OEH - Bilaketa

226 emaitza bago bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (224)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
irentsi.
tradizioa
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma más extendida es iretsi, general al Norte y empleada tbn. por autores baztaneses (Echenique, Izeta), alto-navarros (Lizarraga de Elcano, Tapia Perurena (Kattalin 190), F. Irigaray (192), Inza (Azalp 111) e Iraizoz), y guipuzcoanos (en el s. XIX en Iturriaga (junto a irintxi), Lardizabal (68), Uriarte y Arrese Beitia (cuando escriben en guip.); en el s. XX, Orixe (forma casi única: hay algún irentsi en Mi 115), T. Agirre y Anabitarte (Poli 67)); aparece tbn. alguna vez (junto al más frec. iruntzi) en Oskillaso. En textos guipuzcoanos predomina irentsi, que se documenta en el s. XIX en J.A. Moguel (CC 228, junto a irintsi), V. Moguel (4), Guerrico y Arrue, y es casi general en el s. XX; hay además irintsi en el citado Moguel (CC 228), Aguirre de Asteasu (I 459 y III 477), Apaolaza (112) y textos populares guipuzcoanos del s. XX; irintxi en Iturriaga (Fab 259), Beovide (AsL 69), Aran-Bago (ManMed 226), Mendaro Txirristaka y Manzisidor (GPatroi 141); irentxi alguna vez (junto a irentsi) en N. Etxaniz (LBB 106) y M. Atxaga; irentzi en un texto de D. Agirre en EEs; irantzi, al parecer, en la ed. de 1885 de Echve Dev (ap. DRA: irantzi edo tragatzen (6); ed. 1821, 15: tragatzen); iritxi en GoldSerm 213. Iruntsi es propio de la tradición vizcaína, documentado ya en RS (irunsi), y aparece además en Iztueta y Aresti (MaldanB 232); desde Astarloa (II 236 -nzi) y Uriarte por lo menos (hay tbn. algún ej. en CrIc), varios autores emplean iruntzi, en ocasiones junto a iruntsi; hay irauntsi en msOñ (22r). En DFrec hay 35 ejs. de irentsi, 13 de irensten, 4 de iresten y 7, dialectales vizcaínos, de iruntsi.
En cuanto al sust. verbal, hay ireste- pero irentsi en Olabide, IBk, y probablemente en E. Arrese (OlBe 37; en quien sólo encontramos el sust. verbal); iriste- en La ed. de Iturriaga de Urteco y una vez en Inza (Azalp 115), tal vez de irintsi o irintxi; iruntsi pero iruste- en los Enbeita (Enb 164 y BEnb NereA 89) y Erkiaga. Aparece explicado con tragatu en Guerrico (I 418) y Lardizabal (53, 68 y 95); con deboratu en Tartas (Arima 106, Onsa 137, etc.).
etimologikoa
Etim. La forma primitiva del radical podría ser algo así como *ira/irenots, *ira/irenuts, probablemente un causativo.
sense-1
(G, AN-gip-5vill-araq-erro, B; VP 30r, Dv (G -tsitu), H), iretsi (G, AN-ulz-erro-olza, L, B, BN, Sal, S; Volt 73, SP, Urt I 20, Ht VocGr , Lar, Añ (G), Arch VocGr, VocBN , Gèze, VocCB (G, L, BN), Dv, H), iruntsi (V; -nsi Lar, Añ; Izt VocC, VocCB, Dv (V), H), irintsi (G; H), irentxi, irintxi (Zam Voc (G)), iritxi (G-to, AN-ilzarb; LE UrtVoc ), iretxi (Lar), iruntzi (V; -nzi Lar), irauntsi, iratsi (AN-egüés), idatsi (AN; Dv (AN)), idautzi (V-gip), iyotsi (G-nav), ilitxi (SMuj), ilintxi (SMuj) Ref.: Bon-Ond 156; A (irentsi, iretsi, iruntsi, irintsi, iritxi, iruntzi, idatzi); Iz Als (iyotsi), ArOñ (iráuntzi, idáutzi), Ulz (irétsi), UrrAnz (txistua), R 394; Etxba Eib y Elexp Berg (iruntsi); Izeta BHizt (iretsi).
Tragar, engullir; devorar; zampar(se). "Atragantar, atragantarse con algún bocado, ezin iretsi, ezin iretsirik geratu" Lar y Añ. "Irichi, tragar" LE UrtVoc (no se encuentra en el orig.). Dévorer, regarder, parler, menacer plein de fureur. Uste nuen iresten ninduela, hain zen haserretua" H. "Ezin iyotsi ot, no lo puedo tragar" Iz Als. "Iráuntzi, iráusten, tragar" Iz ArOñ. "Txistúa iruntzi, tragar la saliva" Iz UrrAnz. "Eztokézu írets, no lo puedes tragar" Iz R 394. "Ebroko ura ere iretsiko du, se tragará hasta el agua del Ebro (dicho de un pródigo)" (AN-5vill). "Tragar sin tiempo a mascar. Ez jan, iruntsi eitten dau gosezto orrek, aurrian jartzen detsen guztia" Etxba Eib. "Iretsi nuen hezur bat. Ez dut iresten ahal" Izeta BHizt. "Botoia iruntsi dau umiak. Jan ez, iruntsi eitten dau bazkaixa" Elexp Berg.
Andre eder jentil batek bihotza deraut ebatsi, / harzaz orhit nadinian deus ere ezin iretsi. E 143. Deabrua keixu dabila gure inguruan, lehoin marrumaz dagoen baten anzora, nor nondik irets dezakeen bilha. Ins E 7v. Kaden txarriak aretx obea irunsi. "Traga la mejor bellota" . RS 37. Hordiak arnoa iresten duenean, ezpaitu sentitzen handik heldu zaikan kaltea. Ax 427 (V 276). Otsoak nola irestia, hala sinhestia. Saug 123 (v. tbn. O Pr 389). [Ostia saindua] iretsi behar da errespetu handirekin. CatLav 252. (V 127) [Aza ta aketiren atala] iruntsiko badot, edan biar dot. Mg PAb 60. [Ostia] bigundu edo desegiten asten danian iruntsi biar da. CrIc 141. Ain aisa iréstea bekátu mortalearén benénoa. LE Urt (ms.) 35v (ed. 1846, 101 iristea ). Barren guzia nahasia, kontzientziako harrak iresten hari. Dh 190. Jesus bizija [...] eztarrijan beera irunstia. fB Ic III 301. Janari eta edariarekin iretsitzen dituzten arraultzetatik [datoz aurrak izaten dituzten txitxareak] . It Dial 37 (Ur iruntziten, Dv iresten, Ip iretsten). Pokadu handi eta minkhorregia zela iresteko. Hb Egia 145. Egun guzi artan mokadurik irentsi etzuen. Arr GB 13. Irets nezazke, aise, holako hamalau [arroltze eder]! Elzb Po 210. Au [ardau azunbrea] agirian eta gañera ixillik / zenbat irunsten eban ez dakit ziur nik. AB AmaE 236. Bere agoniako / kalitza khiratsa / iretsi behar. Zby RIEV 1908, 211. Hortan zen bildotxari / oldartu otsoa, / eta bi klaskaz zuen / iretsi gaixoa. Ib. 759. Phozu azkar bat iretsi zian. Ip Hil 150.
( s. XX) [Itxas egastiak] sartuten dira arrañ pilloaren erdian, janalak jaten da iruntzialak iruntziten. Ag Kr 38. Iru librako besigua, lauko ogiaren erdia ta pitxar bat ardao berialaxe iruntzi ta txipillau ei zituan. Ib. 32. Bazkarija atondu dabe, baita iruntsi be egundoko ariñen. Kk Ab I 97. Etxeko gerrena iretsi balu bezain xut. Barb Sup 39. Aho-gozoa irets eta irets. Ib. 34. Belar, lasto, zahi, olo, / iresten ditu denak. Etcham 67 (elogiando un caballo para venderlo). Iztupa piztuak garretan iresten zituen [Circo-ko gizonak] . Zub 112. Yan ez ostera... Bai iruntzi arek! Kk Ab II 140. Begiz iresten ditu. Or Mi 119 (Tormes 45 iruntsi). Maitearen maitez iretsiko induket. Ib. 26. Ene ezti guzia iretsi dautate, eta ez naute pagatu nahi. Barb Leg 145. Kopa bat agorient hurrup eta klik iretsirik. Ib. 147. Eltxoa iragazten duzue, ta kamelua berriz iresten. (Mt 23, 24). Ir YKBiz 402 (He, TB, Echn, Ol iresten, SalabBN iretsten, Ip iretsiko, IBk irentsi, IBe irensten ). Arrain andiak txikia iruntsi. Eguzk GizAuz 21. Begiak azaltzen dute, alkar iretsi bearrean, mintzoak ez dezakeana. TAg Uzt 7. Kopeta gora bazabilan, haro handi betekin, bazter guziak iretsi nahi izan balitu bezala. Lf Murtuts 29. Aizea irestea. Or Aitork 77. Zurrutada baten iruntsi gure dau dana. Akes Ipiñ 29. Edan zuen irents zezakeen alkohol guztia. Mde HaurB 96. Bazkaritzat iru-lau sardiña-zar iruntzi. Bilbao IpuiB 110 (213 iruntsi). Beltzak galtze txarra zuen, iduri zuen denak iretsi bear zituela. Izeta DirG 77. Hamua iretsi. Osk Kurl 152 (v. tbn. expr. similar en Or Mi 79). Zigarroaren kea irentsiaz. Lab SuEm 169. Bi eskuekin eldu ta zanga-zanga irentsi zuan. Berron Kijote 189. Idia bere adar ta guzi irentsiko liken-ta! Ataño TxanKan 159. Egun pare bat pasa nituan ezer irentsi ezinda. AZink 117. Amaika auts iruntsiaz. Gerrika 140. Salda berorik iresten dute xaharrek. Larre ArtzainE 94. --Zer? [...] Zopa ez ahal dago behar bezala? --Ez. Zakur batek ere ez luke irentsiko. MEIG IX 108. Aski genuke gizon-en ordez jabe esatea etxearen jabea edozein eztarrik irentsiko lukeen mokadu bihurtzeko. MEIG VI 175.

v. tbn. Ag G 189. A Ardi 116. Ldi BB 70. Zait Sof 166. Etxde JJ 94. Vill Jaink 87. Gazt MusIx 119. NEtx LBB 124. Ataño TxanKan 16. Zendoia 186. Iretsi: EZ Eliç 310 (iretzteko). SP Imit I 13, 1. Tt Onsa 137. Gç 140. Mong 595. ES 134. Ch y Mst I 13, 1. Lg II 183. CatLan 138. AR 311. Monho 90. JesBih 441. CatLuz 38. UskLiB 95. Jaur 150. Arch Fab 223. Gy 62. CatS 79 <-tx->. Jnn SBi 9. Elsb Fram 178. Lap 107 (V 51). CatJauf 117. Lh Yol 11. Ox 182. JE Ber 28. Zerb IxtS 53. JEtchep 105. Ardoy SFran 264. Xa Odol 148. Iretxi: Yanzi 125. Irintsi: MendaroTx 370. Ostolaiz 106. Irintxi: MendaroTx 381. Iruntsi: Acto 217 (-nsi). Oe 140 (-nsi). Añ LoraS 93. Azc PB 218. EusJok 30. Altuna 89. Enb 181. Otx 137. Iruste-: EZBB II 124. Iruntzi: Zav Fab RIEV 1907, 538. Azc PB 137. A BeinB 85. Otx 55. SM Zirik 118. Osk Kurl 160.
azpiadiera-1.1
Gaitzerizkoa iretsi dutenek, eztute ikusten gauzarik, non eztaritzaten hura gaixtoa eta gaizki erraitekoa dela. SP Phil 345 (He 347 bihotzera hartu ). Gure amaren bularragaz batera iruntsi genduan euskerazko izketa gozo eta ederrean. Itz Azald 6 (v. tbn. expr. similar en AB AmaE 27). Txakoliñaz batera gorroto itxua irentzitzen. Ag EEs 1917, 170.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.). "Tragado" Lar. "Engolado, en el blasón, iretsia " Ib.
Arren othoi berriroki bianda iretsia / egizu den fedearen burdin tresna lodia. EZ Man II 79.
azpiadiera-1.3
(Acompañado de alativo).
Egiaz artzen dala auan Sakramentua eta irintsitzen dala barruna. AA I 469. [Txoritxoen amak aziak] biguñ ditezen bere paparora irentsi eta bereala umetxoai ematen dizten. Arr GB 60. Balea legez baña baletor <-tok> / ur-mendiren bat, / ago zabalaz iruntsi nairik / sabelera. AB AmaE 128. Edaria urdaillera irensten asi zan. Berron Kijote 201.
azpiadiera-1.4
(Precedido de -(t)ik ).
Ur [kirets] hortarik iretsi duzun bakotxean, / zer iragan ote da zure bihotzean? Xa Odol 134.
azpiadiera-1.5
Tragar (la tierra, el mar, la oscuridad, la muerte, etc.); devorar (el fuego). " Lurrak iretsi zuen Dathan " Dv. " Suak iretsi ditu lau etxe " Ib.
Iuie iauna iraturik egonen da gainetik, / irestera aphaindurik ifernuia azpitik. E 55. Iauts zedin sua Iainkoaganik zerutik, eta irets zitzan hek. Apoc 20, 9 (He, Ur (G), Dv, Echn iretsi, Ur (V) iruntzi, Ol, IBk, IBe irentsi, Ker iruntsi; Ip ilhaintü). Itsasoak errekaak, iturriak ta ibaiak irunsi. RS 214. Itsasoak, haserre denean, bere gaitzaldiak dituenean, badirudi iretsi behar duela mundua. Ax 113 (V 75). Abariziaren su falsoak iaten eta iretsten du abariziosa. SP Phil 265 (He 267 iresten). Gaitz ikharagarri hark iretsi zituen, hirur egun hetan, hirur-hogoi eta hamar milla gizon. Lg I 322. Eriotzeak, irunsten gaitu danak bardiñ. AB AmaE 175. Erreboluzioneak iretsiren ditu bere haurrak. Elsb Fram 122. Guzurra badiñot lurrak iruntzi naiala. A BeinB 56. Hertsiaren hertsiz irestera bezala geramatza artekak, bere bi pareta xuten artean. JE Ber 41. Gu bien gorputzak ama lurrak irets ditzanean. Or BM 138. Illunak irentsi du. Ldi IL 50 (v. tbn. expr. similar en AB AmaE 367 y NEtx LBB 109). Errazki iresten ditu, eldu-ala, areto zabalak ibaiak [neska-mutil erreskadak] aora daramazkionak. TAg Uzt 58. O zoin beltza den ama iresten / daukun hil-herri zilhoa! Lf Murtuts 45. Ahanzteak iretsi ta eortzi ez badu. "Absorbuit" . Or Aitork 253. Hegiaphalia sute ikaragarri batek irentsi du. Etxde JJ 192. Txinurri ugariak ere, lurrak iruntsi bailituan, aienatu [...] ziran. Erkiag Arran 10. Zenbat arrantzale irentsi ote ditu Kantauriko itxasoak. MAtx Gazt 96. Hiriak ez ote du iretsiko? Ardoy SFran 85. Aren ama irentsi zuan Amerikak eta geio etzan beraren berririk. NEtx LBB 18. Herioak iretsi du gure itxaropena. Xa Odol 183. Zeri eldu ez eukela, ta denpora gitxira urak iruntsi zituan. Etxabu Kontu 135. Su ahul bat [...], ezerezak luzaro gabe deuseztatu eta irentsi beharrekoa. MIH 18. Bada oraindik beste obra bat etxeko sukaldeko suak, amaren eskuz, [...] irentsi zuena. Ib. 370.
v. tbn. Mg CC 252. Ag G 294. Basarri 103. Iretsi: Mst I 24, 3. Brtc 148. Egiat 158. Dh 154. HeH Lc 9, 54. Jnn SBi 102. HU Zez 16. Arb Igand 157. Zerb Azk 47. Iruntsi: Acto 174 (-nsi). Añ EL1 140 (-nsi; EL2 155 iruntsi). JJMg BasEsc 101. fB Ic II 226. Azc PB 274. Kk Ab I 80. Altuna 80. Enb 91. Otx 19. BEnb NereA 150. Irun(t)zi: Astar II 118. Ag Kr 153.
azpiadiera-1.6
(En sentidos próximos a 'absorber', 'apropiarse de', 'hacer desaparecer', 'arruinar', 'destruir', 'consumir'). " Lurrak laster iretsi du goizeko uria " Dv. " Eritasunak iresten hari du ene haurra " Ib.
Iresten dituztela ema alhargunén etxeak. Mc 12, 40 (He, TB, HeH, Dv, Ol, Or, IBk iresten, Ker iruntsiten, IBe irensten; Leon jaten). Bere resurrekzioneaz iretsi ukhan du herioa. Ins C, 5v. Hurrupatu eta iretsi ukhan du miserikordiak miseria guzia. Adv ** 8r. Gurekin izan ezpaliz / etsaiok alxatzean, / iretsiko ginituzten. Hm 134. Abariziosak ere oro iresten du edo gordatzen. Tt Arima 106. Pairatzen duzue [...] irets zaitzazten, zuen ontasuna har diezazueten. He 2 Cor 11, 20 (Lç, Dv, IBk iresten, Ol irentsi, Ker iruntsiten, IBe irensten, Bibl irestea; TB yaten ). Banaloria oro iretsi izan düzü zure nitan gañeko jüjamentien barnatarzünian. "Absorpta est" . Mst III 14, 3 (SP sunsitu da eta hondatu, Ch galtzen da eta hondatzen, Ip itho). Handi izateko pasioneaz iretsia den gizona. Mih 33 (cf. 45 iretsia, konsomitua). Orrén borondáteak iretsibéz nereá. LE Ong 96v. Era onetan usuragille batek irintsi dezake edozeñ erri. AA II 190. Bere urguilluak, gormandizak, desonezkeriek, jokoek, bere diruak iresten diotzate. Dh 197. Aberats nublek beikütie jente xehia iretsi. Etch 580. Ethor ditezke gero denbora gaxtoak / irets detzaketenak herrien gozoak. Hb Esk 122. Angelesa barneko minek iresten hari dute. Hb Egia 118. [Belhar gaixtoek] iresten baitute lurrak ogiari eman behar lukeen gozoa. Dv Lab 72. Halakoek [adar meheek] alferretan iresten dute arbola. Ib. 360. Irakinarazazu bi oren, khuia lehertu artio eta ura irets artio. ECocin 4. Bekorotza ta garnua (txixa) lurrak berak iruntzi egiten dauz. ForuAB 107. Batzu heldu zauzku, Eskual-Herriaz osoki jabetu beharrez, Eskualdun lurra, pozika pozika iretsi beharrez. Barb Sup V. [Erromanoek] aise zituzten bertze jendeak / bere hartarat iretsi. Ox 160. Nork iretsi zitun eskuarte ta laguntza-bide oiek? Or SCruz 140. Ola andiok [...] txikiagoak zearo zapalduko dabez, eta onelan domu txiki guztiak iruntsi be bai. Eguzk GizAuz 62. Estaduak sendiaren eskubideok iruntsiko baleuz. Ib. 95. Oiturak iresten nau. Or Aitork 298. Bestela, irentsi nazala nere arrokeriak. Txill Let 132. Beroa iruntsi bearrez egoten ziran suangillak. Erkiag BatB 37. Lur egarrituak euri mamiñaren ezo gozoa atsegiñez irusten dauan antzera. Ib. 84. Zenbat kristau galtzen diran [...] itxaso aundi ortan. Lizunkeriak irentxi ditu. MAtx Gazt 96. Mihiak ere izen horren lehen zatia iretsia zakon erabiltzearen bortxaz. Ardoy SFran 61. Tentsio-atake batek ordea / du betirako irentsi. Insausti 122. Hots irristari horiek aurretik daramaten ñ bustiak edo biguinak irents ditzakeela: irestea legezko zela esatera ere ausartuko nintzateke. MEIG VII 123. [Frantziako Iraultzak] Bergarako Mitengia ahuldu zuen eta azkenean irentsi. MEIG IX 26.
v. tbn. Izt C 411. AB AmaE 44. Ir YKBiz 399. Iretsi: Gy 190. Bordel 154. Iruntsi: FEtxeb 51.
azpiadiera-1.6.1
" Iruntsi (Vc,...), demacrarse la cara. Arpegi iruntsia, la cara demacrada" A.
azpiadiera-1.7
(En sentidos próximos a 'malgastar, disipar'). " Hola hariz laster iretsiko du bere onthasuna " Dv. "(Au fig.) dévorer, ruiner, dissiper en prodigue" H.
Zeinek iretsi ukhan baitu hire onhasun guzia putékin. Lc 15, 30 (He, TB, HeH iretsi, Ol irentsi dizun; Dv, IBk, IBe jan, Leon klikatu, Arriand irijon, Or ondatu). Zirauteno Elizen ontasunek, / zerga guti huen pagatzeko; / iretsirik hek oro, kargudunek / tailaz ungi haute zapatuko. Iraultza 25. Urlia oitu da edari bizietara edo duana edanean irintsitzera. AA I 401. Utzi gintuen onak zituzten iretsi. FrantzesB II 9. Pobreago handik dire maiz itzuli: / lehen zituztenak baidituzte iretsi. Gy 228. Nork erran zer sosak ez dituen hor [ostatuan] iresten urtheburu batetik bertzera? Arb Igand 133. Nik beti aise iretsi ditut / lanetik irabaziak. Mattin 127.
v. tbn. Prot 69. Hb Egia 70. Laph 55.
azpiadiera-1.8
ireintzi. Consumir (un combustible, etc.).
Berebil eta ontzi guziak ireintzitzen duten errekiñari buruzko ingurraztia. EAEg 3-3-1937, 1193.
azpiadiera-1.9
Tragarse (una mentira, etc.). "Avaler, croire avec complaisance et facilité. Bere buruaz hartua dena, gai da iresteko zer nahi laudorio egin diozoten " H.
Gezürrak dialakoz eztia lagün, gogo honez dügü ireisten. Egiat 195. Pyreneak baizen handiko gezur mendi baten iresteko. Hb Egia 143. Ahalge behar liteke holakorik iresteko, edo irest-arazi nahi ukaiteko, den zozoenari ere. HU Zez 106. Gezur horiek iresten zituen, hala da, mazapen puska batzu bezala. Barb Sup 9. Azalpen zeatz, biribil eta osoena. Alegia, oraingoek "sintesis" izenez iruntsiten dabena. Erkiag Arran 136. Arrazoi hori / ez nion aise iretsi! Mattin 43. Hori irents dezakeenak apoak eta suge biziak ere irentsiko lituzke. MIH 391.
v. tbn. Or Aitork 237. Iretsi: Monho 40. Iruntsi: Gerrika 280.
azpiadiera-1.10
Tragar, sobrellevar, aguantar, padecer. " Ezin irets detzaket horren solas gaixtoak [...]. Ixil-ixilik iresten ditu bere nigar eta nahigabeak " Dv. "Dévorer, endurer des chagrins, des affrents sans laisser paraître de tristesse ou de ressentiment. Iretsi ditut nigarrak, zu ez gehiago atsekabetzeko [...]. Irets ezazu ixilik egin darotzuten irauna " H.
Etsáiak onétsi, / naiz sufritu anitz; / guzíak irétsi / Jaunarén amóres. LE Kop 63. Dira [...] ikarakorrak ezerezetan, ta irensten dituzte bekaturik beltzenak. Mg CC 161 (v. tbn. en contexto similar Añ EL1 22 y fB Ic I app. 19). Zeure Pasiño ta Eriotzan nigaitik irunsi dozuzan [...] gogortade andiakaiti. EL1 210. Irunsi ezkero eun ekatx bildurgarri. LoraS 9s. Nos iruntsiko ete dau guztiz, bere temiagaz urten ez eban penia? fB Ic III 361. Oro yasan eta iretsi behar ditu, minik ez balitz bezala harentzat! Hb Egia 153. Sugeak irets. "Souffrir et n'oser se plaindre" . Hb GH 1929, 83. Ara baño len [...] / ementxen bear degu, emen emen lurrean / eriotza larria iretsi ta artu. AB AmaE 107. [Zarrak] iruntzi ezinik euren alaben / iantzi barrien neurria. Azc PB 70. Hori [eskuara gure mintzaia dela] nehorat irets eztezaketenen burua dut nik ezin irets. HU Aurp 205. Ixiltasunean iretsi ditu ardurenik egungo egunean gure erlijioneari buruz egiten dituzten jazarkunde izengabeak! Ib. 70. Halako igel, apo eta bare batzu behar ditugula guk ere zenbeit aldiz iretsi. HU Zez 81. Bazenki zenbat iruntzi bear dan! Ag AL 72. Jazo darua iñoz irunsi biar izatia batek irunsi biar ez leukezan gauzak. Canala Jesucristo 5 (ap. DRA). Han iretsi eta pairatu laido aphalak. JE Bur 92. Bere kexuaren iresteko, eta ere... zintzurraren leguntzeko, klikatzen du arnoa. Barb Sup 130s. Aintzinadari jakintsuna egiten zuten Alemanian Ludendorff: ez ginion gutiago Pariseko bidea moztu guk. Nola iretsiko zuen hori? Zerb Gerlan 95. Gure Agintaritzak ezin ireintsi dezake era onetako opillik. EAEg 1-2-1937, 951. Arimak Jainko-bidean irentsi oi dituen gorabera eta samiñak. Vill ( in Gand Elorri 15 ). Frantsesen jite biziak ez baitzezaken irets haren bihotz onak denbora berean onartzen zuena. Ardoy SFran 289. Neure andre maitea, / ez dezagun etsi! / Osasuna bederen / ez gaitu ebatsi! / Hau ere elgarrekin / beharko iretsi! Mattin 53. Orduko pena ezin iretsiz / nigarrez nago oraino. Ib. 44. Badute gure etxean zerbait iretsirik, nik pertsularigoan irauteagatik. Xa Odol 47. Pozaren ondorengo penak nere gisara irentsi nituen. Zendoia 235. Oihesteko orde, mendekatzeko orde [...], behar zen jasan, iretsi eta berriz xutitu. Larre ArtzainE 128.
v. tbn. Gco I 418.
azpiadiera-1.11
Tragar, no soltar.
Deungena da geitubaz juakela lotsia ta eriotzako konfesinoietan bere iruntsi oi diriala [isildu dirian pekatubak] . CrIc 160. Zereén dagon graziagábe irétsis [konfesioan] zenbáit mortále ajolakábes. LE Urt (ms.) 124v. Mingañean zeuzkaten zitalkeriak nekez irentsiaz, batak besteari bizkarra eman zioten. Ag G 266s. Etzuen bere hasarrea berehala iretsi. Ardoy SFran 179.
azpiadiera-1.12
Estudiar (una lección, un libro, etc.).
Ez estutu asko irakurtarren, ezpada irakurten dozuena ondo iruntsi ta egostearren. LoraS 86. Eta hirriz daudela iretsten dute irakhaspen on zenbait. Gy VII. Einsteinen ustari zallak ikasten asi zan [...]. Gero ta geiago zaletu ta txegosi ezin zitzakean arloak iretsi. Anab Usauri 144. Nagusiak ere iruntsi eziñiko liburuak dituzte gure aurrak. SM ( in MEIG VI 61 ). Irakatsi deutsazan dotriñak, berberak baiño obeto mamurtu, iruntsi ta eio ditualako. Erkiag BatB 164. XVIIIgarren mende hura irentsi eta egosi gabea du oraindik Espainiak, bere kalterako. MEIG VII 69.
azpiadiera-1.13
Asimilar, creer.
Jesukristo Jaungoikoaren Seme, eta Zeruko Aitak mundura bialdua zala, gizonak eziñ irentsi zuten. Arr GB 82. Egia iruntsiten sarri da samiña. AB AmaE 319. Etsaiak ezin iruntsi arren / zu añakorik ez dago. Ib. 51. Iruntsi daizunean aurkitzen ez dala. Ib. 272. Deitu eutsan Josepe zulogilleari, / jakiteko zenbat zan lurpean sartzea, / iruntsi ebalako lastertxo illtea. Ib. 213. Egonezkero baserrietan / [...] ardao baltz / edo txakolin gorria, / estegukoak egoten dira / iruntzi ezinik zoria. Azc PB 119. Ez baitzuten guk egun dugun bihotz minbera holako egia bortitzen iresteko. "Pour assimiler" . Ardoy SFran 324. Gaur be gatxa da au irunstie. Gerrika 109.
azpiadiera-1.14
Devorar, tragarse (un libro, kilómetros, etc.).
Ahamena iresten dugun bezala, bizpahiru itzuli ahoan emanik, irets berriak ere. HU Zez 144. Or iruntziten zabiltzen liburu guztiokaz eztozue ogerleko bat irabazi al izango. Kk Ab II 108. Beribilak firrindan badoazkigu, 70 kilometra irets bailitzazkete oreneko. JE Ber 20. Apeza ari da [...] / eliz-otoitzak iretsiz; / Exurge Christe nonbait or, baiña / Pater noster ziztu biziz. Or Eus 344. Egun oso batez iretsi baidut liburu hau. Larre ( in Xa Odol 11 ).
azpisarrera-1
IRENSTER. A punto de tragar.
Itsasoa gaitz zen eta bietan irester gintuen. Prop 1886, 245.
azpisarrera-2
IRENTSI ERAGIN. Hacer tragar. v. irentsarazi.
Gura leuskiuezan iruntzi eragin konfesore gaisuei euren mausa ta guzurrak. CrIc 86. Auzokoai beastun mingotxak iruntzi eragiten deutsezan edo ez begiratu barik. Ag AL 47. Lurra ian bakarrik? Ez, gauza utsa da ori. Basea ta zikiña iruntzi eragin, makilka zuzitu, [...]. Ib. 36.
v. tbn. Zait Sof 187.
azpisarrerakoSense-2.1
Hacer tragarse, hacer creer.
Gizon orrek erriari iruntsi eraginda eukan gu geiago ez giñala errira agertuko! Gerrika 115.
azpisarrera-3
IRENTSIXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Bidea lehertu zen eta [...] trein luzea lurrak iretsixe zuen. Prop 1911, 228. (ap. DRA)
azpisarrera-4
IRENTSI ZAHAR.
Iretsi zar bat aiz. (AN-erro) "Ez aiz deusekin asetzen" . Inza NaEsZarr 2305.
irentsi
<< interesatsu 0 / 0 irten-leku >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper