Harremana

    OEH - Bilaketa

    445 emaitza ebaki bilaketarentzat

    Sarrera buruan (29)


    Sarrera osoan (416)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    iltze.
    tradizioa
    Tr. Itze es la forma propia de la tradición septentrional. En textos navarros encontramos tanto itze como iltze : Beriayn emplea ambas formas en proporción similar; hay itze en Lizarraga de Elcano y en un texto de Goñi de mediados del s. XIX (ASJU 1993, 913; tbn. en Orixe), e iltze en Mendiburu (IArg II 290) y un SMSerm 206. El roncalés Mendigacha emplea itze (135). En textos guipuzcoanos se documenta la forma iltze y en vizcaínos ultze (que tbn. aparece en Lazarraga), ultza (Etxabu Kontu 85) y untze (ésta última es la única empleada por autores modernos y con alternancia de ambas formas en Moguel). En Txirrita se encuentra además la forma iltza (B 49). En DFrec hay 9 ejs. deiltze y uno de itze .
    etimologikoa
    Etim. Iltze quizá deba la líquida anteconsonántica a un cruce con giltz(a) 'llave'.
    sense-1
    1. (V-gip, G, AN-olza, R; Lcc (-lz-), Deen II 13 (-lz-), VP 37v, Lar (+ -lz-), Añ (G), Arch VocGr (-lz-), Dv (G), H (V, G)), itze (AN-ulz-egüés-erro, L, B, BN, S, R; IC 442r, Volt 64, SP, Deen I 221 <itsia>, Urt I 59, Ht VocGr , Lar, VocBN , Dv, Gèze (+ h-), H (G, L, BN, S)), ultze (V-m-gip; Lar, Añ (V, G), Dv (V), H (V, G)), ultza , untze (V; Mic 6r (-nz-), Añ (V), H (V)), untza (V-ger), iltza (V-gip), itza (S), intze (AN-ilzarb), ultz (V-gip). Ref.: VocZeg 286 (iltze); Bon-Ond 151; A (iltze, ultze, itza, untza, untze); Lrq (itze); Iz ArOñ (iltze, ultze), Ulz (itze), To, R 308; Etxba Eib (ultze); SM EiTec1 (ultze); Izeta BHitz (itze); Elexp Berg (iltze, iltza, ultze); ZestErret.
    Clavo (sentidos prop. y fig.). "Púa de hierro, ilzean puntea" Lcc. "Clavar, [...] (c.), untzez, iltzez josi" Añ. "Iltze andi tzarra, gros et gran clou à tête. [...] Ultze buru xabala, clou à tête plate. Iltze buru bagea, pointe sans tête" H. "Ultze josten baintzat, arotzak añakorik ez-taok. Galdu barik ultzok, duakuak ez titxuk eta" SM EiTec1. "Iltze 'clavo' eta giltza 'llave'-ren erabilera nahiko nahastuta dago eta askotan erabiltzen da bata bestearen ordez" Elexp Berg. v. giltza (10).     Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde Leiçarraga
    Ikhus ezpadezat haren eskuetan itzén seiñalea [...] eztut sinhetsiren. Lç Io 20, 25 (He, LE, TB, Dv, Leon itze, Ur, Ol, Or, IBe, IBk iltze, Ker untze ). Nik bere, Jaun orrek ala gurarik, / probadu dot mina eta dulzea; / bietan busti da ene ulzea. Lazarraga B2, 1151r. Etxe hartan enplegatu diren leio burdinentzat eta itzentzat. (1745). SenperEus 30. Gurutzean iltzez josi zuen. Ub 90. Bekatuaren iltze sartu-berria atera diteke erraz, ez ordea bekatuakin mallukatzen badezu. Mg CC 80 ( CO 111 ultze ). Dakijanak ezagutu leike, zelako ultze ta penia izango zan au. Ur MarIl 17 (v. tbn. 107). Josi zuten gure Jauna iltze aundi batzukin gurutzean. Inza Azalp 70. Ohartzen niz itze batetik dilindan dagon erretaulaño bati. JE Ber 65. Eguzkiaren iltze zorrotzak [...] burua zulatzen didate. Or Mi 121 (Or Tormes 39 untze ). Iru eguzkibelar [...] ate gañean iltzez erantsiak. JMB ELG 117. Hitz horiek itze batzu iduri sartzen ziren Frantsesen beharrietan. Ardoy SFran 104. Matrallu ta ultzi [forma det.], lagun on bi. (V-m). EZBB II 60. Leioan iltzeak utzi ta sendatzen zala [betazaleko karatxoa] . JAzpiroz 42.
    v. tbn. v. tbn. Ber Doc 106v. OA 33 (-lz-). Gamiz 204. Lar SermAzc 48. Mb IArg I 344. Cb Eg III 328. Gco II 28. AA I 521. Echag 145. Arr GB 82. Xe 328. Apaol 40. Ag Serm 354. ArgiDL 35. Balad 185. TP Kattalin 182. Ldi IL 136. Ir YKBiz 533. SMitx Aranz 133. Anab Poli 66. And AUzta 113. Osk Kurl 75. NEtx LBB 130. LuzKant 137 (h-). EZBB II 18. BBarand 181.
    Itze: Mat 203. EZ Man I 83. Gç 83. Ber Trat 9r. He Gudu 134. Lg I 203. CatLan 43. AR 191. Jaur 152. UskLiB 40. Gy 118. Dv LEd 1. Hb Egia 63. ZugSerm 300. HerVal 222. Jnn SBi 30. Ip Hil 169. Lh Yol 49. Barb Sup 133. Zerb Metsiko 253. Ox 79. Zub 26. Larre ArtzainE 234.
    Ultze: CatElg 205. JJMg BasEsc 5. Astar II 205 (-lz-). fB Olg 4. Itz Berb I 113 (-lz-). Ag Kr 78n. Untze: Urqz 15 (-nz-). Mg CO 112. Añ EL1 203. AB AmaE 153. Azc PB 49 (Ur PoBasc 232 ultze). Kk Ab I 71. GMant Goi 59. Altuna 50. Enb 103. Eguzk GizAuz 55. Bilbao IpuiB 183. Onaind STeresa 60.
    azpiadiera-1.1
    Donapaleorat izertu lapatua etorri zen. Itzea bezain xuxen, nehun ausatu gabe, notariaren etxerat jo! GH 1924, 299. Zain badagote, itzea bezain xut, unhaia. JE Ber 16. Jostarazlea, itzea iduri, mugitu gabe egotea. Zerb BiGo 301. Gorputza itze bat bezala atxikarazten zuen. JEchep 97. [Iguzkiak] oilarandoi hartzen zuelarik bere pean, itzea bezain xuxen, orduan oren bata. Larre ArtzainE 44.
    azpiadiera-1.2
    (Gc ap. A), itze (AN, L, R, S ap. A). "El clavito que une las dos piezas de unas tijeras" A.
    azpiadiera-1.3
    Clavo de calzado deportivo.
    Gaurko pistetan bezela, zapatillak iltze txikiekin. Albeniz 165.
    azpiadiera-1.4
    Punta, clavo del trompo.
    [Bestearen tronpie] hausteko, hiltzez behera jaurti behar du [bere tronpie] . Osk Kurl 152.
    sense-2
    2. itze (Gèze (+ h-), H). "Clou de girofle. Zure odolgiek behar zuketen zenbait itze" H. v. infra ITZE-JIROFLA.
    Untza laurden bat espezia itze eta haren erdia bipher. Mong 589. Hirur itze, zenbet zitron sister eta kanella puxka bat. ECocin 50. (v. tbn. 52) Itziak lehertuak. Ib. 47. Oihal, baxera, tresna, xokolet, tindu, itze, olio, arno eta holako! Lf Murtuts 1 (de interpr. no segura).
    sense-3
    3. + ultze (V ap. A), untze (V-m ap. A). Clave (de una cuestión). "Dificultad, la parte difícil de un problema, de un negocio. Guzurragaz egia ataratea: olakoen artean aortxe dago untzea, [...] tal es la dificultad entre gentes así" A.
    Eztago pekatu parkatu ezin daikianik biar dan legez artzen badogu; baña onek dauka ultzia. (Interpr?). CrIc 152. Baia dirua non da? / (or dago ultzea) / saldu bearko dogu / daukagun guztia. Zav Fab, RIEV 1909, 36. Nerekiko, urrengo auxe da egia, ta auzi ontako iltzea. Ldi IL 61 (v. tbn. 66). Zelan eskuratu ete dabe? Ortxe dago untzea. Eguzk GizAuz 137 (v. tbn. la misma expr. en Bilbao IpuiB 81, Erkiag BatB 12 y Gazt MusIx 164 untze; Or QA 60 itze). Koxka ta untzea, agindutea zan. Erkiag BatB 94. Oneik danok Club Deportivo Aurrera sortu ta lasterko kontuak dira. Baiña ementxe da ultzea: noiz sortu zan Aurrera? Etxabu Kontu 162.
    v. tbn. MEIG VI 101.
    azpiadiera-3.1
    Bien arteko elkartean datza gure olerkariaren bizikera-untzea. Gazt MusIx 61.
    sense-4
    4. "Comalia" DRA .
    Ardien eritarzün maizenekuak dirade: itzea, hazteria, odoleko mina, thatxadüra. "Le claveau" . Arch Gram 122.
    sense-5
    5. (G-goi ap. A ), untze (V-gip ap. A ).
    "Mal temple después de un día de comilona" A.
    [Moxkorraren griñak] menderatzen / egin alegiñak, / bestela izaten dira / biramon jakiñak: / kopetean iltzea / ta buruko miñak. JanEd II 110.
    sense-6
    6. (G-azp), untze (V), ultze (V-gip). Ref.:A (untze); Etxba Eib (ultze); ZestErret Medida de longitud usada en las competiciones de arrastre. "Medida de longitud equivalente a noventa y seis pies o cien y aun más, según la costumbre de cada localidad" A. " Onenbeste untze egin baietz (Vc), apuesto [...] a que cubre tantas veces la distancia de ciento veinticinco pies" Ib. " Zenbat ultze eiñ dittue goizeko irixak? " Etxba Eib. " Nekez baten ingururatu genduan probarrixa lelengo ultzera " Ib. (s.v. ingururatu).
    Lau iltze ta erdi egiñ zituzten ordu betean berrogetamar kintaleko arriarekiñ. Ag G 88. [Idiak] lanien asirikan / eskoien aldera / bigarrengo ausian / untzeko sarria. EusJok II 113. (cf. nota del ed.: "bigarrengo tirakadan iltzea gelditu gabe egin")
    sense-7
    7. itze (S ap. A; H, Lh). (Pl.). "Au pl. muselière armée de clous, pour empêcher les jeunes poulains et veaux de têter. Behorrak itzeak dituen xaldiñoa eztu uzten edoskitzera. Clous que l'on met au groin des porcs pour les empêcher de fouiller. Debekatua da itzerik gabeko urdeak etxetarik kanpo uztea" H. "Anillo que se fija en la jeta de cerdos" A. "Itzeak emoitzu zaldi horri, mettez une muselière à clous à ce poulain" Lh.
    sense-8
    8. itze (S ap. Lrq; H). "Furoncle, clou. Itze bat belhaun azpian yinik, ohatua da. [...] Itze itsua, furoncle malin (aveugle), qui est profonde et perce difficilement" H.
    sense-9
    9. "Il se dit d'une idée fixe, d'un souci qui persiste, d'un ressentiment que l'on garde, etc. Itze bat du buruan ilkhiko etzaiona, il a à la tête un clou qu'on ne lui sortira pas. Bazinaki ze itze dakhardan bihotzean " H.
    sense-10
    10. itze (L, BN, S ap. Lh), untze (V-m ap. A). "Cierto callo producido por la pelota en la mano" A. "Clou, mal des joueurs de paume à main nue" Lh.
    [Pilotariak] eskua hantua du pintzaren iduri eta ahurrean itzea jauzia begia bezain minbera, eskua aldeanbertze zilatzen baitako. JE Bur 31.
    v. tbn. Herr 24-12-1959, 3 (itze).
    sense-11
    11. itze (R-uzt ap. A), untze (V-ple ap. A). "Aguijón" A.
    azpisarrera-1
    ILTXE (H (G); ultxe H (V)). (Con palat. expresiva). "Iltxia, id. iltze txikia, petit clou" H.
    azpisarrera-2
    ILTZEAK-ILTZE.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) Clavos.
    Beste aldean, olak an bere, ormearen kontra eta unean unean, untzeak untze. Erkiag BatB 60.
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) Cf. supra (6).
    [Idiak probalekuan antzean] euli mengel ta buztarri mingarridunok untzeak-untze egiten ete dituen eskolako mai-ganean marrak [...] markauaz. Erkiag BatB 40.
    azpisarrera-3
    ILTZE-ARRAIN. "(Huso ichthyocolla), pez de clavo, iltze-arrai" Labayru Hist I 516.
    azpisarrera-4
    ILTZE-BELAR (itze-belhar L, BN-ciz-baig, S; Dv, H). Ref.: Alth Bot 9; A; Lh. "Menthe" Dv. "Menthe cultivé" H. "Hysope" Alth Bot 9 y Lh. "Hisopo? menta?" A.
    Itze-belharretik eta bortu-saietik eta baratze belhar mota guzietarik. HeH Lc 11, 42 (Leon itze-belhar; Lç, TB mentha, He, Dv, IBk, IBe menda, Brunet belar-ona, Or batan-belar). Arras ongi badakite zertako den itze-belharra: saltsa onik ez omen ditake egin hori gabe. Zerb GH 1934, 432. Libango eretzatik ormako itze-belarreraño. Ol 3 Reg 4, 33 (Dv hisopo, Ur urdaingorri, Ker isopu-bedar ).
    azpisarrera-5
    ILTZE-BURU (AN-larr). "Zinburriñete, zinburriñete / iru iltze-buru nituen dote" Asp ANaf 663.
    azpisarrera-6
    ILTZE BURUZABAL.
    Tachuela. " Iltze-buruzabal, metalezko pieza mehe eta luzea, mutur batean punta zorrotza eta bestean burua zabal-zabala dituena" ZestErret .
    azpisarrera-7
    ILTZE EBAKI. "Untzebai (V-och), clavo cortado o descabezado" A.
    azpisarrera-8
    ILTZE-ESTOKA (itze- T-L). "Cloutière" T-L.
    azpisarrera-9
    ILTZE-JIROFLA. Clavo (especia). v. ILTZE-KANELA.
    Perrexila ongi xehatu, bi itze jirofla, kanella poxi batekin. ECocin 28. (v. tbn. 8 jirofla itze y 29 jirofle itze)
    azpisarrera-10
    ILTZE-JO. a) (itze- H). (Vb.). "Se donner une enclouure. Zaldia, idia itzeiotzen denean, quand un cheval, un bœuf s'encloue" H. b) (itze- L, B; H; untze-jo V-ger-arr-oroz-m-gip). Ref.: A (itze-jo, untze-jo); Lh. (Sust.). "Itze ioa (L), enclouure, terme de vétérin. Syn. iltze-zauria, [...] iltzeria" H. "Untze-jo: 1.º callo que se produce en la mano. 2.º callo que se forma en la pezuña del ganado. 3.º callo que se forma en parte viva al herrar el caballo" A. v. ITZE-JODURA.
    "Untzejoa: narrua jotea (eufemismoa)" J.M. Etxebarria Bizkaialdeko ipuin-esaundak (Amorebieta, 1995), 353.
    azpisarrera-11
    ILTZE-JODURA (itze- S ap. A). "Clavo que se produce en la mano" A.
    azpisarrera-12
    ILTZE-KANELA (itze- L, BN, S ap. A; Dv). Clavillo (especia). "Clou de giroflée" Dv.
    Nondi heldu dira kotoina, kinkina, kanela eta itze-kanela? Dv Dial 39 (Ip itzia, It, Ur klabillo).
    v. tbn. Ardoy SFran 189.
    azpisarrerakoSense-12.1
    Itze-kanela keta jinak... biper joanki. "Venus chercher de la girofle." Ardoy SFran 192.
    azpisarrera-13
    ILTZE-KOLPE. Golpe de clavo.
    Maiñha zaiten odoletan / itze kolpez kanalak. Arg DevB 187.
    azpisarrera-14
    ILTZE-NEURRI.
    "Pieza de hierro para medir los clavos" GoiBur 264. "Fierro llamado izeneurria " (1733). Ib. 264.
    azpisarrera-15
    ILTZE-ONTZI. "Cloutière, itze-untzi" T-L.
    azpisarrera-16
    ILTZE-PAPUN (itze- T-L). "Caboche, clou" T-L.
    azpisarrera-17
    ILTZE-PUNTA. Clavo, punta.
    Zeure esku eskuña gurutzearekin itze punta khamuts batez itzatu zeratzutenean. Harb 302. [Oraren] itze-puntez garnitu lepokoa. Gy 143. Itze-puntta xume batzuekin. Larre ArtzainE 97.
    azpisarrera-18
    ILTZE-SARTZAILE. "Untze-sartzaille (Vc), el contador del juego de la barra, el que mete los clavos" A.
    azpisarrera-19
    ILTZE-ZAURI (Lar, H (s.v. itzeioa)). "Clavadura" Lar.
    azpisarrera-20
    ILTZE-ZULO. Agujero hecho por un clavo.
    Tomasek erantzun zien: Nik ezbadakust aren eskuetako iltze zuloa [...] sinistuko ez det. (Io 20, 25). Lard 474 (Mb IArg I 299 ilze-z., Astar I app. XXVIII ulze-z., EvS itze zilu, Ir YKBiz 533 iltze-z., HeH, Leon itze zil(h)o, Ol, Or, IBk, IBe iltze-z.; Ker untzeen z.). Haurraren eskuetan bi iltze-zulo ageri baitziren. MEIG IX 106.

    iltze

    iltze
    << ile 0 / 0 1 inausi >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper