1. (Dv), bihozpera, bihotzbera (V, G, B, L-ain, BNc, R, S ap. A; SP, Lar, Hb, Dv, H, Foix), biotzberaa (Lar, Añ) .
(Adj.). Indulgente, benévolo, clemente, compasivo, misericordioso, caritativo. "Blando de corazón, biotz beraa, biotz beraatia " Lar. "Clemente, gogozatia, biotzbera " Ib. "Compatissant" Foix. Tr. Documentado al Norte en autores del siglo XVII (además de los labortanos, lo emplean tbn. Tartas y Belapeyre), y más tarde en Inchauspe y Arradoy. Al Sur el primer testimonio es de comienzos del s. XVII, aunque la mayoría son posteriores al s. XVIII. La forma biozpera se encuentra en algunos autores occidentales del s. XX.
Pietateaz egiten gara bihotz-bera. Mat 153. O bioz bera, o pietatetsua, o ezti Birjiña Maria! Is Salve 164. Bañan Iainko bihotz bera / Zuk nauzun urrikari. EZ Eliç 303. O Iesus bihotz bera! Harb 14. Bakezkoen gerlati eta bihotz beren eta amoltsuen amorio gabe eta bihotz gogor egitea eta errendatzea. Ax 356 (V 236). Miserikordios da Iainkoa, bihotz-bera, amorioz eta ontasunez bethea. Ib. 133 (V 88). Bihotz bera eta erremusinalari izaitea. Ib. 220 (V 146). Grazia bihotzbera da, trebe ta largo guziekin. "Pia" . SP Imit III 54, 4 (Ip bihotzbera, Ol biotz-bera; Ch liberala, Mst debot eta komun, Echve urrikatsua, Pi biotz-zabala). Haren eske nagotzu, o aita bihotz bera. SP Phil 118 (He 121 miserikordien aita). Nola baitzen lehen noble, liberal eta bihoz bera. Tt Arima 125. A bihotz bera, a dohatsia, a Maria Birjina eztia. Bp I 150. Monikatxo denbora artatik betiko biotz beraa ta limosnari andia zan. Cb Eg III 363. O biotz beraa! O urrikaritsua! Añ CatAN 6. Biotz bera ta arrotasun gabeak. VMg 48. Zorionekoak biotz beraak, bada errukituak izango dira. Lard 379. Baña Kondeak bere esposa biotz beraaren erregu bizien bidez Golori heriotzaren pena barkatu zion. Arr GB 141. O guziz biotzbera! O urrikaltia! Legaz 6. Pika berriz zan andre bat Jaungoikuaren bildurrekua ta biotz bera. Bv AsL 25. Mugi zazute mundu guziya biotz-bera, paketsu ta elkarkoiak izatera. Ib. 166. Ez eta amarik Birjina Maria bezain bihotzberarik. Ip Hil 169. Itzat, Maripa, Eu bakarrik az ona, eu bakarrik langillea, eu bakarrik biotz-berea. A BeinB 44.
( s. XX) Andre argia, bioz bera, Jaungoikozkoa, animai begiratzen oitua. Ag G 333. Ama Birjiña bijotz beria ta errukorra. Kk Ab I 101. Apaiz biotz-bera ark yetxi ta al zuen eskuartetxoa emanez [eskaleari] . A Itzald II 77. Yaun errukitsu ta biozperan / aurrera pozez aurkezturik. GMant Goi 69. O biozpera! O errukior! KIkG 34. (ArgiDL 73 biozpera) Ama zerukoa. Ama guziak baino bihotz beragoa. Ox 64. Bihotzak deramaka / gizon bihotz bera! / Apezgaientzat deusik / etzaio sobera, / Moltsatik ateratzen / tu ehun libera. Etcham 79. Ibone emezortzi urteko gazte lirain argi ta biotz-bera zan. Anab Usauri 93. Arrats bijotz-bera! "Noche de corazón enternecido" . Laux BBa 120. Badakigu bakalduna ixakeraz bijotz-berea dana, batez be andrazkuakaz. Otx 50. Aldegiña aiz urrun, lagun biotz-bera. Ldi BB 80. Gizonetan ere zenbait biozberago izan oi dira; orregatik ez biozdunago. Or Y 1933, 407. Aldendu, bada, zure zigorra, / txikien Jaun biozbera. Jaukol Y 1934, 18. Ura ere biotz-bera baita esker-txarrekoen ta gaiztoen aldera. Ir YKBiz 126s. Oraingo ugazaba guztiak biozbera ta errukiorrak direanik eztiñot. Eguzk GizAuz 122s. Oi, baña, Amaren semenganako / irribarre biozbera! SMitx Aranz 41. Platondarren liburuek ez dute erakusten Kristo umilla ta biozbera. Or Aitork 179. Piarres, batez ere orixe zan ene ustez; biozbera onez-onean, minbera ta erratsua txarrean. Etxde JJ 211. Ta izugarri izateagatik, ez al zitekean biotz-bera izan, edo-ta, ez al lirake zenbait gauza biotz aren beragarri. Anab Poli 19. Apal eta biozbera. NEtx Antz 68. Eta orrelaxen agurtu giñuzten pañueluarekin emakume biotzbera aiek. Salav 79. Harrigarri da segur hoin bihotzbera kausitzea Nafarra idor eta bortitzeko seme bat. "Sensible" . Ardoy SFran 296. Pobreenganako biotz-bera. Berron Kijote 137. Zakar ta purrustatsu itxuraz, baña goxo biotz-bera berez. Ataño TxanKan 129. Lapur eta eraile gogortu batek ez eze, kristau bihozperaagoak ere ez luke noski horrela jokatuko. MEIG I 190.

2. (Lar), bihotzberaa (Lar, Añ) .
(Sust.). Corazón indulgente, clemente; clemencia, misericordia. "Clemencia, gogozadea, biotzbera " Lar. "Piedad" Lar, Añ. v. bihozberatasun. Tr. Parece que sólo a partir del s. XIX se usa como sust. plenamente lexicalizado.
O Iongoiko, zeñen baita ezagun bihotz bera, / Bekhatorea mundutik doanean berzera. EZ Man II 93. Zuk indazu bihotz bera / Beharraren gañean. EZ Eliç 401. Guztiz probeen aldera / zinduen bihotz bera. Ib. 363. Zure lagun urkoarentzat zuk beti biotz beraa idukitzea. Cb EBO 55. Zure biotz beraa ta begi piadosoaz begira zadazu. Cb Eg III 294. Aita haren bihotz bera zaurthua zen guzia damu minenaz. Lg I 318. Pensatu ze maitetasun, humiltasun, biotzbera ta damuagaz urtuten eban Madaleneak bere biotza. Añ LoraS 70. Zoaz zere Aita Zerukoagana eta artuko zaitu biotz bera urrikaritsu batekiñ. AA III 612. Arentzako bere biotz-bera bardiñik ez dau euki. Belaus Andoni 18. Zure biotzbera. "Pietatem" . Ol Imit IV 2, 1 (SP bihotz beratasuna; Ch, Mst, Echve, Ip miserikordia). Ta umetxuaren begitze arek / Ai! biotz-beraz jarri nindun. E. Muxika in Onaind MEOE 849. Agian zuzenketaren bitartez bereganatuko du oraingoz ukatzen zaion biotz-bera. "Misericordia" . Berron Kijote 83. Zentzuratzen badira, zuzenbidea ta biotz-bera izango zaie. Ib. 81.