1. (V (no ple-och), G, AN-gip-5vill-ulz, L, BN-bard-arb-ad; Lcc (-lz-), SP, Urt III 101, Ht VocGr 435 (-zaille), Lar, Añ, Dv A, H), hiltzale (AN-sept (no gip)-arce-gulina, L-ain-côte, BN-lab, Sal, S, R), hilzale (il- B, Sal, R), iltzalla (G-goi; -illa V-gip, AN-ulz) Ref: A (ilzale); EI 260 y 325.
(El) que mata, matador; asesino; verdugo. "Matador, gizon ilzailea " Lcc. "Qui tue. Erhaillea" SP. " Gizon hiltzaillea, gizerhaillea, meurtrier" Ib. "Fratricida, anai erallea, anai hiltzallea " Lar. "Homicida, [...] gizon hiltzallea " Ib. "Parricida, aitaren iltzallea " Ib. "Matador" Añ. "Homicida: (c.) iltzallea, gizon iltzallea " Ib. "Fratricida: (c.) anaje iltzallea " Ib. "1. celui qui tue, tueur. Hura zen herriko xerri, biltos, aratxe hiltzailea, c'était lui qui tuait les porcs, agneaux, veaux du village. Syn. erhailea. 2. meurtrier, assassin" H. v. eraile. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, salvo en suletino. En DFrec hay 17 ejs. de hiltzaile, 2 de iltzaille y 5 de hiltzale .
[Seigarren manamenduak] hiltzale izatea baizen eztu defendatzen? Lç Ins D, 6v. Aita-amén hiltzaleakgatik. Lç 1 Tim 1, 9 (He hiltzaille, TB, Dv, IBe, IBk hiltzaile, Ker iltzaille ). O umeen hilltzailleak! EZ Man I 131. Aingeru hiltzailleak. EZ Noel 103. Herodes Jainkoaren hiltzaillea. Gç 79. Atzapar illtzalle gogorrak. Mb IArg I 278. Barrabas, ospe handitako ohoin eta gizon hiltzaille hura. Lg II 271. Neskatilla otsein ollar-iltzallak. Zav Fab, RIEV 1907, 96 (540 ilzalla ). Nahi izan balu, bere hiltzaleak bere adoratzaile bilhaka zitzazken. Jaur 148. Basoen illtzallea, aizkora zorrotza! Izt C 190. Mahometen haurrak hiltzale eta ohoinak ziren. Hb Egia 83 (v. tbn. 53). Suge-iltzailleak. "El matador de culebras" . Or Tormes 59 (Mi 62 giza-iltzaile). Burua iltzalleari ematera ziyoazela, itz auek esan zituen: [...]. Ldi IL 170. Aita-iltzalle ori! Zait Sof 144. Pistolatxu txakur-iltzaillea. Erkiag BatB 186. Emakume iltzalle geienak, ardo-zaleak dira. MAtx Gazt 79. Zezen-iltzaillea ikaraka. Alzola Atalak 70 (v. tbn. Sor Bar 73 zezen-iltzalle). Inozentaren hiltzaile. Xa Odol 176. Jesusek bere iltzalleei bezela, nik ere barkatu nieken noizbait. Ataño TxanKan 235. Joanes izanen zen xerri-hiltzalea. Etchebarne 100. Jesus goraltzeko, / ta bere iltzailleak / karguan artzeko. Ayesta 64. "Gizon hiltzaile" izan zen. MEIG V 93.
v. tbn. Ax 432 (V 281). SP Phil 337. CatLav 129 (V 68). Ub 15. Monho 42. Añ MisE 183. Dh 251. fB Ic I 102. It Fab 229. Lard 45. Arr May 63. Jnn SBi 47. Zby RIEV 1908, 213. Elsb Fram 101. Arb Igand 79. Ag AL 81. Iraola 66. Lh Yol 7. Kk Ab II 105. Enb 195. Iratz 136. Etxde JJ 95. Ugalde Iltz 5. Vill Jaink 18. Larz Senper 104. NEtx LBB 114. Berron Kijote 161. Zendoia 164. Hiltzale: CatLan 91. Bordel 152. Elsb Fram 171. HU Aurp 57. Echta Jos 123. Inza Azalp 67. Ir YKBiz 389. JE Bur 78. Mde Pr 75. Zerb Azk 109. Larz Senper 130. Lf in Casve SGrazi 11. Hilzale: O Pr 63. Tt Onsa 179. LE Ong 50r.

2. " Hilzale (Sc), celui qui meurt, celui qui s'éteint" Lrq.