetu (2). Tr. Propio de la tradición septentrional desde sus primeros textos, fuera de la cual lo encontramos en textos navarros: Beriain, Mendiburu, CatSal (hay eskatu en cambio en CatAe y CatR ), Irigaray, además de en Orixe y Villasante. Cuando el objeto es una oración subordinada, el verbo de ésta puede ser el sust. verbal (-t(z)ea ) o verbo conjugado con los aux. de subjuntivo (eman diezaion ); hemos encontrado una vez -t(z)eko, en cambio, en Etcheberri de Sara (Galdegin betzo [ene semeari] eskuarazko zenbait perpaus latinez ihardesteko, 400).
    Ene izenian anhitzetan galdeginik limosna. E 67. Ezpaitu Iainkoak gureganik deus berzerik galdegiten, hari garreitzan baizen. Lç Ins E 1r. Nazione huni galdegin dakionzat, munduaren kreazioneaz geroztik isuri den profeta guzién odola. Lç Lc 11, 50 (He kontu galde dakioentzat). Zer galde egiten duzu? "¿Qué es lo que me quereis?" . Volt 188 (en 223 la misma pregunta se traduce por "¿A quién pedís y buscaís?"; cf. infra (3)). Hau gure gauza guzietan bear dugu galdegin. Ber Trat 94v. Geure obren kontu hertsia daroku galdegiñen. EZ Noel 128. Eztugu ian-edanean eta beztimendetan soberaniarik galdegiten. Ax 416 (V 270). Xahutasunaren galdegiteko othoitza. Gç 56. Galdegizue eta errezibituko duzue. Ib. 97. Gauza bat xoilki galdegiten darotzuet ene errekonpensatzat. ES 187. Zeren Jainkoak galdegiten zioten baiño gehiago egiñ nahi izatu duten. Ch III 7, 2 (v. tbn. 2, tít.). Adoniasek galdegin zuen ezkontzan Abisag. Lg I 324. Haren legeak zure herbaltasunari sobra galdeiten dioela. Mih 89. Erregelak galdegiten dituzten bertze kondizione guziak bethe ditudala. Mat XVI. Galdegiten dugu barkhatuak izaitea barkhatzen dugun bezala. Jaur 193. Guti zuten galdegiten. Arch Fab 213. Ez du nihork ikusi apheza ihesten, / etsaiak duenean lagun galdegiten. Hb Esk 198. Gaztainak lur harroa galdegiten du. Dv Lab 318. Espos laguntzat gald'egin zintudan. ChantP 292. Pot bat gald'egin neron xapela eskian. Ib. 398. Arrosario saindua [...] Leon XIIIgarren Aita Sainduaz hanbat prezatua eta galdegina. Lap VI (V 1). Frantziako framazon bilkura guzieri galdegina zioten laguntza. HU Aurp 172. Hanitz urteren eskola galdegiten duten ofizioetan. JE Bur 194. Jesusek galdegin bezala, atxik zuen mintzaire ederra. Barb Sup 166. [Hiltzekotan denak] bere laguner eginen du galde: / [...] othoitzean har diten, lokhartzeko orde. Ox 77. Ützi zian mandozaingua eta galtegin zian Elizan serbütxian berriz sartzia. Const 27. Galdegina egin zuen. Barb Leg 61. --Upela! --galdegin zuen. Mde Pr 108. Othoi, galdegiten dautzut, solasta zite harekin. Ardoy SFran 121. Galdeginaren bortxaz ardietsi. "À force d'insistance" . Ib. 96. Gure ertor zenak galde eginik egin nituela [pertsuak] . Xa Odol 87. Apezari euskararen zaintzeaz ere aunitz galdegiten diogu, aunitz badezakelakotz. Ib. 239. Ez nakon sobera ere galdegin nahi eta erraiten dakot ea bortz libera sobera zitzakon. Etchebarne 42.
    v. tbn. Mat 47. Volt 219. FPrBN 3. SP Phil 34. Bp II 64. CatLav A 2v (V 3). He Gudu 38. Mb IArg I 295 (eska ta gald-egiozu). CatLan 21. Brtc 241. Monho 158. Dh 209. FrantzesB II 25. JesBih 421. CatLuz 32. Laph 62. Elzb PAd 33. Zby RIEV 1908, 608. Jnn SBi 154. Arb Igand 170. CatJauf VI. Ox 138. Etcham 200. Zerb IxtS 39. Lf Murtuts 22. Balad 214. LuzKant 107. Vill Jaink 41. Larz Iru 136. Mattin 53. Larre ArtzainE 88. Galde egin: EZ Man II 50. He Gudu 99. Vill Jaink 171. Galthegin: Etch 582. Casve SGrazi 66. Galdein: CatLan 17. Galdin: CatSal 33. FIr 148.
    azpiadiera-1.1
    (Con objeto indet.).
    Argi galdeginik oldar zedin barnera. Lç Act 16, 29 (He galdeturik argia, Dv argia galdaturik). Konxit galdegin dirakozut. Echaux 155. Geure buruari kontu galdegitea xeheroki <ge-> [...] egin ditugun bekatuez. Mat 308. Zuhurrei gogo onez galdegiozute konseillu. Ch I 5, 2. Jinkuaren aitzinian mendekü galdeiten düten bekatiak. CatLan 118. Zuri sokorri galdegitea irrisku guzietan. MarIl 104. Orok haize eta iguzki galdegiten dute. Dv Lab 330. Mertsede galditeko Ama Birjinarik. CatSal 39. Jinkoari barkamendu galdegin. HU Zez 181. Denbora ta lan galdegiten du edozointan ikasteak. Xa EzinB 57.
    v. tbn. CatLav A 1v (V 2). Mih 90. Monho 128. CatLuz 24. Jaur 128. JE Ber 73. Lf Murtuts 28. Or Aitork 162.
    azpiadiera-1.2
    (Precedido de alativo). Pedir de.
    Bazinaki nor den edaterat galdetzen darotzuna. Lg II 136. Edatera galdegin baitzuen, eskaini zioten edari khirets bat. CatJauf 29.
    sense-2
    2. (L-sar, BN-baig-lab; Dv), galde egin (G, BN-mix-ad-baig-lab, Sal; LE UrtVoc), galtegin (S, R-is-uzt), galte egin (R), galdin (AN-ulz-egüés-erro-ilzarb-olza-gulina, B, Sal), galdein (AN-ulz-erro, B, Ae), galde in (G-nav, AN-erro). Ref.: A (galde egin, galte egin); Bon-Ond 1142; Iz R 290, Ulz (galdéin); Satr VocP (galdegin); Izeta BHizt (galdin); Gte Erd 129; EAEL 64. Preguntar; interrogar. "Galdin zazie ta kontestatiko diziáu, preguntad y os contestaremos; nik béti ongitteraittaut, beño béti zautzaut eztuela nai galdíttare" Iz Ulz. "Galdin zion. Zer galdin datzu? Galdiozu zerbait" Izeta BHizt. v. galdetu. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, salvo en vizcaíno, donde sólo lo hemos encontrado en Erkiaga (Arran 153 galde egin), y en suletino, donde sólo lo hemos encontrado en Archu (Fab 9), Constantin (28 galtegin) y Casenave (SGrazi 44 galthegin). Hay galderik en contextos negativos, etc., en Leiçarraga: Zuek beraz eztagizuela galderik zer ianen duzuen (Lc 12, 29) y Etcheberri de Ziburu: Baldin galderik badarot / nihork ere egiten, / zergatik haren ondoan / hanbat naizen penatzen (Eliç 219) (v. tbn., sin interrogativa indirecta como complemento, SP Imit III 58, 2, Lg II 242, Ir YKBiz 397 y Etxde JJ 136).
    Galde eidazu nai duzuna <naydassuna>. Rabelais 148. Baldin nehork galde badagizue: Zergatik laxatzen duzue? Lç Lc 19, 31 (He galdegiten badarotzue; Dv galdatzen ). Elkharri galde egiten zeraukatela, zer erran nahi zuen. Lç Mc 9, 10. Bati galdegin diot zer den jaun oriokin etorrara pausu unetara. CartEsp 463. Doktrinaren deklarazinoa, galdeginez eta ihardetsiz egina. Mat 36. Zeren galdeginika anitz gauza ezpaizio respondatu. Ber Trat 11r. Orai hemen galdegin ahal diteke, ea ifernuan berorik baizen hotzik izanen denz. Ax 583 (V 375). Norako da bere azken finean, Iainkoak bere eskutik utz dezanean? Ezta zer galdeginik. Ib. 110 (V 73). Kheinuz galdegiten zioten aitari, nola nahi zuen deit zedin haren semea. ES 159. Dudan galdegin dakienari. El 53. Gald-egiezu noiz. Mb IArg I 93. Bializitio bi diszipulo galdegiterá. LE Urt (ms.) 4r (ed. 1846, 9 galde egitera ). Galde egin bide zioen beti norbaiti, zar batentzat zer gauza ziran onenak. AA III 364. Ez neri galde egiñ, zeren naizen ignorantea. CatB 33. Irten zanari / egin ziyon galde: / --Gaspar Lizarralde / emen bizi al da? Bil 149. Geroztik galdegin izan diot nere buruari nola othe zakien. Elzb PAd 53.
    (s. XX) Zer egiten dakote mutiko gazteek? zuen galdegiten bazkaltiarretarik batek. JE Bur 152. Aitona batek besteai galde / egiten zion lenguan, / eguzkitikan illargiraño / zenbatxo bide daguan. Tx B 194. Ez dugu galdegitearen beharrik non giren. JE Ber 74. Galdegiten diote baduenez deus jatekorik. Barb Leg 130. Modu onetan erantzungo diet / egiten banaute galde. MendaroTx 70. Euskeraz galdegin ta euskeraz erantzun, eman dizkigute bear-berriak. Ldi IL 48 (37 galde egin ). Zuen aurrean galdegin diot, ta [...] eztiot obenik arkitu. Ir YKBiz 489. Maisu onari zer egiñen galdegin zion betiko bizia irixteko. Or Aitork 397. Orain bertze gauza bat galdegin bear datzut. Izeta DirG 57. Non nagon eginik galde, / diot: "Aurrean Baztan daukazu, gibelean Erro alde". Xa Odol 261. Lenago noiz ikusi ote zuan izebari galde egin zion amona Mariak. JAzpiroz 93. Eta galdegin zautan ez nintzanetz bertze hamabortz egunendako joanen. Etchebarne 91.
    v. tbn. Volt 181. EZ Eliç 261. SP Imit IV 18, 1. Gç 172. Ch III 31, 5. CatLav A 6v (V 7). Lg I 237. Brtc 167. LE Ong 48v. CatLuz 14. MarIl 71. Hb Esk 102. ChantP 398. Legaz 18. Zby RIEV 1908, 412. Jnn SBi 118. Elsb Fram 68. Lap 23 (V 14). Arb Igand 9. CatJauf 79. StPierre 14. Zerb Artho 98. Or SCruz 19. Etcham 150. Zub 57. FIr 151. Anab Usauri 47. Or Eus 237. ABar Goi 28. TAg Uzt 304. Lf Murtuts 44. Munita 103. Mde HaurB 53. Etxde JJ 241. Txill Let 50. Zait Plat 40. Vill Jaink 53. Ardoy SFran 316. Lab SuEm 209. ZMoso 44. Uzt Auspoa 43, 118. PPer FLV 1987, 191 (AN-gip). MIH 135.
    Galde egin: EZ Eliç 261. It Fab 19. Dv LEd 180. Xe 203. A Ardi 56. JanEd II 35. EusJok II 23. KIkG 62. Inza Azalp 119. TP Kattalin 186. Tx B I 151. JE Ber 44. Or Eus 134. Etxde JJ 46. Erkiag Arran 18. Zait Plat 92. NEtx LBB 130. Lab SuEm 198. Berron Kijote 141. Lf in Casve SGrazi 17. Insausti 245. Albeniz 41. MEIG VII 35.
    Galde ein: Tx B 132. Galde in: CatUlz 10. Galtegin: CatR 31. Mdg 129. Galthegin: Mde Pr 125. Galte egin: Hual Mt 2, 1. Galdein: Mih 104. CatAe 30. Galdin: MurSerm 86. CatSal 31. Samper Mt 2, 1. Legaz 33. CatUlz 21.
    azpiadiera-2.1
    Galdegiezue, galde, [...] ontzeri, galde ni gezurretan ari naizenentz. Or Mi 77. Galdegin lurrari eta "ez naiz" esan zidan [...]. Itsasoko tulunbio ta narrazti bizieri galde, ta "ez gaituzu Iainko" erantzun zuten. Or Aitork 250.
    azpiadiera-2.2
    (Con objeto no pronominal ni oracional).
    Galdegin dezezu bidea. Volt 142. Galdegin behar zaiote Katixima. Volt 142. Galdegin behar zaiote Katixima. CatLav 19 (V 17). Asi da apeza eskolara bilaraztan agunoro dotrinaren galtegiteko. Mdg 122. Ango zernai berri galdegin oi baitzidan. Or Aitork 215. Beraz, zozokeri bat galdegiten dute "zer ari zan" orrekin. Ib. 336.
    v. tbn. Mde HaurB 87
    azpiadiera-2.3
    (Acompañado de instr.). Preguntar por. "Norbaitez ou zerbaitez galdegitea, s'informer de quelqu'un ou de quelque chose" Dv.
    Begiratu behar dela bertzeren bizitzeaz kurioski galdegitetik. SP Imit III 24, tí. Jaten zeudela, galdegin zuen Antimoz. Mb IArg I 265. Arrebaren etxera sartu bezin laster galde egin zeban berak igorritako landareaz. Izt C 163. Apaiznausiak galdegin zion bada Yesusi bere ikasletaz. Ir YKBIz 474. Mundu zabalari galdegin nion ene Iainkoaz. Or Aitork 250.
    v. tbn. Etxde JJ 53. Erkiag Arran 91. Lab SuEm 188.
    azpiadiera-2.4
    (Precedido de gen.). Preguntar por; pedir. Cf. galde (3).
    Gau eta egun beti / peligruan daude [arrantzaliak], / noizik beiñ egiñikan / partillaren galde, / aren irabaziyak / mereziyak daude. Arrantz 99. Jendarmak Esteberen basetxean agertu ziran Piarres Etxahunen galde egiñaz. Etxde JJ 191 (v. tbn. 228). Izenaren galde egin zion, eta onek "Molinera" zesaiotela erantzun. Berron Kijote 56. Odon-en galde egin ziguneko lasaitu genduen: bai, onik duzu. MIH 145.
    azpiadiera-2.5
    "Mirenegaitik (V-arr), lagunagatik galde egin zun (V-arr, G-azp)" Gte Erd 129.
    sense-3
    3. (BN-arb-baig, S) Ref.: EAEL 263; Gte Erd 129 .
     (Aux. trans. bipersonal). Llamar, convocar; (hacer) buscar, preguntar (por). " Xefak galdegiten ditu biltzerre batendako (BN-baig), el jefe ordena que los hombres del pueblo se reunan" EAEL 263. " Nor galdegiten düzü? (BN-arb, S), ¿por quién pregunta?" Gte Erd 129.
    Herodesek hura galdeginik eriden etzuenean, [...]. Lç Act 12, 19 (He bilha erabilli, TB bilhatu, Dv bilharazi). Simonen etxea galde eginik ethor zitezen borthara. Lç Act 10, 17 (TB etxea galdeginez; He etxearen galdez zebiltzala, Dv etxeaz galdeka). Ene arimak zu galdegiten zaitu eta zure bilha dabila. Harb 383. Hiltzerakoan zure galdegin zuen. Ax 329 (V 218). Nihork ez gaitu galdegin lanerat. Lg II 196. Urus izan zen Jainkoaren zerbitzurat galdegina izaiteaz. Jaur 408. Zuk galdegiten nauzunean zure aintzinera. Dv LEd 6. Eta huna hor Ustaritzera galdegiten dutela, eztei handi batzuetara. Barb Sup 45. Afaiterat galdegiten du. Ardoy SFran 187.
    v. tbn. JEtchep 93.
    sense-4
    4. (Uso sust.). Pregunta.
    [...] galdetu zion batek, eta besteak ere egin ziozkaten era bereko beren galdegiñak. Mb IArg I 222s.
    azpisarrera-1
    GALDEGITEKE. Sin preguntar.
    Don Kijotek eskatu ziena ikuskatu gabe ta Dulzinea zeiñ ote zan galde-egiteke, baietz esan zioten. Berron Kijote 113.
    azpisarrera-2
    GALDEGITEKO.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) "Jainkoari galdegiteko dugu gure bekhatuen barkhamendua, nous devons demander à Dieu le pardon de nos péchés" Dv.
    Othoitz egiten dugunean galdegiteko dugu gogora ethorten zaikun guzia. Lç Ins E 3v. Baldin Axular kausituko baliz orai dagoela purgatorioan [...], guztiok galdegiteko gendioke Jainko guztiz onari, othoi urrikal dakioen. ES 154.
    v. tbn. EZ Noel 65.
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) Interrogativo.
    [Adberbio] galdegitekoak, zur, quare, quamobren, zergatik, zer arrazoinez edo zeri dagokala, etc. ES 368.

    galdegin

    galdegin
    << gaizto 0 / 0 galdu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper