OEH - Bilaketa

151 emaitza zerga bilaketarentzat

Sarrera buruan (23)


Sarrera osoan (128)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
muga.
tradizioa
Tr. De uso general desde Etcheberri de Ziburu en todas las épocas y dialectos. La única forma documentada es muga, con la excepción de un ej. de mua en Txirrita. En DFrec hay 293 ejs.
sense-1
1. (Lar, , H).
Límite, barrera (fig.); limitación. "Barrera, límite" Lar. "Limitar, restringir, mugatu, mugak ifiñi " Ib. (v. tbn. Añ). "Propasar, [...] (c.) muga [...] irago " . v. mugarri. Tr. Al Norte se documenta en Etcheberri de Ziburu, Haramburu, CatLan, CatS, Inchauspe y en autores modernos. Al Sur, se encuentra desde principios del s. XIX y su uso aumenta notablemente en el s. XX.
Kreaturen podoreek bere mugak dituzte. EZ Man I 6. O Iainko muga guziak eternalki bat itutzuna! Harb 403. Haren perfezionek ezpeitüte mügarik. CatLan 23 (tbn. en CatS 19 ezpeitie mügarik ) Alan gerra, zelan bakiak ditube euren muga, eskubide ta legiak. Mg PAb 217 (206 mugak imini ). Ez urten zeure Arimeko Aitak dirautsun muga ta neurritik. EL1 79 (v. tbn. LoraS 131). Lotsa onaren mugetatik irten gabe. AA III 553. Amurioak ardüra eztü ezagützen mügarik. Ip Imit III 5, 4 (SP, Ch neurririk, Mst baragallürik, Ol erabiderik, Pi erarik ). Askotan pekatu mortalaren mugetan arkitzen zera, eta muga oriek igaro badituzu ere eztakizu. Arr May 107. [Aiuntamentu] bakoitzak bere mendekoai zergak edo kontribuzioak jartzeko gogoan artu bear dituan mugak argi ipiñi. ForuAG 253. Zer bidezko ta zer bidegabe, itzen zer-esanen mugaetan akika ari zan bitartean. Anab Usauri 119. [Artikulu orrek] eskribatzalle guziori muga bat erakusten digu. Ldi IL 82. Lantegietan emakume ta gaztetxuen lanari mugak ipiñi dautsaz legeak. Eguzk GizAuz 31 (v. tbn. Ag AL 120 muga gogor bat ipini ). Zillar edo txartel biurtutako dirua muga batez goitik eukitzea debekatu egiten zuan. EAEg 7-2-1937, 1003. Zuen gogoak, ezin asea, ez du jasaiten mugarik. Iratz 179. Goputza ia legorraldiaren mugan nedukan. Or QA 176. Eztiozu bere ausarkeri ta lotsagabekeriai sekula mugik jartzen. Etxde JJ 30. Iakiñean berriz ez duzu mugarik. (Ps 146, 5). Or Aitork 9. Eriotza, bazter ez-ezagun ori: bere mugak berriz igaro ditzazkean bidaririk ez. Txill Let 63. Nori esker othe du Idaien eremua berriz ere gizon-adimenduaren mugen artean kokatu? Lf ( in Zait Plat XIV ). >Infinitua, ez mugarik eta ez neurririk eztuen izaki. Vill Jaink 128. Griña oni bere neurriak, bere mugak ezarri dizkio. MAtx Gazt 40. Haren ausartziak, [...] etzuen mugarik. Ardoy SFran 101s. Gauerdian nago / romantikuen ugartean / izatearen mugan / mugaren mugan. Lasa Poem 74. Pixuak eztu gero mugarik / zeuk ezpadiozu jartzen. MMant 73. Goiz guzia pilotan arizan [...] eta aratsaldean berean Baigorriko bideari lotu! Holako batez ikasten baitziren nun dauden gorputzaren mugak eta neurriak. Larre ArtzainE 153. Giza-ezagueraren mugak hobeto ezagutzen dira gaur. MIH 89. Bazituen bere mugak, [...] diruz gaizki hornitua zegoelako, besteak beste. MEIG VIII 87. Filosofiaren eta zientziaren arteko muga ilunetan. Ib. 40.
v. tbn. LE Doc 283. Lard 210. Itz Azald 150. Lh Yol 22. Inza Azalp 108. SMitx Aranz 89. Munita 141. Mde HaurB 93. Zait Plat 121. Onaind in Gazt MusIx 157.
azpiadiera-1.1
(Como segundo miembro de comp.).
Atseden-mugetan. Ol Imit III 23, 1 (Pi atseden-mugetan ). Zoritxar gabe erio-muga igaro. Zait Sof 99 (153 bizitza-muga ). Amets-mugara eldutzen dator / eta gaixoak jakin ez! SMitx Aranz 24. Aingeruak toki-mugarik ez badu ere, izan muga bayun. Or QA 60. [Legearen] esi-muga urratzen dunak. Etxde JJ 158. Debeku-mugak ukituaz. Berron Kijote 222.
azpiadiera-1.2
Barrera, límite (en el tiempo).
[Jaunak] ipiñi die gure urte, ill, aste eta egunai beren neurria, eta ez gera muga onetatik aurrera igaroko. AA I 403. Umearoaren muga gainditu ondoren, gaztearoan. TAg Uzt 51. Urteen kateak baditu bere mailla ta guneak. Muga berezi ta oargarria, ostera, ogei urte ingurukoa. Erkiag BatB 153. 1888an jaio Gipuzkoako Orexan, [...] eta aurten hil Añorgan, [...]: horiexek dira Orixeren bizitzaren mugak. MIH 259 (v. tbn. MEIG IV 129).
v. tbn. Etxde JJ 13. Zait Plat 42.
azpiadiera-1.2.1
[Lan] guztiei zortzi orduko muga bardiña ipintea egoki dan ala ez. Eguzk GizAuz 32. [Bertso auek] eun urteko muga bizi bizirik igarotzeko, zenbat aldiz kantatu izan ote dira? (In MEIG III 52 ).
sense-2
2. (V?, G, AN, L ap. A ; Volt 119, SP, Urt, Ht VocGr 313, Lar, , Lecl, Arch VocGr, Gèze , Dv, H).
Hora, tiempo, era, etapa; ocasión. " Zer mugaz? à quelle heure? Zer mugako hara zineten? pour quelle heure êtes-vous arrivez là?" SP. "Hora cibi, jan muga, jateko muga " Urt V 16. "Lance, ocasión, parada, muga " Lar, . " Bere mugan, en son temps" Lecl 131. " Zer muga da, quelle heure est-il?" Ib. 134. " Ez da oraino muga, il n'est pas encore temps. Muga deno, pendant qu'il en est temps" Dv. " Ezkontzeko muga du, il a l'âge, le temps de se marier. Hiltzeko mugara ethorria, parvenu au temps, à l'âge où l'on meurt. [...] Muga berean, au même temps, au même moment. [...] Emadazu asti eta muga, donnez-moi du loisir et du temps" H. "Ocasión, época, oportunidad" A. En AxN se explica mena (188) por muga. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Etcheberri de Ziburu hasta principios del s. XX. Al Sur se encuentra en V. Moguel, Azkue (BeinB 60) y Gaztelu.
[Erromako hiria] muga hartan inperio hain zabal banatua. EZ Man I 64. Iesus muga premiazkoan mundura ethorria. EZ Man II 174. Lurreko fruituak zuek / ditutzue guardatzen, / bere mugetan uriez / eta ihintzez freskatzen. EZ Noel 158. Bildu behar den denboran eta mugan ereitera [doha] . Ax 178 (V 120). Muga baiño lehen, illeak ere [urdindu] . Ib. 279 (V 187). Lurrean iagoitik eztela / izan xipirik ez gehienik, / zein bere mugan hil eztenik. O Po 51. Iguzkia ilkitzetik, / etzite mugaraino. Hm 150. Hobe da orai muga denean bere egitekoei behatzea. SP Imit I 23, 5 (Mst ordia hun deno, Ip, Leon ordu deno ). [Penitent hek] muga batetakotz begiratzen dira bekhatu egitetik. SP Phil 27 (He 26 zenbait denboretakotz ). Eztu muga edo lekhu suerte baten hartzeko beharrik bere debozionearen bizteko. Ch II 1, 7. Familiako aitak baleaki zer mugaz ethorriko diteken ohoiña, [... He Mt 24, 43 (Dv zer mugaz; TB, SalabBN oren, Ip, Leon t(h)enore, Echn, Samper, BiblE ordu ). Debozionezko pratika hauk, muga guziez orobat egiñ daitezkenak dire. He Gudu 143. Muga eskastuko zautzu. (1775). CantIzp (ap. H, que traduce "le temps, le loisir"). Bihar, muga huntan berean, egorriko darotzut. Lg I 264. Ethorri zenean yateko muga, Jesus yarri zen mahainean. Lg II 252. Etorriko al dira egun paketsuagoak guretzat; gaitzak dituzte beren mugak ta aldiak. VMg 31. Egiteko umeak ia muga ethorria. Gy 237. Nora abia barkhamendu eske? Bainan ez da gehiago muga. Dv LEd 267 (Cb Eg II ordua ). Heltürik zen Mariaren emerditzeko müga. Ip Hil 90. Muga ontan, / uts egin nun egan. "En este trance" . Gazt MusIx 235. "Este lance" . Muga bakar onen zai. Ib. 237. Badirudi, beraz, ez dugula muga txarra orain, ikasgosea gehitzen eta larritzen hasi zaigun une honetan. MEIG V 69.
v. tbn. Arg DevB 2. Gç 44. Mih 104. Monho 44. Dh 46. Arch Fab 11. Atheka 70. Prop 1906, 41.
azpiadiera-2.1
(Con reduplicación intensiva). " Eguerdi muga-mugan da, il est midi sur le point, sur la limite précise" H.
azpiadiera-2.2
(Como segundo miembro de comp.).
Salbazaliaren sor-mügaren haidürü. Ip Hil 89. Maite-muga zalako, / itsuka jausi nintzan. "Por ser de amor el lance" . Gazt MusIx 235.
azpiadiera-2.3
(L ap. A ; Dv, H).
"2.º estación del año (EZ); 3.º témpora (O)" A.
Barur egik ieigeietan, / berrogeian, laur mugetan. 'Pendant le Carême et aux quatre temps' . O Po 54.
azpiadiera-2.3.1
Barur ezak Garizuma guztia, / halaber laur denborekin Sainduen bijilia. / Eztezakela haragi ian aiphatu mugetan. EZ Man I 32.
azpiadiera-2.3.2
"Solsticio, eguzkimuga " Lar. "Solsticio, estival, udamuga; hyemal, negumuga " Ib.
azpiadiera-2.4
(S ap. Lrq ; VocBN ).
"Échéance d'un terme" VocBN . "Terme d'un temps" Lrq. v. MUGAN.
Ilhabetheen muga / iragan ondoan, / sorthu zen zureganik / Jainkoa munduan. 68.
sense-3
3. (Lar, , Izt 51r, H).
Final, límite, extremo. "Fin, límite" Lar, . En AxN se explica xedera (458) por mugara. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu y autores suletinos, y al Sur en autores de los ss. XIX y XX.
Eztukete ene penek bada noizbait mugarik. EZ Man I 100. Iguzkia illkhitzen den / lekhutik sartzerako, / lauda bedi iaun onaren / izena mugaraño. EZ Eliç 259. Heldu denian leze et xillo haren tinira eta mugala. Tt Onsa 67. [Ni nüzü] mügarik eztian bizitzia. Mst III 56, 1 (SP mugarri gabeko, Ch fiñ gabeko, Ip eternal, Ol, Pi betiko ). Noiz árteo, Jauna? Betíkos, mugarikgábe. O penásko bizitza! LE Doc 279. Zu zera gauza guzien Asiera eta Iturburua, eta guzien Iraupena eta Muga edo Fiña. AA CCErac 293. Lenbaitlen akaberako mugaraño iritxitzearren. 'Llegar presto al fin' . Aran SIgn 64. "Berela, berelaxe, zaude pixka bat". Baiña "berela, berela" orrek etzun mugarik. Or Aitork 193 (v. tbn. Eus 299). Ez dago, agian, gure eskuan amaika bideren mugarik. Erkiag Arran 150. Asiera da, eta ez muga. Vill Jaink 90. Bizitza motx aren mugan. Zendoia 158.
v. tbn. Egiat 244. Ip Hil 104. Ag G 127.
azpiadiera-3.1
Azaro muga urratu orduko. Etxde JJ 179. Bide-aldatzerik larriena, halere, azken mende-mugak ekarri ziguna dugu. MIH 58.
azpiadiera-3.2
(Como segundo miembro de comp.).
Amar edo amabi oinkada gelditzen zitzaizkan mendi-muga ukitzeko. TAg Uzt 267. Gaizka-muga, onik, azaldu ezadazute! 'El cumplimiento de mi salvación' . Zait Sof 126. An aldatz-mugan, / Zeruak itxogiten / zion. SMitx Aranz 18. Bide bakoitzak bere bide-muga du. Txill Let 125.
sense-4
4. (gral.; SP, Ht VocGr 365, VP , Lar, , VocBN , Gèze, Dv, H), mua Ref.: A; Lrq; Satr VocP; Iz Als; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 224s .
Frontera, raya, barrera; límite entre dos territorios; término, territorio (en exprs. del tipo -(r)en/-ko mugetan...). "Lindero" VP 59v. "Lindero, linde" Lar (v. tbn. s.v. alindar, acotar montes, apear tierras y atmósfera ). "Cancel, término, raya" Ib. "Hito que divide los términos" Ib. "Raya, término, confín", "límite", "mojón", "término, mojón" Lar, . " Aberatsa da eta bere lurren mugak ere eztitu ezagutzen, [...]. Zure eta ene onthasunen mugek elkhar iotzen dute, [...]; 3. borne [...]. Mugak ezartzea, ifintzea alhor bati, [...]. Noraino dohan Haltsuko lurra Iatsuko alderat, mugek erraten dute, [...]. Bi herriak mugaz muga dira, [...]" H. " Erosi eban sallari, muga bat ipiñi zetsan jira guztian " Etxba Eib. En AxN se explica iragaiteko marra (117) por pasatzeko muga; xedea (113) por muga Cf. VocNav s.v. mugamiento, mugar, mugonar, muguear y Echaide Orio 127. Tr. Documentado en todos los dialectos desde mediados del s. XVII.
Inguratu nuen itsasoa neure mugez eta mugarriez. Ax 113 (V 75). Nafarroa garaiko eta Zuberoako mugan. O Pr 6. Itsasoari bazter guzietan arrizko ta arezko mugak ezarri ziozkana. Mb IArg I 193. Bere erreinuak eztú izánen mugarík. LE Doc 147. [Itxasoak] neurri, marra, muga ta bazter onetarik urteiten eztau. MisE 63. Alderatu zan Moises mendiaren mugetara. AA II 6. [Jaungoikoak] igarotzen ditu lurraren bazter ta muga guztiak. AA III 310. Arri-munto bat ipiñi zuten, bi alderdien muga izan zedin. Lard 41. Ezpatarik ez da sartuko zuen mugetan. Ur Lev 26, 6 (Dv lurretan, Ker, Bibl lurraldean ). Egin zuen bere egoitza, Zabulongo eta Nefthaliko mugan. Dv Mt 4, 13 (SalabBN mugan, Ip, Ur, Samper, Ol, Or, Ker mugetan, IBk mugetara; He, TB, Echn mugarri(e)tan ). Zugarramurdiko arthalde bat mugaz alde huntara alhatzen edo xoilki mugarat hurbiltzen. Elzb PAd 73. Gerrariak erreinuko mugetan zirala. Arr May 163. Saleseko jauregian, Italiako mugan. Jnn SBi 162. Materiaz egina den mundu hunen mugetan gelditzen othe da gizona? Lap 4 (V 4). Joan zitzakon biderat, zaldiz, herriko mugaraino. JE Bur 182. Mugak kenduta, jarri daigun ba / Aberri oso bakar bat. Enb 64. Gudu haundiaren denboran etziren yuaiten, mugak etsiak zirelakotz. Zub 79. Agiñagako barriyu ori / oriyotarren muan da. Tx B II 82. Gizadi osoa egin du, lur osoan bizi dedin, nori bere aldi ta mugak bizirako erabakiaz. Ol Act 17, 26 (Ker, IBe bizitoki-muga, BiblE lurmuga;mugarri, He, TB, Dv zedarri ). Zeñ muga ederra egiten / duen Bidasuak. Yanzi 153. Bi adreri oien mugak, Deba-ibai eta ibarrean gora zijoazen. JMB ELG 97. Mugarik ez dun ur-zabaldi artan. TAg Uzt 214 (ref. al mar). Basoa ikurraztea agindu, mugak beretsiaz. EAEg 25-4-1937, 1560. Euskaldun guziak, mugaz haindikoak eta hemengoak. SMitx Aranz 224n. [Piñudiak] barrenean itxasoa dula muga. Munita 65. Len mugan urkia sartu oi zan; oso mugan ez da ondo. Ib. 95. Frantziarekiko muga. Mde Pr 282. Gertatoki edo jazolekuaren ertzak eta mugak. Erkiag Arran 12. Joan omen zan mugaz aruntz, Frantzia aldera. Salav 14. Mugaz bestalde orretan ere / badira iru probintzi. Uzt Sas 174. Toki zabal patartsua, [...] hiru muga joiten dituena: Biarno, Arragoia eta Nafarroa. Lf ( in Casve SGrazi 15 ). Erri bien arteko mugak nun egozan argitu eziña. Etxabu Kontu 219. Tiroka jardunda gure erriaren eta Ordiziren mugan. BBarand 101. Arietakoa gaindituz, hor zinuen muga. Espainiakoa edo Goi-Nafarroakoa. Larre ArtzainE 97. Gipuzkoako Orexan, Nafarroako mugan. MIH 259. Euskal mugetarik urruti. Ib. 345. Mehartu egin dira euskararen mugak. MEIG VIII 44.
v. tbn. Hm 65. Zav Fab RIEV 1907, 92. Izt C 39. Gy 132. Hb Esk 95. BBatzarN 209. Atheka 14. Ud 42. AB AmaE 102. Ip Hil 128. Apaol 76. Ag AL 44. Itz Azald 38. Mdg 138. ForuAB 69. A Ardi 33. StPierre 25. Inza Azalp 35. Mok 6. Ox 197. Kk Ab II 91. Alz Ram 49. MendaroTx 200. Barb Leg 70. Otx 58. Ldi IL 46. Laux AB 74. Or Eus 222. Eguzk GizAuz 67. EA OlBe 63. Zait Sof 62. JAIraz Bizia 74. Zerb Azk 34. Etxde JJ 44. Akes Ipiñ 17. Herr 2-10-1958, 1. Anab Poli 71. Basarri 57. And AUzta 79. Larz Iru 38. Vill Jaink 170. Osk Kurl 75. Gazt MusIx 181. Onaind in Gazt MusIx 203. ZMoso 50. Ardoy SFran 144. Ibiñ Virgil 31. NEtx LBB 66. Alzola Atalak 69. Mattin 30. Xa Odol 171. Casve SGrazi 110. Bibl Ex 19, 12.
azpiadiera-4.1
(Con reduplicación intensiva).
Mendi arte batean, Eskual-Herriaren muga mugan. Barb Sup 33 (v. tbn. 145). Indio oiek Panama eta Kolonbiako muga mugan bizi dira. JAIraz Bizia 13. Eliz-ateko muga-mugan. Etxde JJ 150. Algeriako muga-mugan izaki. Herr 14-4-1960, 1.
azpiadiera-4.2
(Como segundo miembro de comp.).
Markiñarako urteeran, Atea deritxon uri-mugan eukan [ostatua] . A BeinB 83. Urkieta-mugan. A Ardi 62. Arrika egitten eutsen, erri-mugaraño euron atzetik juanaz. Altuna 94. Zeru-muga urrutian erortzen da. 'L'horizon' . Or Mi 130 (v. tbn. zeru-muga en Azurm HitzB 47; ortzi-muga en Ldi BB 158). Laterri-mugetan barrena sartzeko. TAg GaGo 77. Prantzi-muga, zitala, alaena! Or Eus 249. Izketa-muga ezin ebaki / guraizeekin bezala. Ib. 197. Mollarriko arkaitz-muga jo zuenean. TAg Uzt 136 (130 zeru-muga ). Euskal-muga gainetan. Iratz 191. Gaurko Soriako erkia zun ego-mugatzat gure Erriak. Etxde AlosT 38n. Mendi saill mugetan zer egin liteken. Munita 95. Arresi-mugak oro gainditu. Zait Plat 55. Arri aundiak zeuden jarriak bide-mugak jakiteko. Anab Aprika 96. Aberri-mugak elkar aldatuta. Ibiñ Virgil 33. Mendi mugak su eta gar. Lasa Poem 90. Erdi Aroko "Gaizkile muga" zelako hartan. MEIG VI 107. Xuberotarrek, ordea, hizkuntz-mugan daudelako edo, kutsatu egin bide dira. Ib. 104.
azpiadiera-4.3
(Como primer miembro de comp.).
[Luzaidekoak] Benafartarrak, Garazikoak gira, muga egileen gainetik... Zub 57. Kontrabandoan erori ta, / [...] muga-lagunen isilla. Or Eus 195. Muga-agintari baten larritasunakaitik. Alzola Atalak 121. Muga-lerro banatzailea. "Línea de partición" . MEIG IX 126 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-4.4
"Avec adjonction de ur, eau, il se dit de l'approche du rivage, de la barre d'une rivière, où les barques et navires manquent d'eau assez profonde" H (que cita el ej. de EZ).
Herriko portutik illkhitzean; / [...] khen etzatzu bideko enpatxuak, / eta guztiz ur mugatik illkhitzeko trabuak. EZ Man II 139.
sense-5
5. (H).
Fin, objetivo, ideal. En AxN se explica xedera (486) por mugara. v. jomuga.
Horra bi mugak, zeinetarat baitaramate mundu huntan atxikitzen diren bi bidek. Dh 153. Jaungoikoaren borondate guztiz santua izan bedi zure deseo guztien muga eta lanbide guztien asiera. Ant ZerBid 394. [Gizon zuhurrak] bere gogoa daukala osoki heldu behar den zorionezko mugari. Leon Imit III 33, 1 (SP, Ch, Ip xede, Mst azken phüntü, Ol, Pi elburu ). Eskale-antzo bildutako goreskizunak norbera aupatzea baitute muga. Or Aitork 296. Mugara iritxi ezkero, ez dago lillurarik. Txill Let 118. Au da beraz, gure muga edo elburua. Vill Jaink 75 (46 xede eta muga ). Zeu legez nekatzen naz / muga leun baterantz. Gand Elorri 157 (150 muga t'elburu ). Gure lanak eztu bear zuan mugarik eta maillarik iritxi. NEtx LBB 7. Bere lan-mugari begirik kentzeke, mila ingurumariren bitartez iristen du lana burutzea. "Atento a su objetivo" . MEIG IX 117 (en colab. con NEtx).
v. tbn. TB Phil 3, 14. FIr 166. Erkiag Arran 196. Onaind in Gazt MusIx 147.
azpiadiera-5.1
Meta, llegada.
[Estropadetan] Donosti lêntxo zuzen dalarik / Urguill-dik oiu bizkorra. / Andik mugara lênen sartzeko / badute eskuan kozkorra. Or Eus 396. Leiaketan utzi zun muga berdintzean, garaille atera zan. Zait Sof 29.
v. tbn. TAg Uzt 234.
sense-6
6. (V-gip), mua (BN-arb) Ref.: A; Iz ArOñ; JMB At ( mua ); Elexp Berg .
"Ribazo" A. "El saliente de un pequeño tajo del terreno" Iz ArOñ. "1.º altozano; 2.º túmulo (de dolmen)" JMB At. " Mugatik bera jausi zien irixak burdi tta guzti " Elexp Berg. Cf. Izt C 22: "Gure asaba zintzo ernaiak izena ifini bear ziotenean tokiren bati, aurrenengo lana egiten zeben beraren egoitzari begiratzea. [...] Baldin bazan mendiskaren bat bukatzen zana musturrean, deituko zioten Mugia". v. muna.
Don Jose eta bere illoba indianoa, [...] zeuden muga baten gañean eserita. Apaol 43.
azpiadiera-6.1
(Como primer miembro de compuestos).
Lehenik, muga-altxatzeekin prestatzen ziren aitzurreak. Larre ArtzainE 59. Muga goititze hori mahastiaren zolatik gaineraino egiten zen. Ib. 59.
azpisarrera-1
AFAL-MUGA, AMIL-MUGA, HARRI-MUGA, IKUS-MUGA, ITSASO-MUGA, LUR-MUGA, etc. v. afal-, amildu, harri, ikusmuga, itsaso, lur, etc.
azpisarrera-2
AZKEN MUGA.
azpisarrerakoSense-2.1
a) Final; fin, objetivo.
ü zira arren huntarzünen ororen azken müga, bizitziaren goratarzüna. Mst III 59, 4 (Ip azken müga; SP xedea eta fina ). Deitzen dire azken finak zerengatik diren azken mugak, zeñetara erori bear duen baratzera gizonak. (254). LE-Ir. Otoitz bikaiñean Aita dugu azken-muga. Or QA 151.
v. tbn. Jaur 187. Zait Plat 86. MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-1.1
( Azkeneko muga ).
Auxe da azkenengo muga, elburua. Vill Jaink 16 (96 bere elburu ta azken-muga ).
azpisarrerakoSense-2.2
b) Último tramo. " Adinaren azken mugara ethorria, parvenu au dernier terme de l'âge" H.
Espainiako azken azken mugatik, untziz iragan ziren Afrika beltzera. Barb Sup 164. Euskera maite, azken mugetan, / ote dituzu indarrak. Basarri 72. Gure biziak bere azken-muga urreratzen nabaitzen du. NEtx LBB 7.
azpisarrera-3
MUGA-AGINTARI.
Oficial de aduanas.
Mugan ordu-bete edo bi itxaroten egon da gero, muga-agintari baten larritasunakaitik. Alzola Atalak 121.
azpisarrera-4
MUGA-ALDE v. mugalde.
azpisarrera-5
MUGA-HARRI v. mugalde.
azpisarrera-6
MUGA-ATE.
Aduana, barrera de la frontera.
Baigorrin mugazai euskaldun otxanak. Seirak --muga-ate ura itxi-garaia--. Ldi IL 47.
azpisarrera-7
MUGA-HAUSLE.
azpisarrerakoSense-7.1
a) (mugausle Lar).
"Transgresor" Lar.
azpisarrerakoSense-7.2
b) "Contrebandier" Lh (que cita a Lf).
Kontrabandist, muga-hauslen urhats eta lasterren gordatzeko. Etcheb Zeruari 177 (ap. DRA ).
azpisarrera-8
MUGA-HAUSTE (mugauste Lar).
"Traspaso de alguna ley", "Transgresión" Ib.
azpisarrera-9
MUGA HAUTSI.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (Lh; m. ausi , Izt 68r), MUGAUTSI (LarH, ).
"Transgredir, mugautsi " Lar. "Traspasar alguna ley" Lar, .
azpisarrerakoSense-9.2
b) "Violer la frontière" Lh.
Ez bezate Yauberengana etortzeko muga autsi, erail ez ditzadan. Ol Ex 19, 24 (Dv zedarriak iragan ez betzate, Ur ez bitzate irago mugak ).
azpiadiera-2.1
Bere zituzten lur-eremuak / izan gatik ere hertsi, / Erdaldun batek etzuela, ez, / hango mugetarik hautsi! Ox 161.
azpisarrerakoSense-9.3
c) "Revenir chez soi, la nuit, à une heure indue" Lh.
azpisarrera-10
MUGA HAUTSIETAN (DvA; muga hautsitan H (que cita a He Gudu ), Lh).
"A deshora" A. " Muga hautsitan jaten du, il mange à des heures indues" Lh.
Muga hautsitan eta ithoka yanez. He Gudu 329.
azpisarrera-11
MUGA-BARRU, MUGA-BARREN.
Término, territorio, ámbito.
Beren mugabarruetatik irten zedilla, Jesusi erregutu zioen. Arr Bearg 109 (ap. DRA ). Erri orren muga-barruban zeinbat Ikastola dagozan. "Término municipal" . ForuAB 113. Olako jabea bere lurren muga barrenera sartu zanean, yauregiaren leio ta ate guziak zuziz argituak zirala nabaritu zuan. Lh Yol 46 (transcrito erróneamente muga barrena ). [Nork-gere izkera] erabil dezagun etxerako, lagun-arterako, muga-barrengo arazoetan. Ldi IL 137. Famili bakotxak, bere elburuaren muga barruan, bere ona billatu ta egiteko, [...] eskubidea gitxienez dauko. Eguzk GizAuz 95. Muga-barru orreitan dagoan lurralde guztie. Akes Ipiñ 17.
v. tbn. Or Aitork 37.
azpisarrera-12
MUGA-BARRUTI.
"Alfoz, término de un distrito, muga barrutia " Lar.
azpisarrera-13
MUGA-HERRI.
Pueblo fronterizo.
Lizarraga Prantziko muga-erri batean zegoan. Or SCruz 117.
azpisarrera-14
MUGA HERTSI.
azpisarrerakoSense-14.1
a) MUGERTSI (-rs- LarH), MUGA HERSTU.
Tiempo o circunstancia difícil. "(A punto) crudo, a tiempo crudo, [...] mugersian " Lar. " Mugertsian galde ori egiten didazu " H.
Untzi penatuaren patroñ bedinkatua / fabore egiteko da orain muga herstua. EZ Man II 148. Ezpaitute obligatzen deusik bihurtzera, iakinik gu gaudezila dugunaren xoilki balia arazteko muga hersietan. SP Phil 385 (He 389 hertsitasunean ).
azpisarrerakoSense-14.2
b) + MUGA ESTU.
Límite estrecho, limitación.
Bere dohai aberatsei ezartzen dien muga ertsia. MEIG III 95. Euskal kultura horrek izan ditzakeen muga hertsiak. MIH 85. Jakintzaren muga hestu-gogorrak. Ib. 49.
azpisarrera-15
MUGA ESTU v. MUGA HERTSI.
azpisarrera-16
MUGA FETXO.
Momento apropiado. " Muga fetxoko, pour l'heure toute propre" SP.
Orai da ordua egiteko, orai da denbora gudukatzeko, orai da muga fetxoa oneratzeko. SP Imit I 22, 5 (Ch denbora ).
azpisarrera-17
MUGA GABE v. mugagabe.
azpisarrera-18
MUGA GAITZ v. mugagaitz.
azpisarrera-19
MUGA GAIZTOAN (mugaixtoan H, mugaistoan H).
"Male heure, heure de malheur. Mugaixtoan sortu zen " H. " Oha mugaixtoan! va-t-en à la male heure!" Ib. (s.v. muga ). v. MUGAGAITZEAN (s.v. mugagaitz).
[Antxuak] muga gaixtoan direnean, nahi dira aharietarik urrundu. Dv Lab 271.
azpisarrera-20
MUGA-GOITITZE (BN-baig).
"Levantar la tierra de la parte más baja de una ladera, a la parte superior. Se hace al comenzar las faenas de una temporada" Satr VocP.
azpisarrera-21
MUGA ITXI, MUGITXI (Lar).
"(A punto) crudo, a tiempo crudo, mugitxian " Lar. v. MUGA HERTSI.
azpisarrera-22
MUGA-HITZ v. mugitz.
azpisarrera-23
MUGA JAUZI.
Pasar la hora, hacerse tarde.
Arratsa ethorri zenean, ethorri zitzaizkon bere dizipuluak erraterat: "Lekhu mortu bat da hau eta muga jauzia ere da". " Hora iam praeteriit" . He Mt 14, 15 (Dv ja beranta da ).
azpisarrera-24
MUGA JO.
Llegar al límite, a la meta.
Sei segarien muga jo arte / barratu ditute maillak. Or Eus 301. [Bizia,] gaillurra edo muga jo ezkero, ordea, beerantza asten da, atzenengo orduan itzali arte. Vill Jaink 57. Muga joa dut, jo eta pasea ere bai. Legeak debekatzen dit orainengoez mintzatzea. MEIG VI 72.
v. tbn. TAg Uzt 222.
azpisarrera-25
MUGAKO v. mugako.
azpisarrera-26
MUGA-LERRA.
Línea fronteriza.
España-aldeko mugazaiak muga-lerra berean egon oi dira. Anab Usauri 116.
azpisarrera-27
MUGA-MUGAKO.
Del tiempo.
Bere gisa dabil artista bidez bide, ez dabil zaldi gainean gauzen bizkarrean. Muga-mugako zaldi gizona duzue, egun-onez erantzia. MEIG I 109.
azpisarrera-28
MUGAN.
azpisarrerakoSense-28.1
a) (Precedido de gen. o suf. -ko ). " Amazazpi urteren mugan, al cabo de 17 años" A Aezk 122.
Bi orenen mugan [hill zen] . EZ Man II 44. Hameka orenetako mugan lehenbizikoak bathu zituen. Lg II 196. Urtearén múgan atrátzea kóntuak óngi eldudá. LE Urt (ms.) 13v. Hila bezala gelditzen da zortzi egunez. [...] Zortziko mugan, [...]. Dv Lab 294s.
azpisarrerakoSense-28.2
b) (Precedido de part. o -t(z)eko ). A punto (de).
[Maria] erdi-mugan ohatzera / Betlemera / ioan zedin Iosepeki. O Po 58. Lana bukatu-mugan zegoan. Anab Poli 33. Erritik atera-mugan mutil kozkor bat jarri zitzaidan segika. Anab Aprika 91. Sartu giñan ega-ontzian. [...] Oraintxe gora jotzeko mugan geunden. Ib. 102.
azpisarrera-29
MUGAN EDUKI, MUGAN IZAN.
Limitar con.
[Erronkarik eta Biarnok] mugan daukate Aragoako / Anso deritzan arana. Or Eus 208. "Elorri bedeikatu"-k mugan du Gorriti. "Un término en la fontera de Gorriti, que se llama 'Espino albar bendito'" . Ib. 288. Errenderik baserri-sail polita zeukak, eta bere-bereak ditun beste mendi-mordoska eder bat ere bai. Arano zeukak mugan. Ataño TxanKan 137.
azpisarrera-30
MUGA ON v. mugon.
azpisarrera-31
MUGA-ONDO v. mugondo.
azpisarrera-32
MUGARAKO.
"En direction de la frontière. Mugarako bidea, le chemin qui va à la frontière. Mugarako gare eguerdiko, [...]. Mugarakoan har zatzu ogia eta arnoa, au moment de partir pour la frontière [...]" Dv.
Mugarako bidea hartu zuen. Arti Tobera 279.
azpisarrera-33
MUGARIK GABE.
azpisarrerakoSense-33.1
a) (m. bage Lar).
Inmenso, ililmitado. v. mugagabe II
Gloria mügarik gabia. Ip Imit III 35, 2 (Mst müga gabe, ). Itsasoa handia da, zabala, mugarik gabea. Arb Igand 153. Amodioz barnea hain baitu zabala / eta mugarik gabe Jainkoak bezala. Iratz 183. Itsas handi mugarik gabean ondoratzera [doa] . Mde Pr 373. Saindu baten ariman kausitu behar litazken eremu zabal mugarik gabeak. Ardoy SFran 281.
v. tbn. KIkG 19.
azpisarrerakoSense-33.2
b) Infinitamente, ilimitadamente. v. mugagabe (I, 2)
Doai bat [eskeintzen zaio Jaunari] neurri ta mugarik gabe onragarria. AA I 504. Borondateak bete-betean eta mugarik gabe desiatzen du. Vill Jaink 145. Ez zaigu mugarik gabe begiluze izatea komeni. MEIG VI 134.
azpisarrera-34
MUGARIK GABEKO.
Infinito, ilimitado.
Jangoikoaren ontasuna ta bere mugarik gabeko maitagarritasuna. Legaz 42. O nere Jainkoa, [...] dohatsutasun mugarik gabekoa. Leon Imit IV 17, 1 (Mst, Ip müga gabe, SP mugarri gabeko ). [Mendi-gallurreko] ixillak eta mugarik gabeko ikuszelai arek biotza zorrozki zulatzen due. TAg Uzt 95. Berba mugarik bakoa / nai dot: gomuta zaarrek / dakien izkuntzakoa. Gand Elorri 24.
v. tbn. Ol Imit III 35, 2. Or QA 161.
azpisarrera-35
MUGATIK MUGARA.
"De temps en temps, de moment en moment, d'heure en heure" H.
azpisarrera-36
MUGA-UNE.
Horizonte.
Lurralde itsusiak eta lubiziek jandako mendixka bizkar-gorriak muga-une guzian. "Un horizonte mustio" . Mok 13s.
azpisarrera-37
MUGA-URRATU.
"Corrimiento de tierras. Euri-aundixen ondorian izaten die muga-urratuak " Elexp Berg.
azpisarrera-38
MUGAZ (G-to, AN, B ap. A ; Ht VocGr 313, Lecl, Dv, H).
A tiempo, oportunamente. " Mugaz ethorri zare, vous êtes venu à temps" H. Cf. IZTER-MUGAZ.
Mugaz orhoit zaite hekien batzarreaz. EZ Man II 103. Zeure bidearen mugaz eta ilhundu gabe erdiesteko. Ax 168 (V 114; v. tbn. 210 (V 141)). Iauna faboratu duzu, / mugaz zeure primeza. Hm 117. Prest-erazten du mugaz, garai onez ta bere horduz bear den guzia. Mb IArg I 310. Gazterik eta mugaz ezkondu zen. Ib. 64. [Alorrak landuko dituzte] mugaz eta txukunki alogera ta sasirik bage. Izt C 237. Egiozu lanari mugaz, denborak laguntzen dueno. Dv Lab 24.
v. tbn. AA III 632. Gy 277.
azpisarrerakoSense-38.1
"Temprano" VP 59v.
azpisarrera-39
MUGA-ZERGA.
Arancel.
Atzerrietatik merkeago datozan gauza askori, [...] muga zergak ezarri bear [yakez] . Eguzk GizAuz 177.
azpisarrera-40
MUGAZKO.
Oportuno.
Hetzaz zerbiturik denbora mugazkoan, / suak tormenta ez azan heriotze ondoan. EZ Man I 25. Ote dakizu zuk, zer eraz egiten den, mugazko eskaera zuzen hau? Mb OtGai II 226.
muga
0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper