OEH - Bilaketa
17 emaitza ebaska bilaketarentzat
goiburua
piru.
etimologikoa
Etim. De lat. filum.
sense-1
1.
(AN-burg, B, BN-ciz-baig; H; ph- VocBN→A, Dv, H),
firu (V-ger-ple-arr-oroz, BN-baig; Mic 7r, Añ (V, AN)),
biru (AN-araq, Sal, R; Aq 583 y 1295, H (AN)),
iru (V-ple-arrig-oroz),
puru (BN-mix; ph- H (BN, S))
Ref.:
A (biru, firu, iru, piru, puru);
Satr VocP;
Holmer ApuntV 24
.
Hilo; hebra de hilo; brizna de hilo; filamento. "Hilo" Mic 7r y Añ. "Hebra de hilo (AN)" Aq 583. "Hilo torcido" Ib. 1295. "Brin de fil, de soie, hari phirua, zeta phuria" H. "Firu: 1.º (V-ple-arr-oroz), hilo; 2.º (BN-baig), hebra" A. "Pelo, hebra" Satr VocP. v. hari.
Zeñetaik [Jangoikoaren eskutik] dagon dilindaká gizóna ala nola liza birubátes. LE Urt 131v (ed. 1846, 368 liza edo liztari biru ). Egonik eskegirik firu argal mee baterik, jausteko, ez torre altu batik, ezpada mundutik infernura. Añ LoraS 118 (117 firu-albiñu mee). Nekhez trenkatzen da hirur phirutako sokha. Dv Eccl 4, 12 (Ol lakain irukoitza, BiblE hiru hariko soka; Azkue, que cita este ej., traduce "doblez, plegadura"). Nola ditugun egiten eskuarazko hitzak; hitz hautarik bakotxa zenbat piruz den iruna. HU Aurp 207. Atunetako birrari edo firu sendoak baltzezkotu neuk eragin notsiezan. A BGuzur 130. Badira bertzela ja [herri] hura iduriko hanitz, bai Frantzian bai auzo erresumetan, iragan mendearen ondarrean harek bezala piru andana batez egin dutenak soka ezin hautsizkoa. JE Bur 200. Kalamuaren phiru larriak arrailtzen zituzten lehenik. GH 1927, 337. [Urzoa] lasto piru batekin / han zen berehala. Etcham 169. Lehen jada xirtxikatua bazen, orduan azken piruraino higatua zela Berrogoita Hamazpigarrena. Zerb Gerlan 91.
Hilo; hebra de hilo; brizna de hilo; filamento. "Hilo" Mic 7r y Añ. "Hebra de hilo (AN)" Aq 583. "Hilo torcido" Ib. 1295. "Brin de fil, de soie, hari phirua, zeta phuria" H. "Firu: 1.º (V-ple-arr-oroz), hilo; 2.º (BN-baig), hebra" A. "Pelo, hebra" Satr VocP. v. hari.
Zeñetaik [Jangoikoaren eskutik] dagon dilindaká gizóna ala nola liza birubátes. LE Urt 131v (ed. 1846, 368 liza edo liztari biru ). Egonik eskegirik firu argal mee baterik, jausteko, ez torre altu batik, ezpada mundutik infernura. Añ LoraS 118 (117 firu-albiñu mee). Nekhez trenkatzen da hirur phirutako sokha. Dv Eccl 4, 12 (Ol lakain irukoitza, BiblE hiru hariko soka; Azkue, que cita este ej., traduce "doblez, plegadura"). Nola ditugun egiten eskuarazko hitzak; hitz hautarik bakotxa zenbat piruz den iruna. HU Aurp 207. Atunetako birrari edo firu sendoak baltzezkotu neuk eragin notsiezan. A BGuzur 130. Badira bertzela ja [herri] hura iduriko hanitz, bai Frantzian bai auzo erresumetan, iragan mendearen ondarrean harek bezala piru andana batez egin dutenak soka ezin hautsizkoa. JE Bur 200. Kalamuaren phiru larriak arrailtzen zituzten lehenik. GH 1927, 337. [Urzoa] lasto piru batekin / han zen berehala. Etcham 169. Lehen jada xirtxikatua bazen, orduan azken piruraino higatua zela Berrogoita Hamazpigarrena. Zerb Gerlan 91.
azpiadiera-1.1
Zenbeit egun huntan ja piru batek zaukala erran ditake haren bizia.
HU Aurp 132.
Apirileko lorea, piru bati dago.
EZBB I 37.
azpiadiera-1.2
Gizon moltzo bat, hezur eta larru eginak, gorputza piru bilakatua, begi handi batzuekin, herioa jada aztaparrez lotua.
StPierre 22.
azpiadiera-1.3
Hilo, curso, línea (del discurso, relato...).
Biurtu gaitezan lengo firu albiñua artutera. Añ LoraS 54.
Biurtu gaitezan lengo firu albiñua artutera. Añ LoraS 54.
sense-2
2.
Límite, extremo.
[Baratze zaina] entseiatzen da hekien [belhar gaxtoen] erroak azken phiruraino atheratzerat. Dh 557. Dudarik ezta denek gogoan hartua dutela behen pirutik azkeneraino gora-behera guzia. Etcheb GH 1959, 316. Sekulan bere buruaz orhoitu gabe, azken piruraino higatu zen haren osagarria. Etcheb GH 1976, 115.
[Baratze zaina] entseiatzen da hekien [belhar gaxtoen] erroak azken phiruraino atheratzerat. Dh 557. Dudarik ezta denek gogoan hartua dutela behen pirutik azkeneraino gora-behera guzia. Etcheb GH 1959, 316. Sekulan bere buruaz orhoitu gabe, azken piruraino higatu zen haren osagarria. Etcheb GH 1976, 115.
sense-3
3.
"Ondas (sonoras)"
A (que cita el ej. de Dv).
Hitz bat errana izan zait ixilik, eta ebaska bezala ene beharriak atzeman ditu marmara arin hartako phiruak. Dv Iob 4, 12 (Ol susmurra, BiblE zurrumurrua).
Hitz bat errana izan zait ixilik, eta ebaska bezala ene beharriak atzeman ditu marmara arin hartako phiruak. Dv Iob 4, 12 (Ol susmurra, BiblE zurrumurrua).
sense-4
4.
(L, BN ap. A
; ph- H).
"Au fig. on dit phiru oneko, tzarreko gizona, homme accommodant, de caractère facile ou difficile et retors" H. "Fibra, contextura. (Jaun) hori gizon buruduna, zaintsua, piru azkarreko bat omen da, dicen que ese (señor) es un hombre agudo, enérgico, de fibra resistente" A.
Gizon piru ahulekoaren ateraldia hori. [...] Buru guti, eta hura beroa. HU Aurp 175. Joseph Abraham ohoina ezta piru hortakoa, urrundanik ere! GAlm 1961, 41.
"Au fig. on dit phiru oneko, tzarreko gizona, homme accommodant, de caractère facile ou difficile et retors" H. "Fibra, contextura. (Jaun) hori gizon buruduna, zaintsua, piru azkarreko bat omen da, dicen que ese (señor) es un hombre agudo, enérgico, de fibra resistente" A.
Gizon piru ahulekoaren ateraldia hori. [...] Buru guti, eta hura beroa. HU Aurp 175. Joseph Abraham ohoina ezta piru hortakoa, urrundanik ere! GAlm 1961, 41.
sense-5
5.
(H; ph- VocBN).
Fibra, filamento. "Morceau de [...] de métal, etc." VocBN. "En général, tout brin plus ou moins long et délié qui se détache en forme de fil d'un corps organique [...]. Egur phiru xuxena, bihurria duena, bois qui a les fibres droites, tourmentées [...]. Phiru alde, phiru gaitz adar baten ebakitzea, couper une branche en la prenant dans le sens de sa texture, en contresens de la disposition de ses fibres. Phiru uxterrezko, zailezko oihala, étoffe à tissu facile à déchirer, à tissu fort et résistant. Martir batzuei haragiak phiruz phiru urratu ziotzoten, on déchira les chairs fibre à fibre à qq'uns martyrs" H.
Arrailadura hura etzen phiru-alde egin, lur ikhara ordenariokoetan egiten den bezala, bainan phiru-kontra. Ducq 360. Azkazal bat dena piruz egina da, piru bakotxak zelula lerro andana bat badaukala bururen-buru. JE Med 22. [Bizkar-muinaren] lau mokor hetarat direla heltzen gure sendimenduko zain-piru gehienak. Ib. 26. Eri baten higitzeko, garun axaletik abiaturik jausten da indarra, bere hari-piruari behera, bizkar-muinarat; hemendik gero bertze piru batek heltzen du eriraino. Ib. 27.
Fibra, filamento. "Morceau de [...] de métal, etc." VocBN. "En général, tout brin plus ou moins long et délié qui se détache en forme de fil d'un corps organique [...]. Egur phiru xuxena, bihurria duena, bois qui a les fibres droites, tourmentées [...]. Phiru alde, phiru gaitz adar baten ebakitzea, couper une branche en la prenant dans le sens de sa texture, en contresens de la disposition de ses fibres. Phiru uxterrezko, zailezko oihala, étoffe à tissu facile à déchirer, à tissu fort et résistant. Martir batzuei haragiak phiruz phiru urratu ziotzoten, on déchira les chairs fibre à fibre à qq'uns martyrs" H.
Arrailadura hura etzen phiru-alde egin, lur ikhara ordenariokoetan egiten den bezala, bainan phiru-kontra. Ducq 360. Azkazal bat dena piruz egina da, piru bakotxak zelula lerro andana bat badaukala bururen-buru. JE Med 22. [Bizkar-muinaren] lau mokor hetarat direla heltzen gure sendimenduko zain-piru gehienak. Ib. 26. Eri baten higitzeko, garun axaletik abiaturik jausten da indarra, bere hari-piruari behera, bizkar-muinarat; hemendik gero bertze piru batek heltzen du eriraino. Ib. 27.
sense-6
6.
(
ph- BN ap. A).
"Yema, botón de plantas"
A.
Emazu bada goizegi sortzen eta phirukatzen dela lur-sagarra: phiru hek edo eroriko zazko berak, direlakotz ahul, edo luzatuz joanen zazko. Eskual 5-1-1906, 2. Abar gaixoa! Haixturrez nakon borthizki moztu burua. / [...] Zauriño harren nigarretarik erne jaio da phirua. Ox 173. Erdi deneko lehen phirua, jaiotzen hasi bertzeak. Ib. 174.
Emazu bada goizegi sortzen eta phirukatzen dela lur-sagarra: phiru hek edo eroriko zazko berak, direlakotz ahul, edo luzatuz joanen zazko. Eskual 5-1-1906, 2. Abar gaixoa! Haixturrez nakon borthizki moztu burua. / [...] Zauriño harren nigarretarik erne jaio da phirua. Ox 173. Erdi deneko lehen phirua, jaiotzen hasi bertzeak. Ib. 174.
sense-7
7.
Rayo.
Perekatzen gituzten iguzkiaren urrezko piruek. Zub 121.
Perekatzen gituzten iguzkiaren urrezko piruek. Zub 121.
azpisarrera-1
PIRU BAT.
"Phuru bat (BN, S), un peu, un morceau" H.
Esta galdúko birubát ere. LE ( in BOEanm 1589 ). Ezta piru (b)at ere ez dut. (AN-erro). Inza NaEsZarr 2225.
Esta galdúko birubát ere. LE ( in BOEanm 1589 ). Ezta piru (b)at ere ez dut. (AN-erro). Inza NaEsZarr 2225.
azpisarrera-2
PIRU ETA PIRU.
v. piru-piru.
Sekulako karraskan emaiten da phiru eta phiru iruten. Barb Leg 24. Goru makillea garrijan ebala, firu ta firu eragoion gorubetan. Otx 105.
Sekulako karraskan emaiten da phiru eta phiru iruten. Barb Leg 24. Goru makillea garrijan ebala, firu ta firu eragoion gorubetan. Otx 105.
piru
-
piru....
-
Etim. De lat. filum....
-
1. (AN-burg, B, BN-ciz-baig; H; ph- VocB...
-
Zenbeit egun huntan ja piru batek zaukal...
-
Gizon moltzo bat, hezur eta larru eginak...
-
Hilo, curso, línea (del discurso, relat...
-
2. Límite, extremo. [Baratze zaina] ent...
-
3. "Ondas (sonoras)" A (que cita el ej. ...
-
4. (L, BN ap. A ; ph- H). "Au fig. on di...
-
5. (H; ph- VocBN). Fibra, filamento. "Mo...
-
6. ( ph- BN ap. A). "Yema, botón de pla...
-
7. Rayo. Perekatzen gituzten iguzkiaren ...
-
PIRU BAT. "Phuru bat (BN, S), un peu, un...
-
PIRU ETA PIRU. v. piru-piru. Sekulako ka...
<< ostuka 0 / 0 tzinkurta >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
