Harremana

    OEH - Bilaketa

    226 emaitza bago bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (224)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    urratu.
    tradizioa
    Tr. La forma urhatu se documenta en Etcheberri de Ziburu, Haraneder y Larzabal. Urrutu en Duvoisin (3 Reg 13, 5 --ej. citado por Azkue--) se trata seguramente de una errata. En DFrec hay 38 ejs. de urratu.
    sense-1
    I . (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; Volt 32, SP, Ht VocGr 345, Lar, VocS , Añ, Lecl, VocBN , Gèze (ürratü), VocCB , Dv, H, Zam Voc; -au G-azp), urhatu, urretu (AN-ulz, B), urrutu (V-ger-och) Ref.: Bon-Ond 157; A (urratu, urrutu); Lh; Lrq (ürratü); SM EiTec1 (kantoi); Iz ArOñ, Als (nola), Ulz (urretu); Etxba Eib; Holmer ApuntV (urrutu); Elexp Berg; Gte Erd 172; Izeta BHizt2 (urretu); ZestErret (urrau) .
     Desgarrar(se), rasgar(se); hendir(se), agrietar(se), resquebrajar(se). "Defaire, déchirer, crever" SP. "Déchirer" Ht VocGr, VocBN, Gèze. "Desgarrar", "lacerar", "rasgar" Lar y Añ. "Abrirle a uno la cabeza, abrirle en canal, burua autsi, urratu" Lar. "Déchirer violemment, ürratü" VocS 132. "2.º rasgar; [...] 4.º (B), deshacer, descoser" A. "(S), Urra baledi! qu'il crève! (imprécation)" Lh. "Romper una tela o vestido" Iz ArOñ. "Bernáak urrátu, hacer rasguños (en las piernas)" Ib. "Arañar, romper, rasgar. Urratu dozu azala, eta zaurittuko jatzu dana" Etxba Eib. "Urratu destazu liburua, ganora barik" Ib. Tr. Documentado desde Leiçarraga en todas las épocas y dialectos.
    Harriak [...] urratu izan dirade, tenpleko belá artetik erdiratu. Lç Adv ** 5r. Eta bere burua egotzirik erditik leher egin ukhan du, eta urratu izan dirade haren halsar guziak. Lç Act 1, 18. Arotz dinean zirola, oski gitxi urratu doa. RS 275. Hala othoi gure untzia alda zazu partera, / urra dadin baño lehen itsasoarenera. EZ Man II 150. Lastimagarri egin naiz / guztia naiz urrhatu. EZ Eliç 325. Guziek ohoratzen dute haren arropa ihetzea eta urratua. SP Phil 215 (He 216 ihetxia eta zathikatua). Peza guziak behar dira urratu, egin zaion herdoillaren khentzeko. Ib. 502. Eta kruelki zafardakoz / bere bisaia urratu. Gç 84. Murraillak urraturik eta aurthikirik. ES 113. Haren zenbait gauza deseginez edo hautsiz edo urratuz. CatLav 137s (V 72). Urratu ta eroriko dira erriko murallak. Mb IArg I 390. Aren sabela gainbera urratua. Ib. 223. Bere gorputz inozentea barau, azote, zilizio ta beste penitenzikin urratu ta desegiteko. Cb Just 112s. Nere eztarri tristea / ya urratu da. GavS 35s. Heia urratu batetarat. Lg II 105. Urratu zuten azkenean etxe haren gaina, eta yautsi zuten handik. Ib. 141. Jerüsalemeko Tenpluaren bela urratü zen. CatLan 45.
    ( s. XIX) Zegaiti urratu ez zeuntsan arpegiko narruba. Mg CO 178. Tella urratua kentzen ezpada. Añ LoraS 20. Juduak azotez urratu zuen. AA I 421. Urrikiz izan zaite urratua. Dh 115. [Zapata] au bere polit polita, eta laster urratuko dana. Astar II 156. Kapiaren zati bat atzamarrakin urratuta. fB Ic II 230. Ta bein eskatu / yakanari / euk, txar, urratu / ta eratzi. Zav Fab, RIEV 1907, 96. Eguzkiyaren argiyak kristal bateti urteiten daben legez, kristala urratu, ta loitu bagarik. CatLlo 23. Goren sazerdoteak urratú zitué bere beztimentak. EvAN Mt 26, 65 ( TB, Dv, Ur (V), Ip, Echn, Hual, Ol, Leon, Ker, IBk, IBe urratu; Lç erdiratu, He hautsi, Ur arraskatu, SalabBN phorroskatu, Samper porrokatu, Ol zarratatu ). Emazteak senarrari arto-iriña mendira biraltzeko zeuzkan anekatxoak arkitu izan zituen urratuak. Izt C 156. Eztiot gehiago, naute urratzen... "On me déchire" . Arch Fab 131. Urratu egizu liburu ori, ta jaurtigi egizu itxasora. Ur MarIl 62. Soñekoak urratu zituen eta deadar egin zuen. Lard 447. Zortziko mugan, urratzen ditu kuxkua eta xilhoko estalgia. Dv Lab 295. Leze handiko ithurri guziak urratu ziren. Dv Gen 7, 11 (Ur, Bibl urratu; Urt hautsi, Ol ler egin). Odolgi lodia urratzen hasten denian. ECocin 11. Murru urratuakin. Zab Gabon 108. Erronkak bota eztarriak urratzeraño. Urruz Urz 18. Zointan urratu baitzen ene fede eskasa gordetzen zautan beloa. Lap 17 (V 10). Haren bihotza ürratürik zen. Ip Hil 170. Sasi-artean arpegia urratu. A BeinB 78.
    ( s. XX) Arkhina aski tinkatu zenean eta loditu, palaz urratzen zuten, zohikatuz. JE Bur 9. Batari txapela galdu zitzaion, besteari gonea urratu. Ag G 73. Bere sabel urratutik zeriozkan esteaz. Lh Yol 44. Hainbertzenarekin hedoi itsusia urratu zen, uria athertu. Barb Sup 143 (cf. infra (13)). Urratu zankon hertzea. Ox 100. Kaleko paper urratuak. Ldi RIEV 1929, 208 (Anab RIEV 1928, 609 autsiak). Oñetakoak urratu. Enb 181. Azkazalez sabela urra iozu. Or Mi 78. Praka barrenak urratu ta zirtzildu eztakijozan. Kk Ab II 16. Galen atzaparrak biotza urratzen. Aitzol ( in Laux BBa VI ). Ellandek urratzen du erreka-estalia, eta, han, atxemaiten dute apho-harmatu bat gaitza. Barb Leg 135. Zergattik daukok abua orretara itxita, ezpanak urratu biarrian? Otx 131. Arrainketa andia bildu zuten, sareak urratzeko ainbatekoa. Ir YKBiz 87s. Urratu dituzte mendi guztiak. Munita 129. Letra has eta urratzen dut. JEtchep 73. Lar-arramazkez arpegia urratuta. Ugalde Iltz 13. Ezta dontzelleziarik / inundik ere urratu. Arti MaldanB 203. Ez dakit neuk ala berak / urratu dauan gandua. Gand Elorri 187. Paketearen azal lodia beingoan urratu. Erkiag BatB 31. Bonetako xingola urhatu zaio dantzari huni. Larz Iru 16. Baken orgeietan gizon gazte bat urratu. Ibiñ Virgil 117. Hil mihisea urratu zuten eta hilhotza agertu. Ardoy SFran 167. Nere biotza alderik alde urratu. NEtx LBB 391. Uste genduan etzegoala / biotzari ikutzerik, / ain gutxi bera urratu eta / bizirikan gelditzerik. Olea 228. Hortik hasarreak eta gero berriz baketzeak: jos eta urra, urra eta jos. Lf ELit 80. Itxasontzi andiak musturragaz edo helizagaz sareak urratu edo eroan. Etxabu Kontu 129. Bera ni baño askoz geiago urratu zan [bidian tatarrez], baña ondo. Gerrika 37. Zintzurra urratu beharrean ekingo diote kantuari. MIH 310. Ez dakite beren erraiak urratzen besterik. MEIG II 56.
    v. tbn. Lar SermAzc 56. Zuzaeta 61. Brtc 65. Ub 117. AstLas 29. CrIc 78. LE Doc 166. FLV 1988, 150. JJMg BasEsc 11. Astar II 139. Laph 136. Prop 1876-77, 18. Arr May 44. ChantP 94. Aran SIgn 212. Ud 117. Arrantz 92. JanEd I 17. Bv AsL 185. AB AmaE 378. Elzb Po 189. Elsb Fram 112. HU Zez 71. Azc PB 316. Mdg 144. Goñi 66. Echta Jos 100. Noe 110. GMant Goi 86. Zerb Ipuinak 125. Inza Azalp 61. Mok 18. Altuna 96. FIr 146. MendaroTx 102. Laux BBa 10. ABar Goi 25. TAg Uzt 262. Iratz 110. SMitx Aranz 23. Mde Po 91. Etxde JJ 186. BEnb NereA 245. Txill Let 46. Basarri 174. And AUzta 84. Zait Plat 38. Osk Kurl 64. Uzt Sas 168. Lasa Poem 97. Azurm HitzB 68. Casve SGrazi 60. Berron Kijote 187. Onaind STeresa 35.
    azpiadiera-1.1.1
    (L-sar; Lar, Añ, Dv, H), urretu (B) Ref.: EAEL 61; Izeta BHizt2 (urretu) .
     Destruir(se), deshacer(se). "Dissolui" O Not 54. "Romper, desbaratar" Lar, Añ. "Deshacer. Gure ardiborda urretu dugu " Izeta BHizt2. .
    Ezen urratu beharko sarri duen munduak / aitzinean ekharriren ditu bere doluak. EZ Man I 77. Etxea urra zezana egur egiteko. "Celui qui défit" . O Pr 517. Akzident hauk ene estomakan denbora guti iraunen dutela eta sarri urratuko direla. Gç 119. Hea bada, Jainkoaren tenplua urratzen duana, eta hirur egunik barnean berriz bastitzen duana, salba zak hire burua gurutzetik jautsirik. He Mc 15, 29 (Dv urratu; Lç, IBe desegin ). Bazterrak urratu bear zituela zirudien aize andi bat. Mb IArg I 356. Ikhusirik hek biek Jinko egiazkuaren aldariak urraturik. AR 340. Urratzen dieia zure fama? Egiat 238. Desegiñ ta osotoro urratu zitzala Amalezitak. AA III 629. Ez du egundeino okasionerik den mendrena eman haren [bakearen] urratzeko. Jaur 384. Ez dut nik zure obra urratuko. Dv LEd 14. Azkenekotz zimenduak urratzen ditu [urak] . Arb Igand 46. Ormamokor beltz, erdi-erroiztu, ke-bide motz, arruztai urratu eta abar. Lh Yol 6. Moriones liberalak an urratu zitun karlistak. Or SCruz 31. Yainkoaren yauretxea urratu ta iru egunez berriz eraikitzen omen duk. Ir YKBiz 502. [Egoaizearen] indarrak urratuak gelditzen dira etxerik kaskarrena [...] jotzean. Etxde AlosT 40. Neure etorkizuneko irudipena urratu bage. Erkiag Arran 100. Beste sendi bat urratua geldituko zan. NEtx LBB 33. Nun da bitoria, herri bat urratua eta arroinatua gelditzen delarik. Larre ArtzainE 141. Euskaldunon zenbait uste kuttun urratu behar bazituen ere horretarako. MEIG VII 47.
    azpiadiera-1.1.2
    Cortar(se) (hilos, cadenas, etc.).
    Urratu behar den amarraz. SP Phil 50. Instantezko gathe batez / da bizia lothua, / zeiña bera instant batez / baitaite urratua. Arg DevB 160. Urratu zen mairuaren katea. Mb IArg I 106. Nere loturak urratu dituzu. Cb Eg II 29. Urratu ezin dezakean ezkonz-lokarria. Ub 221. Ezin urratu dituen edeakin lotuak. AA I 592. Urratuten dau errijetako bakiaren ta batasunaren lotugarrija. fB Ic II 189. Arren bada urratu deidazuzala arimako katea gogor astunak. Añ EL2 104. Urratzen ditu munduari lothua zaukaten lokharri guziak. Jaur 146. Maill bat azkenean dio urratzen sareari. Gy 53. Zer balioko zuten etsai txar oien lotura guziak [...] eten eta urratu zitzakean Jesusentzat? Lard 444. Nere lokharriak urratu dituzu. Dv LEd 64. Orreik ez dabe lengo aririk urratuten. AB AmaE 91. Eztabaidako aria urraturik. Ag Kr 81. Txikotak urratu. Echta Jos 139. Etsaiei urratu ta kendu zizkien kateak. Inza Azalp 16. Etzituzten beren maitakerizko lokarriak urratuko. Etxde JJ 208. Botoiaren aria urratu bere jake melgeran. Erkiag BatB 29.
    v. tbn. Mg CO 139. VMg 22. JJMg BasEsc 163. Astar II 43. Zav Fab RIEV 1907, 543. Echag 37. MarIl 99. Jauregui 240.
    azpiadiera-1.1.2.1
    Cortar (un camino, una vía, un paso).
    Betiko urratu naiez leneko gaistaginzen bidea. Mb IArg I 118. Itsasoaren erdira ziranean [Ejiptarrak], urratu zuen Jangoikoak milagrozko bidea. Ib. 270. Ea bada urra itzatzu bekatuaren bide oriek. AA III 494. Burnibidea urratzen alegiña egin det. Or SCruz 66. [Erregebideak egiten] gure aitatxiren lur on batzu urratu baitzituzten erdiz erdi. Larre ArtzainE 78.
    azpiadiera-1.1.3
    Cortar(se) (una relación).
    Amore loi bat urratuteko. Mg CO 112. Ordutik aurrera ez bakarrik urratuten dozu adiskidetasuna, ezpada ezteutsazu inundik bere berba egin nai. Astar II 25. Lehenago hil gaiten sekulan urratuko dugun beino adixkidetasun hori. Jaur 204. Aietxen bidez elkartade bat / egiñ ez urratzekoa. AB AmaE 56. [Alkartasun bat] bestek askatu eta urratu ezin leikeana. Itz Azald 174. Etzan egundaño adiskide bien maitetasuna urratu. Ag G 206. Ezkontza urratu ote diteke? Ir YKBiz 346. Engrazirekin zitun artu-emanak urra zitzan. Etxde JJ 199. Adiskidetasunaren alkar-erantzuera oi dalakoa, urratu, ausi eta eten egiten dalako. Erkiag Arran 168. --Ezkont manak igandean emaitekoak bainintuen, hobeko ditut beraz luzatzea. --Alabainan... Ez ditutzu luzatu behar, bainan bethikotz urhatu. Larz Senper 42.
    azpiadiera-1.1.3.1
    (Con sociativo). Cortar, romper (con alguien).
    Nai izango ote zuten Beltranen apeta bategatik Alostarrakin utsegin eta erabat urratu, beraz? Etxde AlosT 70. Senarrarekin urratu ta zure bizia beste batekin lotzeko. Etxde JJ 143.
    azpiadiera-1.1.3.2
    Cortar (un hábito, costumbre, vicio).
    Ez ditube urratuten pekatubak [...], ta bai arnasa artu ta atseren puska bat, gogo geijagogaz ta ariñago ibilteko pekatuko bidian. Mg CO 80. Baldin oitura izan badezu, eta oitura urratzeko arretarik artu ezpadezu. AA III 498.
    azpiadiera-1.1.3.3
    Zar-gaztien izketa urratuaz. Ag G 276. Erantzun zien neska-motikoak beren mututasuna urratuz. Etxde JJ 217. Ola eten eta urratu zuan bertsolariak tentsio triste ura bere ateraldi humorezko arekin. Lek SClar 142. Bakarrizketa labur au amaitu, osin alboko egoera atsegingarria urratu. Erkiag BatB 111.
    azpiadiera-1.1.4
    Romper (el silencio).
    Lotara dijoan izakiaren ixiltasuna urratzen duan oiua. Ag Serm 419s. Gauaren ixiltasuna urratuko zun otsaren zai. Etxde JJ 152. Elizako isillunea urratu zan, alako batean. Erkiag Arran 173. Iauroianen ixiltasuna urratuz. Ibiñ Virgil 79. Makiña otsa gogor ari da, ixilla urratzen. NEtx LBB 105.
    azpiadiera-1.1.4.1
    Bizi doatan gelditasuna / urratu bide litzakit. ' Rasgar' . Gand Elorri 150.
    azpiadiera-1.1.5
    Romper abriéndose camino. Cf. infra (16).
    Ekusi zuten an zetorrela ta, bala bat baliz bezala, itsas bagak edo olastak urratuz ontziratzen zela txalupa. Mb IArg II 281. Mintzo ark aizeak urra. Or Eus 424. Ontzia doia / jostari itxas erdira, / urratu eta erdibituaz / ura alde bietara. BEnb NereA 149. Ortots baten orro urrutikoak urratu du aizetegia. Txill Let 49. Egurats ariña egoekin urratuz. Ibiñ Virgil 78. Asto arrantzak urra bedi aidea. NEtx LBB 182. Ainbeste itxaso urratzen ibillitako gure arraintzale jatorrak. Agur 16-9-1972, 7.
    azpiadiera-1.1.5.1
    Ez dago lanaren gaitza goraipatu beharrik, ongi baitaki norainokoa den edozein hizkuntzatan, axaletik bederen, "Aitorkizunak" urratu dituenak. MIH 354.
    azpiadiera-1.1.5.2
    (Sentidos prop. y fig.). Romper (la tierra), labrar, arar. " Lurra urratutzia goldiagaz, lenengo lana " Etxba Eib . " Urrau, soroan lurra hautsi edo goldatu; lurra azaletik landu" ZestErret .
    Zerbait ereiñiko badu, neke andiarekin urratu bear duela sasi eginik arkitzen den lurra. Mb IArg I 357. Gizonak aitz edo haitz zorrotz batzuekin urratzen zuela lurra. JE Bur 153. Soroak urratu. Ag G 255. Lurrak egoki urratu, landu ta bedar-solo iraunkorrak eralduteko. ForuAB 145. Bi goldeek lur larrea batean urratzen. Or Mi 113. Eztabaidarako sail ederra urratu duzu. Zait Plat 62. Ipiak alor zabalagoak urratu zituen baldinbait ere: iakintzale, izarlari, izkeralari. Ib. 118. Orain idiak alorrez / lurra urratzen, lepoa uztarriz. Gazt MusIx 113. Sokil gogor eta lur-lepo gizenak itxaron ditzakezu, idi sendoekin urratu bearrak. Ibiñ Virgil 87.
    azpiadiera-1.2
    2. (Dv, H) .
    (Con aux. intrans.). Alejarse.
    Urra akio, bai al ba akio. "Apártate" . RG B, 28. Mutillak andik urra-bearra / min du begi-biotzetan. "El tener que arrancarse del lugar" . Or Eus 224.
    azpiadiera-1.3
    3. (L ap. A ).
    Despuntar (el día).
    Alba gorria ere ez nahi / bezain sarri urratu. EZ Noel 111. Argia urratzearekin batean. Lg II 285. Argia urratzerat zuan. Atheka 18. Goizeko argia urratzen asia zen mendi-galdorretan. Or Mi 100. Astearen lenengo eguna urratzean. Ir YKBiz 516. Argia urratu arte ez ginuen bertzerik ibili gogoan. Zerb Gerlan 98. Igande goiza urratzearekin atera oi zen. Etxde JJ 202. Eztuk biharko eguna urratuko, hi nirekin, bion amen magalpean, olgatzen haritu gabe. Arti Ipuin 27. Zuri abesten zizun [...], zuri eguna urratzean eta zuri eguna itzaltzean ere. Ibiñ Virgil 116. Eguna urratzean meza emon bear bada. Onaind STeresa 85.
    azpiadiera-1.3.1
    Azaro muga urratu orduko. Etxde JJ 179.
    azpiadiera-1.4
    4. Gastar.
    Laster bildua, laster urratua. O Pr 638.
    azpiadiera-1.5
    5. (Sc ap. A; SP). Partirse (de risa). " Irriz urratu gara, nous avons crevé de rire" SP. v. IRRIZ.
    Untziko jende guziak irriz urratuak zauden. Prop 1880b, 173. Hirriz urratuak, nigarra ere begietan geldituko zinezten. Barb Sup 44.
    azpiadiera-1.5.1
    Denak beira, denak irriz, ezker, eskuin, oro urratuak. Barb Sup 48. Jende guzia urraturik han zagoela. Ib. 140. Erran daukute ere izanen dela ikusgarri bat urratzekoa. Herr 17-7-1958, 3.
    azpiadiera-1.6
    6. (Urt, Urt Gram 386→A).
    Borrar(se). "Abolefacere" Urt I 34. "Effacer" Urt Gram 386.
    Ezpanauzu urratzen bizitzearen liburutik. Ch III 17, 4 (Mst khentü, Ol ezabatu). Garaituko duena horla izanen da bestitua arropa xuriz, eta ez dut urratuko haren izena bizitzearen liburutik. He Apoc 3, 5 (Dv ezezatu ). [Bekhatuak] zeiñak ez baititutzu zeronek penitenzia asko den batez urrhatu. He Gudu 94s (87 urratzen ). Bekatu zarren zorrak urratzen. Mb IArg I 64. Urratzen bai ditutzu urriki egiazko bat dutenen bekhatuak. Brtc 263. Bere bekhatuen orhoitzapenak urratzen ditu. Dh 195. Kendu ezin zana, kendu gura eben; urratu ezin zana, zuritu nai eben. Echta Jos 291. Ari gorriz bordatu bi maitên izena, / fedea bezin nekez urra ditekena. "Borrarse" . Or Eus 356. Egunak egun eta asteak aste kolkoari maitero iratsita euki eban irudia, [...], baiña azkenerako ere, erautzi, urratu ta ezabatu egin eban. Erkiag Arran 178. Indarra metatu izan da indarraren gain menderik mende hizkuntza hori urratzeko eta desegiteko. MIH 146. Geldiune aurreko kontsonante guztiak urratzen ditu edo, hobeki esan, ezabatzen. MEIG VII 174s. Oinatzak hain errazki urratuko. MEIG VIII 83.
    azpiadiera-1.6.1
    Disipar(se).
    Eguzk-argiz urratzen den lañoa. Mb IArg I 320. Egun-sentia datorrenean lenbiziko azaltzen dan arginai, iluntasunak urratzen oraindik eztakion arren antzekoa. Etxeg ( in Ag AL 6 ). Egunsentiaren etorrerea lanbroak urratu. Erkiag Arran 94. Egun-argiak urratzen duen amets-itxura. MEIG I 143.
    azpiadiera-1.7
    7. (Izt 101r, H, A (que cita el msOch)).
    Romper, incumplir, quebrantar (una ley, un pacto, etc.). " Tratu bat urratzea " H.
    Bertze batzuek galtzen dituzte mezak, urratzen dituzte jaiak eta baruak. Mb OtGai I 43. Bataio berean eman zenuen hitza urratu. Mb IArg I 72. Jainkoaren Legea urratuaz. Cb Eg II 142. Hik ordean, Jainkoaz burlaturik, / urratu duk haren ordenantza. Iraultza 19. Euren borondatez berbia urratu edo desegingo balitz. CrIc 171. Urratuteko Jangoikuaren legia. Mg CO 88. Eztuk kasik phondurik nere lege seinduan urratu, ostikatu, phorroskatu eztuanik. Dh 147. Urratu ezin legijan bi bat egiteko betiko tratuba. fB Ic III 336. Gure bizia ez da agintzazko eta desleialtasunezko segida bethiereko bat baizen; xede onezko eta hauien urratzeko segida laxo bat baizen. MarIl 111. Azartuko balira urratuten Bergarako alkartasun agiri ta ospetsua. (1854). BBatzarN 173. [Sentenzi au] eziñ urra liteke? Arr May 47. Nik eztet seigarren mandamentua urratzen. Arr CDoc (ed. 1895) 76. Gizonek [lege horiek] urra, hauts eta barrea detzazkete. Elsb Fram XII. Jaungoiko Santuaren lege bigun da erreza modu onetan urratzia. Ag Serm 185. Erriko oitura jatorrak nunbait urratzen bazituzten. Etxde JJ 171. Agindu santu ori urratzeko. Errekastoaren marmar bizia. MAtx Gazt 11.
    azpiadiera-1.7.1
    Romper (un secreto).
    Ez gaitezen ordea ari geroaren ixilpekoak urratzen. Etxde JJ 214.
    azpiadiera-1.8
    8. (Con buru ). Romperse la cabeza; preocuparse.
    Zerbaitegaitik [gizonak] buruak urratu, / al dana egin ta ezin dabenean / atxakiatu. Zav Fab, RIEV 1907, 533. Alperrik dabill baña, burua urratzen, / medikuak ez deutsa iñori parkatzen. AB AmaE 238.
    azpiadiera-1.9
    9. Arrancar, empezar, ponerse en marcha.
    Ez dakizu guztioen ezaguerara eldu dala zuk jaso gura dozun matxinada urratu aginik eguana? Mg PAb 212 (VersBasc 11 laster urratzeko zegoana). Izketan asita, kristalezko bere abotsak urratu bezin laister, aterata nengoen ni nere baitatik. Txill Let 34.
    azpiadiera-1.10
    10. Rasgar (con maquillaje).
    Soizie hantxeko [neskatila] hari / nula daguen begia urraturik, / ene bereki eremaiteko / hortz haginak iskinaturik. AstLas 29.
    azpiadiera-1.11
    11. Abrir (fuego), romper (fuego).
    Egoera onetantxen berperean irauli ziran [bi ontziak] sua urratzera. Izt C 438.
    azpiadiera-1.12
    12. (Fig., en señal de desesperación). Tirarse (de los pelos).
    Biluak urratu / beharrak banitu, / zuk ez nahiz artu... / zu ez bezalakorik / nahi dut hautatu. Bordel 72. Beiñola illea urraturik nigarrez yarrai zioten Mari aiek non dire? 'Leur chevelure détressée' . Or Mi 81.
    azpiadiera-1.13
    13. Romperse (una nube), romper a llover. Cf. supra hedoia urratu 'rasgarse la nube, abrirse un claro'.
    Odeiak urratu, / errekak euriagaz / bertatik gañeztu. AB AmaE 340. Odeia baledi urra. Or Eus 342.
    azpiadiera-1.14
    14. (V, L-ain, B) Ref.: A; Iz ArOñ. .
     "3.º extenuarse, fatigarse mucho; [...] 11.º (L-ain, B), derrengado, rendido de cansancio. Bei ori indar sobera eginez urratua gelditu da (B)" A. " Lánian urrátu, deshacerse trabajando" Iz ArOñ. .
    azpiadiera-1.14.1
    ( (bere, neure) burua urratu ).
    [Senar ordia] tabernan sarturik, / ta ni aura billatzen / nere burua urratzen, / ezin iñoz etxera / bere aurren aldera / biribillaturik. " Haciéndome pedazos" . BorrB 3. Buruba larregi urratu baga, badaukat zer jan ta zegaz janzi. Mg PAb 51. Ni, beartsuren seme au; ni, aiterrian goldea sartzeko lur-mutur bat ere izan ez ta, or ibilli ninduan berrogai urtez yarraio, nere burua urratzen. Or Mi 94.
    azpiadiera-1.15
    15. (V-gip ap. A, que cita a FSeg) .
    (Part. en función de adj.). "Resuelto. Nor gizon urratuagorik? " A.
    azpiadiera-1.15.1
    "(G-to), muy laborioso" A.
    azpiadiera-1.16
    16. (Sentidos prop. y fig.). Abrir (un camino).
    Etorribear-urteetako gurendarako bideak urratzen ari zerate. Ldi IL 86. Belauna-gora asi da igotzen elurra; / bigar bearko dira karrika bi urra. Or Eus 131. Gizakumeentzat baño obeto dirudi auntzak ibiltzeko egiña, arrartean urratu duen bidexka estuak. TAg Uzt 89s. Baserritarrei basetxe-jabe izateko bideak urratzea. EAEg 19-11-1936, 337. Itxasargira bide berria urratzea. Ib. 1-3-1937, 1182. Arkaitzak-zear ara bidea / urra zanetik onera. SMitx Aranz 40. Bideak urratzeko asmo utsez. NEtx Nola 50. Euskeraz bidea iñork urratu ez dun ezkero. Or QA 166. Adimenaren bideak oro urraturik ageri ziran. Zait Plat 26. Biziak ba-daki bidea urratzen. Vill Jaink 58. Olinpurako bidea urratzen zuen. Ibiñ Virgil 118. Gure izkuntzari bide berriak urratu nai izan dizkiogu. NEtx LBB 7. Biderik bada, jarrai. Ez bada, urra. Agur 24-2-1973, 6. Gizasemeari lortu errez ez yakozan zador mistikuak urratuaz. Onaind STeresa 119. Beharrik, bide berriak urratu baitziren Bastidako lurretan. Larre ArtzainE 78. Ez du egileak bide berririk urratu nahi izan. MEIG II 99.
    v. tbn. Gerrika 115.
    azpiadiera-1.16.1
    Andik zuzen, gau artan bertan, Zarautza bidea urratu zun mendiz. Or SCruz 27.
    azpiadiera-1.16.2
    Abrir (surcos).
    Goldelari bakoitza ildoa urratzen asi zen. Or Mi 113. Soroan ildoa urratzen dun goldea. TAg Uzt 233. Breizerak ildo berriak urratu ditu, jakitezko eta jakintzarako hiztegiak argitaldu dira. Mde Pr 285. Goizean goizik urratu duen ildo edo sailak ez zion buruko minik emanen. Larre ArtzainE 63.
    azpiadiera-1.17
    17. Romper, superar (una marca).
    Orrek marka urratu baitu. 'Elle on a brisé le moule' . Or Mi 84. Lêngo marka ara iñork ez urra. "El record anterior no está superado" . Or Eus 231. Ederki egiten du beti bere eginbidea argitaratzaileak [....], baina badirudi hemen bere marka guztiak urratu beharrean aritu zaigula. MEIG III 84.
    azpiadiera-1.18
    18. Deshacer (la cama).
    Urratzen da ametsetan, naiz esna, ogea. Or Eus 356. Geletan oiak urratuta; sukaldean, ontzi guziak sakabanatuta. Ugalde Iltz 17.
    azpiadiera-1.19
    19. (Part. en función de adj.). Desgarrado (grito, etc.).
    Karraxi urratua, lenengoz. TAg Uzt 38. Schönberg baten dodekafoni urratuan. Ibiñ Virgil 25. Bertso urratuak. Lasa Poem 63.
    sense-2
    II. (Sust.). Tr. Documentado exclusivamente en la tradición meridional. En DFrec hay 3 ejs. de urratu.
    azpiadiera-2.1
    1. (V-gip, G-goi, B; -au G-azp) Ref.: Arin AEF 1955, 116; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 304; ZestErret.
    Desgarrón; arañazo; hendidura. "Arañazo, raspadura. Urratua daukazu arpegixan, uste katuak atxumurka eiñ detsula" Etxba Eib. "Praketan urratua daukazu" Elexp Berg. "Demaseko urratua ein neban belaunian alanbre-estakiakin" Ib. "Oñetakoen urratua" Gte Erd 304. "Urrau txiki bat indet ukalondoan" ZestErret.
    Dakusee gero beste urratu bat [erropan] . Astar II 68. Zeren kentzen dio bere betetasuna jantziari, eta txarragoa egiten da bere urratua. Ur Mt 9, 16 (Ur (V) urratua; Lç ethendurá, TB, Echn, Leon urradura, Dv zilhoa, Samper porrokadrara, Ol zarrata, Ker tarratada, IBk zarrastada, IBe zarratada). Ta kokotzeko urratubori? Sor Bar 61. Eunezko praka zarrak, urratuz beterik. AB AmaE 217. [Bizar labanakiñ] egindako urratuak edo zuloak gaiztotzea. Aran-Bago ManMed 239. Egunero zekarden gizonak urraturen bat etxera, ta mutikoak berriz txitean-potean bear zituzten praka berriak. Ag G 129. "Urratuak jos, urra ahala jos", hortan da egundainotik dendariaren lana. SoEg Herr 25-10-1956, 1. Gurdiak berak urratu batzuk bazituan, baño gurdia gogorra izaki ta nonbaitsu josi-bearra besterik ez. Anab Poli 103. [Lorondo] aien urratu miña lorez gozatzeko. Gand Elorri 82. Soiñekoen urratu eta tarratadak. Erkiag BatB 35. Landareari ebaki edo urraturen bat egin badiozu. Munita 43. Metrailla zati bat sartu zion ipurditik, urratu txiki bat egiñez. AZink 84. Errekara juan da urratuok garbituez. Gerrika 37s.
    azpiadiera-2.2
    2. "(V-ple-m-gip, G-azp-to-nav), labor ligera. Urratu bat emon deutsagu lurrari " A.
    azpiadiera-2.2.1
    Lenengo neurtitz urratuak, Iparragirreri egin nizkion. NEtx LBB 211.
    azpisarrera-1
    EZIN URRATUZKO.
    azpisarrerakoSense-1.1
    a) "Qu'on ne peut défaire; indissoluble; indestructible" Dv.
    Iratxeki nazazu zurekin amorioaren ezin urratuzko amarraz. SP Imit III 23, 6 (Ch ezin urratuzko; Ol azkatu ezin liteken ). Bihotzen ezin urratuzko batasuna. SP Phil 393. Bihotzen batasun eziñ ethenduzkoa edo eziñ urratuzkoa. He Phil 398.
    azpisarrerakoSense-1.2
    b) Imborrable.
    Lehengoan badirau edo haizeak badarama, ezin-urratuzko aztarrena utzi du betiko. MIH 34.
    azpisarrera-2
    URRATUDUN.
    Erantzun zuan urratudunak. Ag G 73 (hablando de una mujer que se ha hecho un desgarrón en la falda).
    azpisarrera-3
    URRATU GAITZEZKO. v. urragaitz.
    Urratu-gaitzezko / norbere gaiñezka / margulaz, / mendien pareko / illunei lotuta. 'Incapaz de sobreponerse a su incoloro desbordamiento' . Gand Elorri 69s.
    azpisarrera-4
    URRATUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Kantari ari zanean eztarria urratuxe zeukala nabari zun. Etxde JJ 274. Azken aldiko erauntsiak urratuxe ditu dagoeneko tradizioaren bitartez jaso genituen egiturak. MEIG VIII 118.
    azpisarrera-5
    URRATU-ZALE. Aficionado a romper, a quebrantar.
    Baitegiko legea urratu-zale zalako. Etxde JJ 182.
    azpisarrera-6
    URRATZEKE. Sin destruir.
    Baiña [asto] ura ere, ire bizia / urratzeke ezin dek ase. NEtx LBB 252 (dirigiéndose a una flor).

    urratu

    urratu
    << ur 0 / 0 urtzaile >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper