OEH - Bilaketa

692 emaitza VA bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 artez.
tradizioa
Tr. Usual en la tradición vizcaína; en la guipuzcoana se documenta Iztueta y en autores del s. XX, y al Norte en textos de autores antiguos como Etcheberri de Ziburu, Haramburu, Axular y Harizmendi (cf. además artezki en Leiçarrraga, que tbn. cita artezean ). En DFrec hay 3 ejs.
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (Lcc, Mic, SP ( -th- ), Lar, , H), artes (L-côte ap. A ).
Derecho, recto. "Derecha cosa, gauza arteza " Lcc. "Derecha cosa, arteza " Mic. "Droit" SP (que cita Ax 454). "Perpendicular", "rectilíneo" Lar. "Derecho, no torcido", "recto, derecho" Lar, . "Droit" H. " Artesa (L-côte), derecho, recto" A. Cf. IC III 238: "Llamado Artes porque era gentilhombre y muy derecho de cuerpo".
Egitea kurutze bat eskumako bost atzakaz ifinten diriala artez. Arz 27. Bigun, artez, zelai eta pozez betia da zerurako bidia. Astar I 127. Lenengo loan dago / bat arria legez / guztiz biribilduta / edo luze ta artez. Azc PB 323. Taketa lakoxe gorputz arteza. Kk Ab II 176. Aurki litekeen aritz artezenetik urkatuko zaitudala. Arti Tobera 283. Gurutz artez artan. Arti MaldanB 220. Egin eutsazan bizikleteari ikutu batzuk, zuzen-kirtenetik esku biekaz eldurik azkenean, ibilpidea bere, artez egoala ziurtu nairik. Erkiag BatB 74s. Goiko ezpana, meia ta arteza. Onaind STeresa 12.
azpiadiera-1.1.1
+artex (H).
Buen (camino). " Bide xuxen eta artexa, chemin droit (Ezerc. Izp.)" H. Cf. infra (2).
Behin ere makhurtu gabe, saihetserat ere aldaratu gabe, bide onari eta arthezari bethi ongi eta artez iarraikitzea. Ax 454 (V 296). Gauza miragarri bat da ikustea Misiño baten, largarik Deabrua ta bekatua, Zeruko bide arteza asten daben Arimak. LoraS 11s. Obra on eta santubak, zeintzuk dirian zerurako bide artezak. Astar II 283. Galduta dabiltzanak biurtu ditezala bide artezera. Ur BulaAl 56 (BulaV 35 artezera, BulaG 558 zuzenera ). Nere eskuakaz ekarriko dot bide artezetara. Ag AL 112. Semiari kalte andija egingo neuskijo, orain daruan bide artez ori ausiko baneutso. Kk Ab I 112. Autor-entzule onak daukaz, bide artezez zuzendu daien. Onaind STeresa 56. Norbaitek badaki segur aski biderik artezena beti hautatzen; nik, ez. MEIG I 256.
azpiadiera-1.1.2
Directo.
Eta badakizube zein dan modurik artezena, errazena, eta segurubena orduban ondo urteteko? Geure proximuak bigun, eta errukijagaz guztija onera ezartia. Astar II 184. Ortarako biderik artezena, otoitza. Onaind STeresa 128.
azpiadiera-1.2
2. (V-arr-ger-oroz-ple ap. A ; Izt, Dv (V), Dgs-Lar 9).
Justo; honrado, probo. "Justo, recto" Izt 66v. "Droit, juste" Dv. "Recto, justo" A.
Zergatik bethi aurkhitzen / [lege] hek baitire iustuak, / hek bethi artezak eta / hek bethi amulsuak. EZ Eliç 244. Eta bihotz arteza duzuen guziak Iauna baithan lorifika zaitezte. Harb 325. Neure baithan barrena espiritu artez bat eman diazadazu. Ib. 334. Hain da artez, iustu eta leial, non mundu guztiak ezpaitezake irabaz, ez korronpi eta ez bertze aldera itzul. Ax 437 (V 285). Iakob libratuko duzu / Zeren zaren arteza. Hm 117. Bizien da illen juez arteza. Arz 55. Jueza izango da entero arteza. Oe 84. Errege guztien Jangoiko arteza. CrIc 122. Jueza izango da entero ziur, arteza ta erruki bagea. EL1 31. Jaungoikuaren legia ta ordenia arteza, argija ta santuba da. fB Olg 12. Dala [...] jakinsu, alsu edo poderoso, artez edo justu, eta santuba. Astar II 45. Traturik okerrena on eta arteztzat eukitia. Ib. 174. Agiriko da artez ala okerrak dirian jaijegunian biarra egiteko ifini oi dirian atxakijak. Ib. 68. Bañan Gipuzkoatar artezak ez diralako aketsak, gezurtatu zituzten Napoleonen lozorro ames traketsak. Izt C 411. Au zan gizon arteza / biurrik bakoa, / Bizkaitar euskalduna / ta Markinakoa. Azc PB 85. Bere biotz artez da samurra. Ag AL 127. Noizbait izan leiteke laketua eta bidezkoa, besten bateri gatx egitea edo bizitza kendutea? --Bai [...], guda edo gerra artezean. Itz Azald 100. Gizon artezak, zuzenak egokia eta ez egokia berdin jotzen ditu. Ayerb EEs 1912, 177. Itxas ekaitsuan dabil Pedroren ontziya; ala ere ondatuko ez da, lemari artezak baidarama. J.M. Tolosa EEs 1913, 162. Gitxi lakoxe gixon arteza. Enb 91. Militarra zan: gogorra, baña arteza. Kk Ab II 174. Zu lango epaikari zuzenari yagokanez, epai ezin artezagua jaurti dozulako. Otx 20. Jaun artez ori! [...] Ezaitez baketu erri onegaz. Betor zerutik zure zigor arrigarria! Bilbao IpuiB 218. Iritzi artezez egiñiko liburu bat. Alzola Atalak 112. Erabagia artuta daukat / gizon arteza naizela. Ayesta 29. Bistan da, eta egunoroko telebistan ere bai, ez dela direlako leku likits horietan [unibertsitateetan] arte zuzenik eta artezik ez ikasten ez irakasten. MIH 367. Darabilzkigun asmo guztiak ere ez direla, geurok darabilzkigulako, artezak eta zuzenak. MEIG IX 59.
azpiadiera-1.2.1
(Tras gen.). Aren asmoen zintzotasuna, aren izakeraren arteza. Onaind STeresa 116.
azpiadiera-1.2.2
(Uso sust.). Justo, bienaventurado.
Nortzuk dira Eleizearen arimeari dagokoezanak? --Jaungoikoaren grazian dagozan artez guztiak eta eurak bakarrik. Itz Azald 45. Txarrak joango dirala kastigu betikora eta artezak bizitza betikora. Ib. 40. Artezen ilunbea edo Abrahanen senoa. Ib. 41.
azpiadiera-1.2.3
(Cuenta, etc.) correcta, bien hecha.
--Ogetalau erriel... bitxik... die... amabi... ta lengo txikidxe... die amabi erriel, txiki bet gitxiau, ezta alan enbrak? --Artez dau! Ort Oroig 38. Kontuak guri artez gustatzen zaizkigu. Arti Tobera 266. Emen dagoz paperak eta zer guztiak. Zor dagoana; ordaindua; arturenak. [...] Eta Bankuan zenbat dagoan, leengo egunean ikusi genduan biok. --A, bai. Artez egoala esan genduan, ezta? Erkiag BatB 165.
sense-2
II . (Adv.).
azpiadiera-2.1
1. Perpendicularmente, directamente. " Artez behatzea, guigner" SP (Interpr?). "Perpendicularmente" Lar.
Baldinba iguzkiak, bethiere ageri den bezala, luzeago egin behar du itzala arratsaldean, eguerdian baiño. Zeren eguerdian gaindik behera artez, eta arratsaldean saihetsetik, soslai emaiten baitu. Ax 192 (V 130). Begiratzen badezu artez ispillu batera, ekusiko dezu zere Itxurapen edo irudia. Mg CC 193. Gorputza zuzen makurrik barik / Tanbor nagosi bat legez; / beti erabilen bastoia dantzan / bira biraka nai artez. Azc PB 241. Ipiñi nagik artez eta egik yauzi aurrena. "Ponme bien derecho" . Or Tormes 33.
azpiadiera-2.1.1
(V-arr-ger-oroz-ple-gip ap. A ; Mic, SP (-th-), Lar, , H).
Directamente. "Derechamente" Mic. " Bide arthezari artez iarraikitzea (Ax)" SP. "Derechamente", "directamente", "en derechura" Lar, . "Directement" H. " Artez doa, va derecho" A. Cf. Dgs-Lar 11: "Artillería, es bascuence, artez-il-era".
Baldin erdietsiko bada, artez ibili behar da, aitzina joan behar da. Ax 468 (V 304). Bide onari eta arthezari bethi ongi eta artez iarraikitzea. Ib. 454 (V 296). [Karidadeak] emaiten deustelako bizitzea beste birtute guztiai, eta artez daroazalako. "Las endereza" . Cap 78. Nator zeu eriotzati da Ifernu arik (nora zinuazan artez) libretan. Urqz 25. Illten batzara orregaz infernura artez. CrIc 31. Etzan juan artez Kartagotarrakaz pelietara. Astar II XII. Lumakaz zerurantza / txoria doa artez. Azc PB 266. Ioan zan Aita / Kontzen gelara artez. Ib. 143. Eltzen da zuzen ta artez neugana. Enb 122. Gelditu ere gabe, etxera dijoa artez, buru-makur eta gogoa goibel. TAg Uzt 29. Urkamendira ginen biok joan artez, / geldiro ta nekez. Arti MaldanB 215. Beribil aundi astuna, tipirri taparra, beste nobedade barik, bere bidean artez ta nasai, Jaungoikoa ba, aurrera joatea. Erkiag BatB 44.
azpiadiera-2.1.1.1
(Decir, etc.) directamente, sin rodeos. " Esan netsanian nere asmua, erantzun zestan artez bere ezetza " Etxba Eib.
Esan jira bira gabe, artez ta zuzen. Mg CC 160. Ez ebalako argiro ta artez autortu; atxakiz ta itzulbidez bere pekatua edertu ebalako. GGero 335. Ez zara azartuten alan argiro ta artez berba egiten murmuretan dabenari. fB Ic II 200. Emoten dozu auzi edo kerellia, bestiak lapurra, ordija edo (esan daigun artez) putia esan deutsulako. Astar II 29. Konfesoreari bere pekatu guztiyak artez esatia. CatLlo 61. Itanduiozu ispiluari, / ta ak artez erantzungo dau. Azc PB 123. Burutasun onetxegaz loak artu nendun, da gero... baie artez berba egin bear da. A BGuzur 131. Ba-nijoa artez nere esan au finkatzera. Vill Jaink 72. Ori entzunik, bide-lagunak artez diñotsa Nikanor-eri. Erkiag BatB 113. Artez ta zuzen esanak. Gazt MusIx 164. Baietza zelan emon dozuen / artez, zuzen da benetan. FEtxeb 146.
azpiadiera-2.1.1.2
Directamente, de modo directo; sin intermediarios.
Bi bekhatu suerte dira, begiz begi eta artez Elizagizonari kontra dagotzanak, Elizagizonaren etsaiak eta galgarriak. Ax 361 (V 239). Iru leelengoak [petiziñoak] doaz artez, eta begiratzen dabee Iaungoikoen honreagati. Cap 36. --Zeinbat era edo modutara ekarri leite Jainkua testigutzat? --Bitara; bata artez, edo argiro, bestia albotik edo ziarretara. CrIc 57. Nai datozala artez bere eskutik, nai zearretara bere aginduz beste batzuen eskutik. LoraS 124. Eskatu bear deutsagu Jaungoikoari, santuai legez? --Ezetara bere ez; Jaungoikoagana zuzenduten gara artez eta osoro, grazia guztien asiera eta emollea dan legez. Itz Azald 68. Artez, zuzenean eta bitarteko gabe, Kreatzailleak berak sortu izan du. Vill Jaink 73. Kausa urbillak Jainkoaren eskuetan tresna edo mutil batzuk bezala dira, eta oiek utzirik artez iturburura joatea ezta ain makur aundia. Ib. 32. Emili Orozkok gañera beste eleki bat ere aitatzen du, olerkari mistikuari artez eragin ziona: karmeldar oñutsen konbentuetako olerti-loraketa dalakoa. Gazt MusIx 159. Platonek ere sakonki eragin zion Fray Luisen gogamenari, naiz artez, naiz Kikeronen, platoniar berrien eta Eliz-Gurasoen bitartez. Ib. 62. Altunak, zeharka nahiz artez, "Larramendiana" berria ere idatzia eta argitara emana eskaini digu. MEIG V 100.
azpiadiera-2.2
2. (Lar, , H).
Justamente, de manera justa; rectamente, como está mandado. "Enderezadamente [...] lat. recte, juste" Lar. "Rectamente" Ib. "Barras derechas, gabiltzan zuzen, goazen artez " Ib. "(A las) derechas, andar, zuzen, artez ibilli, lat. probe, ex virtutis norma" Ib. "(A) tuerto o a derecho: oker edo artez " Lar, . "Droitement" H.
Utzi nahi badigu kontzientziari, bera da asko, errebelatzetik begiratzeko, artez eta xuxen erabiltzeko. Ax 422 (V 273). Eta hark erakusten deraku zer dagokun ongi eta zer gaizki: noiz goazin makhur eta noiz artez. Ib. 420 (V 272). Zuk uste dozu ondasun areek [zure aidiak] modu onian irabazi zituzala. Orra zelan uste dozun zuk artez etorri jatzuzala. Astar II 157. Parisko itsuak ebatziko yoek artez nai zear. Zav Fab, RIEV 1907, 534. Artez ibilirik lurrean eldu nadintzat zeu zeruan ikustera. EL2 102. Amarren-primiziak artez egin ezpadozuz. Ib. 139. An etzan urkamendirik / zutik ilteko bizirik, / petxu txikiak / ta kontu argiak / egozan inon ez legez / ain ebilzan gauzak artez. Azc PB 213. Errijen ogasuna zuzen eta artez irabiltzeko. ForuAB 71. Danok gabiz etxien bata baño bestie artezago. Kk Ab II 58. Ba-dakit, ene jauna, esan dagitsudanian asarre gorrittan jarriko zareana, ta artez be artez egingo dozu. Otx 142. Eder ezpaita, artez eskatzen duna, mugaitz izaten beartzea. Zait Sof 140. Baiña okerrekoen bat egiten baeustana egin, jakingo dona gero nor nonan. Artez ibilli bada-ezpadan be. Bilbao IpuiB 130. Begira, neska, nirekin artez ibil... Eztut nik txantzetan ibili nahi. Arti Tobera 288.
azpiadiera-2.2.1
Correctamente, bien (desde un punto de vista no moral).
Hala gizon koleratuak ere eztu ezagutzen noiz mintzo den ongi eta noiz gaizki; noiz dohan artez eta noiz makhur. Ax 283 (V 189). Daukanean gizonak kriadu asko, batzuak besteakaiti, eztaude gauzarik egiten artez. "Nunca hacen cosas a derechas" . Mic 6. Au inpresorearen faltea izan da [...]. Baia onelango faltak irakurten dabenak artez esango dituz. Oe 168. Danak egozan errezua artez esan eziñik. Kk Ab II 90. Ixen ori artez oguzi eziñik. Otx 169. Bardin ixango yatzu zein an jo zein emen jo [...]; artez diñot? Ib. 35. Erri-lanarijen mallak artez aztertuko dauz. "Escrupulosamente" . EAEg 9-10-1936, 7. Beti dabilkio asarreka, lanera berandu eltzen dala, kontuak atzeratu egiten yakazala, Nikanor-ek ez dakiala naikoa, kontuak gero ta ugariagoak jasean eta artez erabilteko. Erkiag BatB 55.
azpiadiera-2.2.2
--Ikasi, ta nola? Ta zertarako ikasi, ikaste oien bitartez neronen, edo besteren ontasuna arkitzen ez ba dakit? --Artez ua, ori dek. Asi adi lanean. ABar Goi 45.
azpiadiera-2.2.3
Luurreko kriatura guztiak zuzen eta artez gordetan ditubee Jaungoikuak imini eutseezan ordena, lege ta egitade edo izate modubak. fB Ic I 12. Emongo deustazula zeure bear dodan argitasuna, laguntzea, ta grazia zeure aginduak artez gordetako. EL2 246.
azpiadiera-2.3
3. ( VocCB ).
Con certeza. " Artez (V), rectamente, ciertamente, con seguridad" VocCB ( Dv, que traduce de manera inexacta "adroitement").
Zuzen, artez, argiro ta ziatz, nos, nun, zelan, zeinbat, zegaiti ta zetaragiño dirian, guztia daki Jaungoikuak. fB Ic I 43. Egin izan dozunez alan dalakoan eztalakoan, gauzea artez yakin bagarik. EL2 136. Artez eta argiro erakutsi eudien, zelebretan zan yaiya zala Ama Donzelliaren sorrerakoa. Ur BulaAl 12. Baina zirealez bi biak bata lez / ezin igarri zan artez. Azc PB 152. Eta bear da topau modua / iakiteko artez negu eta udan / katua nun dan. Ib. 45. --Norberak bere burua il al leike, edo imini al leiteke, bere bizitzea galduteko arriskuan? --Atarako asmua artez daukala, iñozbere ez. Itz Azald 101. Darausakana ulertzen ote duk? egiz ta artez yalgitzen al didak? Zait Sof 172.
azpiadiera-2.4
4. (V-ger-gip; A Apend).
Al momento, inmediatamente. " Ekarri ura artez: inmediatamente" A Apend. " Ártes eiñ: hacer con idea y pronto" Iz ArOñ. "Ahora mismo" Holmer ApuntV.
Itanduiozu ispiluari, / ta ak artez erantzungo dau. Azc PB 123. Arina benetan zan artez topetan / biotzen argal-uneak. Ib. 152. Alan esan errian / ta alan inguru guztian, / ta nobioak / berba bakoak / alan iakin eban artez / kartatxu baten bitartez. Ib. 162. Gudua da Afrikako / Simoun gorria lez, / txingortuten dabena / ukutuezkero artez. Ib. 274.
azpiadiera-2.5
5. Favorablemente.
Konturatuko ete da iñoiz, ogei milla erreal gitxiago dituanik Bankuetxean? Ez beste urte-erdian, gauzak artez ta euren senean badabiltz. Erkiag BatB 170.
azpisarrera-1
ARTEZAK BEHERA, ARTEZA BEHERA.
" Arteza beera (V-arr-oroz), verticalmente" A. " Artezak bera jatsi menditik, [...] bajar un monte en directo, en vertical" DRA . Cf. supra gaindik behera artez en Ax 192 (V 130).
azpisarrera-2
ARTEZAK GORA.
" Artezak gora igon mendira [...], subir . un monte en directo, en vertical" DRA .
Ipiñeko eleiz-barrutiek auxe inguru au egiten dau: [...] Artzen dituz oneik barruen, eta Altamiñapeko Errotaetxen eta artzaiñen txaboletara, eta oneik barruen sartu barik, artezak gora Gorbaieko Kurutzera. Akes Ipiñ 17.
azpisarrera-3
ARTEZ-ARTEZ.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (V-gip; Lar, Hb, H).
Directamente. "Decimos banoa artez artez, voime en derechura, derechamente, y a los caminantes dirigimos con la misma voz zoaz artez artez " Lar (s.v. arte, facultad ). " Xuxen-xuxen, [...] artez-artez, tout droit" H (s.v. xuxena ). " Beizuko zabaletik aurrera, artez artez, edo lau lau Elgetara " Etxba Eib.
Beste bekatuekin ofenditzen da Jangoikoa zearretara ta albokerara bezela, ez artez artez, arpegiz arpegi. Mg CC 241. Munduko gauzetan emonik denporia, deritzagu artez artez guazala zerura. Astar II 22. Begiratu eutsan artez-artez arpegira. Ag AL 102. Eta goralbenen azkena ixaten da Don Kazinttok esatia bera dala arexen jatorrikua, artez-artez, seme nagusirik seme nagusira. Kk Ab I 87s. Ba-dua artez-artez jauregira. Otx 178. Ta Garbiñe artez-artez Ama Birjiñaren aldarera etorren. Bilbao IpuiB 142.
azpiadiera-1.1
Jakin gura dau Aiuntamentuen eretxija, eurok diralako artez-artezen erakutsi leikiezanak errijaren gurarijak. " De un modo directo" . (1917) ForuAB 73.
azpisarrerakoSense-3.2
b) (Estar, etc.) tieso, totalmente recto.
Astua, jauna, belarrijak artez-artez dittuzala egon da guri zeletan, nik amari esaten ixan dautsadana entzuten. Otx 177.
azpisarrera-4
ARTEZ-BEHAR.
Necesidad de justicia.
Zuzena da izan, baiña, zelan esan negi, Aren artez-bearrak beti erabilli oi dau, buztarturik lez, maitetasuna, parkatu-naia. Erkiag BatB 199.
azpisarrera-5
ARTEZEAN.
azpisarrerakoSense-5.1
a) "(S), junto a" A. Leiçarraga (Decl ã 7r) da artezean, heinean y eretzian como equivalentes suletinos de aurkhan.
Ain egin jat atz andia / neure zilonen artezean. Lazarraga A19, 1190r (quizá podría tbn. interpretarse 'en lo que está situado perpendicularmente a mi ombligo' o similar).
azpisarrerakoSense-5.2
b) Directamente.
Eta zearretara ez eze, baita artezean eta aurreti bere esetsi bear deutsezu izkune eta bezu deungai. EL2 83. Esaik artezean, da ezaite ibilli olango lelokeriak erantzuten. Kk Ab II 111.
artez
<< 1 arte 0 / 0 artilleria >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper