OEH - Bilaketa

1163 emaitza damu bilaketarentzat

Sarrera buruan (41)


Sarrera osoan (499)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ezen.
sense-1
1. (SP, Urt I 438, Lar, (G), Lecl, VocBN , H, A), ezin .
(Conjunción explicativa). Ya que, pues, que. v. eze (3), ezi, zeren. Tr. De uso general en los autores septentrionales no suletinos, aunque no lo documentamos en Dechepare (v. ezi ) ni Axular. Se encuentra tbn. en textos alto-navarros, y hay algunos ejs. guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII. La forma ezin se encuentra en CartEsp. En su uso más corriente ezen se situa al comienzo de la oración explicativa; v. infra ejs. en los que se encuentra en otras posiciones.
Zaute apurtxo bat bigelerat, ezen onek beiau jo nai dik. "Que éste cabalgar quiere la vaca" (Eugui, 1566). ReinEusk 63. Ezen erraiten drauzuet, gehiagorik eztudala ianen hunetarik. "Car" . Lc 22, 16. Mana naza bere serbitzuan, ezin munduan denek eztu borondate obez obedituko nola nik egingo baitut. CartEsp 454. Bere othoitza eginen / Eztioke alferrik, / Ezen hark begiratuko / Du gaitz guztietarik. EZ Eliç 285. Hauk dira abrats baten hitzak, ezen handiki halakoei ohi zaizte laket ahalge gabeak eta lausengariak. O Pr 9. Huna nola nintzen zure azpian zapatua; ezen prosperitatera altxatu ondoan, hautsi nauzu lurraren kontra. 48. --Pekatu da? --Bai, Aita: ezen aietan egilleari, Kreatzalleari egiten zaio [juramentu] . CatBurg 28. Jauna urrun zaite ene ganik, ezen bekhatore handi bat naiz. Lg II 140. Ezen zergatik ofentsatu dut ene Jainko ona? Brtc 153. Hau aditzen da ezin ihes egin dakieken paradez: ezen ikhusia da, ihes egin ahal dakiokenetarik urrundu behar dela. Dh 50. Maitha zazu oraino gehiago, ezen amodiorik aski behinere ez diozu bihurturen. Dv LEd 241. Eta orduan berehala harturen duk eta gisulabearen surat aurthikiko, ezen hari bizirik erretzea zor ziakok. Arb Igand 105. Behatzera ez ginitzaizkolarik ausartatzen, ezen bethi danik apur bat azpitik ginauzkan. JE Bur 95. Karioxko izanen zautzula, ni beldur! Ezen, hogoi urhe peza behar ditut. Barb Leg 138. Bainan mizpirazko makila hausten zaio, ezen aharia urre bilakatua zen. Zerb Azk 40. Alaxen da, ezen, esaten duanez, azken onak bide guziak justifikatzen bait ditu. Lab SuEm 199. Segur naiz plazer eginen diotala, ezen bera ere kantari pollita da. Xa Odol 293. Ba nakien [...] makur haundia zela, ezen azinda guziak [...]debekatuko baitzituzten. Etchebarne 50.
v. tbn. (Sólo para autores meridionales): ReinEusk 64 (Yerri, 1567). FLV 1989, 116 (Munarriz, s. XVIII). Cb EBO 35. Mg CC 235. Bv AsL 116. Arti Ipuin 60. Izeta DirG 99.
azpiadiera-1.1
(No situado al comienzo de la oración).
Guztiarekin alferrik / hanbat penatzen dire: / hirugarren egunean / ezen biztuko zaie. EZ Noel 99. Iragan behar duzu ezen uretik eta sutik, freskaduran sarthu baiño lehenago. Ch I 22, 5. Zuk, bada, zergatik kondenatzen duzu zure anaia? [...] Guziok ezen agertuko gare Jesukristoren tribunalaren aitziñean. He Rom 14, 10. Dohatsu ezti direnak, gozatuko dire ezen Lurraz. Jaur 378. Gorthea ezen, hemen klarki errateko, / Herri bat da. Gy 212. Kanporat ilkhi gabe ere, Jainkoa geroni baithan kausituko dugu. Badugu ezen arima, badugu gorphutza. Arb Igand 149.
v. tbn. JesBih 396. MarIl X. Dv Lab 225. Xa Odol 91.
azpiadiera-1.2
(Reforzado con bait- ).
Usa zaite bertzeren eskasen eta flakezien pazienziarekiñ iasaten, ezen baitutzu zuk ere hañitz, bertzeek pairatu behar dituztenak. Ch I 16, 2. Izigarria izan behar da, hasteko, haren maltzurkeria; ezen zenbeit orduren buruko, ez baitzeie lili maiteer galtzekorik gelditzen deus. JE Bur 87s.
sense-2
2. (G, AN, L ap. A ; SP, Lar, , H) .
(Conjunción completiva, con sufijo -(e)la en la oración subordinada).
Eztakizue ezen altxagarri guti batek orhe guzia altxa eraziten duela? 1 Cor 5, 6. Juan den egun oietan berri bat etorri zen, ezin gure Errege il zela. CartEsp 454. Suplikatzen dudala ezen aldi honetako exkusa nazala. "Que pour cette fois me tienne pour excusé" . Volt 280. Badirudi ezen, zeren lehenak diren, barkhakizun direla. Ax 17 (V 7). Erraiten dutelarik ezen, konplituko dudan baino gehiago prometatu dudala. ES 196. Badarauskio bada gure sandiari, ezen [...] erraz adituko duela euskeraz. Lar DT CCIV. Erantzun zioten ezen Israelko emakumeak etzirala Ijitoen antzeko iñoren bear ziranak. Lard 64.
v. tbn. Mat 228. EZ Eliç 336. SP Phil 213. Arg DevB 150. FLV 1989, 104 (Munarriz, s. XVIII). Dh 68. Izt C 11. Gy 91. Dv Lab 310. Arr May 189.
sense-3
3. (Introduce el segundo término en oraciones comparativas). v. EZEN EZ.
O Iesus Krist, mansoago are ezen bittiña. EZ Man II 91. Mariñela egunazko gaitzari, / Lehen itzur dakikeo, ezen gauazkoari. Ib. 145. Azpianago zadutzan / Sensutako zagitak, / Ezen bere zerbitzutan / Erresuman suietak. Arg DevB 141. Arraina lehenago mendiz ikusiren, / ezen baitut nik Larrun nihoiz ahantziren. Hb Esk 18. Eskola emailek, / Maiz grina gehiago ezen nekhazalek. Ib. 174. Lehenago hilen naiz, ezen eginen baitut gaizkia. Hb Egia 26.
azpiadiera-3.1
(Siguiendo al término de comparación).
Lenagokoak ezen / oraingo mutillak / ez dira eskasago. Afrika 49.
sense-4
4. (SP, ) .
(En oraciones consecutivas). "(De tal) manera, que" .
Egiteko handia da haur, hain handia, ezen arrazoiñekin erraiten baitu Salomonek: [...]. Ax 476 (V 308). Halako suertez, ezen ezpaita posible bekhatutan dagoenak, hala dagoeiño, atsegindasun osorik ahal dukeien. Ib. 432 (V 281). Daukat bekatu bat ain itsusi ta lotsagarria, ezen ezdet konfesatu urte osoetan. Mg CC 108. Mendi batzuk dira alako ditxakikoak, ezen, berak berenez ematen dituzte zugazti andiak. Izt C 134. Mendi batzuk dira alako ditxakikoak, ezen, berak berenez ematen dituzte zugazti andiak. Lard 505s. Gure buruban aiñ gutxi sartu da, ezen ez da askorik aterako. Sor Bar 79. Ain txundituta, ezen, ez nintzan txintarik ateratzeko gauza izan. Lab SuEm 206.
v. tbn. SP Phil 2.
sense-5
5. (En Axular, en exprs. del tipo nola... -(e)n, ezen '¿cómo..., si (incluso)?').
Gaztigatzen diozu tabernariari eduki dezala zenbait egunez bahi hura, eta heken buruan atherako duzula. Baiña zuk nola atherako duzun ezen barrenago sartzen duzu: egunetik egunera bahiaren gaiñean, arno gehiago hartzen duzu. '¿Cómo la vas a sacar de allí si lo que haces es meterla más adentro?' . Ax 80 (V 54). Nola bereak emanen dituzten ezen bertzeranak ebatsten dituzte. Ib. 232 (V 155). Baiña zu nola aitzinatuko zaren ezen gibelatzen zara. Ib. 153 (V 101).
sense-6
6. (SP, Dv).
" Ene gatik ezen, sans moi, si je n'eusse empêché" SP. " Jainkoaren beldurrez ezen, egin lezake (He)" Dv.
Erraiten duela, Iainkoaren beldurra gatik ezen, hori eta hori eginen zuela. "Si ce n'eût été la crainte de Dieu" . SP Phil 27s (He 27 Jainkoaren beldurrez ezen ). Haren-gatik ezen, ezagutzak aise / Egiñ nituzken nik animale hertze / Haiñ goxo iduritu zitzaitan harekin. Gy 219.
sense-7
7. (En S. Pouvreau, en oraciones introducidas por hain ).
Hainitzetan errazkiago gure lagunaz gaizkia sinetsten dugu ongia baino, hain flako baigara ezen. "Ita infirmi sumus" . SP Imit I 4, 1 (Ch gure flakotasuna haiñ handia da, non [...]). Hain laster itzulten baigare gure leheneko berotasunetik eta unhatzen ere bizitzeaz, hain nekhatu eta epeldu baigara ezen. Ib. 18,6. Hain konpliki bertutearen maiestatea, edertasuna eta grazia guzia begien aitzinean emaiten baiterauku ezen. SP Phil ã 3v.
sense-8
8. (Reforzando la condicional).
--Eta ezen zautu badu aurraren itxurarik baduen edo biziden, bataiatu bear du? --Bai Yauna. CatB 56.
sense-9
9. (Precedido de oración negativa). Sino que también.
Zer jana eskatu zuen; ordea bi erri oietako esker gaiztokoak ez eman, ezen isekaz bete zuten. Lard 131. Erregea errukitu zan, eta ez leku eman, ezen zor guzia barkatu ere zion. Ib. 411.
azpiadiera-9.1
Sino.
Zaragarra, ezkabia eta bertze asko eritasun ez dira bertzerik ezen harrak. "Ne sont autre chose que des vers" . Dv Dial 34 (It arrak besterik ez dira, Ur baño, Ip baizik).
azpisarrera-1
EZEN ETA. Porque, ya que.
Deusik ez dezake, ezen eta da estekatua. Othoizlari n. 19, 226.
azpisarrera-2
EZEN EZ.
azpisarrerakoSense-2.1
a) (Urt I 438, Lar (s.v. tarde), Dv, H), EZENETZ. (Introduce el segundo término de oraciones comparativas). v. infra EZ EZEN; v. supra (3). Tr. Documentado desde Leiçarraga, es de uso frecuente en los autores labortanos y bajo-navarros (tbn. aparece en Bela y Oihenart). Lo usan tbn. autores guipuzcoanos de los ss. XVIII y XIX. La forma ezin ez se encuentra en unos pocos textos septentrionales, ya desde Voltoire (cf. infra ezin ez eta).
Obraren handitasunera eta dignitatera behatzenago duzularik ezen ez translatazalearen inperfekzionetara. Dedic * 7r. Zeren nahiago izatu zuen hartu, ezen ez bilhatu. Ax 43 (V 27). Hobe da laido labürra ezen ez damü luzea. Bela 31. Goizerria denean gorriago ezenez hori, eure euritakoa eztemala nehori. O Pr 612. Maitea, duzun artha lehen bertzeren ezen ez zure borondatearen egiteaz. SP Imit III 23, 1. Zure antzean gehiago fidatzen bazare ezenez Jesu-Kristoren indarrean. Ch I 14, 3. Obe dezute alaba txukun hori ezkondu emengo tratalari aberats batekin, ezen ez Gaztelako eta besteetako aize-zagi galbardun askorekin. Lar Cor 153. Yende gehiago hil arazi zuen bera hil zenean, ezen-ez bizi zela. Lg I 235. Gal dezadan lehenago bizia / ezen-ez hi oroitzapenetik. Iraultza 13. Obea zala zuan erlijioa, ezen ez gurea. AA I 531. Partalier iartzea hobeago da, ezin ez bakhotxak, bere bakhartasunean, bere gain egin detzaken othoitz eta obra onetan baratzea. JesBih 393s. Bihiak egiten du gizenarat hobeki ezenetz belharrak. Dv Lab 260. Hobe zela poto egitea, ezen ez arrozoin txar bat emaitea. Xa Odol 39. Aiseago da diru xahutzea ezen ez irabaztea. EZBB I 27.
v. tbn. EZ Man II 140. Gç 168. ES 161. He Gudu 72. Cb Eg III 350. Mih 111. Monho 48. Mg PAb 171 (en boca del bajo-navarro). Gco I 419. Dh 236. FrantzesB I 16. MarIl 122. It Fab 147. Izt C 183. Gy 83. Hb Esk 151. Bv AsL 161. Jnn SBi 142. Lap 31 (V 18). HU Zez 60. Arb Igand 177. Mde Pr 217. Ezin ez: Volt 145. INav 84. AR 260. Jaur 202. JE Bur 11. Larre ArtzainE 84.
azpisarrerakoSense-2.2
b) Y no.
Ondokoai adierazteko, bati eta benaz gurtzen gatzaizkala, ezen ez arrotzok bezala, anbeste Jainko gezurreko ta irrigarriri. " Y no como estos huéspedes" . Lar DT LXXXII. Ha zer usaia zeuan! / hil bat lezake piztu, / Ezen ez ni sendatu. (Interpr?). Lar Gram 389. Zeren eta literaturak aske izan behar du ezen ez ideologia baten mende. (In MEIG VIII 28 ).
azpisarrerakoSense-2.3
c) Sino, si no es.
Nihork eztu ezagutzen Aita ezen-ez Semeak. DvHtoy Mt 11, 27 (Dv Semeak baizik ). Eta norbeit hura nor nahuzue izan zadin, ezenez katolikoen buruzagia? HU Zez 156.
azpisarrera-3
EZEN EZ ETA.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (Introduce el segundo término de oraciones comparativas). v. infra EZ EZEN.
Ororekin adixkide izan nahiagoz, ezenez eta batzuekilakoaren egiteko bertzeekilakoa hautsi. HU Zez 85. Hobe litake besta-igandetan lur iraultzen aritzea ezenez eta dantzan. Arb Igand 143. Etxean lehena ez othe da hobe, ezen ez eta auzoan azkena? Barb Sup VIII. Xakurra hobeki ikusia zen etxean ezen ez eta gure mitrero. Ib. 97s. Japonesek aiseago ikasten omen dituzte eskualdun aireak ezenez eta frantsesak . (1955). DRA (sin más ref.). Hobe zuela goizegi ezin ez eta berantxe. JEtchep 82. Gehiago estimatzen duela Jainkoak zer borondate on eta umilarekin eskaintzen diogun gure burua, ezinez eta zer laguntzak ekartzen diozkagun. Ardoy SFran 333.
azpisarrerakoSense-3.2
b) (En la expr. ez..., ezen ez eta ). (No sólo) sino también.
Badakite, ez gobernariak ezen ez eta arekin batean bere bilguma osoak ere, ezin kenduko digula fueroak ematen digun eskua, libertadea eta bidea. Lar Fueros 227.
azpisarrera-4
EZ EZEN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) (Introduce el segundo término de oraciones comparativas).
Gehiago fidatu naiz kreaturetan edo gizonetan ez ezen Iongoikoaren baithan. EZ Eliç 143. Neure etxatiarren hutsak sobera gastigatu tut, koleraz gehiago ez ezen arrazoñez. Ib. 50.
azpisarrerakoSense-4.2
b) (Lar, Añ, Dv, H). v. EZ EZE, EZ EZIK. No sólo... sino también (generalmente con ere). "(No) sólo, no solamente eso, sino" Lar. "Non seulement" Dv s.v. ezen. Cf. Lar Cor 152: Ez tratalari ezen, ez nekazari ezen, baita argin, [...]. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos a partir de Larramendi.
Argiaz ez-ezen, illunez ere bai. Lar SAgust 7. Biotz osotik ez ezen, geiago ere amatzen du bere Jaun ta Jabea. Ib. 13. Judatarrak ez ezen, bai-ta Jentillak edo Jainkoa ezagutzen etzuen jendeak ere. Ub 83. Justiziari dagozkan egitekoetan ezezen, beste edozein gauzatan ere debekatua dago? Ib. 181. Animari ez ezen, korputzari ere eman dio sarri indarra. Mg CC 225. Beste munduan ez ezen, emen ere saristatzen badakiela. Lard 63. Ikusirik bere aurrean miraririk egin ez ezen, erantzun ere nai etziola. Ib. 452. Arrek bai nereganako idurituak ez ezen burutapen beltzak ere [esan] . Or SCruz 140s. Berek egin ez ezen, aien yarduera ontzat artu ere zuten. Ol Rom 1, 32. Gutaz ez ezen artaz ere urrikaldu ziñan. Or Aitork 215. Gizon iator danarentzat ezer gutxi da gizarteko asarreak ez piztea ez ezen, gaizki mintzatuz geitzea. " Nec excitare nec augere male loquendo"" . Ib. 230 (parece que debería ser ez geitzea ). Esaten dutena garbi adierazteko ez-ezen, mintzo ta eztiro esateko. Or ( in Gazt MusIx 28 ). Neurtitzak ahantzi ez-ezen, aotsa ere itzaltzen ari zaio Meriri. Ibiñ Virgil 60. Oihenartenak ez ezen, oso gureak direla ere --euskaldunonak diot-- ezin esan. MIH 238.
azpisarrerakoSense-4.3
c) En lugar de, no sólo no (...) sino que además.
Zergatik gero gaitz egin ez ezen, erakusten ere ziozkan amorioaren señale edo igargarriak. VMg 42. Bere Seme bakarra bialduta, artu nai izan ez ezen, gurutziltzatu eta il zuten. Lard 507.
azpisarrerakoSense-4.4
d) Excepto.
Mundu guztiak daki, Kintanak ez ezen (ala Kintanak ere bai?), Mendiburuk ez zuela gipuzkeraz idatzi. MIH 384.
azpisarrera-5
ZEREN EZEN, ZERGATIK EZEN. Porque.
Zer ere erremedio eman baitut sabeltasunarentzat, baliatuko zarete uxadarentzat, zeren ezen biak bat bezala egiten baitire. Mong 588 (v. tbn. 587). Gure emakume batzuek aztoratu edo airean ipiñi gaituzte, zergatik ezen, gaur-goizean [...] gorputz-illa arkitu ez dutenean, etorri zazkigu esanaz: [...]. Lard 472.
azpisarrerakoSense-5.1
( ezen zeren ).
Handik probetxu doblea dugu. Ezen zeren Iesus Krist zeruan sarthu izan baita gure izenean. Ins C, 6r.
ezen
<< ezdeuskeria 0 / 0 ezer >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper