OEH - Bilaketa

321 emaitza zabalik bilaketarentzat

Sarrera buruan (15)


Sarrera osoan (306)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
uholde.
sense-1
1. (L, BN-baig; SP, Urt I 32, Hb, VocCB (L), Dv, H (L)), ugolde (G; Lar, (G, AN), Hb, VocCB (G), Dv (G), H (V, G)), ujolde (G-azp; VP 93v, VocCB Dv, H), ujola (G; (det.).LarDv, (G), H), ujol (Hb), ujole (H), ujale (H), ujal (G-azp), ujul, uholdi (ü- Gèze), uriol (V-ger-ple-arr-arrig-oroz; (V), Zam Voc), uriole (H; uriolea det.Mic 5r), urjola (V-gip; (V)), urjol (V-gip), urjole (H (+ ury- )), urolde (h- BN; VocCB (BN), Dv), urol (V-gip; H), urole (H), uiol (V, G), iholde, uheldo (Ht VocGr 346, LeclA), ujelda (G-azp), udol (G-goi), uial (V-m-gip), uiolte, uielte (V-m-gip, G-azp), usal, uxal, ufal (V-gip), ufol (V-gip) Ref.: A ( ugolde, uholde, udol, uial, uielte, uiol, ujola, uriol, urol, hurolde ); Iz UrrAnz ( urjóla, ufóla ); Iz To 188; Etxba Eib ( ufal ); Elexp Berg ( ufal ); Gte Erd 288; ZestErret ( ujal ) .
Riada, torrente, avenida de aguas; inundación; diluvio (ref. en muchos de los ejs. al Diluvio bíblico). "Aguaducho, avenida de aguas" Mic. "Déluge, torrent, débordement d'eau" SP. "Déluge, uheldoa, tulubioa " Ht VocGr. "Diluvio", "avenida", "creciente de los ríos", "turbión de agua", "aguacero" Lar. "Aguaducho", "avenida", "crecientes en ríos", "diluvio", "torrente" . "Inondation, déluge. Uholdeko, qui appartient à l'inondation, au déluge" Dv. "1. torrent; [...] 2. il se prend pour une crue d'eau, un débordement. Uholdeak bazterretako lurrentzat on dira, bai eta maiz kaltekor, les débordements d'eau [...]" H. "Diluvio, torrente, avenida de aguas" A. " Uial (V-m-gip), aguas torrenciales" Ib. " Udol (G-goi), torrente" Ib. " Ufóla, el agua desbordada que corre después de grandes lluvias. Ufol batzuk " Iz UrrAnz. " Urjóla, el agua que corre al caer un aguacero. Urjól bat " Ib. "Crecida de aguas en los ríos. Ufala doia Maltzako ibaixan, iñoiz baño azixagua " Etxba Eib. " Ufala hazi egin da, ha crecido la riada. Ufal haundia izan zen joan zan urtekoa, oraingoa txikiagoa (V-gip)" A. Oregi (comunicación personal). " Euri-ufalak eruen dau, lo ha llevado la riada" Zait (comunicación personal). "Inundaciones. Agostuko ufalak kalte aundixak ein zittuan " Elexp Berg. " Ujoldeak gainak hartu ditu (G-azp)" Gte Erd 288. " Uriolea in dau (V-arr)" Ib. 277. " Ujal handiyak izan dia bazterretan " ZestErret. v. uhalde (2). Tr. Bien documentado al Sur desde Larramendi, si bien son escasos los ejs. navarros. Al Norte es general su empleo en autores labortanos; tbn. se encuentra en algunos bajo-navarros desde mediados del s. XIX. Uholde es la forma propia de autores labortanos y bajo-navarros; hay uheldo en TB, urolde en Salaberry, iholde en Hiribarren (junto a uholde ), y salvo errata, un ej. de uholdo en Prop 1906, 72. En la tradición meridional hay una mayor variedad de formas, alternando en algunos casos más de una en un mismo autor. Se documenta ugolde en los navarros Inza e Iraizoz y en varios textos guipuzcoanos: Ubillos, Lardizabal, Uriarte, Arrue y autores del s. XX. Hay ujol(a) en autores tanto guipuzcoanos como vizcaínos: Larramendi, Cardaberaz (Eg II 140 ujola det.), Aguirre de Asteasu, J.C. Echeverria, J.J. y J.A. Moguel, Iztueta, Iturriaga (Fab 195, ujola det.), Uriarte, Arana, Arrue, Arrese Beitia, D. Agirre (Serm 522), Ayerbe, K. Enbeita, Barandiaran, Txillardegi, N. Etxaniz y Uztapide (Sas 165); uriol(e) en autores vizcaínos: el Añibarro de GGero, E.M. Azcue, Pi Aba, Eguzkitza, Erkiaga, Ibargutxi, B. Ametzaga y Kerejeta; uiol en Enbeita (65), Iraizoz, Erkiaga, Onaindia e Ibiñagabeitia; ujolde en Arana, D. Agirre (G 259) y Etxaide; urjol(a) en el Añibarro de GGero, Arrese Beitia y Apaolaza; (h)ur(h)olde en A. Salaberry, Lapeyre, Goenaga (Y 1934, 182 urolde ), Anabitarte (Don 53 urolde ) y Zaitegi. Hay además urol en Astarloa, uxal y usal en F. Bartolomé (junto al det. ujaleen ), uiolte en un ej. de Ezale, uiolde en Erkiaga, ujul en D. Agirre (Serm 130) y ufal en S. Martin (Zirik 134). En DFrec hay 10 ejs. de uholde (3 septentrionales), 3 de urolde y 1 de ugolde.
Uholdea iraganez gero jende infidel / gehiago izatu da lurrean ezen fidel. EZ Man I 95. Igorri zuen Iainkoak uholdea. Ax 123 (V 81). Ezta uharrerik eta ez uholderik lurra hala larrutzen [duenik] . Ib. 423 (V 274). Mendi gainetik behera abiatu den uholdea ezin geldi baititeke. SP Phil 304 (He 306 uholde ). Ur handien gainean zurezko zubirik duten hiriak uholde guzietan beldur dira, hek eraman ditezin. Ib. 224. Uholde bat bezala etorriko den suak lurreko zabaltasun guzia erreko du. Ib. 51. Goardatuko zituela ur eta uholde guzien menetik eta arriskutik. ES 389. Uholde abiaturik ibaiak jazarri dio etxe hari. He Lc 6, 48 (Dv, BiblE uholde, Ol ugolde; soberná, Brunet ugainde ).
( s. XIX) Errekatxu bat igarotia erraza da, baña ez ujolak jagi badira. Mg CO 110 (257 ujolak jagi ). Noe justubak ez eukan ujaleen bildurrik. fB Ic I 58. Jaungoiko andija uxalagaz guztiak itotera ekarri ebeenak. fB Ic II 24 (III 26 Dilubijoko uxalekin; II 44 usal ). Eta ona nik ekarriko ditut lurraren gañera ugoldeko urak. Ur Gen 6, 17 (Urt uholde bat ). Eta berak alde egiñik etortzeko Gerarako ujolera eta an bizitzeko. "Ad torrentem Gerarae" . Ib. 26,17 (Dv Jerarako erreka, BiblE Gerarko ibar ). Urolak legez etorriko diriala gatx guztijak zuben ganera. Astar II 174 (71 urol andi ). Euri jasa andi baten bidez egiñeratutako ujolak Bidasoako ibaian [...]. Izt C 381. [Ihurik] Bidaxuni diotza bazterrak ungitzen, / ez bada iholdean sobera gainditzen. Hb Esk 92. Lurreko abere eta pistiak [...] ugolde izugarri artan galdu eta ondatu ziran. Lard 9 (8 ugoldea edo dilubioa ). Uholde, harri eta bertze helkari gaixtoentzat. Dv Dial 67 (It uraldientzat, Ur ujolentzat, Ip hurten ). Moroak Españiatik irten, Franzia guzitik ugolde bat bezela zabaldu, eta [...]. Arr GB 11. Mendiko ujola. "El torrente de la montaña" . Camp Orreaga 23 (Iza uyol; BN-baig urolde ). [Mundaka ibaia] Oiz, Gastiburu eta Bizkargiko mendietatik amiltzen diran ujolez moldatua. Otag EE 1882c, 446n (v. tbn. 478). Urjolak-legez etozanean / Erromatarrak. AB AmaE 41 (271 urjola, 53 ujol y ujola ). [Ete da euren arteko odeiren bat] itxasoetan mundua ondatzeko / urjol gei andiren bat dabena iruntsi. Ib. 432. Eguraldia illundu, eta ujol andi bat beñgoan etorri zan. Arr May 34. Uholde baten pare orai bekhatuak / gaindiz bazter guziak ditu hondatuak. Zby RIEV 1908, 289 (tbn. en Barb Sup 60). Itxon zak puska bat, ez zeramak urjolak garirikan. Apaol 39. [Gudua] da uriola, lur ta abe / dana daroiana. Azc PB 274 ( in Ur PoBasc 171 ujola ). [Gorrotoaren Iran-zugea] dator ujolen gañian; / puzuni beltza ixurtzen dabill. Aran ( in CancB III 288 ). Ustez-uste bagako ubelde edo uiolteak eroan da ondatu dabezala erriak. Ezale 1898, 315b.

( s. XX) Testament Zaharrean ikasirik nago / Lurra dena zuela uholdeak itho. Ox 19 (v. tbn. ref. al Diluvio bíblico EZ Man II 142, Harb 270, ES 386, Lg II 239, Brtc 148, Hb Egia 7, Zerb IxtS 14 uholde; Ub 19, Ir YKBiz 414 ugolde; JBDei 1919, 190 ugolde edo euri-aldi; Mg PAb 184, JJMg BasEsc 17, Ur MarIl 44 ujol; Hb Esk 7 iholde; GGero 95 urjola (110 uriola); TB Mt 24, 38 uheldo (SalabBN hurolde); Lap 350 (V 160) urholde; Kortazar Serm 287s ujola (det.)). Ujola bulartzen danean. "Cuando la avenida de las aguas se envalentona" . Or Eus 103 ( Mi 100 ugolde ). [Napoleon] gain behiti sartu zen uholde bat bezala. Zub 126. Urioleak eroan deustaz neuri aurtengo linoak . (V-ger). A EY IV 64. Uholde bat aski da arraineria guziaren hondatzeko. Zerb Azk 50. Eta nunnai uriol ederrik agiri zan, kale guztiak urez beterik. Erkiag Arran 164. Arerioa ujoldearen indarrarekin nagusituko da gazteluaz. Etxde JJ 210s. Parkera joan, eta ujola edo aintzira ikusiaz joaten zait nekea. (Interpr?). Txill Let 115. Euri-jasa tellatuz, / muñotan beera ugolde lodi. Gazt MusIx 125. Sasiolatik dator / ibai aberatsa, / illargi berrietan / angula arratsa, / ujola-egunetan / egurra ta zotza. NEtx LBB 363 (357 ugolde ). Lurrak hain dituzte orduko uholdek bustiak, nun lohiarekin ez baititazke aintzinago joan gure bidariak. Ardoy SFran 131. Egin zuen euria, etorri ziren uholdeak. IBk Mt 7, 25 (Ker uriolak, IBe uholdeak; ur sobernák, He, Ur, Ol ibaiak, Dv, Echn u(h)arrak, Ip üharriak, SalabBN, Leon (h)urak, Or errekak ). Uriol-ots eta trumoi aundi baten burrundarea. Ker Apoc 14, 2. Ugolde aundienak ere itxasoan baretzen dira. EZBB II 122. Xinaurrientzat ihintza uholde. Ib. 134. Ujolak [zubia] jaurti eban. Etxabu Kontu 187. Berorren hilkizunetara eraso, ekaitz, uholde, tximist-trumoiak deitu zituen. MIH 26s. Trankilago bizi gaitezke uholdeek eta haize-erauntsiek ere iharrosten ez duten etxean. Ib. 302.

v. tbn. Hm 134. CatLav 132 (V 69). Etcham 121. ADonostia Itzald II 9 (uo-). Iratz 62. Osk Kurl 211. Ujol: JMB ELG 13. Ujola: Echve OngiB 198 (ujola edo dilubiotik). Ujola (det.): Camp REusk I 11. SBaroj in FrantzesB II 122. Ugolde: Ldi UO 15. TAg Uzt 10. Munita 20. Basarri 102. Zait Plat 38 (Sof 181 urolde). Vill Jaink 31. Ibiñ Virgil 76 (114 urolde, 79 uiola). Ujolde: Aran REusk 1880, 264. Uriol : Ezale 1899, 12a. Urolde: EG 1951 (7-8), 8. Uiola (det.): Ir YKBiz 141. Ujal: Otañ EE 1895a, 8.
azpiadiera-1.1
(Uso fig.).
Uholde handi bat behazun edanen duk. EZ Eliç 254. Azote kolpez zaurthurik, / odolez uholdea / ikhusi du gorputzetik / zariola. Arg DevB 225. Odolezko uholdea / zaritzula lurrera. Ib. 185. Zuk franko tutzu zeruan / plazer uholde handiak. 76 (193 tbn. plazer uholde ). Isur nigar uholdeak. Ib. 158. Lizunkeria eta haragizko atsegin lizunen uholdeak eta erauntsiak. SP Phil 440. Khar eta hozpin uholde haren ondoan, gizon guziak pitzberrituko dira lurretik. Ib. 51. Fedearen egiak gezurraren ujolak ondaturik. Lar SAgust 9. Satanen maliziak / ondoratzen tuenean / [...] bekatuen uholdean. Monho 130. Jausiko da laster tentazinuen aise gogor ta ujolagaz. Mg CO 277. Zelan igaro errez penitenzijako ibaija pekatuben ujolandiak jagi badira? Ib. 111. Uholde batzu izanen dire, nere arima guzia iretsiko eta hondatuko dutenak. Dh 128. Bereala asi ziran neke, oñaze, ta naigabeen ujola berriak. AA I 520. Atsegin, kontentu, ta gozotasunen ujola. AA III 303. Zelango naibakoak ta damuak, zelango alen uryoleak artuko ez autsan Ama bigunari biotza. EL2 225. Gizonezko ujol ari ataka isteko. Arr May 163. Eze ziran baño geiago izan balira ere, etziran ezer-naikoa izango alako mugimentu, etorrera ta erri ujoldearentzako. Aran SIgn 98.
( s. XX) Ondoezaren ujol amillak. Ayerb EEs 1912, 179s. Biali zaizkiozu naigabe ujolak. Ib. 180. Gaiztakeri guzien ugoldea edo uraldia da au. Inza Azalp 97. Gizartekeri ta baltsakeriaren urioleak irato eztagizan. Eguzk GizAuz 185. Maitasun uriolez ase. Ibarg Geroko 34. Zerua ubeldu zen ekaitzaren ariaz, [...] berun-uholdeak jatsi ziren. Mde Pr 120. Kolkotik erion uriolari azkena emon arte, orrelan jardun eban. Erkiag Arran 102. Eta gure mendi ta erriak odolorren ujolaz itoak genituan. NEtx Antz 57. Guzian ari zaitez neurriz, zure griñaren uroldean, ekaitzean eta, esan nezake, txarranbelean bertan ere. Amez Hamlet 90. [Kale] zabalagoetara eldu da jente sail gero ta mordoagoa. [...] Bapatean, erdi geratu egin da uiol bizia. Erkiag BatB 146. Zotin ta adiazko uiol eutsi-eziña dirudi. Onaind ( in Gazt MusIx 153 ). Gertakizun utsen ugolde oparo ta ondatzaile onen uberka zabalean. Zait Plat 39. Laugarren mendean, iparraldeko ugolde arek [...] Erromatarren Inperioa estali zuanean. Vill Jaink 182. Lorategiko ormaren gaiñetik arrosa zurizko uriol bat erortzen zan, ur yauzi antzo. Amez Egan 1964, 118. Jendek ikustean gola, / txalo ta jeupa ujola. Insausti 203. Industria larriaren finkatzea eta etorkinen lehen uholde gaitza. In . MEIG VI 36 (v. tbn. VIII 45). Gailurrik gabeko berdintasunaren uholdean murgildu behar duen gaurko mundu honetan. MEIG I 186. Euskaltzaindian ez da filologo uholderik izango berehalakoan. MEIG IV 122.

v. tbn. Ujola (det.): Enb56. Urjola (det.): EE 1885a, 330.
sense-2
2. ugolde.
Río. v. uhalde (3).
Zergatik ala nola pasatzeko ingirit(en) ugolde andi bet den preziso ingiritetzea kuidado ta exfuerzo andiereki. MurSerm 91.
azpisarrera-1
UHOLDEAN.
A raudales, abundantemente. v. UHOLDEZ, uholdeka.
Zabal-zabalik dago / gure atadia: / andik ujolan dator / zeruko argia. NEtx LBB 335.
azpisarrera-2
UHOLDE HANDI (H).
Diluvio universal.
Mundua egin zenak du 833 urthe, aurthen. Uholde handiak 3428. EZ Eliç XXV. Noeren denboran uholde handi harzaz mundua hondatu zuenean. Ax 119 (V 78; v. tbn. 617 (V 397)). Eta galdu zuten bere bidea eta hargatik uholde handia hekin ondoan etorri zen. SP Imit III 31, 4 (Ch uholde handia, Pi uriol aundia ). Uholde handiak lurra segidan estali zuela. Arbill III 31. Jangoikoak berak Noeren denporan arako uriola, urjola, ugolde andiaz mundua [...] ondatu ebanean. GGero 94. Ujola andia izan zanetik eun ta berrogei eta irugarren urtean. Izt C 1. Beste aiek mundu guzia ondatu zuen ujol andian ito ziranetakoak dira. Arr May 54. Zazpi kana eta erdiz estaliko lituzkete, uholde handiko urek bezala. MIH 81. Horrelatsu salbatu ziren, uholde handikoan, animali mota bakoitzetik pare bat. MEIG III 115.
v. tbn. Ujola andi: AB AmaE 52.
azpisarrera-3
UHOLDE AURRETIKO.
Antediluviano.
Etzekian asko andretxo arek XX-garren menderako modak zeintzuk izan zeitekezan [...]. Benetan uiolde edo dilubio-aurretikoa, oraingoen iritzi jakintsuz! Erkiag Arran 25.
azpisarrera-4
UHOLDE JENERAL.
Diluvio universal.
[Jainkoak] egorri zuen Dilubio edo Uholde jenerala. CatLav 33 (v 24). Noe uholde jeneraletik beiratu zinduen bezala. Brtc 267 (v. tbn. 98 y 141).
azpisarrera-5
UHOLDE LARRI.
Diluvio universal.
Erraldoiak izan omen dira lurraren gainean. [...] Desagertu ziren, nolanahi ere, [...] Uholde Larriaren poderioz. MEIG VII 27.
azpisarrera-6
UHOLDETAN.
(Estar el río) crecido, desbordado.
--Nor aut? / --Ibai bat ujoletan. / --Zer nai dek? / --Amesetan / itxaso bat zabala / ikusi diñat. Bertan / nai niken atseden. NEtx LBB 268.
azpisarrera-7
UHOLDE-UR.
Agua torrencial.
Urik karuena, uriol-ura: berez etorri eta dana darua. (V-m). EZBB II 125.
azpisarrera-8
UHOLDEZ.
A raudales, en abundancia.
Zenbat hezur lehertu! Iholdez odola! Hb Esk 60. Itsasoko bidetan kapitain trebea; / berak egin untzitan kurrituz bazterrak, / bildu zituen lodi urrezko tresorak. / Izpirituz etzuen inguru parerik, / etzaikioken eman egiaz baiarik; / bazakien iholdez beldur ostrikatzen. Ib. 132s.
uholde
<< uhin 0 / 0 1 ukaldi >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper