Harremana

    OEH - Bilaketa

    833 emaitza adiskide bilaketarentzat

    Sarrera buruan (14)


    Sarrera osoan (498)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    etorri.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V, G, AN, L, Ae, BN-ad; Mic, VP 26v, Lar, Aq 932, Añ, VocB ; -th- SP, Urt I 70, Ht VocGr, VocBN , Dv, H), torri (AN-gip-5vill-araq-ulz-erro-olza-gulina, B), etoi (G-goi), etor, otorri. Ref.: Bon-Ond 156; A (etorri, etoi, torri); Iz Als (ator, atoz), ArOñ (etorri), Ulz (torri); Holmer ApuntV; Gketx Loiola 35; Etxba Eib; Elexp Berg ; Gte Erd 110, 310; ZestErret; EI 272 y 275s (que recoge etorri en puntos de todas las variedades del AN-sept (torri en Lizaso (AN-ulz)) y, en el AN-mer, en Ostériz (AN-erro) y Arrieta (AN-arce) (torri en Iragui (AN-erro) y Ollo (AN-olza)), además de en Abaurrea Baja y Villanueva (Ae), Sara (L-sar) y Ainhoa (L-ain)); EAEL 26 y 236 (que recoge etorri al Norte en Sara (L-sar), Ziburu (L-côte) y Urketa (BN-ad); en la Alta Navarra, etorri en casi todos los puntos encuestados (salvo xin o yin en Esparza (Sal), Luzaide (BN-baig) y Uztarroze (R-uzt); torri (o tortzen) en Goizueta (AN-gip), Irañeta (AN-araq), Eugi (AN-erro), Usi (AN-gulina) y Ziganda (AN-ulz), y en Lekarotz (B)), pero el presente "viene" es heldu da en casi todos ellos: hay dator sólo en Alli e Intza (AN-larr) y en Saldias (AN-5vill)). Respecto al sust. vbal., EI 275s. recoge etorte- sólo en vizcaíno, etortze- en el resto, si bien hay tbn. etortze- en varios puntos vizcaínos: Galdácano y Zarátamo (V-arrig), Ochandiano (V-och), Aránzazu, Yurre y Dima (V-arr), Acosta, Ajanguiz, Erive, Gopegi y Villarreal (V-ger), Apatamonasterio y Guizaburuaga (V-m), Anzuola y Oñate (V-gip), y junto a etorte- en Orozco (V-oroz).
    Venir; (menos frec.) llegar, volver. "Gu ethor orduko, pour quand nous serons venus" SP. "Satto, kom bu [ven]" Deen I 431. "Arriver" Ht VocGr 329. "Venir" Ib. 436. "Si l'occasion se presente, baldin parada ethorzen bada" Ib. 391. "Ocurrir algo a la memoria" Añ. "Hator, tu viens" Lecl. "Hatorkio, tu viens à lui" Ib. "Arriver, venir. Syn. du verbe yin" VocBN. "Arriver, venir, atteindre à un lieu, se rendre en un lieu" H. "Amak etorteko! [...], la madre dice que venga usted" A Morf 917. "Ba al zatoz? Bai, banator (G-azp), (aditza ez da aldatzen)" Gte Erd 110. v. heldu (I, 2), jin.
    Tr. Gral. en todos los dialectos, salvo en suletino, en el que, con todo, encontramos algún ej. en escritores permeables a la influencia occidental como Eguiateguy (179) o Archu. Al Norte, aunque se documenta bien en textos de todas las épocas, compite con jin y, sobre todo, con heldu (qq.vv.); cf. HeH Voc: "Dathor, ethortzen da, heldu da, iiten da" y Lf Gram 546: "Ce verbe a été jadis très usité, mais actuellement on l'a délaissé partout. On trouve cependant encore les impératifs suivants: athor, viens; zatho, venez (sing.); zathozte, venez (pl.); le présent dathor, il vient; dathorke, il peut venir, il viendra; les formes datives dathorkio, il vient à lui; zathozkit, venez à moi; zathozkitet, venez (pl.) à moi". Hay torri en CatUlz (20, fut. torriko 4) y otorri en Ortuzar. En Enbeita hay etor dala (167) y etor dirala (131), reflejo de part. etor en zonas de Vizcaya, sobre todo en V-ger, por una ley más general que afecta a todos los verbos trisílabos en -i; hallamos tbn. el part. etor en algún texto alto-navarro septentrional (Auspoa 77-78, 232).
    En cuanto al sust. verbal, la forma más extendida es etortze-; hay etorte- en los autores vizcaínos (salvo etortze- en San Martin (Zirik 12) y, a veces, en DurPl (etortzen 82 / etorteko 54), Enbeita (95) y Alzola (Atalak 40)), y en Leiçarraga, Lazarraga, Ochoa de Arin (146), Larramendi ("al venir, etortean, [...] etorten [...] zanean", v. tbn. etortea s.v. accesión, acudir bien, compadecerse, retrocesión, pero etortzea s.v. procesión y etortzeko s.v. para), el Zaitegi de Plat (etortea 130 / etortze- en Sof (113, 167...)) y Aresti, y, junto a etortze-, en distintas proporciones, en Materre, Pouvreau (que recoge ambas en su dicc.), Cardaberaz, Moguel en guipuzcoano, Guerrico, Aguirre de Asteasu, Iztueta y Apaolaza; etorritze- en bersolaris guipuzcoanos ya desde Bilintx (139); etorrite- en Enbeita (162) y en una versión de "Neska ontziratua" recogida en Dima-Bargundia (Balad 140). En DFrec hay 629 ejs. (39 sept.) de etorri, y 4 de etorte- y 120 de etortze-.
    Hay fut. etorko en CatAe (28) (v. tbn. otorko en Ortuzar, y cf. torko en Iz Ulz) y, junto a etorriko, en Zabala (Gabon 43 / ib. 33), Ill (Testim 18; hay etorriko en la misma pág.), Enbeita (170 / 192), Orixe (Eus 334 / ib. 47), Yanzi (54 / 112), Ataño (TxanKan 70 / 71). M. Manterola (144 / 61) y Ayesta (20 / 96), y en un texto oral de Muxika (V) (Balad 127); et(h)orriren, siempre junto a et(h)orriko, en Leiçarraga (muy frec.: Mt 16, 27, etc.; salvo error, sólo emplea tres veces ethorriko: Adv ** 2v, Mt 23, 36 y 24, 14), Etcheberri de Ziburu (Man I 75 / Noel 31), Larreguy (II 232 / ib. 248) y Duvoisin (LEd 255 / ib. 222).
    Las formas simples conjugadas son muy frecuentes al Sur, tanto las unipers. como las bipersonales intrans., en prácticamente todos los tiempos y modos. Al Norte, en cambio, aunque en modo alguno desconocidas, sí son comparativamente mucho menos usuales ya desde los autores más antiguos, siempre según el autor y la forma de que se trate. En Dechepare, p.ej., sólo se documentan formas fuertes (nator (205), niatorkezu (19, 73)), mientras que las perifrásticas las hace con jin o jaugin (cf. Lfn Sys 160); Leiçarraga, en cambio, emplea sólo ethorri, con una cierta variedad de usos y formas, entre las que se incluye una forma del trato familiar masc. (baniatorkek Apoc 3, 11; He ethorriko naiz), pero ningún pretérito fuerte (cf. Lfn Sys 161ss); en Axular, salvo error, sólo ocurren dathor (dathorreneko 63 (V 41), dathorrela 77 (V 51), dathorrenean 457 (V 297)), dathorke (dathorkeienean 152 (V 101)) y zatozte (482s (V 312) y 500 (V 322)). Las formas simples son, por lo demás, especialmente frecuentes en algunos autores de la 2.a mitad del s. XIX (Goyhetche sobre todo). Sirvan como ej. las formas señaladas por Lafitte (v. supra) como aún usuales al Norte: datorke- sólo la encontramos en Leiçarraga (Mc 13, 26), Etcheberri de Ziburu (Eliç 20), Axular (v. supra), Oihenart (Pr 416), Pouvreau (Phil 116), Hiriart-Urruty (Aurp 139), Arbelbide (Igand 22) y Mirande (Po 17); dathorkio (y dathorko) sólo en Goyhetche (195, etc.; cf. tbn. dathorkigu 88, dathorkiote 166, dathorkit 102, dathorkizun 220), si bien hay otros bipersonales atestiguados como dathordan en Etcheberri de Ziburu (Man II 52), dat(h)orkigun (Dh 68), badatorkitzu (HU Zez 86), badatorkiote (Lf Murtuts 48) y datorkit (Iratz 37); zat(h)ozkit en Etcheberri de Ziburu (Eliç 236), Duvoisin (LEd 188), Elizamburu (Po 209), Oxobi (152) e Iratzeder (23), aunque hay ya un bipersonal zatozt en Oihenart (Po 12) y cf. tbn. zatozkote en Harizmendi (36); zathozkitet no se documenta en ningún caso. Sí son usuales el imperativo zat(h)o (Mat 254, Volt 221, Harb 212, O Po 44, Gç 25, Ch III 30, 1, Lg I 264, Mih 40, Dh 150, Arch Fab 181, Laph 104, etc., etc., mientras que Etcheberri de Ziburu emplea en solitario zat(h)oz (Man II 20, Eliç 48), forma gral. al Sur), y su plural zat(h)ozte (Lç Mt 4, 19, EZ Noel 106, Ax (v. supra), Gç 182, Lg I 234, Monho 120, Gy 234, Jnn SBi 97, etc., etc.), algo menos el familiar at(h)or (muy frec. en Leiçarraga (Mt 8, 9, Mc 10, 21, etc.) y Gasteluçar (38, 119, 122, 178, etc.); aparece tbn. en Oihenart (Pr 175), Goyhetche (5), Duvoisin (LEd 215), Elizamburu (PAd 37), Joannateguy (SBi 66), Arbelbide (Igand 22) e Iratzeder (40)). En cuanto al pretérito simple, que hemos visto faltar en Leiçarraga, en una somera revisión sólo encontramos zethorren una vez en Etcheberri de Ziburu (Man I 128). Como singularidades se pueden citar el datorra 'dator' rimando con gogorra empleado por Oihenart (Po 43); el hápax (?) ethortezela empleado dos veces por Duvoisin (LEd 171 ambas) para traducir el betoz de Cardaberaz (Eg II 95); y el dim. zatozentxuok de Ag Kr 97.
    Barriz enendorke Aramaioko kontrara. Abendaño 6. Ni zugana niatorkezu, bekhatore handia, / arimaren salbatzera zu zakiztan balia. E 19. Gatozen orain bigarren partera. Lç Ins C, 2r. Bisitaetan etorri lekiola. Lazarraga A, 1142v. Nola azartu zara zaozen lekura etorten. Ib. A, 1154v. Gobernadoreaz den bezenbatean oraindik ez bide dago etorririk. CartEsp 464. Zatoste, zatoste, nai baduzue jan / Jaungoikoaren itza, ogi eta aragian. Elizalde 125s. Eske ethortzen zaitzun probeari emaitea. Ax 230 (V 154). Hartzen dugu borondate, obra onak egin behar ditugula; eta ethortzen gara egin behar ditugun orenera, ordea han ixtitzen eta gibelatzen gara. Ib. 47 (V 30). Bethiere ethorri behar da prinzipiorat. Ch III 43, 2 (SP bihurtu, Mst ützüli ). Zugana onen berandu etorriaz damu det. Cb Eg III 292s. Bereala etortzeko esan didate. Cb Just 111. Zertarat ethorri zara? Lg II 258. Azkenik ethorriari. Ib. 197. Juango da etorri dan bideti. Mg PAb 191. Zagoz ixillik; ementxe dator bentera. Ib. 72. Eldu dedinian [linua] atera biar da eskuz [...]; aterata egiten dira eskutaak ta oneek lotu. Gero dator garrameetia. Ib. 138. Zuregána dago etorrináiak. LE Ong 28v. Zerutik lurrera etorri. AA I 409. Orduan etorria / ez gaude damutan. Echag 249. Mesiasen ethortzeko denbora hurbildua zela. Jaur 350. Irugarren aldian usoa bialdurik, etzitzaion geiago etorri. Lard 9. Ua bada, bañan aguro etorri. PArt ( in Bil 173 ). Barzelonatik Manrezarat izurritearen ihes ethorria. Laph 35. Etortzekotan izkribatu bear zuan. Zab Gabon 34. "Ines emen dago?" "Bai, emen dago." "Datorrela." Badator Ines. Bv AsL 94s. Joan bezin aberatsa zetorrela. Apaol 112. Amesetan etorri iakan / San Anton. Azc PB 329. Gure Iñaxio datorrela uste det. Moc Damu 9. Guziak badoatzi ethorri bezala. Ox 44. --[Diru] areri etzat ukutu gure gixona otorri arte. --Noiz yatortzu be? --Safrie akabaten danien otorko dala abixetn dost. Ort Oroig 89. 1764garren urteko Urrillaren 10ean etorri zan mundura. Muj PAm 5s. Onuntz etortzeko asmoa dutela. Ib. 45. Oñez etorri. Tx B 189. Eian nahi duen haren ganat muthil ethorri. Barb Leg 127. Narru billa juan eta narruturik etorri. Otx 38. Etorri gabe nun ote zira, nere arrebañoa? Iratz 18. Bortz ehun eta lauetan hogoita sei urthe Jesu Krixto ethorri aintzinean. Zerb IxtS 68. Zuek etortzerako basamortuan izango naiz. JAIraz Bizia 67. Morroia etorri zai gelditu ziran. Etxde JJ 18. Ez al zatoz gurekin, Lope? NEtx Antz 46. Gure aita etorri arte itxoizu. Ib. 138. Orrelan ba, urrengo zatozen arte! Erkiag Arran 123. Bada-ezpadan be, demoniñoak nire kontra etorten badira etorri, zur ibilli gero! Bilbao IpuiB 230. Afrikatik etorririkako gizona. Arti Ipuin 65. Ez al dakizu zertan etorri garen? Arti Tobera 275. Sokratesen ondotik, Platon eta Aristoteles etorri ziran. Vill Jaink 41. Etorri-ala joan, Mari-Joan. Erkiag BatB 182. Bata bestearen ondoren etorri ziran seme-alabak; lau nexka ta bi mutil. NEtx LBB 54. Noizko etxera etorri? Uzt Sas 80. Gaur ez daukate beste penikan / lenago etorri eza. Ib. 121.
    azpiadiera-1.1.1
    (Part. en función de adj.).
    Bertze gogoeta guziak largatzentu, bere baitan solhas egiteko senhar ethorriarekin. SP Phil 514.
    azpiadiera-1.1.2
    (En relativas en las que el antecedente no es el sujeto).
    Eztakizue gizonaren Semea ethorriren den eguna ez orena. Lç Mt 25, 13. Ni nere ondasun guztiakin netorren ontzia, galdu egin zan bidean. Apaol 110. Josetxo etorren ontziak igaro ebazan iru ekatx gogorrak. Echta Jos 339.
    azpiadiera-1.1.3
    (Con sujetos no animados). "Avenida del río, errekak aundiak dato[z] " Lcc. " Otorko da beltie! ¡ya vendrá otra ocasión! (en tono amenazador)" (V-ger). Ort Voc.
    Orain negua bada ere / etorriko da udea. CancAzc 1s. Aditu eben ots andi bat kanputi etorrena. Lazarraga A, 1152v. Oneinbat gatx ire kausaz etorri dan azkero. Ib. A, 1152v. Kontentu uste neben orduan / oi jatort deskontentua. Ib. A, 1143v. Ethor bedi zure erresuma. Mat 1. Bulharra zitzaion betan / mirakuluz ethorri. EZ Noel 51. Izialdura ethorri / zitzaien bihotzera. Ib. 75. Hain huguindu zeien, non iaterakoan gora-gale bat ethortzen baitzeien. Ax 601 (V 386). Ethortzen zaitzu ioko eder bat, irabazten duzu. Ib. 161 (V 108). Inax begi gabean dabilzanai eta ai iatordezan desgraziai. Cap 128. Ikharatzen naiz, orhoitzen naizenean ene perpausak zure juiamendura ethorri behar duela. ES 197. Milango errira izurria etorri zanean. Cb Eg III 225. Heien gutizia ethorri zait. Lg I 193. Etorriko al dira egun paketsuagoak guretzat. VMg 31. Beren txanda datorkien artean. AA III 423. Eneuke gura onelako pensamentu loirik etorri dakidan. Astar II 137. Loa laster datorkiyo. Echag 105. Indarrak zitzaizkion piskaka etorri. It Fab 119. Geroenean irten-bearra etorri zitzaion. Lard 515. Jordango ibaia txit bizia eta neurrietatik irtena zetorren. Ib. 109. Ethorri da negua. Elzb Po 193. Emakumeak aparia prestatzen ari zirala, etorri ziran bederatzi t'erdiak. Zab Gabon 40. Ainbeste pena igaro ondorean aurgite gaiztoa etorri zitzaion. Ib. 39. Nola ta zergatik jakin gabe, etorri zitzaion min bat eta artatik il zan. Sor AKaik 122. Adinarekin ezagutza ethorri zitzaitanean. Elzb PAd 17. Bere lehen su mindu hartan erran zion ahora ethorri guzia. Jnn SBi 139. Amespetsutik berutz etorren errekatxo batek. Ag AL 54. Barregurea etorkoen gogoratuta beste barik. Ag Kr 201. Itxasoa geroago ta andiagoa etorren. Ib. 91. Nunbaiten, aa bi edo ee bi alkarregaz etorri arren, beti bat bakarra esan daroe. Ib. 7. Ekatx au aldendu zanean, etorri zan egun bi iraun eban eguraldi ona. Echta Jos 96. Nekazariak noizipein begi ematen zioten eguzkiari, arratsa noiz etorriko. Or Mi 53. Erritik datorren bidea. Lek EunD 11. Etziran zentzatu, ugoldea etorri eta guziak atxitu zituen arte. Ir YKBiz 414. Populu dohakabearen gainerat ethorri ziren Isaias profetak aiphatu zorigaitz eta deboilamenduak. Zerb IxtS 67. Bixentari zer on etorri zezaiokean berri aiek jakinda? JAIraz Bizia 104. Aukera etorri. Etxde AlosT 74. Ederra dator eguna. NEtx Antz 30. Sanjuanak etorri ziran. SM Zirik 45. Seiñale txarra da ori. Alako batean etorri bear du gerriak. And AUzta 41. Egia tinkoak eta egia oiekin nahasturik datozten eraskiñak. Vill Jaink 60. Auteskundeak etozan. Erkiag BatB 66. Baña gazte denpora / ez da etorriko. BEnb NereA 232. Onela dator idatzia egutegian. BAyerbe 162. Etorriko zaio jateko gogoa. Ostolaiz 127.
    azpiadiera-1.1.4
    Etorkizunak, nos egingo dira etorrijak? Mg CO 74.
    azpiadiera-1.1.5
    Suceder. "Ethor dadiena ethor, tout coup vaille: arrive ce qui pourra" Hb GH 1929, 86. v. heldu (3).
    [Eskuara] lizundu bada, hori ethorri zaio Eskola-nausien eta presuna estudiatuen ahoetan, zeinek eskuarazko hitzen lekhuan hedatu eta erain baitituzte izen arrotzak. ES 192. Akusatzen zera: "Jauna, eman diet leku pensamentu gaiztoei ta akzio zatarrai", baña zertako ez esan au datorrela joaten zeralako olgantza edo pesta lekuetara. Mg CC 123. Badaukagu [ardaoa], ta zer jazuan edo zer etorrijan beti euki daruagu gordeeta, ez geuk edaateko, baña bai emoteko iñor badator. Mg PAb 104s. Irago ziran era onetan ogei bat urte; etorri ziran Masabiellko gertaerak. Goñi 49. Ethorri zen mirakuilu bat ezin-ukatuzkoa... eta (Zolak) liburu batean perrentean ukatu. Herr 26-5-1956 (ap. DRA ). Oker aundia etorri leike. Ostolaiz 87.
    azpiadiera-1.1.6
    (Con significados más o menos próximos a egon 'estar, haber').
    Jainkoa maithatzeko manamenduaren ondoan dathor laguna maithatzeko manamendua. Dh 247. Oxala orok balaukate buruan finkatua / ondoko bertsu hauietan dathorren errefaua: [...]. Gy 29. Begira zer datorren barruan. Ag G 50. Antxe [liburuan] datoz bilduta S. Iñaziori errealdi artan egindako kartak. SMitx Aranz 95n. Liburuaren azken orrian datorren olerkia. Vill ( in Gand Elorri 13 ). Letra galantez izentaurik etozan pardelok. Erkiag BatB 29. Emen bazterrean au dator idatzirik: [...]. Berron Kijote 111.
    azpiadiera-1.1.7
    (Ref. a fechas). Va a hacer...
    Urte bi datoz neure esposa ill jatala. AB AmaE 176. Aurtengoarekin datozela berrogei ta amar [urte], Ameriketara aldegin zuanetik. Mok 5.
    azpiadiera-1.1.8
    (Con alativo, en distintas expresiones más o menos lexicalizadas).
    Zuek duzue prometatzen, ezen ezagutzetako adinetara dathorrenean, irakatsiren eta instruituren duzuela [haurra] . Lç Ins B, 2r. Arerijuakaz eskubetara etorri. Mg PAb 205. Estadua artzeko adiñ onera etorri diranean. AA II 82. Leengo bizkortasunera, osasunera ta indarrera etorri dedin gorputza. fB Ic III 273. Iltzen badira adimentura etorri baño lehen. Legaz 55. Len goian egon zana / etorri da azpira. Azc PB 199. Au lortu orduen, beste eragozpen guztiek laster etorri zirean bera. Akes Ipiñ 16. Begietara datorkigu bat batean, kolpez. Vill Jaink 152. --Gibelerat itzuliko niz [...]. --Ez, ez zira gibelarat ethorriko! Badakit! Ez zira gehiago ethorriko! Larz Iru 106. Juanaren gaztelua lurrera etorri zan Mikolasen erasoen aurrean. NEtx LBB 24.
    azpiadiera-1.1.9
    (Ref. a plantas). Nacer, crecer, desarrollarse.
    Gure nekiakaz dator garija. Mg PAb 149. Landaratxu gaztiak oker badatoz, zuzen errazak dira. Mg CO 110. Kexauko balitz ez etorrelako lorarik bere hortuan, berak ez ereinik. Añ LoraS 192. Sustraia samur dago, / indarrean lurra: / guztia dator berde, / loratsu ederra, / aziya, landarea, / osto ta belarra. Echag 136. Gauza oiek guztiak [kanela, azukrea...] toki beroetan etortzen dira. It Dial 40 (Ur datoz, Dv ethortzen, Ip jiten ). Belhar berria ethorri den bezain sarri. Dv Lab 284. Hazia non-nahi erainez, arbola ez da ethorriko. Ib. 326. Laborariak huts handia egiten du arbola landatuari utziz ethortzen zaizkon adar guziak. Ib. 347. Garoa egon dan tokian berriz ere garoa dator. Ag G 364. Bi urtedun landararik ezin dezakegu eman aurten, ez azitik etorritakorik, ez lurraldaturik. ForuAB 307. Loreñoetarik sagarrak ethorri. Ox 173. On omen dute landareak bi bider aldatzea [...] indartsuago etorri ditezen. Munita 82. Lur gizen eta onean oso azkar etorri oi da [zipresa] . Ib. 85.
    v. tbn. Anab Aprika 86. Frutua ongi etorten baldin bada. Arti Tobera 273. Azitik sortu arbola astiro dator. Ibiñ Virgil 83. Negurako're etortzen dira / erramolatx ta arbiak. Uzt Sas 169.
    azpiadiera-1.1.9.1
    (En otros contextos).
    Badakizu naski zer den zigarra. Haurrei ethortzen zaiote erhi artetan. Dv Dial 23, It, Ur sortu, Ip jin . Eraieroan eta uztaillean sortzen direnak [txerrikumeak] hobeki ethortzen dira, zeren hekien ama hobeki hazten baita. Dv Lab 282. Kukubak ikusten badu bere umia gaizki datorrela. Sor Bar 17. Ez dakik bada haurreri, hortzak ethortzean, hasten zaiotela herdea? Elzb PAd 54.
    azpiadiera-1.1.9.2
    (Ref. a personas).
    Txikietatik bera zetorren Jainkotia, modesta ta txit deboziora emana. Cb Eg III 363. Jaiotzatik itsu zetorrena argitu zuen onek [Jesusek] . Lard 426. Begiratu zaiezute semeai, ertenegiak datoz. Ag G 62. Mutil areri karreran bat emon biar eutsola, denporaz gizon andiya izateko modukua etorrala ta. Kk Ab II 71. Oso argia datorkigu seme ori. NEtx Nola 34. Neska fiña ta polita zetorren benetan. Etxde JJ 27. Gazteak ere zintzoak datoz, / onak omen dira zarrak. Lazkao-Txiki ( in Uzt Noiz 68 ). Gurasoak konturatu ziran geroago eta gaiztoagoa etorrela semea. And AUzta 37.
    v. tbn. Eguzk GizAuz 180. Alzola Atalak 49.
    azpiadiera-1.1.10
    (En expresiones despectivas)
    azpiadiera-1.1.10.1
    (Acompañado de sociativo o instrumental).
    Orain datozkigu orrekin, leuntza, dollor, txatar aiek? Lar Fueros 48. Amar illabeteren buruban kontu orrekiñ zatoz? Moc Damu 21. Zer? Baiñakaz zatoz orain? Ag AL 118. Ez etorri nigana destañaz. Kk Ab I 90. Bañan emen maizter zenbat etorri liteke esanaz: [...]? Munita 106. Ez neri elizako erretolikakin etorri. Etxde JJ 141. Adimenduak balio eztuelako leloaz etorri, zer da ori? Vill Jaink 91. Oraindik ŕ ta ĺ idatziaz al datorkigu kaiku au? NEtx LBB 8.
    azpiadiera-1.1.10.2
    (Acompañado de -t(z)era o, menos frec., -t(z)en ).
    Etzaitte etorri naibageau geittutera. Echta Jos 162. Ez etorri onera / lotsak ematera, / zu baño zintzoguak / izandu gera. Imaz Auspoa 24, 147. Ez etorri esaten basatiak garala. Kk Ab II 110. Bakaldun aurrera olako zantarkeririk egitten etorri barik! Otx 64. Nortzuk eta, Zeruaren eta Providentziaren ukatzailleak datozkigu aurrerapen-lege delako ori goratzera! Vill Jaink 179. Ta ori neri esatera al zatoz orain? NEtx LBB 139.
    v. tbn. Bilbao IpuiB 267.
    azpiadiera-1.1.10.3
    (Otras expresiones).
    Nire lepotik barre egin gura zatoz, oiez. Zuaz ortik! Otx 23.
    azpiadiera-1.1.11
    " Jaten dator (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 301 (junto a ari da, dago, dabil, etc. de otras zonas).
    Ikastetxera joaten zanik aurrerantzean, Josetxo egunaro etorren edertuten. Echta Jos 37. Amets-mugara eldutzen dator / eta gaixoak jakin ez! SMitx Aranz 24. Urreratzen datoz letariak. Gerta gaitezen datozenerako. NEtx Antz 53. Basetxeko txakurrak zaunka ta zaunka asi ziran [...] bertako eziranak beintzat urreratuten etozala adirazi nairik. Erkiag Arran 120.
    azpiadiera-1.1.11.1
    Nekez da astiro etorren begia sendatutera. Echta Jos 53.
    azpiadiera-1.1.11.2
    Beren jauregira alderatuaz zetozen bezela, jendea geitzen zan. Arr GB 117. Geroztik illeroko orritxo batean puskeka argitaratuz etorri gera. Ir YKBiz V. Magaletik ondasunak eskuzabalka ixuriz datorkigun erregin onek. TAg Uzt 74. Kereon gureganatuaz datorrela. Zait Sof 59.
    azpiadiera-1.1.12
    " Etorri! Socorro! Exclamación pidiendo ayuda" Gketx Loiola.
    azpiadiera-1.1.13
    (Lar, Añ, H). (Acompañado de complemento provisto del suf. -tik o de su sin. arc. -rean). Provenir, proceder, venir (de). "Proceder, nacer, originarse, jaio, sortu, etorri" Lar. "Provenir" Ib. "Descender de linaje, provenir" Lar, Añ. "Originarse, jaio, sortu, etorri, erne" Añ. "4. venir, descendre, naître de. Yendaki onetik etorria, descendu de bonne race. 5. venir, provenir" H. Are zerutik ethorri Aingeru bat baliz ere. Lç Adv *** 4r. Amorea da onako zer bat, / nundi datorren eztakit. Lazarraga B22, 1198vb. Ezkonzea ta aginzea zerurean jatorguz. RS 232. Handik uste dut ethorri zela [...]. Ax 406 (V 264). Nobleziak behar duela izan berthutetik ethorria, jaioa eta sorthua. ES 106. Erdaratik artu edo etorria. Cb EBO 24. Mutillak beti erabillen buruba mutildurik, ta emendi etorkeen euren izena. Mg PAb 94s. Nondik dathor ez jakite hori? Dh 141. Jaunari eskatuten deutsagun ogija da, edo geuk geure lan, neke eta izerdijagaz irabazija, edo norbaitek emona, edo geure gurasuakgandik etorrija. Astar II 260. Abereen gaitzik gehienak artha eskasetik ethorri ohi dira. Dv Dial 59 (It, Ur oi datoz, Ip jin ). Bekien nunbait zetatik etorren neskatillearen naigabea. Ag Kr 204. Oso neketsua dala guk egiten ditugun gauzak irakurtea [...], ta ortik datorrela euskerazko libururik iñok ez ikusi gura izatea. Ib. 9. Kristau izatetik datozkitzun ondasun aundiak. Inza Azalp 9. Huntarik dathor guziz, begiarentzat, Loiolako xokoaren pollit, atsegingarria. JE Ber 55. Orregatik siñesten dugu Aitagandik etorria zerala. Ir YKBiz 461. Zerutik ethorri laguntzarekin. Zerb IxtS 77. Frantsesetik etorri hitzak. Mde Pr 284. Alde guztietatik datozkion erasoek garaituko ezpadute. Vill Jaink 11. Ezbear ori nondik etorren / areik ezin eben aitu. FEtxeb 48.
    azpiadiera-1.1.14
    (Lar, Añ). (Acompañado de complemento provisto del suf. -tik y de sust. verbal -t(z)ea o, menos frec., sust.). Seguirse, resultar, tener como consecuencia, derivarse; deberse (a); originarse (en). "Seguirse, inferirse" Lar, Añ.
    Begirautzu, etzaudela emaztetan pensatzen. Zeren pensatze hartarik ethorriko zaitzu atsegin hartzea; atsegin hartzetik, desiratzea; desiratzetik biden egitea eta obratzea. Ax 370 (V 243). Gizon bataitu bakan grazidun orietatik etorri da espaindar guziak fededun egitea. Mb IArg I 361. Orra zer datorren euskeraz garbiro esan ditezkean gauzak erdarazko itzakin esatetik. AA I 539. Prest ote zegoan zure biotza Jaunaren aginduak egiteko, naiz emendik etorri aideen, adiskideen, ongilleen aserratzea? AA III 516. Naste onetatik etorri zan Israeltarrak, Jainko egiazkoa utzirik, gezurrezkoak artu eta adoratzea. Lard 122. San Juan Bauptistaren galmena bazkari onetatik etorri zan. Ib. 398. Nondik etorren bada Anjel elizan egotea? Ag Kr 208. Ta artatik etorri zan, ango abertzalerik geienak, amorrarazita, siñesmena autsiz, Juan Hus zeritzan "herejearen" eskuetan bere buruak ipintzea. Ldi IL 162. Zuaiztiak galdu ziran, ordea, ta ortik etorri da ezin-bizia ta al dan tokira alde egin bearra. Munita 146. Munduan diren eta izan diren erri denen siñiskerak arakatzetik zer kalte etorri dakiguke? Vill Jaink 16. Alta libertatean da gizonaren egiazko indarra, hortarik dator merezimendu eta irabazi guzia. Larre ArtzainE 197.
    azpiadiera-1.1.15
    (Como primer miembro de compuesto). v. infra ETOR-EGUN, ETOR-LIBURU, etc. Beiratu ditu bethi ethor seinaleak. Hb Esk 24. Eriotzaren etor-bildurrak / estututzen du lasaia. Tx B 185. Laister etor dirua berêla joaki. Or Eus 35. Paustu etor-gose nindagon. Or Aitork 108 (v. tbn. etor-gose en NEtx LBB 290). Beti egunsentira, argiaren etor-iturrirantzatuaz. Erkiag Arran 167.
    azpiadiera-1.1.15.1
    Juanbeltz etorri-bildurrak ixilerazten zion. Anab Poli 33.
    azpiadiera-1.1.16
    (H, que cita a EZ). (-t(z)era etorri). Venir a, llegar a, terminar por, suceder que. "Arriver, advenir que" H.
    [Haurrak] irakurtzera datozenean, [...] pausuén egiten kostuma ditzazue. Lç ABC A, 3r. Egidazu ethor nadin nigarretan urtzera. EZ Man I 37. Ez trabaillatzetik alfertzera eta nagitzera ethor etzedin. Ax 23 (V 13). Halako moldez ezen ethorri baitzen Platon erraitera, Iainkoek ere disimulatzen zituztela amurusen iuramentuak eta promesak. Ib. 352 (V 233). Baldin, Jauna, ethortzen bazare hiri saindu hunen errespetatzera. Gç 48. Ethorri ziren hain jendatze eta ozte handia egitera, non ez baitzuen lekhurik aski Armeniako herrian bizitzeko. ES 388. Txikitxoen bear izatera etorri ditezkeala gizonik andienak. VMg 22s. Gizon guziz aberatsak ziralarik, besteren limosnaz bizitzera etorri ziran. Gco I 424. Horren gainean ethorri naiz hauk hemen ezartzerat eskaraz arimen onetarako. Dh 78. Besteren kreituko etena [...] eztakianaren edo eztakien belarrietara eroan dozunez; eta atati gero zabaldutera etorri izan danez. Añ EL2 153. Premia da hiltzera ethor dadien testamentaren egilea. Dv He 9, 16 (He hel ). Baña laster aspertu eta guzia bertan beera uztera etorri zan. Arr May 19. Pixkorrik etorria 91 urtetan, bere adixkidearen lur saindurat segitzera. HU Aurp 169. Biok berdintsuk izatera etorri gera. JAIraz Bizia 125. Nork esan bear zidan neri egunen baten, puro au nere bizia neurtzera etorri zitekenik? NEtx Antz 103. Eta kontzientzia mee baten jabe izatera etorri denari, zer ematen zaio saritzat? Vill Jaink 106.
    azpiadiera-1.1.16.1
    ( -t(z)eraino(koan) ).
    Artharekin examina zazu [...] nola ethorri zaren haren grazia galtzerañokoan. Mih 120. Arlandu-garaiko gogolantze guztia [...] tximeldu eta lurjotzeraño etorri zan. JMB ELG 55. Pixkanaka pixkanaka lagunarte ertsi ori [familia] zabalduaz dijoala, nazioak edo erresumak sortzeraiño etortzen gera. Vill Jaink 170.
    azpiadiera-1.1.17
    (Acompañado de un sust. dotado de suf. de alativo, en expresiones similares a las del apartado anterior). Llegar a, reducirse a, venir a.
    Azkenekotz hartara ethorri izan da gauza, non [...]. Lç Ins B, 3r. Ainbat sentidu eben, bada, Silverok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia, eze etorri zan eriotzako puntura. Lazarraga A, 1142r. Eta hain probetu non azkenean, bere mihiaren hezatzeko eta freskatzeko ur-xorta bat ere ezin izanezko probetasunera ethorri baitzen. Ax 233 (V 156). Hain dolutu eta atsekabeztatu zen, eta ethorri zoratzeko pontura, non [...]. Ib. 300 (V 200). Amar aginte oiek bitara datoz. CatBurg 7. Zenbat gauzatara dator Kristau doktriñ guzia? Ub 123. Orra zetara etorri dan onen santidadia. Mg CO 281. Orra zer estadura etorri zan gizon bat aiñ aberatsa eta justua [Job] . Gco I 453. Naierara daguan bat, jentiaren gorrotora etorrita, penaz daguanian. fB Ic III 263. Nigatik miseri onetara etorri zera? Arr GB 104s. Utsa naiz, baina len uts izanik, / ezin nator utsagora. Or BM 80. Itur-urak ematen zizkion mendiko basoak larrutu egin zituan, eta iturriak ia agortzeko zorira etorri. Munita 140. Sekulan munduan iñork zoraturik izan ez duan asmaizunera etorri zan. "Vino a dar en el más extraño pensamiento" . Berron Kijote 35.
    v. tbn. Ldi IL 97.
    azpiadiera-1.1.18
    Othoi, ardiets diezadazu zure lagun ethor nadin, zurekilako izan nadin. Laph 77.
    azpiadiera-1.1.19
    ( -t(z)era etorri ). Venir a.
    Utsune aundia betetzera datorrela, uste degu, liburutxo au. ArgiDL 170. Sozialismoa gizartean zuzentasuna ipintera ta alogerekoen bizibidea obatzera datorrela esango dauskue. Eguzk GizAuz 148. Eta iru gauza oiek zeregin berdintsua betetzera datoztela esan genezake. Vill Jaink 109. [Unamuno] sumintzen da, arrazoiaren izenean gure bukatu-bearra erakustera datoztenen kontra. Ib. 110.
    v. tbn. MAtx Gazt 11.
    azpiadiera-1.2
    2. (G-azp; Lar, Añ, H) (Con ongi, gaizki o similares). Convenir, venir bien (o mal). "Ondo ez dator, no viene al propósito" VP 74r. "Quadrar, convenir, estarle bien, egoki, etorri, con sus irregulares [...] diatorkit, &c" Lar (v. tbn. Añ). "(No hacer al) caso, no ser del caso, ez egoki, ez etorri, con los irregulares" Ib. "Convenir, s'adapter, venir, aller bien" H. "Amari esaten zion mutilla bazan Casimiro izena ondo etorriko zitzaiola" ZestErret. Tr. Sólo meridional; documentado desde Lazarraga, es frecuente en el XIX y, sobre todo, en el XX.
    Oi orain ez letorket ondo / arereanik jastea. Lazarraga A24, 1196v. Lenbiziko argi orri zer polliki datorkion San Agustiñen antza eta iduria. Lar SAgust 6. Ongi datorkigun soñekoa ta janari on ongi maneatu, erre, egosia. Mb IArg I 104. Ama Birjiñaren, aingeru ta santuen izen, berai ederkien datozkienak. Cb EBO 36s. Bakotxari imini eutsan konbeni edo ondo etorkon izena. Mg PAb 184. Egunean egunean badagoz libruak ateretan jente alperrentzat; ezta ondo etorriko, ateretea kristiñau on bertutera emoten dirianentzat? Añ LoraS 145. Geiegi luzatuko nintzake emen ongi letorkean guzia esan bear banu. AA III 414. Bakuszu, kristinaubak, askori jagokan erakutsija dana au. Ondo etorriko jakue ezkondubai. fB Ic III 331. Ango itzkuntza ikasia eta semeai zerbait erakutsia, txit ondo etorri zitzaien. Lard 90. Ze ondo letorkion [...] etxe bat billatu, edo eginda eukitia. (1866). BBatzarN 221. Adalbaldo Riktrudisentzat ondo etorren gizona zan. Ag AL 69. Gorputzari, ondo etorri ezkero, osasuna emotea. Itz Azald 167. Basetxetakoak badakite, baño ez itxastarrak: ezta, bada, aiñ gaizki etorriko auentzat emen zerbait jartzea. Ag G 15. Bere ixakereari alagala etorkijon bixibidia eban Txomiñek. Kk Ab I 51s. Edurra dan bittartian, etxat ondo etorten Jon ikusten juatia. Altuna 56. Neuganatuko neukez / bosteun lauerleko... / Elitxakidazak, ba, / txarto etorriko! Enb 171. Ikastia beti dator ondo. Kk Ab II 110. Geiegikeri bakar oriek euskerari ongi ez datozkiola-ta. Or Mi VI. Ongi dator emen arako esaera ura. Ir YKBiz 72. Marxek bere asmuetarako arira etorkiona sarriegi aitatzen eta oker etorkiona polito estaltzen baekiala. Eguzk GizAuz 59. Gure birika-auspoai ondoen etortzen zaien aizea, zuaitzak garbitua da. Munita 138. Ene! Zapatatxu onen polita! Bitorianori bai etorriko yakola ondo. Bilbao IpuiB 202. Zato txiki bat ere bagenduan edariz beteta biderako artua, eta etzan gaizki etorri. Salav 48. Gertari guzien ari ta gora-berak lotzen saiatzen naiz [...] nere ipuirako oso egoki etorriko baitira. NEtx LBB 116. [Hizkuntza] bat edo bida ez laizke gaizki etor gurearen lagun, / bainan lehenik eta non nahi izan gaiten gu euskaldun. Xa Odol 28. Jakiña, batentzat ondo datorrena, besteentzat gaizki baidator. MMant 142. Izen au ez etorkion gaizki umetxoari. Onaind STeresa 20. Zuzentzen ibili zanari be atsedena ondo etorriko jakon. Gerrika 291.
    v. tbn. Uzt Sas 292. BBarand 138. Ostolaiz 98.
    azpiadiera-1.2.1
    (Sin adv. expreso). Cuadrar, convenir, corresponder.
    Gure bizitziari ez jatorko alpertasunik. Mg PAb 153. Egin daigun gure aldetik jatorkuna. Añ LoraS 172. Beste [guraso] batzuk, ondo eukijak izan arren [...] ez deutsee lagunduten [alabari] jatorkeen moduban. JJMg BasEsc 251. Emon gura neuskio [Aramaiori] datorkan ondrea, / dalako Euskalerri erdiko lorea. AB AmaE 414. Kastigua artutera, euren egikerai jatorken legez. Itz Azald 39.
    azpiadiera-1.3
    3. "C'est que les verbes originairement intransitifs prennent en basque plus facilement qu'en français une valeur factitive. Ex.: fin gaixto ethorri daukute, ils nous ont porté malheur (litt.: ils nous ont venu mauvaise fin)" Lf Gram 410d.
    Gauza gaizki irabaziak eztute sekulan etorzen fin onik. "[La chose] ne vînt jamais à bonne fin" . Volt 193.
    azpiadiera-1.4
    4. (V ap. A, que cita a Mg; Lar, Añ) (Acompañado de un alativo). Acomodar(se), adaptar(se); avenirse, acceder, prestarse. "Acomodarse al gusto, al genio de otro, besteren erara jarri, etorri" Lar (v. tbn. Añ). "Acomodarse, componerse entre sí, [...] alkargana etorri" Ib. "Ceñirse en el gasto, urrira etorri" Ib. "Ceder, en daño o beneficio, baten onera edo kaltera etorri" Ib. v. BAT(ERA) ETORRI s.v. bat.
    Zapatak iauntzi berrian hersten du, min egiten du, baiña aphur bat erabiliz gero, moldatzen da, oiñaren neurrira eta orkhoiera ethortzen da. Ax 490 (V 317). Orregatik [fedegabeak] etorri nai ez due lege santu onetara. Ub 159. Etorri gura ez ebeela bere esanik egitera. Mg PAb 208 (v. tbn. 75). Otseiñik biar danian lenengo kondizinoia imiñi, ez dabela izango lizenzijarik alako okasinoietara juateko, ta gura ezpadau onetara etorri, ez artu etxian. JJMg BasEsc 136. Lege egiazkora etorri etziran jentill edo fedegabeak. Arr May 55. Esan zidaten, nere eskabideetara etzala etorriko. Or SCruz 98. Zipotza izan ni ta nerekoia, iñoren arrazoietara etortzeko! ABar Goi 55. Nere esanetara etorriko baziña. Zait Sof 36. Aren esanetara otxan otxan etortzen zan. Etxde JJ 69.
    azpiadiera-1.4.1
    (Con inesivo en vez de alativo).
    Zein nahi hitzkuntza arrotz ikhasi dugun ondoan, egiten gara hartara, egundainotik eta bethi hartan ethorriak eta ohituak baitgine bezala. ES 164.
    azpiadiera-1.5
    5. (G-azp-goi-nav, AN-gip-5vill; VP, Lar, Dv, A Apend). Ref.: Gte Erd 202; ZestErret (ondo etorri).
    (Acompañado de sociativo). Arreglarse, avenirse, entenderse; (ref. a cosas) concordar, armonizar, compadecerse. "Ondo dator ori bestearekin, bien dice eso con estotro" VP 72r. "Compadecerse, venir bien una cosa con otra, ongi, ondo bata bestearekin [...] etortea" Lar. "Ezin ethor ditazke ongi elkharrekin, ils ne peuvent vivre d'accord ensemble. Zure hitzak ez dire ongi ethortzen zure egintzekin, vos paroles ne s'accordent pas bien avec vos ?uvres" Dv. "Agaz enator ondo" A Apend s.v. etorri. "Nirekin ez da ongi etortzen (G-azp-goi-nav, AN-gip), Silberio Anabelekin ongi etortzen da (AN-5vill), alkarrekin ongi etortzen dira (G-azp-nav, AN-gip), ni ez nator orrekin ondo (G-azp), ni ez naiz orrekin ongi etortzen (G-azp-goi-nav, AN-gip)" Gte Erd 202 s.v. konpondu.     " Horreatik ezta arritzekua etxian ondo konpontzen etzianak albokuakine gaizki etortzia " ZestErret (s.v. gaizki ).
    Senarrarekin ongi etorzeko emazte batek egin ditzaken gauzak. Mb IArg I 214. Bekaturik gabe bizitzea ta Jangoikoareki ongi etortzea. (234). LE-Ir. Nekez kenduko zaizte griña oek, zeren beren izatearekin datozkienak diran. AA III 500. Zer da sinplezia? [...] gatz bagako gauzaak ta zentzun argijagaz ondo ez datozanak. JJMg BasEsc 154. Badira landareak elkarrekin ongi datozenak, eta badira elkarri kalte egiten diotenak. It Dial 49 (Ur alkar ondo artu, Dv elkharrekin ongi heldu, Ip alkharreki untsa jin ). Alkarrekiñ ongi eziñ letozkean bi etsai batean serbitzea. Arr May 87. Senar-emazteak guztiz ondo etozen alkarregaz. Ag AL 143. Jaungoikoaren arteztasunagaz ondo datorren gauzea da. Itz Azald 148. Etzan iñorekin ondo etortzen. Alz Txib 98. Izen onekin [Gehenna ignis, suzko putzua]oso ondo dator euskaldun zarrak ematen zioten izena, au da, su-lezea . Inza Azalp 115. Liberalakin ondo etortzen zalako ori beltz samarra da. Or SCruz 88. Arantza oso lagun ona det, eta oso ederki etortzen gera alkarrekin. NEtx Nola 26. Gizon jakintsuekin itzegiten ez dakit nik. Zuekin bai, nekazariok, ondo etortzen naiz. Munita 14. Otxana, esanekoa ta iñorekin gaizki etortzen etzana. Etxde JJ 98. Auzoko danekin ondo etortzen zalarik. BBarand 24.
    v. tbn. Aran SIgn 66.
    azpiadiera-1.5.1
    (Sin sociativo). " Eztatoz ondo, no se arreglan bien" A Apend (s.v. etorri ).
    Kristiñau otza ta euskaldun badaezpadakoa zarean entzutea dot: ortik be ezkiñake ondo etorriko. Ag Kr 120. Ez giñan ondo etortzen. JAIraz Bizia 76.
    azpiadiera-1.5.2
    Avenirse, ponerse de acuerdo.
    Ta ez etozan alkarren artean / zein ete zan aren erabagina, / guzurra ala egia. Zav Fab, RIEV 1909, 31.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. Corriente; caudal. "Flood [flujo]" Deen I 347.
    Itxasoaren urazpiko etorri indartsua. TAg Uzt 69. Barrendik zijoakion etorri indartsuak. Ib. 122. Lenbizikoz zuloa billatzea bururatu baizitzaion, etorria ain aundia zala-ta, betarik ez eta itxi-eziñean. Anab Poli 36. [Pisuerga,] ibai famatua bere etorri oneko ur paketsuengatik. Berron Kijote 199. [Iturri] batzuk axalekoak, azkar ugaritu eta azkar urritzen zaiena euren etorria. Zendoia 180.
    azpiadiera-2.1.1
    " Uraxe jendearen etorria! (G-azp)" Gte Erd 28 (junto a jentea atertugabe eldu zen, etc. de otras zonas).
    azpiadiera-2.2
    2. (Lar, Añ, Dv, A Apend).
    "Venida" Lar, Añ. "Venue, arrivée" Dv. " Etorri bat egin (eketak [= 'yo mismo', i.e. ref. a su propia habla])" A Apend (sin trad.).
    Nola lén aién aitzinekoék ilzúzten profétak anunziatzenzuzténak Kristorén etórria. LE JMSB 560.
    azpiadiera-2.3
    3. (V, G).
    Medio, recurso, ganancia, renta. "Renta, subvención, herencia" A.
    Beren neke izerdizkoa beste etorririk iñondik ere ez dutenak. Izt C 254. Seme-alaba asko ta etorri gitxi eukezan. A BGuzur 127 (en el voc. del final: "Etorri asko ta etorri gitxi esaten da irabaziakaitik"). Ezetariko etorri edo ogibide barik gelditu dira ume zurtzak. A Txirrist 35. Zure domubaren etorrijak zenbatsu joten dozuz? Otx 75. Eun milloe lauerleko urteroko etorria edo errentea daukenak. Eguzk GizAuz 24. Sendi baten buru izateko, nolabaiteko irabazia ta etorria bear dira. TAg Uzt 195. Salduketan bildutako diruaren etorriakin [...] danak lasai ta buruauste gabe bizi litezkeala. Ib. 20. Etorri biek bateratu ezkero, ogetamar mille pesetara yoten deudie. Akes Ipiñ 24. Bere atxineko basoetati oin urtero ze etorri euki leiken. Ib. 24.
    v. tbn. Erkiag BatB 170. NEtx LBB 113.
    azpiadiera-2.4
    4. (V, G, AN) Ref.: A; Etxba Eib; Asp Leiz; Elexp Berg; ZestErret.
    Inspiración; facilidad de palabra; ingenio. "3.º (V, G), inspiración de un poeta. 4.º (V, G), facundia de un orador" A. "Aptitud natural; facilidad innata para algo" Asp Leiz. "Fluencia, facundia, facilidad de palabra. Baeban arek legejakintzalliak, berbetan ekitzen zetsanian, aldi baterako etorrixa " Etxba Eib. " Ak bai eukala etorrixe! (V-gip), aquél sí que tenía arranque oratorio!" Vill (comunicación personal). "Hizlari edo batipat bertsolari baten hitz-jario ugari edo egokia. Bertsolari horrek jaukak etorrixa, horrek " Elexp Berg.
    Nola Bilintxek etorri aundiya zeukan, beriala menderatu zuben beste bertsolariya. PArt ( in Bil 174 ). Neurez ez daukat idurimenik, / laburra dot etorria / goratuteko gizon andi bat. AB AmaE 194. Hura zan etorria! hura erraztasuna! A Ardi 119. Buruz azkarra, esaeratsua, itzez etorri aundikoa. Muj PAm 7 (v. tbn. etorri handiko en A EY III 291, Erkiag Arran 101 y Zait Plat 84). Aren itz-etorri ugariak, Maiatzeko belardi batera yausten den zaparrada zirudien. Or Mi 15. Badu ark etorria, alazainkoa, neurtitzez ainbatsu itz askatuz ere! Ldi IL 41. Bertsotan etorria erakus-naiean. Or Eus 370. Etorri ederreko izlaria. Eguzk GizAuz 66. Berak ere, mutillaren etorria aizatzearren, maiz ixurtzen zion izketariari gatz-alea ta gazimiña. TAg Uzt 88. Juanes ostera, etorriz eta eragitez motelagoa izanik, norbaiten morroi jartzeko obea zegon. Etxde JJ 68. Eztarri oneko ta etorri obeagoko Aita sermolari bat. Bilbao IpuiB 235. Ez eukala berak añako bertsuetarako etorririk. SM Zirik 96. "Iostuna" eta ango beste komediak egiaren egiaz, etorriaren etorriaz eta esanera biribilez gotor nabarmentzen ziran. Zait Plat 16. Ementxe noa nere lumaren etorria etetzera. Ibiñ Virgil 25. Etorri aundiko bertsolari ez uan. Ataño TxanKan 201. Zuen Iñaxiok orrelako etorria baleuka itzegiten, ez luke iñoren bearrik andregaia billatzeko. TxGarm BordaB 179s. Neurri gabeko etorria zun / eta ermo malezian, / nun zer bear zan kantatutzeko / oso era berezian. Insausti 208. Neurtitz ederrenen iturburua ez zen ordukoentzat zoramena, etorri itsua. MIH 240.
    v. tbn. Ag G 266. EusJok 167. Inza in Jaukol Biozk XV. Tx B 212. Lab EEguna 89. Basarri 50. Erkiag BatB 175. Olea 198. Berron Kijote 145.
    azpiadiera-2.5
    5. Consecuencia.
    Zer dator esan danetik? Balio andiko etorri bi: [...]. Itz Azald 171. Bakotxaren argitasunaren eta nekearen etorriak eta ondorengoak. Ib. 193s.
    azpiadiera-2.6
    6. "(V, G), suerte en el juego" A.
    azpiadiera-2.7
    7. Porvenir. v. etorkizun.
    Bijarkua itxi etorrijari, / eta yantzan ta abesten ari. "Dejárselo al porvenir" . Laux BBa 8.
    azpiadiera-2.8
    8. Procedencia. v. 1 etorki.
    Begi beltzen dizdira horrekin euskal etorrikoa zen. Mde Pr 46.
    azpiadiera-2.9
    9. Causa.
    Uren ernealdiak, ikusi dugu gorputzaren zantzu dirala, aragi sakonaren nai ta naiezko etorriz. "Necessarias causas carnalis profunditatis" . Or Aitork 409.
    azpisarrera-1
    ATOZEA (Forma de imperativo, usada en diálogos, interpelaciones, argumentaciones, etc.). Vamos, venga, bueno.
    Eta Ama maitea, atozea, non da zeure aurra? Lar SermAzc 46. Orregatik ongi arzen du eriak hitz onak dituen adiskid-ekuslea [...]. Atozea; badu eriak Jesus maitagarria baño adiskide andi oberik? Mb IArg I 186. Baña zer irabanz-irabaziak? Guk adiraz dezakegun baño agitz andiagoak. Atozea ezperen; anitz eta asko irabaziko ez luke ogei urtez hordu oro edo egunean amar aldiz eun milla ogei zorziko irabazten lituen gizonak? Ib. 160. "Jauna, ez giñan orretarako ezkondu". Atozea, eta ezkondu ziñan zerriak baño ere enasago izateko? AA I 572. Farra egiten dezu, Kristaua, ipui au aditzean, baña atozea etzatzu zuri onenbeste gertatu? AA III 377. Atoz ea, ori gerorako uzten dezu, eta badakizu, bear bada, Jaungoikoak itxeden naiko dizun? Arr May 91s. Erabat esaten dut, esan zuen, eta esana dago zergatik. --Atozea, nola diozu ori, artaz? Zait Plat 141.
    azpisarrera-2
    BAT ETORRI, BATERA ETORRI. v. bat.
    azpisarrera-3
    BEREGAN ETORRI. Volver en sí.
    Korde gabe ill otza bezala erori zan. [...] lasterka etxera eraman ta erremedioakin beregan etorri zan. Cb Eg II 185.
    azpisarrera-4
    DATORKEEN. Venidero. v. DATORREN.
    Datorken sekulako eguna hartan. SP Phil 116. Datorken mendean. Ibiñ Virgil 55.
    azpisarrera-5
    DATORREN (El) que viene, próximo. "Daturtean (V-ger), datorren urtean" A Apend. v. heldu den s.v. heldu. Tr. Sólo meridional (al Norte sólo lo encontramos en Mattin). Documentado desde Mendiburu y Peñaflorida, se hace muy frecuente en el s. XX, sobre todo en textos guipuzcoanos.
    Datorren ostiralean etorriko da guziaren berria. Mb IArg II 291. Datorren urtean bizi banaiz. GavS 6. Datorren urtian batuko dan garijagaz jango da aurten? Mg CO 102. Datorren urtian maijatzeko looraak egiten badira. Ur MarIl 77. Gustoko gauza danak datorren urteako modukuak! Alz STFer 135. Irurogeta amazazpi urte izango ditut datorren Abenduaren seian. Ag Kr 83. Datorren aste erdirutz ikusiko zaituguz. Echta Jos 361. Datorren asterarte. Ib. 361. Aurtendik edo datorren urtetik asita. Ldi IL 148. Datorren jairako berriz alkartzekotan gelditu giñan. NEtx LBB 62. Aurten oloa ereiñi ezazute, garirik ez; beste ontan ereiñi garbantzoak, olorik ez; eta datorrena, olio-urtea izango da. Berron Kijote 134. Uste det nai zuala aoz-ao datorren istoria edo kondaira guk ere jakitea. JAzpiroz 10. Datorren illerako, eun edo berreun. Gerrika 65.
    v. tbn. (para textos anteriores a 1900) Zav Fab RIEV 1909, 38. Arr GB 147. Sor Bar 79.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Por hurrengo o similar).
    Lugin azkarra datorren urteak arduratzen du. Ibiñ Virgil 90.
    azpisarrerakoSense-5.2
    (Plural no concordante).
    Datorren sigluetan. Afrika 127. Datorren San Tomasetan erosiko dizutet. Alz STFer 132.
    azpisarrerakoSense-5.3
    (Plural concordante).
    Ekusiko dezuten bezala datozen irur egunen buruan. Mb IArg II 281. Datozen zazpi urteetan. Lard 54. Datozen beste iru eunki edo siglotan. Sor Bar 72. Eztala joango Murguara datozan iru urtetan. Echta Jos 36.
    azpisarrera-6
    DATORRENA DATORRELA.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) Pase lo que pase.
    Guazan zeure etxera, igaro daigun umore galanta; datorrena datorrela. Mg PAb 80. Datorréna datorréla, deusek yá ezdezáke egín gaizkirík. LE Ong 18r. Datorrena datorrela, ziñoan sarri, Iaunaren eskuetatik dator. Ag AL 142. Animo Martin, eta datorrena datorrela; lotsagabeantzat mundua. Ill Testim 9.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) Venga quien venga.
    Datorrena datorrela nondik nai Probinzia au asaldatzera, [...]. Izt C 33. Datorrena datorrela, baietza emon biotz-eske etorrenari? Erkiag Arran 61.
    azpiadiera-2.1
    Pazienzia, datorrela datorren eskutik. Añ LoraS 167s.
    azpisarrera-7
    DATORRENA DATORREN BEZALA, DATORRENA DATORREN LEGEZ.
    Tal como venga.
    Datorrena datorren lez, eroapenaz, artu bear doguz gertaera guztiak. Echta Jos 269. Edozeñ [mutil] artzeko gertu daudenak, datorrena datorren bezela, gaztea ezpada zarra, ezkongea ezpada alarguna. Ag G 297s.
    azpisarrerakoSense-7.1
    Zetorrena zetorren bezela artzen zuten eramankizun berdinarekin. Bv AsL 68.
    azpisarrera-8
    DATORREN BEZALA. v. DATORRENA DATORREN BEZALA.
    Bakoitzak bere bidea du, ta eztago aukeratzerik... Datorren bezela artu bear ordua ta lekua... NEtx Antz 104.
    azpisarrera-9
    DATOZEN. v. DATORREN.
    azpisarrera-10
    EGUNAK JOAN ETA EGUNAK ETORRI, EGUNAK JOAN EGUNAK ETORRI, URTEAK JOAN ETA URTEAK ETORRI (etc.). v. joan.
    azpisarrera-11
    ETOR-EGUN. v. etorregun.
    azpisarrera-12
    ETOR-MODU. v. etormodu.
    azpisarrera-13
    ETOR-ORDU. v. etorrordu.
    azpisarrera-14
    ETORRI-BEHAR.
    azpisarrerakoSense-14.1
    a) (Adj.). "Ethortzekoa, qui est à venir. Ethorri beharra" SP. v. etortzeko.
    Gure gaitzak ez direla Israelgo Jainkoa ganik heldu, bainan ethorri beharrak zirela, bertzenaz. Lg I 258. Salbatzale ethorri beharraren bizitze eta heriotze miragarriak. CatJauf 27. Ezeren kezkarik gabe, Irundik aiei laguntzera etorri-bearrak baitziran. Or SCruz 103. Etorribear-urteetako gurendarako bideak urratzen ari zerate. Ldi IL 86. Erraiten badio norbaitek: "Egizak bide erdi!", ardura eginen du, etorri beharrak etor. SoEg Herr 19-6-1958, 1.
    v. tbn. Jnn SBi 2 y Barb Sup 79.
    azpisarrerakoSense-14.2
    b) (Sust.). Inminencia de la venida.
    Bart ire etorri bearrakin ez omen zikan begirik itxi. Alz Ram 89. Lau illabetean onera etorri bearrarekin jardun diagu. Ib. 120. Katamotzaren etorribearrak, batez ere, asaldaturik zeuzkan billera artako gazteak. Anab Usauri 69. Theresa ere Isabelaren etorri-beharraz gogoratzen zen. Mde HaurB 31.
    azpisarrerakoSense-14.3
    c) "Etorri-biarra, destino, fatalidad. Gure gaiñ dan etorri-biarra, iñok okertu eziñ" Etxba Eib. Zer da juizioa?... Au da etorri bear izugarriya denenzat. (Larrainzar, 1906). FLV 1988, 279.
    azpisarrera-15
    ETORRI ERAGIN (Urt I 75). Hacer venir. v. etorrarazi.
    Zek etorri eragin deutsu nigana? Añ EL2 174.
    azpisarrera-16
    ETORRIXE (Part. con suf. -xe, de valor aprox.).
    Iduritu baitzaitzaion amari adimendua ethorrixea zuela semeak. Barb Leg 146.
    azpisarrera-17
    ETORRIZKO. "Ley natural, lege [...] etorrizkoa", "original" Añ. "Ethorrizko kutsua, tache originelle" Arch UFH (s.v. kutsu). v. ETORKIZKO, JATORRIZKO.
    [Jangoikoak Ama Birjiña] bekatu etorrizkorik librau ebala. Añ MisE 128. Jaidura: berezko edo etorrizko yoera. Or EG 1950 (11-12), 52.
    azpisarrera-18
    ETORTZEAR. A punto de venir.
    Ber-bertan etortzear giñedukan. Or Aitork 216.
    azpisarrera-19
    ETORTZEKE. "Etortzeke dago (G-azp)" Gte Erd 194.
    Gordailu ori onuntz etortzeke sendatzen jakingo dugu. "Sin que venga esa hurgada" . Berron Kijote 72.
    azpisarrera-20
    ETORTZEKO. v. etortzeko.
    azpisarrera-21
    EZIN-ETORRI. Discordia.
    Asarreetan eta eziñ-etorrietan pakegille agertzea. "Dissidentes atque discordes animas" . Or Aitork 229.
    azpisarrera-22
    EZIN ETORRIZKO. "Qui ne peut venir" Dv.
    azpisarrera-23
    JOAN-ETORRI, JOAN ETA ETORRI. v. joan.
    azpisarrera-24
    ONDO-ETORRI, ONGI-ETORRI. v. ondo, ongi.

    etorri

    etorri
    << etentzaka 0 / 0 etsai >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper