OEH - Bilaketa
50 emaitza abadia bilaketarentzat
Sarrera buruan (1)
Sarrera osoan (49)
- 1 aba
- abade
- abadegi
- abadetasun
- abat
- adaki
- apaiz
- apatia
- arrantzaka
- arratz
- arren
- aukeratu
- aurkeztu
- aurre
- bai
- barruti
- biblia
- bihurri
- 1 bikain
- 1 don
- edeki
- eliza
- elizako
- errime
- 1 esku
- espiritukoi
- etsenplu
- etxe
- ezer
- guraso
- hamarren
- hamasei
- 1 hara
- hautsi
- heldu
- hogei
- 1 jakin
- kapilla
- ohoragarri
- 1 on
- ongi
- ontzako
- parabola
- plantatu
- posesio
- publiko
- sake
- satsu
- tanto
goiburua
edeki.
tradizioa
Tr. La forma mejor documentada es edeki, que se encuentra en autores orientales, incluidos los alto-navarros, Zavala (tbn. ideki 'arrancar'), y probablemente tbn. en Isasti (baledeko ). El primer testimonio corresponde a Amendux y hay ejs. hasta el primer tercio del s. XX (sólo J. Etchepare, Barbier y J.B. Constantin). Ideki se encuentra en los labortanos Etcheberri de Ziburu, Voltoire, Chourio, Jubilau e Hiribarren, en los suletinos Eguiateguy y Etchahun y la pastoral Charlemaigna , en textos vizcaínos (BBizk, Añibarro y Zavala) y en el guipuzcoano Arrue. Edegi se documenta en las endechas de Milia de Lastur, en Lazarraga y en los refranes de Garibay, y ereki en Iztueta y en textos de bersolaris (JanEd y EusJok ). El sustantivo verbal es -kite en Leiçarraga, Pouvreau, Tartas y Belapeyre; -kitze en Axular, CatLan , Baratciart, Duvoisin y J. Etchepare; hay edete en Lazarraga y Axular e idete en BBizk . Se encuentran formas verbales fuertes en Dechepare (edetazu ), Isasti (baledeko ) y Oihenart (dedetezuna, dedetzak ). Se recogen todos los ejs. hallados.
sense-1
(AN, BN, S, R; SP, Ht VocGr 394, Lar, Añ, VocBN
, HeH Voc, Dv, H (G, L, BN)),
edegi (V; Añ),
ereki,
ideki (V, BN, S; Lar, Añ, Lecl, VocBN
, H, Lh),
idigi (R),
idiki (Sal; Lar, Lh)
Ref.:
A (edeki, edegi, ideki, idigi, idiki);
Lrq (idek)
.
Quitar; arrancar. "Edekitzea, edekitea, ôter. Kopari ahoa edeki diot, pr. j'ai defoncé ma boëtte (quand on rit sans y songer & qu'on ne veut pas dire pourquoi). Edekozu, ôtez-lui, edeki diozozu" SP. "Arrapoa eltzeari edekitea, écumer le pot" Ib. s.v. arrapo. "Ahalegarra edekitzea, ôter la pépie, despepitar" Ib. s.v. ahalegar. "Quitar", "desalar" Lar. "Arracher; gizon gaizo horri bere emazte gai gazteak ideki zazkon bilo xuriak eta emazte gai zaharrak bilo beltzak" VocBN. "Idek eta ez ezar, hatia badoa (S), quita y no pon, se acaba el montón" A. v. idoki, kendu.
Iausi da zerurean arria, / [...], / Edegi dio almeneari erdia. MLastur 9ss. Iangoikoa, edetazu amoria gogotik / eta haren irudia ene begietarik. E 167. Honak eta honrak bertan munduak edekirik. Amendux 5. Eztela sori [...] hitz hari deusen eratxekitea, edekitea edo kanbiatzea. Lç Ins G, 1v. Eure iaká edeki [nahi drauanari], utzi iezok mantoa ere. Lç Mt 5, 40. Idoki zezan bere ezpatá, eta [...] edeki ziezón beharria. Ib. 26,51. Donzella batek edegi zidan / oi neure biotz koitadua. Lazarraga A21, 1193v. Guri biziok edetera. Ib. A, 1153r. Buruak edetera. Ib. 1153v. Axeriari narrua edegi, baia azturak ez. RG B, 59. Eziegiña arria baño gogorrago; arriari malluaz ere baledeko. RIs 26. Bere bestidurak edeki eta billosirik. Ber Trat 9r. Edeki dakiola posesioa abadia eliza onetakoa. BLeiz 46. Ezin itzul diotzoke ideki ohoreak. EZ Man II 76. Eztezazula sella ideki oraño. "N'ôtez pas encore la selle" . Volt 157. Iaunak eman, iaunak edeki. "Abstulit" . Ax 304 (V 203). Eltzeari bere irakinaren geldiarazitzeko, [erremedioa] da egurren edetea. Ib. 291 (V 194). Bizia edekitzen baitzioten. Ib. 31 (V 19). Zu zara Iainkoaren ama, / Gaitzen zama / Jenter dedetezuna. O Po 56 (v. Lafon NotesO 26). Erroia haz ezak, begiak dedetzak. "Il te crèvera les yeux" . O Pr 152. Bidegabezki omen ona edekiten baitio bere lagunari. SP Phil 351 (He 354 eramaten). Ianak edekiten du gosia, eta edanak egarria. Tt Arima 49. Ez da ona Bergara, / zu obea etzara / geure erriko gizonai / ideteko oiala. BBizk 33. Gure arimari zelüko bizitzia edekiten deriona. Bp I 53. [Jainkoa] zurekiñ duzu, eta mundu guziak ere eziñ idek diezakezu. Ch IV 12, 4. Batheiak edekitzein tia bekatü orijinalaren segidak [...]? CatLan 123. Edekizió bere kostilletáik bat. LE Matr1 357. Bizia edeki zadazu, ezi enuzu ene aitak beno hobe. AR 340. Bekhatu mortalak [...] edekitzen diote zeruko gloriaren merezitzeko balioa. Brtc 103. Idek dezagun loari, sabelari, mihiari. Jub. (ap. H) Juduek bizia edeki zioten bethiko bizitzearen emaileari. Dh 221. Duienari edek eta eztuenari galde. FrantzesB I 31. Jaunak [zaldia] satz-lorrean / galdu zalako, apaiñak edeki / ta agindu eban. Zav Fab, RIEV 1907, 95. Ideki eta kendu egidazu munduko zorakerien zaletasun ta lera gaistoa. Añ EL2 204. Gaztênak zuri guztiak / ta zarrak ulle baltzak / eurrez ideki eutsezan. Zav Fab, RIEV 1907, 539. Edek zatzue gauza hauk hemendik. TB Io 2, 16 (Lç ken ). Ene müble kabalik, aurridek edeki. Etch 182 (480 ideki). Galdu arren bizia / sekula betiko, / amodioa ez dit / iñork erekiko. Izt Po 85. Hekiei emateko ez diot zure amodioari edeki behar. Dv LEd 97. Ogei ontza bentaja / nezkion ereki. EusJok II 14. Edekiko zaitzuela Iainkoaren erresuma. HeH Mt 21, 43 (He, TB, Echn, Dv, SalabBN, Leon k(h)endu). Sibak khendu edo ebaki zion [buru] bat. [...] buru ideki hura [...]. Hb Egia 58. Ardi gajoari narrua ideki, [...] eta onekin bere gorputza estali zuen. Arr GB 65. Basa belharrak errotik idekiz. Prop 1876-77, 41. Lau pezetagatikan / emakume bati / lepoko estalkiya / nai zioten ereki. JanEd I 15. Edeki ezozu eskuetan duen diru undarra. HU Zez 60. Lur zati zenbeiten jokotriaz edo indarrez edekitzera. JE Bur 116s. Ahari hilari baizik ez diola arranoak begirik edekitzen. Barb Sup VI.
v. tbn. ReinEusk2 104 (Pamplona, 1565). ChantP 90. Ideki: Harb 274.
ideki
(BN, S; Arch VocGr, VocBN),
ereki.
Ref.: A (idek, ideki); Lrq (idek).
Sacar, extraer.
"Tirer, sortir d'un intérieur quelconque une ou plusieurs choses; arrain hau doi doi huretik idekia da
"
VocBN
.
"
Estakürü ideki, critiquer"
Lrq.
v. idoki.
Scipio-ek [...] etsaien artetik ideki zian bere aita. Egiat 256. Lehenik hiria / behar dügü ataki // Eta hantik ideki / moro arraza oro. 'Chasser' . Xarlem 990s. Bere ezpata idekirik [...] phikatu zakon beharri bat. SalabBN Mt 26, 51 (He athera). Adiskide baten urrats gaxto batetarik edekiteko. Const 20.
Quitar; arrancar. "Edekitzea, edekitea, ôter. Kopari ahoa edeki diot, pr. j'ai defoncé ma boëtte (quand on rit sans y songer & qu'on ne veut pas dire pourquoi). Edekozu, ôtez-lui, edeki diozozu" SP. "Arrapoa eltzeari edekitea, écumer le pot" Ib. s.v. arrapo. "Ahalegarra edekitzea, ôter la pépie, despepitar" Ib. s.v. ahalegar. "Quitar", "desalar" Lar. "Arracher; gizon gaizo horri bere emazte gai gazteak ideki zazkon bilo xuriak eta emazte gai zaharrak bilo beltzak" VocBN. "Idek eta ez ezar, hatia badoa (S), quita y no pon, se acaba el montón" A. v. idoki, kendu.
Iausi da zerurean arria, / [...], / Edegi dio almeneari erdia. MLastur 9ss. Iangoikoa, edetazu amoria gogotik / eta haren irudia ene begietarik. E 167. Honak eta honrak bertan munduak edekirik. Amendux 5. Eztela sori [...] hitz hari deusen eratxekitea, edekitea edo kanbiatzea. Lç Ins G, 1v. Eure iaká edeki [nahi drauanari], utzi iezok mantoa ere. Lç Mt 5, 40. Idoki zezan bere ezpatá, eta [...] edeki ziezón beharria. Ib. 26,51. Donzella batek edegi zidan / oi neure biotz koitadua. Lazarraga A21, 1193v. Guri biziok edetera. Ib. A, 1153r. Buruak edetera. Ib. 1153v. Axeriari narrua edegi, baia azturak ez. RG B, 59. Eziegiña arria baño gogorrago; arriari malluaz ere baledeko. RIs 26. Bere bestidurak edeki eta billosirik. Ber Trat 9r. Edeki dakiola posesioa abadia eliza onetakoa. BLeiz 46. Ezin itzul diotzoke ideki ohoreak. EZ Man II 76. Eztezazula sella ideki oraño. "N'ôtez pas encore la selle" . Volt 157. Iaunak eman, iaunak edeki. "Abstulit" . Ax 304 (V 203). Eltzeari bere irakinaren geldiarazitzeko, [erremedioa] da egurren edetea. Ib. 291 (V 194). Bizia edekitzen baitzioten. Ib. 31 (V 19). Zu zara Iainkoaren ama, / Gaitzen zama / Jenter dedetezuna. O Po 56 (v. Lafon NotesO 26). Erroia haz ezak, begiak dedetzak. "Il te crèvera les yeux" . O Pr 152. Bidegabezki omen ona edekiten baitio bere lagunari. SP Phil 351 (He 354 eramaten). Ianak edekiten du gosia, eta edanak egarria. Tt Arima 49. Ez da ona Bergara, / zu obea etzara / geure erriko gizonai / ideteko oiala. BBizk 33. Gure arimari zelüko bizitzia edekiten deriona. Bp I 53. [Jainkoa] zurekiñ duzu, eta mundu guziak ere eziñ idek diezakezu. Ch IV 12, 4. Batheiak edekitzein tia bekatü orijinalaren segidak [...]? CatLan 123. Edekizió bere kostilletáik bat. LE Matr1 357. Bizia edeki zadazu, ezi enuzu ene aitak beno hobe. AR 340. Bekhatu mortalak [...] edekitzen diote zeruko gloriaren merezitzeko balioa. Brtc 103. Idek dezagun loari, sabelari, mihiari. Jub. (ap. H) Juduek bizia edeki zioten bethiko bizitzearen emaileari. Dh 221. Duienari edek eta eztuenari galde. FrantzesB I 31. Jaunak [zaldia] satz-lorrean / galdu zalako, apaiñak edeki / ta agindu eban. Zav Fab, RIEV 1907, 95. Ideki eta kendu egidazu munduko zorakerien zaletasun ta lera gaistoa. Añ EL2 204. Gaztênak zuri guztiak / ta zarrak ulle baltzak / eurrez ideki eutsezan. Zav Fab, RIEV 1907, 539. Edek zatzue gauza hauk hemendik. TB Io 2, 16 (Lç ken ). Ene müble kabalik, aurridek edeki. Etch 182 (480 ideki). Galdu arren bizia / sekula betiko, / amodioa ez dit / iñork erekiko. Izt Po 85. Hekiei emateko ez diot zure amodioari edeki behar. Dv LEd 97. Ogei ontza bentaja / nezkion ereki. EusJok II 14. Edekiko zaitzuela Iainkoaren erresuma. HeH Mt 21, 43 (He, TB, Echn, Dv, SalabBN, Leon k(h)endu). Sibak khendu edo ebaki zion [buru] bat. [...] buru ideki hura [...]. Hb Egia 58. Ardi gajoari narrua ideki, [...] eta onekin bere gorputza estali zuen. Arr GB 65. Basa belharrak errotik idekiz. Prop 1876-77, 41. Lau pezetagatikan / emakume bati / lepoko estalkiya / nai zioten ereki. JanEd I 15. Edeki ezozu eskuetan duen diru undarra. HU Zez 60. Lur zati zenbeiten jokotriaz edo indarrez edekitzera. JE Bur 116s. Ahari hilari baizik ez diola arranoak begirik edekitzen. Barb Sup VI.
v. tbn. ReinEusk2 104 (Pamplona, 1565). ChantP 90. Ideki: Harb 274.
azpiadiera-1.1
Scipio-ek [...] etsaien artetik ideki zian bere aita. Egiat 256. Lehenik hiria / behar dügü ataki // Eta hantik ideki / moro arraza oro. 'Chasser' . Xarlem 990s. Bere ezpata idekirik [...] phikatu zakon beharri bat. SalabBN Mt 26, 51 (He athera). Adiskide baten urrats gaxto batetarik edekiteko. Const 20.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
