OEH - Bilaketa

97 emaitza Ci bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
desegin.
sense-1
(V, G, L, BN, S; SP, Urt I 40, Ht VocGr 347, VP 20v, Lar, Lecl, Gèze, VocCB , Dv (V, G), H), desegindu (Mic 6v, VocBN , Dv), desein (Bon), desin (AN-egüés-ilzarb-olza, B), deseindu (G-azp, AN-ulz), desindu Ref.: Bon-Ond 157; A; Lh; Lrq; Izeta BHizt 567; Elexp Berg (desegiñ); EAEL 61 .
Deshacer(se), destruir(se); derretir, fundir, disolver; anular, revocar (una sentencia, una culpa, etc.); descomponer (el ánimo, el semblante, etc.), (hacer) desvanecerse. Leiçarraga emplea desegiten den(a) como "perecedero". "Défaire, détruire" SP. "En todas las significaciones que el castellano tiene en el verbo deshacer, es en bascuence desegin" Lar (que da desegin en infinidad de acepciones; cf. p. ej. "consumir, deshacer", "consumirse", etc.; y junto a Añ: "asolar, destruir", "derrotar al enemigo", "desmoronar", etc.). VocBN distingue entre "desegin, adj., défait, affaibli en apparence" y "desegin, desegindu, défaire, détruire". "(Fig.), se décomposer, en parlant des traits de la figure" Dv. "Derriba, ha derribado, deseiten du / desegindu du (AN-ziganda)" EAEL 61. "Beatles aspaldi deseindu zan; aiek aspaldi deseindu ziren" (G-azp). En AxN se explica higatu (66) por desegin. Cf. VocNav: "Deshecha, derrota, dispersión. La deshecha llaman en Navarra a la dispersión final del Ejército carlista en 1875". Tr. Bien documentado desde los primeros textos en todos los dialectos, excepto en vizcaíno, donde no se encuentra hasta Barrutia (cf. antes en el vocabulario de Micoleta); disminuye considerablemente su uso en la 1.a mitad del s. XX, sobre todo al Sur (sólo se encuentra en Lizardi y, como explicación de zuzitu, en Kirikiño (Ab I 24)). Aunque se recupera posteriormente, sus contextos semánticos se restringen en gran medida, salvo excepciones. En la acepción de "derrotar" es más común en los textos septentrionales, aunque se encuentran ejs. meridionales desde fines del s. XVIII. En la de "reparar (un daño, error, etc.)", en cambio, es más común al Sur (v. infra ). Como "consumir, gastar" sólo se documenta en Iztueta. Sólo hemos encontrado el imperativo fuerte en CrIc (142 desegizuz ). Desegindu (sust. verbal desegintzen ) aparece en Ochoa de Arin (23, -gintzen 79), Barrutia (y -ginzeko (Acto 391), pero ib. 378 desegingo ), Iztueta (que emplea alguna vez tbn. desegiten ) y algún autor moderno. Al Norte hay desintzen en HazpKalb (137). Por otra parte, López emplea alguna vez deseiten . En DFrec hay 105 ejs. de desegin y 2 de desegindu .
Arresi <-ci> guzia deseginik. Amendux 8. Ura element kaduk eta desegiten den bat izanagatik. Ins G, 7v. Elementak beroz deseginen dirade. 2 Petr 3, 10 (He, Ol urtu, TB ez deustu, Dv urratu, Ker, IBk ezereztu, IBe suak desegingo ditu ). Diote ezin Amians desegin duela partida bat eta barnekoak miserikordia eske daudela. CartEsp 453. Borra eta desegin dezagun demonioak ene kontra daukan eskritura. Ber Trat 88v. Beldurrez desegin zaiztan indarrak. Harb 334. Gau eta egun haren mainatzen eta errekaitatzen, bere burua deseginik, hari behar du. Ax 488 (V 316, que traduce, muy libremente, 'desviviéndose'). Tontoak zer daki egiten? Ontsa eginaren desegiten. O Pr 446. Idiak herziak deseginak dituenean. Mong 590. Anulaturik edo desegindutzat emanik. OA 150. Desegindu beiz zeure argiak / gure biotzetako odei guztiak. Acto 409s. Heriotzea desegiñen da eta ezeztatuko. Ch III 47, 2 (Mst akazatu, Echve akabatu, Ol suntsitu, Pi ondatu). Desegin zazue tenplu hau eta hirur egunik barnean nik dut berestaturako. He Io 2, 19. Desegin zuan Jainkoak argi ura izarrak egiteko. Lar SAgust 11. Nere kontrako sentenzia desegin ezazu. Cb Eg II 67. [Lili bat] bilduz geroz fite zimurtzen edo deseiten baita. AR 262. (47 desegiten <dezz->) Bere odolak dauka / birtute andija, / guztiz desegiteko / gerragin guztija. Iraultza 168. Holako lagunekin / Laster da desegin / Satan gaixtoa. Monho 94. Zenbat denporaren buruan desegiten dan hostia konsagratu edo ogi itxura. Mg CC 239. Ezkontzako berba desegin. CrIc 170. Ez da inos desegingo <-do> San Juan Bautistaren esan au. Mg CO 231. Nekepeturik zagozan egunean desegingo dira zure bekatuak, lei otza eguzkiaz legez. NekeA 226. Nabuko-Donosor Erregeak desegin eta preso eraman zituanean Juduak Babiloniara. AA III 331. Nere aurpegia guzia desegina, horitua, behatzen dioten guziak izitzen dituela. Dh 119. Pasaporta desegin Ankonako hirin / eta presu ezarri Toskanako lürrin. 'Je perdis mon passeport' . Etch 186. Kareak desegiten du txit ongi buztin lurra. It Dial 45 (Ur desegiten, Dv phorrotzen, Ip xehekatzen). Kea bezala desegin ziran. Lard 91. Desegiñik aldebatera ta betiko bere arerijuen alegiñak. (1860). BBaztarN 189. Deseginik dudak. Ur BulaAl 18. Etzazei pensa ni xin nazala legiaren dotrina desegitra. Hual Mt 5, 17. Athea idekitzean farrasta bat egiten dio bihotzak, desegiten zaio begithartea. Laph 114. Jaungoiko onak [...] desegin lezake gabeko illuntasun au. Bv AsL 118. Bere erejiya desegiñ zezala eta ezperen merezi zuen eskumikazioa emango ziola. Arr May 165. Segur, hamar pusketan / nintzake desegin. Zby RIEV 1908, 766. Eta zenbat desegin zuen bere baitan [gizonak] Jainkoaren itxura. Lap 158 (V 70). Nire adimeneko argitxoa ainbeste urte erreskadaren zear barrura sartuko da, gizaldi luzarokoen laiño baltz astun guztiak desegingo ditu. Ag AL 9. Mundu berri bat zarrez desegiñtzen dijoan anziñako munduaren ordez. Ant Ezale 1899, 2a.
( s. XX) Aziak [...] usteldu ta desegitea bear izaten du landarea ernaraziko badu. Ldi IL 154. Aita Sainduarekilako antolamenduak desegin. Zerb IxtS 112. Mithoa desegin. Txill Let 80. Desegin da betiko gure batasuna. Xa Odol 207. Gorrotorikan txikienikan / baldin bazuan, desegin. Uzt Sas 344. Kaltegarri dala uste dabe komentu barri au lendik dagozan lekaidetxeentzat. Ortik, ba, desegin bear da. Onaind STeresa 72. Aundidurak desegin arte. Ostolaiz 75. Piñadi asko deseginda itxi zituan. Gerrika 118. Lehengo kapera desegin balinbazen. Larre ArtzainE 317. Bere izena, hil orduko, desegiten hasia da. MIH 130. Sor daitezkeen eragozpenak desegiteko. MEIG III 48. Demokrazia desegin. MEIG VIII 38.
azpiadiera-1.1
Matar.
Eta anhitzetan sura egotzi dik eta urera, desegin lezanzat. " Pour le faire mourir" . Mc 9, 22. Zer eginen du bada mahasti iabeak? Ethorriren da, eta deseginen ditu laborariak. " Exterminera" . Ib. 12, 9. Desegin zituen hetarik gehienak, eta bertzeak eman zitzaizkon ihesari. Lg I 292.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.).
Tenple desegina arreginen. Io 2 (tít.). Anima gelditzen da desegiña ta galdua. Ag Serm 208. Kristoren dotriña / dago desegiña. MendaroTx 81. Berehala itzultzen da begitarte desegin batekin. Ahapetik erraiten diote: --Xahu gira! Nausiak! Goazen hemendik! Lf Murtuts 31. Basorik / deseginena, / hondatuena. Arti MaldanB 198 (210 desegindu ziren). Atso gaizoa desegina gelditu zen. Etchebarne 64. Hormak Gernika deseginaren airetikako argazkiz blei. MEIG I 256.
azpiadiera-1.3
Desatarse (la tormenta). Cf. Or Mi 93: Ekaitza urtu daitela urruti, y VocNav: "Deshecha de nieve, fuerte temporal de nieve (Salazar)".
Aren kontra deadar gogorrakin biurtzen zan. Tormenta desegin onetan, [santuak] orazio geiago ta penitenzia andiagoak egiten zituen. Cb Just 96.
azpiadiera-1.4
Deshacerse (de), desembarazarse.
Adiskideaz desegin nahi denak, adiskidetasuna hautsi nahi duenak. Ax 51 (V 33). Munduko gauzetatik nere biotza desegiteko. Cb Eg II 89. Onets ezazu desegin nadin lehenik etxean ditudan guziez. Lg II 144. [Garbitokiko arimak] eztauke beste pensamenturikan gorputzaren lokarrietatik desegin ziran ezkero. Ag Serm 247.
Reparar (un daño, un error, etc.).
Lengoak desegitea, nere eskuan balego, milla bizitzaren kostuan baliz ere. Cb Eg II 56 (Dv LEd 107 lehenekoak desegitea). Zenbait huts egin baduzu, lehia handirekin / zin-zinez nahi tutzula hek guziak desegin! Monho 50. Zelan onelanguak desegin eskandalu ta arimetan egin ditubezan kaltiak. Mg CO 219.
Desegin biar dogula lotsaari au, kendu geure izen onari ezarri deutsagun zetaka ta ugarra. Mg PAb 210. Zer ote da bada, oker oek desegiteko, guk egin bear deguna? AA I 531. Nork adierazi bekaturako bidea ematen duanak, zer kalteak egiten dituan, ta nola desegin kalte oek. AA III 562. Bere gaztetzako zorakeri ta erakutsi okerrak alegiñean desegiteko. Aran SIgn 80. Berak egin daben kaltea berberak aguro desegin daiala. Ag AL 82. Izan ere zenbat ote ziran, desegin bearreko kalteak. Berron Kijote 41. Onela, bada, desegin zuan Don Kijotek irain ura. "Deshizo el agravio". Ib. 62.
Etxe artan gero jarri ziranian Santa Klara ta bere alabak, etzuten desegin pareteko zulo ura; ta gaur dan egunian ikusten da orañdik. Bv AsL 45.
azpiadiera-1.5
Consumir, gastar.
Ibillera balioso oetan desegindu zeban bere hazienda. Izt C 488.
azpisarrera-1
EZIN DESEGINEZKO. "Qu'on ne peut défaire, indélébile" Dv.
desegin
<< 1 bortxa 0 / 0 2 egun >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper