Harremana

    OEH - Bilaketa

    833 emaitza adiskide bilaketarentzat

    Sarrera buruan (14)


    Sarrera osoan (498)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    herio.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; SP, Urt I 111, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: A; EI 306; Gte Erd 151 .
     Muerte. " Herioko hersturak " SP. " Herio zor du, il mérite la mort" Ib. "Muerte, la que se pinta" Lar. "Muerte, activamente" Añ. " Herioak hartzen gaitu gutien phensatzen dugunian " VocBN. "La mort personnifiée" Dv. " Erio gerekin darabilgu (G-to)" A. " Jaiotik eriora (V-ger)" Ib. " Herioak harrapatu du (BN-lab), herioak eraman dü (S), esku dorpea du herioak (BN-lab, S). [...] Gazte anhitz herioaz joak bezala dira (BN-arb-ciz), herioak bere lana egin du (BN-ciz, S). [...] herioaren itxura zeukan (BN-lab), herioa gauza hitsa da (BN-arb)" Gte Erd 151. v. heriotza; balbe. Tr. Casi gral. en los dialectos septentrionales y frecuente en textos alto-navarros antiguos y en guipuzcoano literario. Sólo hemos encontrado ejs. vizcaínos, aparte de uno de RS, en autores del s. XX. Al Norte la aspiración es general, salvo en Dechepare, en el que predomina erio. Respecto a su sentido, abundan los textos en los que aparece como algo activo o personificado, tanto sin artículo como, más frecuentemente, con él. Sin embargo hay ejemplos, diríamos que en todos los autores significativos, en los que es empleado en acepciones claramente no activas. Así, por ej. tras genitivo, especialmente frecuente en Leiçarraga (Rom 4 tít Kristen herioa eta resurrekzionea, etc.; téngase en cuenta que en Lç heriotze parece significar exclusivamente 'muerte, homicidio'), y documentado también en Etcheberri de Ziburu (Noel 35 Hala haren herioak / hillen du herioa ), S. Pouvreau (Phil 475, etc.), Gasteluçar (38, etc.), Orixe (Aitork 38), Mirande (Pr 373), etc. De todas formas, apenas se encuentra en construcciones como herioko orduan: sólo hemos encontrado de este tipo erioko phunduian (E 21) y bere erioko egun estuan (Mb IArg I 313). Por otra parte, se contrapone en los textos tanto a bizi como a bizitza .
    Denbora duian artian egik ahal hongia, / erioa dauginian miraz dukek orduia. E 97. Erioa eta bizia. Ib. 33. Jende honak onsa pensa iuie hunen gainian / nola duien guzietan potestate handia, / erioan, ifernuian, zeru eta lurrian. Ib. 53. Erioak hustegabe doloroski egotzirik. Amendux 2. Ez heriok, ez bizitzek, ez Aingeruek [...] ez berze kreaturak batek-ere. "Ne mort, ne vie" . Lç Rom 8, 37s. O ifernua, non da orain hire biktoria? o herioá non da hire eztena? Lç Adv ** 8r (cf. Or QA 201: non duk, erio, ire eztena? ). Deus herio edo presoindegi merezi duen gauzarik eztu egiten gizon hunek. "Digne de mort" . Lç Act 26, 31 (He, Dv heriotzea ). Eta nola hura libratu ukhan dutén [...] herioaren kondemnazionera. Lç Lc 24, 20 (He heriotzerat kondenatua izateko, Dv heriotzera kondenaraztera ). Alde guzietarik triste da ene arima heriorano. Lç Mt 26, 38 (He heriotzerañokoan ). Aditzera emaiten zuela zer herioz hil behar zuen. Lç Io 12, 33 (He heriotzez ). Guk badakigu ezen iragan garela heriotik bizitzera. Lç 1 Io 3, 14. Heriotarako zauria. "Plaie de mort" . Lç Apoc 13, 3 (He zauri hillgarria ). Erioak erezan Butroeko alabea Plenzian. "El tártago" . RS 167. Ala ezpada, zuretako bizia ez, baia erioa da. Ezcurra 25s. Emen dago gerturik / erioa eta bizia. Aldaz 103s. Hurbilltzen aiz, Herioa, odolez egarririk / Bekhokia zimur eta begia bihurririk. EZ Man I 44. Herio pairatu zuen Pilatusen azpian. EZ Noel 37. Herioa hurbiltzen zaitzunean. Ax 238 (V 159). Helgaitz laurdena, osagarri gaztena, herio zaharrena. O Pr 227. Eta desiratzen du herioa datorren haren libratzera. SP Imit I 12, 2. Onsa hiltzeko bidia dela herioaz eta hiltziaz orhitzia. Tt Onsa 111. Gizonaren bizia herio bat dela. Ib. 100. Herioa dela andere hon bat, noble bat eta kortes bat. Ib. 171. O herio guziz kruela! / Hik nor eztuk ikharatzen? Gç 154. Gurutzeko herioak. Ib. 86. Hala nola Jesüs-Krist heriotik biziala iragan baita [...]. Bp II 57. Illhunbezko lur hartarat, zeiña baita herioaren egoitza. Ch III 52, 3. O herioa! hire gogorra eta antsikabea: nihor ez duk gupidesten. He Phil 50. Erio bizia edo bizitza illa. Cb Eg III 316. Erioaren arpegi illuna ta eriotzako tranze ikaragarria. Cb Eg II 12. Bakoitza bere erioak segatuko du. Mb IArg I 204. Jesu-Kristok eraman izan ditu berekin herioaren athe eta sarrailla hek. Lg I 232. Eta ikhusten du herioa bere dardo zorrotzarekin. Brtc 120. Biñatziak urthe hartzen dian beste, negükal herio zereio jiten. Egiat 190. Erio itxuragaitza dabila ain bardin erregeen palazioetan nola pobreen etxoletan. (254). LE-Ir (s.v. itxuragaitz ). Pazientki jasanik herioa. Iraultza 16.
    ( s. XIX) Herioa du garraitu / Bere heriotzeaz. Monho 76. Bestela eria erioarekin borroka ibilliko da. AA I 543. Herioak jotzen du azken kolpea. Dh 131. Prest nüzü milla herioren süfritzera zü mortalki ofensa beno lehenago. UskLiB 42s. Gaitzak, bekhatua, herioa, gure zori onaren akhabatzea. Jaur 177. Herioari oihu du egiten. Arch Fab 119. Herio latzaren segaren azpitik. Gy 168. Bazekusan galdu nai zutela eta erioa gañean zuela. Lard 489. Bekhatiaren heriotik behar gira jalkhi. CatS 103. [...] erio garratza / Koraña zorrotzakin lapur bat bezelaxen / Kendutzera betiko bizi ta asnasa. AB AmaE 107. Gaitzeko gizon luze bat, herioa iduri begitartez. HU Zez 162.
    ( s. XX) Herioak bereturik. JE Bur 65. Herioa naiz ni. Aski denbora baduela lur huntan zarela zaio Jainkoari. Zerb Ipuinak 332. Soin mamirik gabe, / Herio jauna jin zen / Dailuaren jabe. Ox 125. Erio zikoitzak atzeman gogo bazaitu. Or Mi 115. Herioak goizegi ein zion bisita. Etcham 70. Erijok eruan eban lurretik. Otx 5. Lora-artian Andra Erijo ikusiki / esan eutson meki, itzak izpi-antzo: / [...]. Laux AB 43. Gerlaz mintzatzeko, herio beltza heldu zitzaioten ezpainetarat [koblakariei] . Lf ELit 89. Egoetan erioa daramakien amesak. TAg Uzt 9. Ez ninduen sekulan herioak laztu. Iratz 85. Yoan zera gazterik, erio goiztarregiak yo-ta. Zait Sof 196. Urkamendiko herio lotsagarria paira eraztekotz. Mde Pr 188. Erio ostean ere biok alkarrekin egon gaitezen. Etxde JJ 278. Erio beltza eldu zitzaion bazkaldu ondorenean. Basarri 88. Bizi geraino, eriorik ezpaita, izan, eta eriok garaitzen gaitueneko, gu gerau ezpaikera, izan. Zait Plat 118. Maitagarriek erio ankerrak io Daphniri negarrez zeuden. Ibiñ Virgil 46. Haurra lotu deneko amaren bularretan / Herioak hartu du bere aztaparretan. Xa Odol 183. Herioa jiten dela ohoin bat bezala. Etchebarne 149. Ez da egia, eritasunaren eta herioaren aintzinean denak berdin girela. Larre ArtzainE 177. Bi azkenak herio goiztarrak eraman bazituen ere. MIH 393.
    v. tbn. Harb 162. Arg DevB 175. ES 188. Ub 93. Mih 72. AR 307. LE Ong 24v. JesBih 447. Bordel 43. Izt C 241. Dv LEd 87. Hb Egia 14. Elzb Po 179. Arr May 101. Lap 71 (V 36). Jnn SBi 152. Ip Hil 94. CatJauf 128. Zub 34. FIr 146. Ldi BB 156. Etxde AlosT 59. Arti MaldanB 191. Gazt MusIx 85. Ardoy SFran 227. NEtx LBB 254. Xa Odol 193.
    azpiadiera-1.1.1
    (Como primer miembro de compuestos). " Eriopena, pena capital" Lar DVC 224. " Erio-gaitz, enfermedad mortal" PMuj. v. infra HERIO-KOLPE.
    Orhitürik gure salbazaliaren herio pasioniaz. Bp II 39. Batzuen alderat bada herio urrina heriotzekotzat, bertzeen alderat berriz bizitzeko urriña, biziarazitzen dituena. He 2 Cor 2, 16. Kargütan diratienetarik zonbait hilzera jiten bada, laur Konfraiek eruanen dütie herio oihalaren kantuak eskü bataz. Mercy 35. Egipton ez ote zan gure diña lurpe, onara erio-billan ekarri gabe? Lard 73. Oro bilduak ziren herio tokirat, erdian zen urkhabera. Hb Egia 45. Azti zitala belea, / erio-ondakin zalea... Ldi UO 17. Iru egun on; laugarrena, aldiz, / erio oroi dan Austerre. Or Eus 174. Gure begien gain erio-gau itzala zabaldu da. Zait Sof 153. Erio-muga igaro baño len. Ib. 99. Erio-eztena obena da, naski. Or QA 201. Egun aietan, Ezekias eriogaitzak artu zun. Or Is 38, 1 (ap. DRA ). Herio gastigua Sinan. Mde Pr 76. Erio-bildurraren kezka min-miñez beterik. Or Aitork 160. Erio-bizia maite baitzuten. "Vitam mortuam" . Ib. 113. Erio-atsik ez daraman zure pake zoragarria. Txill Let 123. Entzun, eta ezin esnatu. Erio-aurrea ezagutu al dut, ausaz? Ib. 105. Adiskide zintzo izanak, erio-orduan ere orrelakoxeak ziran! Erkiag Arran 168. [...] baita aintzira ere usteldu zuen eta bazka-lekuak pozoitu. Eta erio-bidea etzen bakarra [...]. Ibiñ Virgil 104. Guraso zarren mataza, / erio-aizez eten-zorian / genekusan negargarri. NEtx LBB 230. Iges [...] erio ta usteldura legetik. Onaind STeresa 7. Alemaniaraino azkenekotz [...], bainan sekulan ez itzultzeko, han ezarria izan zen herio zelai [='campo de exterminio'] izigarrietan. Larre ArtzainE 137.
    azpiadiera-1.2
    2. Homicidio. v. heriotza (2).
    Zeren eta baita kestione handi herioez, üsürpazinez, limitoez. Etchart 9.1r. Biotzetik ezen ateratzen dirade gogorazio gaiztoak, erioak, besteren emazterekin gozatzeak, aragizko bekatuak, lapurretak. "Homicidia" . Ur Mt 15, 19 (Echn eriotze ).
    azpiadiera-1.3
    3. (G-azp).
    Furia, frenesí; angustia. "Frenesí, exaltación, por las tremendas, furia. Aren erioa! Orrek, esan da egin bear duan guzia, erioakin " Gketx Loiola. " Beiak bere erioan saltau egin zuen (G-azp)" Gte Erd 151. " Arek zeukan erioa (= larri handia; animalientzat ere erabiltzen da) (G-azp)" Ib. 151. Cf. HERIO BATEAN, HERIO EGIN, HERIO-MODUAN, heriosuar.
    Uraren iges aldegin bear, / au da erio garratza! Olea Auspoa 173, 57. Erio bizian zegon Maritornes ta izerditan blai. Berron Kijote 179. Igaro det igari ibaia edo errioa, eta uraxe bai zala erioa! Alkain 130. Ark ere, bere erioan, adierazi nairik noski bere egoera triste ura, iñoizka sututzen omen zizkin tiroren batzuk. Ataño TxanKan 34. Eta, erio artan eta illunpetan zebiltzala, alkar joaz [...] ildakoa eta zauritua askotxo izan omen zuten erromatarrak. Auspoa 214, 21. Esnek ezin eraman, / pentsuak adio, / egun auetan bazan / naiko erio. Insausti 250.
    azpiadiera-1.4
    4. " Ério bat (R-is), una enfermedad" Iz R 402.
    sense-2
    II. (Vb.).
    azpiadiera-2.1
    "(L, BN, S), morir. Muy poco usado. Le ha sustituido casi en absoluto la palabra il " A.
    Euskal-erria ezta berez erioko, eztau ez benetako areriok ez izen utseko adiskidek il al izango. A BeinB 36. Zer esango dau, Iauna, / erio nainean / arimeak, Zugana / eldu izan dainean? Azc PB 35 (en Ur PoBasc 506 ilten nazanian ).
    sense-3
    III . (Adv.).
    azpiadiera-3.1
    Despavoridamente; frenéticamente, furiosamente.
    Petxutik sartu nion / berari puñala. // Oietik saltatu zan / erio igasi / nigandik alakorik / etzuen merezi. Balad 221. Jende asko ibilli da / larri ta erio, / Soabillen larre-bei / au dala merio. Auspoa 86-87, 103.
    azpisarrera-1
    HERIOA EMAN.
    Dar muerte. v. HERIOTZA EMAN.
    Halaber haragizko plazer guzia eztiki sartzen da, bainan azkenean ausikitzen du eta herioa emaiten. SP Imit I 20, 7 (Leon hiltzen du ). Gero manera hartaz zure arimari herioa emanen zioten. SP Phil 441 (He 446 heriotzea ). Aire kolpe gordin bat aski baita bildotsari herioaren emateko. Dv Lab 272.
    azpisarrera-2
    HERIOAN EGON.
    " Erioan dago (G-goi), está a la muerte" A.
    azpisarrera-3
    HERIO BATEAN.
    Precipitadamente, apresuradamente.
    Bildurtu da artzaia. Erten du txabolatik erio baten, da joan da ikazkin aien txabolara. BasoM 70. Ni saltatu ta erio batean alde goitik bera. Albeniz 30.
    azpisarrera-4
    HERIO-BELAR.
    " Herio-belhar (BN-lab), grama. Broussain, ms." DRA .
    azpisarrera-5
    HERIO EGIN, HERIO BAT EGIN.
    Ponerse frenético.
    Lastima gogorra zan ainbeste pobre erio egiñik ikustea, eta anima ortzetan zutela, oñen gañean ezin egon ta illak erorten ziran. Cb Just 54. Uste gabeko gaitz andi batek artu zuen, ta geldika erio bat egiñik, urtu, erkitu ta desegiñik utzi zuen. Cb Eg II 190.
    azpisarrera-6
    HERIO ETA ARERIO.
    O pekatu nere biziaren eralleak, ta zeñ erio ta arerio garratzak zeraten. Cb Eg II 41 (Dv LEd 83 herio eta arherio ). O pekatu benial etsai, erio ta arerio, infernua baño gaistoagoa! Ib. 171. Bere [euskeraren] erio eta arerio guzien damu gorri gaistoan. Cb EBO 10.
    azpisarrera-7
    HERIO GAIZTO.
    Muerte.
    Erio gaiztok garbitu zuen Acab, bai ta Jezabel ere. Mb IArg I 263. Erio gaiztora eraman dezaken aragiaren loikeri galdua. Ib. 65. Bekatu berrien urez bete ta erio gaiztoz ito ez ditezen. Ib. 248. Zeren bekatua dan Anima illtzen duan erio gaiztoa. Ub 206. Ardi aulak, mingaiñez moztean larrosto, / illeak an nâsita, an Erio gaizto. "Allí encuentra su muerte" . Or Eus 246.
    azpisarrera-8
    HERIO GELDITU.
    Quedar muerto.
    Non da baztarrik, bat edo baten gorputza erio gelditu ez zanekorik? Or QA 113.
    azpisarrera-9
    HERIO-KOLPE (V-ger).
    Golpe mortal. "El golpe de la muerte" A.
    Zein itsuski derautzuten ekarri / pozoin gordez herio kolpea! Iraultza 17. Nik nere graziaz edertu eta phiztu nian arima hori [...] herio-kolpea eman diok. Dh 148. Ausartzia hori net fite halere, / Herio-kolpeaz punitua dela. Gy 288. Erraiak erakutsiz herio kolperi. Hb Esk 133.
    azpisarrera-10
    HERIO-KOLPEKA.
    A golpes mortales.
    Jazarteka eta herio-kolpeka hari zaizkola bere bekhatuez. Dh 246.
    azpisarrera-11
    HERIO-MODUAN.
    Furiosamente, como loco.
    Basurdia suger zagon / erio moduan, / beste bi tiro orrek / kusi dun orduan. Noe 115.
    azpisarrera-12
    HERIOPE .
    (En casos locales de decl. sing.). Bajo (a, etc.) pena de muerte.
    Shannon hunaindian hatzemanik izanen zen Irlandar oro heriopean zegoen. Mde Pr 234. Bazekin, era ontan jokatuta bere burua eriopera edo gutxieneko bizi guziko giltzapera zeramana. Etxde JJ 185.
    azpisarrera-13
    HERIOTARA EMAN.
    Dar muerte. Cf. HERIOTZARA ERAMAN, HERIOTZA EMAN.
    Baina hartan Profetén eta Sainduén odola eriden izan da, eta lurraren gainean heriotara eman izan diraden guzienena. "Mis à mort" . Lç Apoc 18, 24 (He hillaraziak ). Eta heriotara eman behar zela, eta hereneko egunean, resuszitatu. Lç Mt 16, 21.
    azpisarrera-14
    HERIO-UNE.
    Erio-une artan bere lagunzar jakintsu baten laguntza izan ez balu. "En aquella gran cuita" . Berron Kijote 169.
    azpisarrera-15
    HERIOZ HIL (SP).
    Matar; morir. Cf. HERIOTZEZ HIL.
    Aita edo ama maradikaturen duena, herioz hil bedi. "Qui maudira père ou mère, meure de mort" . Lç Mt 15, 4. Eta haren haurrak herioz hilen zitiát. Lç Apoc 2, 23. Zu begiz ikusteak / erioz il nazala! Or ( in Gazt MusIx 198 ).
    azpisarrera-16
    HERIOZKO v. heriozko.
    azpisarrera-17
    HIL ETA HERIO v. hil.

    herio

    herio
    << helkaitz 0 / 0 heriotza >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper