OEH - Bilaketa

91 emaitza damutu bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
iraun.
etimologikoa
Etim. Para su improbable relación con egon, como causativo de éste, v. FHV 151.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (V, G, AN, L, BN; Lcc, SP, Mic 6v, Urt I 370, VP 39v, Lar, Ht VocGr 351, , VocBN , Dv, H), irain (R, S; Gèze, Dv (S, iraiñ), H (BN, S)), iraundu (Lar, , H), irein, erein Ref.: Bon-Ond 157; A (irain, iraun); Lrq (iran); Iz Als , Ulz , ArOñ, To ; Etxba Eib (iraun, irauntzia); Elexp Berg .
Durar (un intervalo de tiempo); permanecer, perdurar, mantenerse; sobrevivir, vivir. "Continuar, permanecer" Lar. " Oraino badirau gure ithurriko urak, [...]. Guti irauten duen langilea, ouvrier dont les forces ont peu de durée" H. " Burduñak ere eztizi beti iraiten " Ib. En AxN se explica irauteko (601) por sostengatzeko. Cf. betiraun, BETIKO IRAUN. Tr. De uso general. En suletino se emplea sobre todo irañ y, menos frecuentemente, irein (UskLiB 91 y Eguiateguy (v. infra aux. intrans.)) y erein (UskLiB 91 ereiten ); el roncalés Hualde emplea irain . Hay iraun en el mixano CatLan (94). El participio iraundu sólo se documenta en autores meridionales del s. XVIII: Larramendi (SAgust 11), Cardaberaz (Eg II 200), Mendiburu (IArg II 331) y Lizarraga de Elcano (Ong 114v.); todos éstos emplean también iraun . La forma usual de sust. vbal. es iraute; sólo hallamos irauntze en T. Etxebarria. Es frecuente en todas las épocas el empleo de formas fuertes de la tercera persona (sing. y pl.); en las otras personas, sin embargo, hasta el s. XX, sólo encontramos un ej. de Goyhetche (v. infra ); durante el s. XX se recogen más ejemplos al Sur: dirau(ke)zu en Laux BBa 124, TAg Uzt 241, Zait Sof 13, Gand Elorri 216, Onaind in Gazt MusIx 154 y dirauzute en Etxde JJ 28. En DFrec hay 236 ejs. de iraun .
Idazu indar eta grazia / gogo honetan irauteko neure bizi guzian. E 43. Bere kontra partitua den hirik edo etxek, eztu iraunen. "Ne subsistera point" . Mt 12, 25 (He, TB, Ur, Echn, Samper, Ol, Ker, IBe iraun, Ip, Hual irain; IBk zutik iraun; SalabBN konserbatu, Leon xutik egon, Or zuti gelditu). [Peneak] iraungo baleu denpora askotan. Lazarraga A, 1151v. Ogi beti dirauena / ezarten da mai ontan. Elizalde 163s. Zeren zer dakizu iraunen duzun garizumaraiño? Ax 546 (V 350). Amoren kontentuak / Eztaude irauten. Mic TAV 3.1.27, 133. Bethi irañen dian bizitzia. Bp I 40. Oraindik ere bizirik dirau. Ub 47. Norgan iraun zuan lege naturalak? Ib. 19. Aingeru guztiak irauben [= 'irau(n) eben'] beti estadu onetan? CrIc 15. Onen oroipenak iraun zezan munduak dirauen artean. AA I 493. Horrek iraun behar da [sic, probablemente errata] [...] finka dadin artean. Dh 103. Bedeinkazinoe onek iraun dagijan betiko. Astar II 87. Ez dirauket hula leher egiñ gabe. Gy 148. Jainkoak egin zituenean onak ziran, eta batzuek beti onean iraun zuten. Lard 2. Bethi irañen dian dohatsütarzüniala. CatS III. Iraun zezatela pobre ta umill bizitzen. Bv AsL 195. Iraun dagigun beti bide onean. Itz Azald 128. Oñeko miñak iraun eutsan arte guztian. Ag Kr 78. Jesukristoren amak beti Birjin iraun al zuan? KIkG 18. Hauxe duk sapa! Nork iraun holako beroarekin! Barb Sup 71. Zer duk hire kasko muñan / irauteko etxe hortan. Ox 103. Al dokan lez iraun egik, gero apalduko ddoagu-ta. "Pásate como pudieres" . Or Tormes 67. Ala ere bere Apostoluak iraun zuten bere ondoan. Ir YKBiz 222n. Beti damutu zaizu bezperako sasi-pakea. Lasai irauteko jaio al zera? Txill Let 41. [Gizonak] geroago ta bizimodu okerragoa ematen zion. Ala ezin zitekean iraun. NEtx LBB 67s. Jolasak onenian irauntzen eban. Etxba Ibilt 490 (cf. ib. 462 iraun). Dena den, menderen mende iraun du euskarak. MEIG VII 41.
v. tbn. (Autores meridionales anteriores al s. XIX). Ber Doc 124v <yrahun>. El 41. OA 8. CatBurg 16 (irauten). Lar Gram 384. Mb IArg I 293. Cb EBO 6.
azpiadiera-1.1.1
(Con un compl. en caso absoluto que expresa la duración). Tr. Sólo encontramos escasos ejs. (en Azkue y en algún autor moderno como Gerrikagoitia) en el que el vb. concuerda en plural con el complemento. Cf. con instr. Ax 184 (V 125): nola [...] egoitza hartan iraun baitzuen bi urthez (v. tbn. ES 401, He Act 19, 10, Mb IArg I 284, Lg II 281, Inza Azalp 128, Ir YKBiz 311, TAg Uzt 260, Basarri 68, Ardoy SFran 231). Cf. tbn. con ines. AA III 476: iru urte ta erdian iraungo du (v. tbn. Astar II 107, Izt C 93, Lard 68, AB AmaE 26, Bv AsL 97, Urruz Urz 96, Echta Jos 275, JMB ELG 63, Munita 94, Erkiag BatB 197, Salav 101, BAyerbe 68).
Bestordüz zortzi egün iraiten beitzian [Bazkok] . Bp II 54. Othoitzak iraun behar badu oren bat. He Gudu 123. Hanbat denbora iraun ahal zezakena yan eta edan gabetarik. Lg II 129. Iraun dute hogoi eta hamar hirur urthe. Mih 100. Berrogei egun eta gau, bein ere atertu gabe, iraun zuan [...] euri-jasa ikaragarri batek. Ub 13. Iraun zuen oitura santu onek eun urte baño zerbait geiago. Mg CC 206. Lau egun iraungo daben bizitzea gaitik. LoraS 194. Zeinak iraun baitzuen hirur hogoi eta hirur urthe bederen. Dh 263. Bost urte iraun eban [...] gerra onek. Astar II VII. Gure errekonpentsak iraunen du eternitate osoa. Jaur 385. Bortz urthe iraun zuen odol ixurtzeak. Hb Esk 31. Morrontza gogor onek emezortzi urte iraun zien. Lard 134. Amets bat zortzi egun iraun zioena. Laph 46. Oren bat irauten duen oinhazearen pare. Jnn SBi 146. Eta estatü deithoregarri horrek irain zian berrogei eta laur urthe. Ip Hil 202. Bi minuta baino gehiago ez du iraun egun hartako lur-ikarak. HU Zez 15. Ia ezeutsala iraungo / ordu bat biziak. Azc PB 282. Nire ustez, erantzun eban osagilleak, eztau ordu beterik iraungo. Ag AL 91. Beren asmoak bete baleuz, ezebazan Txantonen emazteak urte asko munduan iraungo. A BeinB 85. Etorri zan egun bi iraun eban eguraldi ona. Echta Jos 96. Ordu bat osoa iraun zuen guduak. JE Bur 152. Urumiar oriyek / tratu ona dute, / iraungo balu beste / ogei ta amar urte. Noe 42. Etzuen bertzela bi urtherik iraunen guardagoan. Ox 199. Baiña ez eusteen iraun zortzi egun. Or Tormes 103. Iru ordu besterik etzuen iraun. Ir YKBiz 511. Berrogoi urthe iraun zuen Saulen erregegoak. Zerb IxtS 52. Eztialdiak iru-bat illabete iraun zun. Etxde JJ 107. Ordu erdi bat iraun eban, gitxienez. Bilbao IpuiB 237. Haste oren lazgarria, ilabeteak eta ilabeteak iraunen zuena. Ardoy SFran 256. Bainan iraun zuen, dakizuen bezala, lau urte orduko gerlak. Etchebarne 19. Iru urte iraun baitzuan. AZink 56. Bost ordu iraun ebazala nire ebakuntza orrek. Gerrika 237. Ia zortzirehun urte iraun zuten etengabeko harremanak. MIH 143.
azpiadiera-1.1.2
(Sujeto en caso absoluto y aux. trans.).
Zure ustez denbora <-oura> haur iraunen du <irãnẽdu>? Volt 151. Azkeneko gure arteko guda ori iraun zuan artean, imajiña santa egon zan uriko elizan. Zab Gabon 104. Xakin naiz noizko edo noizartio irainen daun korko lana. Mdg 139.
azpiadiera-1.1.3
(Aux. intrans.).
Ürrhia ta zilharra dirade lüziago ireiten. Egiat 190. Ludija ludi, beti zutunik!... iraungo da, ba, Loiola. Enb 62. Bakarrik andra eta umiak / zintzo iraungo dira lanetan. "Fieles seguirán en sus labores" . Laux AB 62. Iainkoaren doai diranean ere, ugari xamar baldin badatoz, ez dira aietan ordu asko irauteko, [...]. Orrekin iraun ditezke iru ta lau ordu ere. Or QA 146.
azpiadiera-1.2
2. (Complemento explícito en caso absoluto).Aguantar, soportar.
Iges egiten dot nik urrinera iraun ezinik agoetzar aren txipristina ta berotasuna. Mg PAb 133. Higatu du bere burua, non hein hoi irautea ere zerbeit baita. HU Aurp 123. Olako bigurrikeririk bere aurrian irautia bakaldunari biar yakon lotsona galtzia zala-ta. Otx 24. Zapalkuntza berriren bat iraun behar balu, ez luke bizirik iraungo. MEIG VII 171.
azpiadiera-1.3
3. (Complemento en dativo).Tolerar, admitir.
Ezin dautsat iraun edonoren aurrian zentzubakokerijak esaten eragotiari. Otx 143. Ez zeukan indarrik orrelako kolpe bati irauteko. JAIraz Bizia 90.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (BN ap. A; VocBN, Dv).
Duración. Cf. infra BETIKO IRAUN.
Zelan dan ain arina ta iraun laburrekua pekatubaren kontentuba. Mg CO 255. Au da ezkontzako sakramentubaren iraun santuba; senarra edo emaztia ill artekua. fB Ic III 343. Beraz, zirkiña bat eta iraunaren neurria beste bat izanik. "Quo metimur quamdiu sit" . Or Aitork 329. Etxahuniako pake-aroak etzuten iraun aundirik izaten. Etxde JJ 123.
v. tbn. Azurm HitzB 45.
azpiadiera-2.2
2. Aguante, resistencia. Cf. irauneko.
Emakume pirmia, zuzena zala, iraun andikua. fB Ic II 284. Iraun aundikoak eta zaillak. TAg Uzt 158.
azpiadiera-2.3
3. " Iraunik eztaukat nik, no tengo qué perder" A Apend.
azpiadiera-2.4
4. "Persecución, irauna " Dgs-Lar 3. Cf. Ib. 3: "Perseguir, iraundu".
sense-3
III. (Adj.).
azpiadiera-3.1
"(BN), endurant. Hau gizon irauna! quel homme endurant que celui-ci!" Lh.
azpisarrera-1
BETIKO IRAUN. Eternidad. Cf. Ur Carta a Bon BAP 1954, 264 (15-1-1858): "Creo, pues, que deberá en el bascuence de Guipuzcoa y Vizcaya [decir] de uno de estos modos: "in saecula", betiraunetan, o betiko iraunetan, o gizaldietan o gizaldien gizaldietan. Creo que el primero, que es betiraunetan, corresponde mejor a mendeetan". v. betiraun (2) .
Jaungoikoa Jaungoiko dan artian, beti, beti, betiko iraunian. Ur MarIl 41. Lenagotik ezauturik betiko iraun guztirik mundu guztiyaren galtzai guztiz negargarri, etorriko zana Adanek egin euen pekatutik. Ur BulaAl 1s ( BulaG 504 y BulaV 1 betiko iraun ). Eternidadea! Betikoirauna! Oh ze pensamentua! Ur MarBi 54 (ap. DRA). Salbetako biar da euki betikoiraun edo eternidadea buruan. Garita-Onandia EgOn 23 (ap. DRA ). Gauza danak egin zitun / Asi zan unian: / Aingeruak goietan, / Donoki donian, / Bera maitatuteko / Betiko iraunian. Enb 82.
azpisarrera-2
EZIN-IRAUN. "Ezin iraunak dira holako haurrak, ce sont des enfants avec lesquels ont ne peut durer" H.
azpisarrera-3
EZIN IRAUNEZKO (Dv). Pasajero, transitorio, que no puede durar.
Athera nazazu kreaturen ezin iraunezko konsolazione guzietarik. SP Imit III 23, 6.
azpisarrera-4
IRAUN ERAGIN (V-gip ap. Etxba Eib; Lar). Hacer durar, perdurar, mantener(se), aguantar. "Perpetuar" Lar. v. iraunarazi.
Gorputzeko bizitziari iraun eragiteko. Mg CO 289. Iraun eragidazu arren eriotzara giño fede santu onetan. Añ EL2 108. --Zelan ez dira ilten? --Euren gizentasunak iraun eragiten deutse. Ur Dial 29 (It iraunarazo, Dv iraunarazi, Ip iraiñerazi). Bake zorijoneko eta atsegintsuan beroni iraun eragitia. "La conservación" (1866). BBatzarN 221. Zelan iraun eragin edo geituten da grazia gugan? Itz Azald 127. Txanponari nondik iraun eragingo edo txakur txiki bat geiago zelan irabazi. Ag Kr 131.
v. tbn. CrIc 36. Otx 21. Erkiag BatB 117.
azpisarrera-5
IRAUN-EZ.
Transitorio, pasajero.
Bere ama lenengo, obiratua [...]; orain, Errodrigo, geiago ez etorteko doana. Iraun-eza osotoro lurtar bizia! Onaind STeresa 32.
iraun
<< inozente 0 / 0 izu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper